Mars-auto overtreft alle verwachtingen
Wetenschap Techniek
Tjemobyl en
rendiervlees
Microfoon en versterker op één chip
DONDERDAG 28 AUGUSTUS 1997
REDACTIE SASKIA STOELINCA 023-5150265
Sojourner goot komende weken honderd meter verderop kijken
Het Mars-autootje Sojourner' overtreft
alle verwachtingen. Het doet al veel lan
ger dienst dan gedroomd, het zendt een
overstelpende stortvloed aan gegevens
en inmiddels lijkt het puf te hebben voor
nog een spectaculaire opdracht: Sojour
ner kruipt de komende weken naar een
honderd meter verderop gelegen heuvel.
Sinds de succesvolle landing van het
moederschip Pathfinder' op Mars (4 ju
li) hebben de sonde en het autootje, niet
groter dan een magnetron, meer dan
twee 'giga-bytes' aan meetgegevens en
beelden naar aarde gezonden. Dat is veel
meer dan venvacht. Daaronder bijna
tienduizend adembenemende foto's van
een gebied vol stenen en rotsen.
De hele wereld heeft kunnen meekijken,
want ruimtevaartorganisatie NASA ver
spreidde de binnenkomende beelden
meteen via Internet. Volgens Mat Go-
lombeg, verbonden aan NASA's 'Jet Pro-
pulsion Laboratory' (JPL) en weten
schappelijk teamleider van het Pathfin
der-project, zijn er via de elektronische
snelweg zo'n 700 miljoen keer foto's op
gevraagd.
..De meeste Internetters zullen daar niet
bij hebben stilgestaan.'' zegt Golombeg.
„Maar dat is niet erg. Het is al mooi ge
noeg zo; al die aandacht. Nog nooit
kreeg een robot-expeditie naar een an
dere wereld zoveel belangstelling."
Golombeg is sinds half augustus een
méér dan gelukkig mens. Toen kon hij
meedelen dat de missie van de Pathfin
der en dus ook van de Sojourner met mi
nimaal twee maanden zou worden ver
lengd. .Aanvankelijk hielden we reke
ning met één tot hoogstens enkele we
ken. maar alles funtioneert zo perfect dat
het eeuwig zonde zou zijn de financiële
sleutel nu ineens om te draaien", zei hij.
In recordtijd werd extra geld vrijge
maakt. Dat is Matthew Golombeg wel
toevertrouwd. Verhalen over zijn gees
teskind. dat 'fenomenale ding' daar op
Mars, doet hij met een ontwapenend en
thousiasme en. indien nodig, met een
De Sojouner op pad. De komende weken zal het Mars-autootje weer een actieve rol krij
gen op de Rode Planeet. Eerst op onderzoek in de Rotstuin, daarna moet er een heuvel
worden getrotseerd. Op de top aangekomen worden er spectaculaire dingen verwacht.
FOTO AP
geweldige overtuigingskracht.
„Dank zij de Pathfinder en de Sojourner
weten we nu hoe het zou zijn om op
Mars te staan", aldus Golombeg. „Enkele
stukken rots. die we Barnacle Bill. Yogi,
Ender, Scoobv Doo en Wedge hebben
gedoopt, zijn door de röntgenspectro-
meter van de Sojourner onderzocht.
Maar de metingen zijn niet echt goed
vanwege stof op deze rotsen.
Daarom maakt men zich nu op om de
Sojourner naar een gebiedje, ongeveer
zes meter verderop te dirigeren. Dat heet
inmiddels het 'Rotstuintje'. De rotsen
daar zijn groter en een aantal daarvan is
bovendien voorzien van steile, vrij vlakke
zijkanten. Men verwacht dat zich daar
weinig Marsstof op zal bevinden. Dat
maakt de metingen met de APXS-sensor
'.Alpha Proton X-ray Spectrometer van
de Sojourner een stuk betrouwbaarder.
