Debat schaadt hoofdrolspelers
Sterilisatie moest 'ideale maatschappij' dienen in Zweden
Feiten Meningen
Crisis in het kort
Weisglas ergert zich
aan 'pietluttigheden'
DONDERDAG 28 AUGUSTUS 1997
Het paarse kabinet ontsnapte gisteren tijdens het debat
over de affaire-Bouterse aan een heuse crisis toen de
WD bereid bleek op de belangrijkste punten water bij
de wijn te doen. Van de WD'ers Boikestein en Weisglas
mag minister Van Mierlo van buitenlandse zaken een rol
blijven spelen bij de aanhouding van Desi Bouterse.
Zelfs de opmerking dat op 18 juli een ander besluit had
'moeten' worden genomen, werd verzacht. Hieronder
het verhaal van de crisis in de letterlijke bewoordingen
van W eisglas. Van Mierlo en Boikestein.
Frans W eisglas (WD) op dinsdag 26 augustus: ..De situ
atie van 18 juli (toen op verzoek van Van Mierlo werd af
gezien van arrestatie van Bouterse. red.) is volgens de
WD-fractie niet voor herhaling vatbaar.En: ..Wij zeg
gen tegen de bewindslieden dat wat op 18 juli is ge
beurd. in onze ogen anders had moeten gebeuren. Wij
vinden dat als er een internationaal signaleringsverzoek
is gedeponeerd, dat als logisch gevolg moet hebben dat
er ook een concreet arrestatieverzoek moet worden ge
daan door de Nederlandse regering. Dat is onze wens en
daarvan \Tagen we een bevestiging door de ministers
Van Mierlo en Sorgdrager.
Hans van Mierlo (minister van buitenlandse zaken) na
crisisberaad in het kabinet op woensdag 27 augustus:
,.De Nederlandse regering erkent de logica dat signale
ring leidt tot acties, tenzij er omstandigheden zijn die
het op dat moment niet logisch maken. Dat was op 18
juli het geval. De regering neemt als uitgangspunt dat
het op zichzelf logisch is tot actie over te gaan, maar er
zal altijd een afweging plaats vinden. De vraag is of die
redenering de steun van de WD kan hebben. Het is de
houding die de regering wenst aan te nemen en al heeft
aangenomen ten aanzien van de vervolging van de heer
Bouterse. De formulering 'het had anders gekund en de
WD zou het anders hebben gedaan is aanvaardbaar.
Het zou anders gemoeten hebben' (zoals Weisglas zei,
red.), dat kan niet. Gisteren maakte de WD-fractie de
indruk dat die afweging niet mocht plaatsvinden.''
Frits Boikestein (fractievoorzitter VVD) na overleg met
Van Mierlo. premier Kok en de fractieleiders van PvdA
en D66: .De beslissing van 18 juli vinden wij onjuist. On
ze mening is en blijft dat op 18 juli een andere beslissing
had behoren te worden genomen. Wij venvachten dat
de situatie van 18 juli zich niet zal herhalen. Maar we er
kennen dat bij herhaling de minister van buitenlandse
zaken het recht en misschien zelfs de plicht heeft zijn
mening daarover te geven. Wij spreken alleen als onze
wens uit dat het kabinet in een volgend geval overgaat
tot een verzoek om uitlevering.
Hans van Mierlo (minister van buitenlandse zaken):
Als het in bepaalde situaties relevant is dat de minister
van buitenlandse zaken eraan te pas komt. moeten bei
de ministers (zijn collega van justitie Sorgdrager en Van
Mierlo zelf. red. hun afweging inbrengen. Dat is de be
leidslijn van het kabinet. Mijn vraag is domweg geweest
of ik in ieder geval van de drie partijen in de coalitie
daarop het ja kan horen. Dat is voor mij de essentie, an
ders kunnen wij niet tot een beleid komen.''
