Zwagerman spiegelt leven en letteren
De nieuwe van Patricia is oké en die van Kathy iets te dik
Films &Boeken
Conspiracy Theory zeer geslaagde paranoia-film
ONDERDAG 28 AUGUSTUS 1997
THRILLERS RECENSIE
Kathy Reichs. Déjè Dead Uitgeverij Meulenhoff, 509
pag., Prijs 39,90 Patricia Cornwell. Onnatuurlijke
Dood/uitgeverij Luitingh-Sijthoff, B04 pag., 29,90.
'Meeslepend debuut in de traditie van Pa
tricia Cornweli', toeten de uitgever op de
cover van Kathy Reichs' eersteling Déja
Dead. Met die loftuiting is iets te veel ge
zegd. Het klopt weliswaar dat Reichs voor
het eerst van zich laat lezen en ze volgt de
succesvolle misdaadauteur Patricia Corn
well in zoverre dat haar heldin Temperan
ce Breiman het in dezelfde hoek zoekt als
Cornwells alter ego, patholoog-anatoom
dr. Kay Scarpetta. Bovendien wordt de
Amerikaanse debutante evenals haar land
genote Cornwell royaal beloond: welis
waar beduidend minder dan de 48 miljoen
gulden die Cornwell krijgt voor nog drie te
schrijven boeken, maar 2,4 miljoen voor
twee Reichs-thrillers is toch ook geen mis
selijke gage. De kwalificatie 'meeslepend'
is echter misplaatst, daarvoor le^t Reichs
een te dikke pil op het nachtkastje.
Zowel Reichs als haar heldin 'Tempe'
Brennan is forensisch antropologe grof
gezegd: een botten onderzoekster in het
Canadese Quebec en hoogleraar aan de
Universiteit van North Carolina. Als de
rest van Brennans cv ook overeenstemt
met dat van Reichs, verdient de auteur ons
aller mededogen. Want Brennan kampt
met een alcoholisch verleden, met de
grootste moeite weerstaat ze de steeds lui
der wordende lokroep van de fles, de
scheiding van haar man Pete zit haar ook
niet lekker en bovendien ziet ze haar
dochter te weinig. En alsof dat nog niet ge
noeg ellende is, wordt ze ook nog gecon
fronteerd met een seriemoordenaar, die
vrouwen gruwelijk verminkt en ontdoet
van hoofd en ledematen.
Vooralsnog staat Brennan alleen met
haar vermoeden dat de provincie Quebec
van doen heeft met een killer die het aan
de lopende band doet. De politie gelooft
haar niet en met name de zuurpruimende
rechercheur Luc Claudel zit haar onregle
mentair dwars. Dus gaat Brennan alleen
op onderzoek uit, een missie die met van
gevaren ontbloot is. Als uiteindelijk haar
rastaharige vriendin Gabby verdwijnt,
krijgt Breiman het gelijk aan haar zijde.
Dat Reichs zich in haar leven meer dan
eens over stoffelijke resten heeft gebogen,
blijkt overduidelijk. De beschrijvingen
van de diverse autopsies zijn zo griezelig
nauwgezet dat de rillingen je over de rug
logen. Maar ook over andere zaken geeft
Reichs haar tekstverwerker uitgebreid de
sporen. Zo verstrekt ze de lezer een volle
dige stratengids (met favoriete afhaalres-
taurants) van Montreal om vervolgens
een college te geven over alle ins en outs,
het aantal tanden per centimeter en de
'valse starts' van vleeszagen. Wie erin
slaagt de 500 pagina's te overbruggen,
wordt getrakteerd op een werkelijk zinde
rende finale die veel goedmaakt. Maar
wat beklijft is: Déja Dead is vooraf 'Déjè
Dik'.
Dan schiet het met Patricia Comwells
achtste Kay Scarpetta-thriller, Onnatuur
lijke dood, een stuk sneller op. De over
eenkomsten met Reichs debuut zijn overi
gens talrijk: Ook Scarpetta zeurt over de
liefde (gaat ze nou wel of niet door met
FBI-agent Benton Wesley) en de zorgen
voor haar lesbische nichtje, whizzkid Lucy,
die ze als haar dochter beschouwt. Ook zij
stuit op een overdosis aan op vuilnisbelten
gedumpte verminkte lijken. En toeval of
niet, Scarpetta doceert eveneens over
vleeszagen.
Maar Cornwell heeft het veel beter ge
doseerd dan Reichs en kan met 200 pagi
na's minder uitstekend uit de voeten.
Daarin bewijst ze ook nog dat ze goed
met haar tijd meegaat. Zo laat ze Scarpet
ta een uiterst onderhoudend Intemet-du-
el aangaan met 'dooddoe', de 'serial killer'
die verontrustend veel verstand van het
verspreiden van een pokkenvirus blijkt te
hebben.
Door z'n omvang is Onnatuurlijke dood.
prima te verteren. De bekende persona
ges Lucy, rechercheur Pete Marino en
Wesley verrichten nuttig werk en de
ontknoping die Cornwell uit haar tekst
verwerker tovert is werkelijk verrassend.
