'Nedcar krijg
het nooit
meer rustig'
Groot onderhoud aan economie
in Zuidoost-Azië kan beginnen
Bosnisch-Servische tv is dienaar van nieuwe meeste
Feiten Meningen
Giftlik
Kinderen
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1997
N TOM JANSSEN
"Yoghurt', zei inijn vader altijd, 'is bedorven
melk'. Omdat ik hem blind vertrouwde,
spuugde ik erop. Op een dag echter, ik denk
in het jaar 1954, las ik in de krant dat yo
ghurt bescherming bood tegen radioactieve
straling. Of dat waar is, weet ik niet, maar
van die dag af heb ik yoghurt gegeten. En
het niet alleen gegeten, maar ook altijd ge
noten van de heerlijke smaak ervan.
Wat ik echter maar niet begrijpen kan is
waarom die verrukkelijke, stijve, dikke beto-
nyoghurt die je vroeger nauwelijks uit de
fles kon krijgen, ja, die je er met de flessen-
likker (bij ons thuis 'de zweep' genoemd)
uit moest schrapen, niet meer aangetroffen
wordt in de kartonnen pakken met halfvolle
en volle yoghurt die je tegenwoordig in de
supermarkten kimt krijgen. Dat slijmerige,
haast vanzelf uit het pak gulpende grauw
witte spul - eerlijk gezegd net sperma - is
toch geen yoghurt? Bovendien smaakt deze
weke blubber totaal anders dan de ouder
wetse betonyoghurt van vroeger.
Sinds enige tijd kun je echter boerenyo-
ghurt krijgen. En boerenmelk, en boerenk-
amemelk. De naam is natuurlijk net zulke
vreselijke nep als de naam trostomaat. Alsof
gewone melk en karnemelk niet van de
boer afkomstig is! (Alsof gewone tomaten
niet in nossen groeien!) Boerenmelk, alsof
het iets bijzonders is, iets totaal anders dan
melk. Uiteraard is boerenmelk duurder dan
melk. Je betaalt, het is godgeklaagd, voor de
toevoeging van het woord boer aan het
woord melk, terwijl
nota bene alle melk
m van de boer afkom
st stig is. Maar die
n| boerenyoghurt, dat
F moet ik eerlijk be
kennen, lijkt wa
rempel weer een
klein beetje op de
stijve yoghurt uit
mijn jeugd. Het is
nog niet zoals ik het
hebben wil, maar
het is toch een stap
in de goede richting.
De boerenyoghurt
die ik koop is af
komstig van de zui-
velboerderij van Jan en Miranda Hoogen-
boom uit Oudewater. Ook de boerenmelk
en boerenkarnemelk die ik dus niet koop,
maar wel in de schappen zie staan, komen
daarvandaan. Het moet wel een krankzin
nig grote boerderij zijn dat de Hoogen-
booms, zelfs ver van Oudewater vandaan,
zoveel boerenzuivel her en der kunnen uit
leveren in de regio waar ik woon.
Nu dacht ik laatst, kom laat ik eens van
die Turkse yoghurt proberen, die benadert
misschien de betonyoghurt uit mijn jeugd.
Dus bij de Marokkaan koop ik voor goud
geld een halve Eter Giftlik (of misschien
schrijf je Ciftlik). En warempel, die zag er
weer uit als die ouderwetse stijve yoghurt
van vroeger! Bovendien riep de smaak van
die Giftlik zoete herinneringen wakker aan
mijn vader, die begon te razen en te tieren
als hij het woord yoghurt maar hoorde.
Wat staat er echter in kleine lettertjes on
derop de verpakking? 'Giftlik yagli yoghurt
naar Turks recept gemaakt van echte koei-
enmelk'. Alsof alle andere yoghurt van on
echte koeienmelk gemaakt wordt! Echte
koeienmelk, hoe durven ze het erop te zet
ten. En wat lees je onder die 'echte koeien
melk'? Dat de Turkse Giftlik afkomstig is
van de Zuivelboerderij van Jan en Miranda
Hoogenboom uit Oudewater.