„Na het onderzoek in de Rotstuin, zet de
Sojourner koers naar een kleine richel
zegt Golombeg. „We verwachten dat
zich daarachter iets bevindt dat lijkt op
de uitgedroogde bedding van een klein
beekje. Zoals de plannen nu zijn, keert
hij vervolgens weer terug naar de lander.
Onderweg worden interessante objecten
bekeken en afgetast. Daarna breekt een
echte tocht aan naar een heuvel ten
noorden van de lander."
Die heuvel ligt op ongeveer honderd me
ter afstand. Sojourner zal er vele dagen
over doen. Want hij rijdt niet. maar
kruipt. Alle bewegingen moeten heel be
dachtzaam worden uitgevoerd, want
zorgvuldigheid is prioriteit nummer één.
Driehonderdvijftig miljoen kilometer
staat namelijk gelijk aan bijna één
lichtuur. Net als het licht hebben radio
signalen bijna een uur nodig om die af
stand te overbruggen. Als je de Sojourner
naar een interessante rots wil sturen,
moet van tevoren heel precies afstand
tot en richting van die rots worden be
paald. De Sojourner heeft daarvoor twee
(elektronische) 'ogen'; hij kan 'stereo'
zien. Dan volgt een precies daarop toe
gesneden signaal vanaf de aarde als
'voeding' voor het dirigeerprogramma
van de boordcomputer.
Het duurt bijna een uur, voordat het (ra-
dio)signaal daar is. Als het goed wordt
verwerkt en geïnterpreteerd door de
boordcomputer, doet het Mars-voertuig-
je precies wat hem is opgedragen. Zijn
'oogjes' registreren vervolgens het nieu
we (stereo)beeld en ook dat beeld ijlt
weer met een (licht)snelheid van 300.000
kilometer per seconde terug naar de aar
de. Pas twee uur na het verzenden van
een commando, weten de aardse onder
zoekers dus wat hun commando ople
verde. Tijd is geld, zeggen ze hier; maar
in de ruimtevaart is tijd pas werkelijk
geld.
„Gelukkig heeft de Sojourner ook nog
zoiets als een geheugenzegt Matthew
Golombeg. „Als zijn telemetrieverbin-
ding met de lander wegvalt, bijvoorbeeld
omdat hij een kuil is ingereden, dan
houdt hij halt en keert automatisch terug
naar de plaats waar de verbinding werd
verbroken."
„Die heuvel, waar hij (als alles goed gaat)
over een paar weken zal zijn, ligt een
meter of vijftien boven het niveau waar
de lander zich bevindt. Op de top daar
van moet het voertuig een wijds uitzicht
hebben op de omgeving. Misschien ont
dekken we dan wel bijzonder spectacu
laire dingen."
De besmetting van Zweedse
rendieren door 'Tsjernobyl'
neemt sterker af dan verwacht.
In nog maar één procent van de
geslachte dieren is de besmet
ting door de radioactieve stof
cesium te hoog. Dat blijkt uit
een onderzoek van de Land
bouw Universiteit Uppsala.
De eerste radioactieve wolk na
het ongeluk met de kerncentra
le te Tsjernobyl in 1986 sloeg
neer in Zweden en met name in
die gebieden waar rendieren
worden gehouden. De radioac
tieve stoffen kwamen neer op
mossen, het voedsel van de ren
dieren. Deze mossen nemen ra-
dioactivitiet goed op.
In het eerste jaar na het Tsjer-
nobyl-ongeluk troffen onder
zoekers in acht van de tien ren
dieren een te hoge hoeveelheid
cesium aan: dit vlees mocht
daarom niet gegeten worden.
Door het verval van de radioac
tiviteit van cesium gaat de be
smetting tèrug. De wetenschap
pers van Uppsala hebben bere
keningen gemaakt over de te
verwachten besmetting dit jaar
aan de hand van de verminde
ring van cesium en modellen
over de opname van deze radio
actieve stof. Ze hadden ver
wacht dat dit jaar nog één derde
van de geslachte rendieren een
te hoge besmetting met cesium
zouden vertonen. Uit metingen
van 62.000 geslachte rendieren
komt naar voren dat de daad
werkelijke besmetting veel lager
is. In nog maar één procent
wordt de maximale norm over
schreden. De overige rendieren
bevatten weliswaar cesium,
maar minder dan de norm die
volgens de Europese Unie geldt
voor veilige consumptie.