Deze 'Scarpetta' is weer even beklem
mend als de voorgaande zeven. Conclusie
van dit vergelijkend warenonderzoek: Pa
tricia zit goed in haar kaft, Kathy moet af
vallen.
'Chaos en rumoer': duizelingwekkend spel rond realiteit en fictie
"hèllLMS AMSTERDAM
1 (020)6278806
13.30, 15.30. 19.15, 22.00: Mar-
A 2
13.00, 15.45. 18.30, 21.30: Sling
Blade
1 .FA 3
13.15. 15.00. 19.00,21.15: A
Month by the Lake
LFA 4
19.30, 21.45; do vrmadiook
13.45, 16.00): The Funeral
LHAMBRA 1 (020) 6233192
K01 16.00, 18.45, 21.30; do vr madi
J ook 13.15: Bean
LHAMBRA 2
17.15, 20.45; do vrmadiook
13.30: The English Patient
ELLEVUE CINERAMA (020)
234876
12.45, 15.30. 18.30, 21.30: Con
spiracy Theory
INERAMA 2
12.45, 15.30, 18.30,21.30 Bat-
i Robin
ALYPSO 1 (020) 6234876
12.30, 15.15, 18.00, 21.00: Face
Off
ALYPSO 2
12.15, 14.30, 17.00, 19.30,
22.00: Bean
ferr INECENTER (020) 6236615
o ook 11.00, 14.00:
16.45, 19.15; zo ook 11.00, 14.00:
Romeo Juliet
22.00: Karakter
19.15: Everyone Says I Love You
16.30, 19.15; zo ook 11.00, 13.45:
Nelly Et Mr. Arnaud
17.15, 19.45, 22.00; zo ook 11.15,
14.30: Un Air de Familie
INEMA OSCAR (020)5475175
20.30: The English Patient
|]e INEMA 1 (020)6151243
ste
1(020)6234579
13.30, 16.15, 19.15,21.45;;
11.00. Men in Black
Mr. Bean is nog volop te zien in verschillende bioscopen.
hcios en rumoer, de vijfde
")man van Joost Zwager-
lan (geb. 1963) verschijnt
ïorgen (vrijdag). Het is het
i°erhaal van een schrijver
in plaats van zelf te
Jjchrijven een romanfiguur
ordt. Een duizelingwek-
;nd literair spel rondom
et thema realiteit en fic-
The.
Bes
12,
.20 jt
HANS WARREN/CPD
Zwagerman. Chaos en Rumoer. Ro-
De Arbeiderspers. 248 pag. Prijs:
34,90.
wagerman heeft zich laten in
door zijn ervaringen als
tor bij het VPRO-radio-
rogramma Ophef en vertier. De
ij hrijver Otto Vallei wordt in
boek overgehaald om pre-
ator te worden van het cul-
irele radioprogramma. In het
Dek wordt dat opgenomen in
restaurant van het 'Museum
msterdam'. Voor veel lezers
vermoedelijk meer te
erkennen in Zwagermans ver-
aal. Het zal duidelijk zijn wie
bedoeld wordt met de van te-
j/isie bekende 'beau gar^on
■f harles Duingeest met dat
ijna obsceen mediagenieke
iQipsel van hem.' Je hoeft er ook
iet lang over na te denken wie
lor de schrijfster Elize Beek-
:rgen model heeft gestaan:
en oud meisje. Ze was over-
impelend slank, had grote, il-
isieblauwe ogen en bleekroze
akvissenwangen.' De mensen
i uitgeverij 'Orakel' zijn voor
insiders al even eenvoudig
is te brengen. De hoofdre-
:teur Wout Rookershoofd
toont een 'zelden verslap
ende staat van euforie' en rea-
op iedere mededeling met
uitzonderlijk langgerekt
En de directeur die hier
Arnoud Zegel heet is ook al naar
het leven getekend.
Dubbele bodem
Joost Zwagerman vindt het
leuk om veel werkelijkheid in
zijn romans binnen te halen.
Deze keer zullen Theo Sontrop,
Martin Ros, Margriet de Moor,
Adriaan van Dis en al die ande
ren vast niet kwaad op hem
worden. Bij eerdere romans van
deze auteur is dat wel anders
geweest. Kunstenaars die zich
meenden te herkennen in Gim
mick! reageerden boos. En een
televisiester was verontwaar
digd vanwege de rol die hij
dacht te spelen in Vals Licht.
Die verhouding tussen bestaan
de personen en verhaalfiguren
is een belangrijk onderwerp in
Chaos en Rumoer. Achter de
dubbele bodem vind je nóg een
dubbele bodem. Je moet je weg
zoeken in een soort spiegelpa-
leis van leven en letteren. Pas
halverwege wordt duidelijk
waarin je beland bent, het begin
van het verhaal ziet er onschul-
dig uit.