Beste Jan en Miranda. Zouden jullie zo
vriendelijk willen zijn om jullie boerenyo
ghurt ook te maken van echte koeienmelk
naar Turks recept. Dan zijn we tenminste
weer terug bij af. Dan eten we weer echte
yoghurt zoals we die vroeger overal in Ne
derland bij de echte melkboer konden krij
gen.
Het is hem niet meegevallen, dat eerste jaar bij Nedcar.
Sinds Chris Dewulf in de zomer van '96 als de reddende
manager bij de autofabriek werd binnengehaald, heeft
hij ervaren hoe lastig het is twee heren te dienen: zowel
Volvo als Mitsubishi komen om de haverklap met nieu
we eisen. In Bom werken ze zich momenteel uit de
naad om aan de orders uit Zweden en Japan te voldoen.
„En die turbulentie houdt aan", waarschuwt Dewulf al
vast. „Nedcar krijgt het nooit meer rustig." Voor meer
personeel ontbreekt het geld: „We zijn geen mirakelma
kers."
Topman Chris Dewulf:
Valutahandelaren verbreken band van baht, peso, ringgit en roepia met dollar
De Thaise baht, de Filipijnse peso, de
Maleisische ringgit en de Singapore-
dollar, ze werden allemaal doelbewust
omgekegeld door handelaren op de va
lutamarkten van Zuidoost-Azië. Als
laatste ging de Indonesische roepia on
deruit. Nu de vaste verbintenis van baht
tot en met roepia aan de Amerikaanse
dollar verleden tijd is, blijkt opeens dat
de economieën in het zuidoosten van
Azië niet zo rooskleurig zijn als ze leken.
Landen als Thailand, Maleisie en Indo
nesië hebben de afgelopen tien a vijf
tien jaar faam verworven als economi
sche wonderkinderen, maar het is niet
alles goud wat er blinkt. ,,De opvatting
is wijdverbreid dat Zuidoost-Ajzië als ge
heel aan concurrerend vermogen heeft
verloren ten opzichte van China, India
en bepaalde landen in Oost-Europa en
Latijns-Amerika", zegt Liew Yin Sze van
Sassoon Securities in Singapore.
Nadat investeerders zich jarenlang
blind hadden gestaard op de mooie
groeicijfers van de Thaise economie,
kregen ze dit jaar oog voor de proble
men bij de Thaise banken. Veel banken
hebben wat al te gemakkelijk geld ge
leend aan de razendsnel groeiende on-
roerend-goed sector. Nu er een over
vloed is aan onroerend goed, is het
maar de vraag hoeveel van dat uitge
leende geld de banken ooit nog terug
zien. Het was die penibele toestand in
de bankwereld die de valutacrisis op
gang bracht.
Daar kwam nog bij dat Thailand kampt
met een grote buitenlandse schuld, een
teruglopende export en daardoor een
groeiend handelstekort. Gevoegd bij
een virulente corruptie bij de overheid
was dat genoeg om de baht en daarmee
de Thaise economie in de ellende te
storten.
Onder leiding van het Internationale
Monetaire Fonds (IMF) moest de inter
nationale gemeenschap eraan te pas
komen om Bangkok een reddingsboei
van zestien miljard dollar toe te werpen.
In ruil daarvoor gaat het mes diep in de
Thaise begroting voor komend jaar. Er
staan bezuinigingen op stapel van tus
sen de drie en vijf miljard gulden en dat
komt hard aan bij de bevolking.
Maleisië en Indonesië kampen, zij het
in iets mindere mate, met dezelfde pro
blemen als Thailand. Op een conferen
tie van Aziatische en Europese zakenlui
in Jakarta gaf minister van financien
Mar'ie Muhammad dat vorige maand
ook toe. Als pijnpunten noemde hij de
vaak ondoorzichtige regelgeving van de
overheid, de zwakke banksector en de
teruglopende export.