DEN HAAG KOOS VAN WEES
.De reactie van Van Mierlo was buiten alle proporties. Ik
was stomverbaasd.WD-woordvoerder buitenlandse
zaken Frans Weisglas kon er gisteren nog steeds niet
over uit dat zijn kritiek de politiek leider van D66 zo de
gordijnen had ingejaagd.
Uren nadat de donkere wolken boven het paarse kabinet
zijn opgetrokken, heeft Weisglas even tijd om terug te
blikken. Uiteraard had hij van begin af aan kritiek op
Van Mierlo, die op 18 juli een verzoek tot arrestatie van
Bouterse in Brazilië had tegengehouden. En uiteraard
vond hij dat mevrouw Sorgdrager wel erg zwakke knieën
had om gehoor te geven aan het bezwaar van Van Mier
lo. Maar dat de D66-leider de zaak zo hoog zou opne
men, dat had Weisglas niet verwacht.
Weisglas staat bekend om zijn scherpe tong. Niet voor
niets wordt de door zijn fractie gewaardeerde liberaal
soms het keffertje genoemd. De scherpe opmerkingen
en replieken van Weisglas betekenen echter vaker olie
op het vuur, dan een heilzame zalf voor zwerende coali
tieverhoudingen. ,,We zijn in de Kamer niet van suiker
goed. Je moet wel tegen een stootje kunnen. Maar mis
schien was Van Mierlo moe, had hij last van een jetlag, ik
weet het niet. De reactie was in ieder geval overdreven.''
Bij D66 denken ze er toch heel anders over. .,Er werd ge
pest, dus sla je hard terug", zegt een D66-prominent
over de bijtende kritiek van Weisglas. De WD'er schud
de Van Mierlo gisteren voor aanvang van het debat toch
nog even de hand. Dat lapte zijn fractieleider Boikestein
ook een keer toen de spanningen hoog waren opgelo
pen.
Toch heerst er bij Weisglas, die zelf ruim tien jaar als
ambtenaar op Buitenlandse Zaken heeft gewerkt, behal
ve verbazing over de plotseling stap van Van Mierlo ook
irritatie. ..Ik zal eerlijk zeggen dat het Nederlandse parle
ment en de kiezers 24 uur lang zijn beziggehouden met
pietluttigheden van Van Mierlo en daar ben ik wel een
beetje moe van geworden."
Hij ontkent dat zijn fractie omwille van de paarse coali
tie een knieval voor Van Mierlo heeft gemaakt. „Nee, on
ze kritiek is recht overeind gebleven. Ik heb absoluut niet
het gevoel dat mijn fractieleider Boikestein water in de
wijn heeft gedaan. In zijn betoog citeerde hij mij ook.
Nee, ik ben niet ontevreden."
DEN HAAG CEES VAN DER LAAN
Haagse politiek maakt na crisis winst- en verliesrekening op
In politiek Den Haag bestaat een heel belangrijk gezelschapsspel: het berekenen van de politieke schade.
De winst- en verliesrekening van een conflict wordt belangrijker naarmate de parlementsverkiezingen
- mei 1998 - dichterbij komen. Welke personen hebben een kras opgelopen? Wie moest er door het stof?
In hoeverre zijn kabinet of regeringscoalitie beschadigd? En - zeer belangrijk - hoe komt dit alles over op
de kiezer?
Alle betrokkenen bij de bijna-
kabinetscrisis over het uitgeble
ven verzoek tot aanhouding van
Desi Bouterse kunnen die ana
lyse heel goed maken. Maar
hardop zeggen hoe ze er echt
over denken, nee, dat doen ze
natuurlijk niet. „Heeft u door
deze affaire schade opgelopen?
vraagt een journalist dan
recht op de man af. En het ant
woord is steevast: „Nee, natuur
lijk niet. Alleen de oppositie en
de pers zien al die krassen.