Promovendus zorgt voor doorbraak door gebruik van kunststof
'Het dingetje' past op het topje
van een wijsvinger. Groter dan
vijf bij vijf millimeter zal het
niet zijn. Maar het heeft vier
jaar gekost om het te maken,
vertelt ir. Michael Pedersen. Vo
rige week promoveerde hij aan
de faculteit Elektrotechniek van
de Universiteit Twente op zijn
vinding: een chip waarin een
kwalitatief goede microfoon en
een versterker zijn samenge
bracht.
De microfoon is te herkennen
als het 'goudgekleurde gedeel
te', en de rest van het piepkleine
stukje technisch vernuft is ver
geven van de 'elektrische scha
kelingen'. Het is de 'ultieme mi-
nituisatie'. zoals de weten
schapper het zelf omschrijft:
„Het kan niet kleiner."
Pedersens vondst is toe te pas
sen in gehoorapparaten, micro
foons en zaktelefoons. Fabri
kanten zouden ze daarmee nog
compacter kunnen maken.
„Het zou helemaal in de trend
passen", vindt hij. Of dat gaat
gebeuren, is de vraag. Het pa
tent rust bij de Stichting voor
Technische Wetenschappen
(STW), dat het vier jaar durende
onderzoek van Pedersen heeft
gefinancierd.
Wat de stichting met de chip
wil, is de wetenschapper niet
bekend. „Tja, iets commercieel
maken, da s weer een heel an
der verhaal". meent de uit De
nemarken afkomstige specialist.
„Ik neem aan dat ze de vinding
verkopen, of de rechten verhu
ren, zodat ze wat terugkrijgen
voor de investering die ze de af
gelopen jaren hebben gedaan.
Pedersen is erin geslaagd om de
twee functies op één chip te
krijgen dankzij de toepassing
van de kunststof polyimide.
„Het is de eerste keer dat een
microfoon is gemaakt van plas
tic dat is nieuw voor de we
tenschap", meldt hij. Verder is
de chip volgens hem zo bijzon
der omdat de geluidskwaliteit
(door de korte verbinding tus
sen versterker en microfoon)
vergelijkbaar is met die van
commerciële apparaten. „Maar
het kan altijd nog beter."
Toch is de 27-jarige Pedersen
met dit resultaat ook al heel te
vreden: Als je ziet dat het
werkt, geeft dat een fijn gevoel.
Je moet tijdens een onderzoek
meerdere keren kiezen, en als
dan achteraf blijkt dat je een
goede keuze hebt gemaakt, dan
besef je dat je geluk hebt ge
had."
De Deen had na één jaar onder
zoek al het idee dat kunststof
nodig zou zijn om zo'n chip te
maken. Hij baseerde zich daar
bij op het bestaande 'fabricage
proces', en literatuuronderzoek.
„Want ik ben natuurlijk niet de
enige die hier mee bezig is ge
weest." Op de Universiteit
Twente alleen al gingen drie an
deren hem voor. Ook zij be
steedden ieder vier jaar aan het
project.
Tot nu toe werden voor de fa
bricage van een versterker en
een microfoon aparte chips ge
bruikt. Het was moeilijk om de
twee functies samen op één
chip te zetten, omdat bij het
aanbrengen van de microfoon
de versterker (door het gebruik
van dezelfde stof (silicium) en
techniek) kon worden vernield.
Het kunststof polyimide, die Pe
dersen heeft gebruikt voor het
membraan van de microfoon,
kan bij een lagere temperatuur
Michael Pedersen uitvinder van een nieuwe chip, waarop een goede
microfoon en een versterker zijn samengebracht
FOTO GPD GEORGE NUSMEIJER
worden verwerkt dan op silici
um gebaseerde materialen.