De econoom Anwar Nasution noemde
het onlangs zelfs een regelrechte tijd
bom onder de Indonesische economie,
dat zo'n tien procent van de leningen
die de banken hebben verstrekt te boek
staat als twijfelachtig tot zeer problema
tisch. En zijn vakbroeder Sjahrir noem
de de buitenlandse schuld van meer
dan honderd miljard dollar alarmerend.
Een flink deel van die schuld bestaat uit
dollars. Tot nu toe was dat geen pro
bleem, omdat de Zuidoost-Aziatische
munten bijna onverbrekelijk aan de
dollar waren gekoppeld. Nu die koppe
ling onder druk van speculanten ruw is
verbroken, is de buitenlandse schulden
last van de landen in Zuidoost-Azië op
gelopen. Ze moeten nu immers meer
roepias, bath enzovoort inzetten om de
dollars te kopen waarmee ze die schuld
kunnen aflossen.
Toch noemt een commentator van het
financiële tv-kanaal Asia Business News
het niet ongunstig dat de munten in de
regio zelfstandiger zijn geworden. „De
ze landen kunnen vanaf nu hun eigen
economieën beter besturen, omdat ze
minder afhankelijk zijn geworden van
de bewegingen van de dollar", zei hij.
Die sturing is hard nodig om iets te
doen tegen het verlies aan concurren
tiekracht dat steeds duidelijker aan het
licht treedt. Aan dat groot onderhoud
zullen de autoriteiten, ook zonder dage
lijkse zorgen over hun munten, nog hun
handen vol hebben.
jakarta ronald frisart
correspondent
Volvo en Mitsubishi komen om de haverklap met
nieuwe wensen en modelwijzigingen op de prop
pen, waar de verjongde autofabriek op stel en
sprong aan moet voldoen. Dewulf: „Dat maakt
het werk hier dubbel zo moeilijk als in een gewo
ne autofabriek. Iedere twee weken willen ze weer
iets nieuws, of iets anders."
Zowel Volvo als Mitsubishi veranderen hun mo
dellen ieder jaar. Dan moeten zevenhonderd
nieuwe onderdelen in een auto worden verwerkt.
Nedcar gaat ook auto's maken met nieuwe, direct
ingespoten benzinemotoren. Bovendien gaat het
bedrijf nu speciaal aangepaste Volvo's lanceren
voor de Japanse markt. „Dat zijn allemaal enor
me aanpassingen, met extra werk voor de leve
ranciers en de distributie. En de risico's dat din
gen mislopen, zijn veel groter. Dat betekent ver
hoogde concentratie." Nedcar blijkt volgens De
wulf steeds beter met de wispelturige wensen uit
de voeten te kunnen. „Ik ben er trots op dat we
aan alle capriolen van de klanten kunnen vol
doen. En de kwaliteit blijkt zeer hoog. Deze orga
nisatie heeft heel wat in haar mars.
Toen Dewulf binnenkwam, maakte Nedcar nog
geen vijfhonderd auto's per dag. Inmiddels zijn
de meeste kinderziekten verholpen. Dewulf heeft
een drieploegendienst ingesteld, waardoor Ned
car voortaan continu doorproduceert. Over enke
le dagen fabriceert het bedrijf duizend auto's per
dag. Dat is een geweldige vooruitgang, benadrukt
Dewulf. „Maar we zijn nog niet waar we van dro
men. Sommige verbeteringen vereisen meer tijd.
Dus blijven we voortdurend reorganiseren. Ik be
sef dat we dat hier en daar waarschijnlijk te snel
doen. De klachten over de hoge werkdruk nemen
inderdaad toe."