De minister van buitenlandse
zaken, Hans van Mierlo, vindt
dat hij absoluut niet beschadigd
is door het uit de hand gelopen
debat over Bouterse, en datzelf
de geldt voor zijn D66-collega
Sorgdrager. WD-leider Boike
stein kijkt ook al niet-begrij
pend als hem wordt voorgelegd
dat de WD zich toch wel een
beetje door het kabinet terug in
zijn hok heeft laten sturen.
Ook de coalitie, de samenwer
king tussen PvdA, WD en D66,
lijdt nimmer onder relletjes of
crisisdreigingen. 'Paars II' blijft
in zicht, de combinatie kan wel
tegen een stootje. Tot aan de
verkiezingen zullen er nog wel
meer botsingen ontstaan. De ei
genheid van de drie deelne
mende partijen moet gemar
keerd worden zonder dat dat
ten koste gaat van paars. Om
maar eens wat gemeenplaatsen
te noemen.
Heel belangrijk in het spelletje
van de schadeverdeling is de
vraag 'wie is de zondebok?' Wie
heeft het gedaan? Wie heeft de
zaak op de spits gedreven en
gezorgd voor een bijna-ontplof-
fing van het paarse wonderkabi-
net dat aan de vooravond staat
van een prachtige begro
tingspresentatie? Het geschil
dat dinsdagavond nog ging tus
sen de D66-ministers Van Mier
lo en Sorgdrager en de D66-
fractie aan de ene kant en de
twee andere regeringspartijen
WD en PvdA aan de andere
kant, was na een nachtje slapen
al verengd tot een probleem van
minister Van Mierlo met de
WD.
Fractievoorzitter Wallage van de
PvdA had dinsdagavond nog
geen vijf minuten bedenktijd
nodig na het onverwachte ul
timatum van Van Mierlo om de
toon te zetten: de WD pest mi
nister Van Mierlo al drie jaar en
het is heel begrijpelijk dat deze
politicus daar eens emotioneel
van wordt. De druppel-die-de-
emmer-deed-overlopen-theorie
was geboren. Een duidelijk ge
val van schadebeperking van de
PvdA. Wie breekt, betaalt.
Wallage wilde niet dat de pro
blemen in kabinet en rege
ringscoalitie de PvdA aangere
kend zouden worden. Hij wist
behendig de aandacht te vesti
gen op twee mogelijke oorza
ken: het emotionele ego van
minister Van Mierlo en de talrij
ke aanvaringen tussen de WD
en deze minister. Zo kwam de
Pv dA zelf gemakkelijk weg en
viel het gisteren nauwelijks op
dat ook de sociaal-democraten
hun kritiek bijstelden. En na
tuurlijk is er ook nog PvdA-pre-
mier Kok die een rol heeft ge
speeld in het compromis dat
gisteren uiteindelijk gevonden
kon worden: Van Mierlo en
Sorgdrager buigen een beetje en
de WD een beetje meer. Kassa
voor de PvdA.
Bij D66 zullen ze heel gelukkig
zijn dat het hoog spel van mi
nister Van Mierlo vrucht heeft
afgeworpen. Maar schieten ze
er wat mee op? D66-minister
De drie hoofdrolspelers van gisteren: WD-voorman Boikestein luistert aan het spreekgestoelte naar de interrupties, terwijl de ministers Van Mierlo
en Sorgdrager toekijken, foto gpd phil nijhuis
Sorgdrager is al een tijdje vleu
gellam door de Van Randwijck-
affaire, Securitel en de zaak-
Lancee. Iedereen bleef maar be
nadrukken dat zij het primaat
heeft bij een arrestatie- en uitle
veringsprocedure, maar daar
van was in het debat niets te
merken. Ze speelde een bijrol in
de grote Hans van Mierlo-show.