Pedersen, die pas vier jaar in
Nederland is, vertrekt binnen
kort naar de Verenigde Staten,
tenminste als hij vrijstelling
krijgt van de dienstplicht in zijn
geboorteland Denemarken. In
Chicago heeft hij een baan aan
geboden gekregen bij het be
drijf Knowles Inc.. een onderne
ming die gehoorapparaten ont
wikkelt. Hij verwacht niet dat hij
in een moeilijke positie komt
door de gepatenteerde vinding
die hij hier in Nederland heeft
gedaan en het werk dat hij daar
op een ontwikkelingsafdeling
krijgt. „Ik laat dit achter mij.
Daar ga ik me ook met micro
foons bezighouden, maar vol
gens een andere technologie."
8
9
10
6
1
2
3
9
1
9
7
9
9
7
4
3
9
2
7
8
9
3
9
1
2
8
10
9
7
5
9
9
7
7
2
8
8
9
7
8
7
2
2
10
7
2
10
3
9
7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een ge
tal dat correspondeert met een
getal in de balk onderaan. De
letters die ingevuld moeten
worden in de vakjes met een ge
tal kunnen ook op de balk wor
den ingevuld. Verticaal vormen
de letters in de eerste en derde
kolom ook een woord. Hoe luidt
het sleutelwoord?
Horizontaal:1. In vroegere toe
stand trechtgekomen; 2. ook; 3.
slaapplaats; 4. graanzuiger; 5.
genie; 6. onachtzaam; 7. onbe
leefd; 8. Turkse waterpijp.
ij del
velen-r-o
o-u-i-a-s
o-stembus
rot-ue
sw-son
twinset
e-eu
latwerk
WAT zou SX/Af Mr
ZJT7~£ASJAM 7J £>/A//<Y
P/A/XY TOYS TA TOYS f
Heer Bommel en de grauwe razer
Inmiddels richtte de trouwe knecht
zich uit zijn gebukte houding op.
,,Ik moet er wel even aan wennen,
dat heer Ollie weer thuis is. Alles was
hier zo rustig en vredig, dat ik onver
wachte schokken ontwend ben."
,,Het was heel vervelend", gaf Tom
Poes toe. „Maar ik moet je hulp heb
ben, Joost. Heer Ollie heeft op reis
kennisgemaakt met een monster - en
dat heeft hij meegenomen om het te
verbeteren." „Hoe z-zegt u?" vroeg
Joost met trillende stem. „Een m-
monster? Wat bedoelt u, als ik vragen
mag?"
Op dat moment klonk er buiten een
kreet. Een grauwe vorm sprong door
de deuropening naar binnen en
wierp Joost terzijde om zich in de ka
mer te kunnen terugtrekken.
Heer Bommel, die buiten bij de
Schicht langzaam tot zichzelf kwam,
hoorde het hernieuwd gebonk van
vallende voorwerpen - en een bange
zucht ontsnapte hem.
„Weer thuis", prevelde hij. „Ach, hoe
anders had ik mij dit voorgesteld.
Maar voor een heer die het goede
zoekt, is er geen rust weggelegd."
Nu, daar had hij gelijk in. Want over
de heuvel achter hem kon men de
markies De Canteclaer zien naderen,
gevolgd door twee lakeien.
H
W
R
DOOR JAN VISSER
Het aantal van 19 zomerse dagen in De Bilt blijft een magisch geta
Ook gisteren is het kwik er niet in geslaagd om de 25 graden te ben
ken doordat tijdens de middaguren de bewolking snel dikker werd.
Maximaal kwam het KNMI op 24,1 graad. In de meetreeks van
Utrecht/De Bilt vanaf 1849 zijn er nu vier oogstmaanden die 19 zo
merse dagen hebben. Dat zijn 1884, 1947, 1975 en uiteraard dit
jaar. Er is overigens nog een kleine kans dat op de slotdag van augi
tus, aanstaande zondag, wel de 20ste zomerse dag wordt geboekt.