Een activiteit die veel efficiënter kan, is de kwali
teitscontrole. Dat gebeurt nu pas als de auto's
aan het einde van de lijn arriveren. Dewulf wil dat
de kwaliteit al tijdens de productie in de gaten
wordt gehouden door de monteurs zelf, zodat ze
de euvels al op de lopende band kunnen herstel
len. Dat spaart manlaacht, tijd en geld uit. Een
andere maatregel is dat de mensen die de aange
voerde onderdelen van toeleveranciers tellen,
meteen ook op de kwaliteit letten. Het idee lijkt
logisch, maar het heeft volgens Dewulf voor een
schokeffect in de organisatie gezorgd. „Wie hier
jarenlang gewoon zijn brood verdiende, kan het
moeilijk accepteren als we hem nu vertellen dat
hij harder moet werken. Dan krijgt zo'n persoon
het gevoel dat hij het jarenlang niet goed h< u
gedaan. Het overbrengen van die boodscht
heersen we hier nog niet goed. Maar we Ier
ke dag bij."
Vorig jaar leverde Nedcar met pijn en moei e
145.000 auto's af. Dit jaar worden het er on|i
198.000, verwacht Dewulf. Daarmee ligt Ne
aardig op schema. En waar 1996 nog eindig
met een negatief bedrijfsresultaat van 137 r
joen, denkt Dewulf dit jaar quitte te spelen.
zetten alles op alles om geen rode cijfers te j
ven schrijven, maar het wordt kantje-boord
Het is deze week een drukte van belang bij
car. Controleurs van Lloyds halen alles ovei
om te bekijken of Nedcar een ISO-certifica:
dient. Of het bedrijf slaagt voor die kwaliteiin
toets, weet Dewulf nog niet, „Maar het was
ons aanleiding alles in kaart te brengen en t
processen te verbeteren. Daardoor zijn we
beter in staat aan alle extra wensen van Vol
Mitsubishi een prijskaartje te hangen."
Nedcar ontwikkelt zich ondertussen steeds
tot een schroevedraaierfabriek. Dewulf heel L
hekel aan dat woord. „Maar het klopt dat w
steeds meer kant en klare modules en syste i
aankopen, die we zo in de auto's kunnen klik
ken.Het assembleren van die onderdelen 1
bij de toeleveranciers gebeuren, die zich eed
eën in de omgeving van Nedcar gaan vestig i
Die toeleveranciers gaan veel voorwerk verr i
ten, maar brengen ook specifieke know-hoi
Bovendien nemen ze een deel van de invesi i
ringsrisico's op zich. Dat scheelt Nedcar vet
zorgen.
Om voor de toeleveranciers ruimte te creërij
de omgeving van de fabriek heeft Dewulf m
succes bij de gemeenten en de provincie aa n
klopt. De grond ten oosten van het Tulip-hoj
Bom en ten westen van Nieuwstadt is nodij j
de komende jaren een vijftiental dependant
van toeleveranciers onder te brengen. Dat kj
leiden tot honderden of wellicht duizendent,
banen in de Westelijke Mijnstreek.
Bij Nedcar zelf komen er weinig banen meeJ
Ook als de productie de komende jaren rich
300.000 auto's gaat, moet dat kunnen met d
te bezetting van zo'n 4300 man. Chris Dewii
leer elke dag bij."
born. peter bruuns
Als de hemel
openscheurt en
een tropische
regenbui de weg
Imboco-stadI naar huis onbe-
11 gaan baar
maakt, gaat do-
na Valvina zitten en vertelt.
Over vroeger. Over haar oude
vader die op een bergtop woont
en met geen mogelijkheid naar
de stad te krijgen is. En over
haar kinderen.
Het was allemaal zo harmoni
eus begonnen. De man van
haar dromen. Eerst een jongen
toen een meisje. Hij werkte in
een ijzerwarenwinkel en kwam
iedere middag klokslag om drie
uur thuis. Langer wilde hij niet
van zijn gezin gescheiden zijn.