Van Mierlo bemoeide zich zelfs
met haar beantwoording. Als ze
aan het woord kwam sprak
Sorgdrager daadkrachtig en
kordaat. Helaas werd haar op
treden ontsierd door een wat
minachtende uithaal naar de
oppositie. Een motie van het
CDA wilde ze niet serieus be
handelen omdat de argumenta
tie 'nergens op sloeg'.
En dan natuurlijk het fenomeen
Hans van Mierlo. Die zag zich
zelf na het debat van dinsdag al
als verliezer voor de dag komen.
De coalitiepartijen zouden dan
wel geen moties van afkeuring
aannemen, maar de kritiek zou
overeind blijven. Dat zou hem
altijd nagedragen worden. En
dat kan de voorman en grond
legger van D66 niet gebruiken
in de aanloop naar de verkiezin
gen. Nee, de WD en PvdA
moesten inbinden, daar had de
D66-leider zelfs een kabinetscri
sis voor over.
Van Mierlo speculeerde erop
dat het zover niet zou komen.
Maar het beeld blijft raar. De
wegbereider van dit sociaal-li
berale kabinet, de man achter
het paarse ideaal, was bereid al
les te riskeren om zijn gelijk te
halen. Hij mag dan als
'overwinnaar' uit het debat zijn
gekomen, de hele actie kwam
toch niet bijster wijs en door-
Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat in een
land als Zweden, dat overal ter wereld als
open en democratisch wordt beschouwd,
zestigduizend vrouwen tegen hun wil konden
worden gesteriliseerd? Critici van de Zweedse
politiek zullen minder hebben opgekeken
van deze onthulling in Zwedens grootste seri
euze krant, Dagens Nyheter.
Roland Huntford, correspondent in Stock
holm van de Britse zondagskrant The Obser
ver, publiceerde in de jaren zeventig zijn
boek 'The NewTotalitarians' waarin hij de
Zweedse maatschappij vergeleek met het
schrikbeeld dat schrijvers als George Orwell
en Aldous Huxley in hun boeken schetsten.
De wereld was te klein vopr alle kritiek. Alle
gezaghebbende commentatoren in Zweden
waren het erover eens dat Huntford spoken
zag en meer oog moest hebben voor de voor
delen van het Zweedse denken.
Huntford schudde zijn hoofd en noemde de
eensgezindheid van de critici alleen maar een
bewijs van zijn stelling dat de opeenvolgende
regeringen van dit Scandinavische land met
succes hadden gestreefd naar een gelijkge
schakelde groepsgeest, zonder ruimte voor
het afwijkende individu. Zelfs intellectuelen
en kunstenaars, liet hij weten, schikten zich.
In de Scandinavische landen wordt wel ge
sproken van de Wet van Jante. Een term, in
1933 bedacht door de Deens/Noorse schrij
ver Aksel Sandemose, voor het repressieve
handelen van mensen in kleinsteedse en
dorpse milieus. Iedere vorm van afwijkend
gedrag wordt onmiddellijk en resoluut uitge
legd als gewichtigdoenerij of onaangepast
heid. In Scandinavië is de veel aangehaalde
'wet' nog steeds van kracht. De milde Neder
landse versie zou je kunnen omschrijven als
je mag je kop niet boven het maaiveld uitste
ken'.
PRINCIPES
Vooral 'onaangepast gedrag' is een ware zon
de in Scandinavië, dat vele decennia onafge
broken is bestuurd door sociaal-democrati
sche regeringen, die door hun vaak riante
meerderheidspositie alle ruimte kregen voor
radicaal beleid. Het collectivisme, vormgege
ven in 'folkhemmet' - de ideale verzorgings
staat - werd in het begin van de jaren dertig
voorop geplaatst en wie afweek had een pro
bleem. Samenhangend met het sociaal-de
mocratische wereldbeeld, werd gestreefd
naar onvoorwaardelijk rationeel handelen,
dat op ieder maatschappelijk gebied toepas
baar was. Nergens anders werden ook zo ver
gaande consequenties aan deze ideologische
principes verbonden als juist in Zweden.