Zuidelijke winden gaan in de loop van het weekeinde namelijk weei
warme lucht aanvoeren. Dat gebeurt tussen een hogedrukgebied tx
ven het midden van Europa en een depressie op weg van Ierland na
IJsland.
Na het weekeinde stijgen de temperaturen zelfs gemakkelijk tot m<
dan 25 graden maar de kans op een regen of onweersbui wordt, om
invloed van een storing boven Frankrijk, groter. Warmte in septemb
de laatste jaren een zeldzaam verschijnsel, telt overigens mee met
bepaling van het thermische karaktercijfer: het Warmtegetal. Dit is
gebaseerd op de som van alle etmalen over de periode mei-septem|
met een gemiddelde temperatuur boven de 18,0 graad.
Op dit moment bedraagt het warmtegetal 112. Het warme seizoen
staat daardoor reeds in de top tien van deze eeuw. Het aandeel van
augustus in het Warmtegetal is maar liefst 75%. Na de regens en b
en van vandaag is het morgen vriendelijk weer. Er kunnen weliswaa
nog enkele buien vallen maar de zon komt ook tevoorschijn en het
wordt 20 graden. Gistermiddag is de temperatuur in Bloemendaal i
gestegen tot een zomerse waarde. Het werd op het duinstation 25,
graad. In de loop van de middag kwamen van het zuidwesten uit zw
re buien opzetten. Schiphol ving in korte tijd 15 mm op.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig toten met
vrijdag.
Noorwegen:
Vrij veel bewolking en
vooral in het zuiden erg
veel regen, ook kans op
onweer Naar het noorden
toe droger en wat zon.
Middagtemperatuur van
18 graden vlak aan zee tot
23 plaatselijk in het zui-
Zweden:
Vandaag vooral in de ber
gen veel wolken en buiige
regen, in het zuidoosten
geregeld zon. Morgen
overal meer bewolking en
kans op buien. Maxima 17
graden in het noorden tot
boven de 25 op vandaag
plaatselijk in het zuiden.
Denemarken:
Vrij veel wolken en van tijd
tot tijd veel regen, soms
onweer. In het oosten af.
en toe ook zon. Middag-
temperatuur ongeveer 23 graden, tij
dens langdurige regen flink lager
Engeland. Schotland. Wales en Ierland:
Opklaringen, maar eerst nog in het oos
ten, later opnieuw in het westen en zui
den enkele buien Middagtemperatuur
ongeveer 18 graden, morgen met wat
zon m Wales zo'n 21 graden.
België en Luxemburg:
Vandaag veel regen, kans op onweer
Morgen enkele opklaringen en wat zon,
maar ook kans op een bui. Middagtem
peratuur rond 19 graden, bij langdurige
regen hooguit 16 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Stevige regen- of onweersbuien, van
daag vooral in het oosten mogelijk met
hagel en zware windstoten. Vandaag la
ter van het westen uit af en toe zon.
Morgen perioden met zon, maar ook
kans op een bui. Maxima van 17 tot 23
graden.
Portugal:
In het zuiden perioden met zon en veelal
droog. In het noorden op beide dagen
wolkenvelden en kans op een bui. Mid
dagtemperatuur aan zee van 20 graden
bij Porto tot 25 in de Algarve. Morgen in
het binnenland flink hoger
Madeira:
Geregeld zon, maar vooral vandaag ook
kans op een bui. Middagtemperatuur
ongeveer 24 graden
Vandaag vooral in de noordelijke helft
vrij veel wolken en kans op een bui.
Naar het zuiden toe meer zon en meest
droog. Morgen op de meeste plaatsen
zonniger en alleen in het uiterste noor
den nog een enkele bui. Middagtempe
ratuur aan zee van 21 graden in het
noorden tot bijna 30 aan de costa's in
het zuiden en oosten.
Canarische Eilanden:
Flink wat zon. vandaag in het noorden
kans op een bui. Middagtemperatuur
ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust perioden met zon, maar van
daag ook kans op een bui. Middagtem
peratuur vlak aan zee tussen de 25 en
30 graden.
Perioden met zon en overwegend droog.