Toen Valvina hem op straat te
genkwam met een andere
vrouw die zijn kind in haar ar
men droeg, was het afgelopen.
Meer dan een jaar sprak ze te
gen vrijwel niemand nog een
woord. Ze deed nog een poging
een alimentatieregeling van
hem los te peuteren. Maar hij
zei tegen de rechter dat drie van
de vijf kinderen van dona Valvi
na waren en niet van hem. Hoe
kon hij dat doen, vraagt z'n
dochter nog altijd. Zij is bij Val
vina gebleven.
De twee anderen waren toen
nog heel klein. Die erkende hij
wel en nam ze vervolgens "mee.
Want Valvina had gezegd, laat
hij dan maar voor die twee zor
gen. „Ik blufte", zegt ze nu. Ze
was destijds de wanhoop wel
nabij, alleen met vijf kinderen,
maar kwijt wilde ze geen van al
len. Morgen brengt hij ze wel
terug, dacht Valvina.
Nu, meer dan 25 jaar geleden,
heeft ze haar twee kinderen nog
altijd niet teruggezien. Ook haar
schoonzusje weet niet waar ze
wonen. Laatst vertelde een
buurvrouw die de familie van
Valvina's voormalige echtge
noot kent, dat de twee kinderen
onder andere namen zijn opge
groeid en heel waarschijnlijk in
dezelfde buurt als Valvina wo
nen. Maar hoe kom je daar ach
ter?
Ze schrikt 's nachts vaak wak
ker: het idee misschien wel oog
in oog te hebben gestaan met
wat zij ooit zelf gedragen heeft.
Straks is zij het, het meisje van
de tankwagen die iedere dag
water komt brengen. En de jon
gen van de hoek? Heeft hetzelf
de brede gezicht. Slapeloze
uren mijmert zij over toevallige
ontmoetingen en de euforie van
een hereniging.
Overdag beseft ze dat die kinde
ren vast en zeker niet weten dat
ze een andere, biologische
moeder hebben. Niet eens we
ten dat zij bestaat! Ah, stelt ze
zichzelf gerust, het is maar be
ter ook zo. Stel, ik vind mijn
kinderen terug, wat dan? Straks
ruïneer ik hun levens door op
eens uit de lucht te komen val
len. Nee, alles moest maar blij
ven zoals het was.
Bij de volgende regenbui is haar
vader onderwerp van gesprek.
Al 85 en nog altijd zaait en oogst
hij zijn eigen maïs. Valvina wil
graag dat hij bij haar in huis
komt. Van maïs alleen kan je
niet leven. Bonen koopt hij in
de winkel. Voor iedere dag haalt
hij een precies aantal uit het
zakje. Laatst had hij het ver
keerd berekend en zat hij aan
het einde van de week opeens
zonder. Valvina vond het zorge
lijk en smeekte hem met haar
mee terug te gaan.
Maar hij bleef op z'n berg. Nu
stuurt ze hem af en toe een
overlevingspakket.
katrien gottlieb correspondent
Redacteuren in de televisiestu
dio in Banja Luka werken zich
door stapels draaiboeken en
grote hoeveelheden opnamen,
in een poging iets te produce
ren dat ongekend is in de
Bosnisch-Servische media;
nieuws dat vrij is van propa
ganda.
Tot vorig weekeinde werden al
le uitzendingen verzorgd vanuit
Pale, het bolwerk van de door
Radovan Karadzic geleide hard
liners. en week geleden nog
werd de NAVO-vredesmacht in
Bosnië, SFOR, vergeleken met
de nazi's. In en ook nog na de
oorlog liepen de Bosnisch-Ser
vische media braaf aan het
handje van de politici die het
voor het zeggen hadden. Die
politici zijn echter hopeloos ver
deeld geraakt en de media zijn
hen daarin gevolgd.