Het echtpaar Gunnar en Alva Myrdal, hun
hele leven radicale ideologen van de socialis
tische partij, speelt in dit verband een hoofd
rol. De twee wetenschappers stelden alles ten
dienste van het ideaal van een socialistische
maatschappij. In de geest van de jaren dertig
hoorde daar ook een 'gezonde bevolking' bij
'zonder onwenselijke raciale trekken' of an
dere 'inferieure kenmerken'. Gunnar Myrdal
maakte in die periode onder meer naam met
de studie 'An American Dilemma: The Negro
Problem and Democracy'.
In één van de documenten die Dagens Nyhe
ter dezer dagen publiceerde, worden de crite
ria opgesomd die destijds bij de sterilisaties
zijn gehanteerd: 'onmiskenbaar zigeunerach
tige gelaatstrekken, psychopathie, zwervers
bestaan'. Andere criteria waren 'gemengd
ras, ongehuwd moederschap en het bezit van
een strafblad'.
Huntford noemde de twee socialistische we
tenschappers - die later overigens ieder op
hun eigen terrein een Nobelprijs kregen toe
gekend - sympathisanten van het nazi-regi
me, waar het bevolkingspolitiek betrof. Ze
hadden in het begin van de jaren dertig nauw
contact met nazi-wetenschappers, die net als
zij bezorgd waren over de afname van het
aantal geboorten. Gunnar Myrdal zag des
tijds het nazisme zelfs als een 'beweging van
jeugd en toekomst'.
SCHULD
Daarbij moet wel worden aangetekend dat
hem toen nog niet duidelijk zal zijn geweest
wat de nazi's van plan waren. Myrdal kan
zich hebben blindgestaard op bepaalde na-
tionaal-socialistische ideeën die de bevolking
welvaart en voorspoed beloofden. Op dat ter
rein meende hij overeenkomsten te bespeu
ren met het sociaal-democratische gedach-
tengoed. De gezaghebbende opvattingen van
Myrdal zijn echter tot zijn dood in 1987 radi
caal gebleven. Weliswaar namen Gunnar en
Alva Myrdal onmiddellijk afstand van de na
zi-gedachten, toen de ware bedoelingen van
Hitier en de zijnen bekend werden, maar tot
op hoge leeftijd bleef Gunnar Myrdal pleitbe
zorger van een sterk gecentraliseerde staat,
die de burgers moest controleren op correct
gedrag (persoonsnummer, alcoholrantsoene
ring etc.), staatsopvoeding en psychiatrische
behandeling van gedetineerden om de be
trokkenen zo beter 'in te passen' in wat hem
voor ogen stond als een 'ideale bevolking'.
Ook de Lappen - wel de aboriginals van
Scandinavië genoemd - dienden zich aan te
passen.
De nu in Dagens Nyheter aangekaarte sterili
satie-zaak, die enkele jaren geleden al voor
beroering zorgde in medische vakkringen,
wordt door velen 'extra pijnlijk' voor Zweden
genoemd, omdat het land zich altijd zo graag
laat voorstaan op zijn hoge morele gehalte.
ANDRÉ KEIKES
Kritiek op rol
van Bukman
Tweede-Kamervoorzitter
Bukman heeft gisteren kri
tiek gekregen op zijn rol ti
dens het Bouterse-debatd
dinsdag bijna tot een crisi
leidde. Vooral binnen de
D66-fractie maar ook bij d
PvdA heerst onvrede over
manier waarop de CDA'er
veelbesproken vergaderinj
leidde. Hij zou onder mee
D66-minister Van Mierlo
geen kans gegeven hebbei
diens betoog helder neer t
zetten.
De kwestie is gisterochten
aan de orde geweest tijdei
een vergadering van het p
sidium, het 'bestuur' van<
Kamer. De fractiesecretari
sen die daarvan deel uitmi
ken willen er niets over ze|
gen, maar wel werd duidel
dat er vooral binnen D661
ze reacties waren op Buk-
mans optreden.