Middagtemperatuur aan zee rond of iets
boven de 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag wisselvallig en enkele regen- of
onweersbuien, mogelijk met hagel en
zware windstoten. In het oosten plaatse
lijk veel regen. Morgen geregeld zon,
maar ook kans op een bui Een opste
kende Mistralwind. Middagtemperatuur
rond 25 graden, vandaag met buien la
ger, morgen met zon in het zuiden ho
ger.
Mallorca en Ibiza:
Af en toe zon en kans op een regen- of
onweersbui. Morgen overwegend droog
en zonnige perioden. Middagtempera
tuur ongeveer 28 graden.
Italië:
Perioden met zon. Vandaag vooral in het
noorden enkele pittige regen- of on
weersbuien. Morgen ook elders kans op
buien. Middagtemperatuur veelal tussen
25 en 30 graden.
Corsica en Sardinië:
Geregeld zon. In de loop van vandaag
kans op enkele stevige regen- en on
weersbuien. Middagtemperatuur onge
veer 29 graden, morgen op Corsica min
der warm
Malta:
Zonnige perioden en overwegend droog.
Maxima ongeveer 30 graden
Griekenland en Kreta:
Flink wat zon en morgen vanuit het
noorden toenemende kans op een on
weersbui Middagtemperatuur ongeveer
28 graden
Turkije en Cyprus:
Flink wat zon en op de meeste plaatsen
droog Middagtemperatuur vlak aan zee
veelal iets onder 30 graden.
Duitsland:
Enkele stevige regen- of onweersbuien.
Ook kans op hagel en zware windstoten
Vandaag vooral in de westelijke helft,
morgen in het oosten. Maxima vandaag
uiteenlopend van bijna 20 graden in het
westen tot 30 graden in het oosten
Morgen overal niet veel hoger dan 20
graden.
Zwitserland:
Vandaag stevige regen- of onweersbui
en, mogelijk hagel. Plaatselijk kan veel
regen vallen Morgen in het oosten nog
buien, in het zuiden en westen geleide
lijk opklaringen en af en toe zon Mid
dagtemperatuur dalend tot ongeveer
graden.
Oostenrijk:
Vandaag veel zon en in het oosten
warm. Later op de dag van het we
uit stevige regen- of onweersbuien,
gelijk hagel en windstoten Middagt
peratuur vandaag nabij Wenen nog
graden, in Tirol circa 23. Morgen ov
flink lager: ongeveer 20 graden.
Polen:
Vandaag zonnig, in het oosten v
ook wat wolken. Maxima rond 25
den. Morgen vanuit het westen overg
naar koeler weer gepaard gaand met
se regen- of onweersbuien.
Tsjechië en Slowakije:
Vandaag vrij zonnig en warm. N
temperatuur iets onder de 30 graden
de loop van de middag en avond en i
gen kans op fikse regen- of on
en, plaatselijk veel neerslag. Ma»
dalend tot circa 21 graden.
Hongarije:
Vandaag zonnig. Middagtempera
iets onder de 30 graden. Vooral n
enkele fikse regen- of onweersbuiei
overgang naar koeler weer. Maxima r
21 graden
VRIJDAG 29 AUGUSTUS 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 06 48 Zon onder
Maan op 03 11 Maan onder 1!
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 01.45 14.29 01.18 1'
Laag 10.11 22.30 23.52 2:
Weerrapporten 28 augustus 08 u
Rotterdam
Vhssingen
Maastricht
licht bew r
halfbew v
Brussel
Cyprus
Dublin licht bew
Frankfurt regen
Genève regen
Helsinki onbew.
Innsbruck halfbew.
Istanbul halfbew
Klagenfurt mistbanken
Kopenhagen halfbew.
Las Palmas licht bew.
Lissabon onbew.
Locarno regen
Londen regen
Luxemburg regen
Stockholm c
Wenen c
Zürich f
Bangkok li
Buenos Aires c
Casablanca f
Johannesburg c
Los Angeles c
New Orleans c
Tel Aviv o
ono4 28 19