De studio in Banja Luka slaagde
er zondag in met behulp van
president Biljana Plavsic, de te
genstandster van Karadzic, de
uitzendingen uit Pale weg te
drukken en kan sindsdien zelf
uitzendingen verzorgen.
„We hebben de ketenen van
ons afgeworpen", zegt Mira
Lolic-Mocevic, redacteur bij het
Bosnisch-Servische journaal.
„Het is zo'n opluchting. We
kunnen nu professioneel wer
ken", voegt haar collega Marin-
ko Ucur er aan toe.
Is dat zo? De eerste paar dagen
is het resultaat wisselend.
Maandag, de eerste dag dat de
uitzendingen volledig onafhan
kelijk tot stand kwamen, zond
de redactie een verklaring uit
waarin ze de kijkers een vol
strekt objectieve benadering
van het nieuws beloofde. Er
werd uitgebreid aandacht be
steed aan de woordenstrijd tus-
Plavsic en haar tegenstander Karadzic regisseren zorgvuldig welke publiciteit ze krijgen.
sen Plavsic en haar tegenstan
ders, waarbij opviel dat de
standpunten van Plavsic uitge
breider werden belicht dan die
van haar tegenstanders. Opna
men van een persconferentie en
een toespraak die de president
had gehouden werden een aan
tal keer herhaald.
Zondag werd Karadzic-aanhan
ger Momcilo Krajisnik, het Ser
vische lid van het Bosnisch pre
sidium, in de nieuwsuitzending
beschuldigd van smokkel en
omkoperij. Ook werd er bericht
over hulp aan Servische vluch
telingen door de in uitzendin
gen vanuit Pale als de vijand
aangemerkte internationale ge
meenschap.
Volgens Lolic-Mocevic heeft
Plavsic tot nu toe niet gepro
beerd zich met de inhoud van
de uitzendingen te bemoeien.
„We denken echt dat ze een de
mocratie van de staat wil ma
ken", zegt ze. Dat er zoveel aan
FOTO REUTERS
dacht aan Plavsic en haar aan
hangers wordt geschonken
heeft volgens Lolic-Mocevic
vooral praktische redenen. „We
moeten elke dag vijftien uur
zendtijd volmaken.
Nadat afgelopen vrijdag acht
tien tv-journalisten uit protest
tegen de censuur vanuit Pale in
staking waren gegaan, had g
studio in Pale reeds de doo j
ve van films, series en andf u
amusementsprogramma's
de 'studio in Banja Luka sto
zet.
,We zouden graag deel will e
blijven uitmaken van de od
roep, maar Pale heeft zichi
laagd tot primitieve propag
en daar willen we niets me
maken hebben", zegt Ucui
van de 35 journalisten en ti
tallen cameralieden en ted
in dienst van de studio in B
Luka, die zich in hetzelfde j
bouw bevindt waar Plavsic
toor houdt.
Het team van de studio ini
Luka heeft zichzelf tot taal J
steld het nieuws objectief ti/
brengen. „Ons uitgangspui
nu dat we het nieuws zond
commentaar uitzenden",
redacteur Drasko Ignjatic.
„Richdijn daarbij is respect e
het akkoord van Dayton en
peet voor de grondwet van
Republiek Srpska."
De Bosnisch-Servische omi
werd opgericht toen de Sen
de wapens tegen de moslin
Kroaten opnamen met alst n
een eigen staat te vestigen,
drie de bevolkingsgroepenl
den nationalistische mediai i
het eigen volk ophemelden
de vijand zwartmaakten.
„Dat was geen propaganda.IJ
was oorlog", zegt Lolic-Moi i;
vic. „We zouden wel gek zij!
geweest als we niet hadden
daan wat de anderen deden
Nationale belangen hebben
prioriteit, altijd en overal. N
vormen democratie en vrijli
van meningsuiting de priori
teit."
banja luka misha savic