De Kamervoorzitter probe
de dinsdagmiddag bij hetl
gin van de bijdrage van de
D66-ministers aan het deb
'omwille van de hoffelijkhi
eerst het woord te geven a
minister Sorgdrager in pla
van aan haar collega Van
Mierlo. Die wilde echter
graag als eerste het woord
voeren, omdat met name
zijn rol onder vuur had gel
gen. Bovendien werd Sorg
drager kwetsbaarder geacl
dan haar politieke voorma
Toen Van Mierlo stelde da
de hoffelijkheidsregels juis
in acht genomen zouden
worden door Sorgdrager h
laatste woord te geven, be
Bukman Van Mierlo toe d;
hij dat 'geen manier van r<
geren' vond.
Vervolgens liet Bukman vc
gens de critici bij het beto<
van Van Mierlo zoveel inte
rupties toe dat de bewinds
man nauwelijks aan een h
dere uiteenzetting toe kwa
Zo n helder betoog werd ji
nodig geacht om de kritisc
WD en PvdA te kunnen
overtuigen. Ook zou Bukni
de bewindsman tot spoed
hebben gemaand juist opi
momenten dat Van Mierlo
op een kernpunt van zijn
verdediging was aangelani
Op die manier zou Bukma
bijgedragen hebben aan h
dramatische verloop van h
debat.
Naar verwachting heeft de
kritiek op de Kamervoorzi(
geen verdere consequent!
nu een kabinetscrisis is be
zworen. Bukman blijft in e
geval tot de verkiezingen v
mei volgend jaar voorzittei
Na zijn aantreden afgelopi
jaar lag de CDA'er langdur
onder vuur van anonieme
critici uit de Kamer.
DEN HAAG WILCO DEKKER
dacht over. Waar was het ni
lemaal voor nodig? Een bee
beschadigd blijven de D66-
nisters toch.
Hoeveel gezichtsverlies hee
WD met deze hele affaire g
den? Een beetje. Hoe je het
wendt of keert, de WD hee
water bij de wijn moeten dt
Maar WD-leider Bolkesteir
greep de gelegenheid ook a
om de schuld voor de hoogt
gelopen gemoederen gehee
minister Van Mierlo te leggi
Die had onverstoorbaarder
móeten zijn, meer ontspant
Hij deed zijn best de indruk
wekken dat de WD een be«
gas terug nam, omdat hij, F
Boikestein, wèl onverstoorb
en ontspannen kan zijn. En
wijs.om het kabinet niet tel
struikelen over iemand als I
Bouterse.
Tot zover de voorlopige sch
berekening. Over acht maat
mag de kiezer het zeggen.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Sterilisaties in
nog meer landf
PRAAG-GENÉVE ANP-AP
Na Zweden, Noorwegen, De
marken, Estland, Zwitserlara
blijken ook in Tsjechoslowa)
Oostenrijk en Finland vrouw
onvrijwillig te zijn gesterilise
In voormalig Tsjechoslowak
hebben zigeunervrouwen zil
verplicht moeten laten steril
ren, omdat ze volgens Roma
(zigeuner-)onderzoekerRub
Pellar anders uitkeringen nil
uitbetaald kregen.
In Zwitserland worden nog
steeds gehandicapte mensei
legaal en in het geheim ges«
liseerd, aldus de Geneefse h(
leraar kinderpsychologie Jac
ques Voneche, „tegelijk met
dere operaties of medischei
grepen."
Historicus Panu Pulma vani
Universiteit van Helsinki ver
klaarde gisteren dat ook Finl
in de jaren dertig een bij wel
regeld sterilisatieprogrammi
had, net als Zweden. In Finl
zouden 1.400 gedwongen st<
lisaties zijn uitgevoerd.