Otto Vallei heeft drie niet on
verdienstelijke boeken geschre
ven, met opus vier wil het werk
niet vlotten. Op een dag be
denkt hij 'dat het misschien
geen gek idee was om aan een
roman te beginnen over een
schrijver die maar niet aan het
schrijven komt.' Korte tijd later
vertelt hij zijn uitgever echter
dat hij de literatuur de rug toe
wil keren: 'Wat beteken ik nou
eigenlijk helemaal? Niets!' Am-
deren krijgen lucht van zijn be
slissing en op een dag vraagt ie
mand hem of hij misschien co-
presentator van Chaos en Ru
moer wil worden. Hij gaat op
het voorstel in. Op de eerste re
dactievergadering bedingt hij
dat hij toneel én de succesvolle
schrijver Ed Waterland mag ne
geren. Hij heeft een hekel aan
de laatste omdat deze een affai
re met z'n vrouw Karin heeft ge
had. Zijn haat groeit als hij de
indruk krijgt dat de ander zijn
ideeën steelt. Hij ziet namelijk
van Waterland net zo'n roman
over 'een writers block' aange
kondigd als hij zelf had willen
schrijven.
Vóór de eerste uitzending is
Otto zenuwachtig, na een paar
maanden is presenteren voor
hem 'routine'. Enig onbehagen
blijft hij wel voelen, wekelijks
ingaan op 'instantproza
van de zoveelste brekebeen' valt
niet altijd mee. Bovendien moet
hij zich door omstandigheden
toch in toneel gaan verdiepen.
Alles wordt anders wanneer een
koerier Het hart aan de rand
Joost Zwagerman, rechts de omslag v
PUBLICITEITSFOTO.
van de stad bezorgt, de nieu
we roman van Waterland. In
het boek is, volgens Otto
tenminste, 'alles terug te
vinden wat hem de afgelo
pen maanden was overko
men.' Erger nog, in de ro
man wordt ook verteld wat
hij nu doet en wat hij in de
toekomst gaat d<?en. Hij
verwacht steun van zijn
collega's van Chaos en
Rumoer, in plaats daar
van zijn ze ziedend. Ze
menen zichzelf te her
kennen in het verhaal en
beschouwen Otto als de
boosdoener. Zelfs de
vergadering waarop
men het incident be
spreekt, is door Water
land beschreven.
Otto weet zijn posi
tie te redden door sus
sende opmerkingen:
'Misschien is er bui
ten onszelf niemand
te vinden die het als
een sleutelroman
leest en maken we
ons druk om niets
De laatste uitzen
ding van het sei
zoen is gewijd aan
de uitreiking van
de Eurobankprijs
en Waterland be
hoort tot de geno
mineerden. De prijs zal worden
overhandigd door de commis
saris van de koningin in Zee
land. De opmerkingen over het
uiterlijk van de man ('een kolos
van een vent') dóen vermoeden
dat Zwagerman in feite aan een
andere commissaris heeft ge
dacht. Want we mogen niet ver
geten dat hij, de schrijver van
dit vreemde verhaal, met alle
pionnen manoeuvreert.
Bommelding
Vóór de grote prijs kan wor
den toegekend, is er een bom
melding. Vallei en Waterland
treffen elkaar in een café. Otto is
kwaad op de ander omdat deze
Richard Dormer steeds betere regiseur
Conspiracy Theory, de nieuwste
film van regisseur Richard
Donner, vertelt het verhaal van
Jerry Fletcher (Mel Gibson),
een New-Yorkse taxichauffeur,
die tot in zijn laatste vezel pa
ranoïde is. Achter elk detail,
hoe klein ook, vermoedt hij een
complot. In het begin denken
wij toeschouwers, net als ieder
een in de film, 'Jaja, Fletcher,
het zal wel.' Totdat hij opeens
in één geval gelijk heeft en er
something rotten blijkt te zijn
in de USA, en niet zo'n klein
beetje ook. Vanaf dat moment
worden we deelgenoot van Jer
ry's achtervolgingswaan, wor
den we zolang de film duurt
zelf een beetje paranoïde en
verwachten we achter alles en
iedereen een groot gevaar. De
film is niet uniek, paranoïa-film
is in Hollywood een erkend ge-
me, maar Conspiracy Theory is
wel een zeer geslaagd exem
plaar.
Jerry is zo bezeten van alle
mogelijke samenzweringen,
dat hij in zijn absurd zwaai' ver
grendelde huis een tijdschrift
samenstelt waarin hij zijn theo
rieën uiteenzet voor zijh (naar
zal blijken: vijf!) abonnee's. Als
Jerry het voor een keer bij het
rechte eind blijkt te hebben
komt een van die abonnee's in
actie. De andere vier worden
vermoord en Jerry wordt ont
voerd en gemarteld door de si
nistere Dr. Jonas (Patrick Ste
wart). Jerry weet vooralsnog te
ontsnappen. Hij meldt zich bij
de, door hem in stilte aanbe
den, officier van justitie Alice
Sutton (Julia Roberts), die an-
Julia Roberts en Mel Gibson in Conspiracy Theory.
ders dan voorheen langzaam
iets van zijn verhalen begint te
geloven. Ze is daar ook wel ge
voelig voor, gezien het trauma
waarmee ze worstelt: de raad
selachtige en onopgehelderde
moord op haar vader. Alice en
Jerry worden zo naar elkaar
toegedreven, tot Dr. Jonas een
beroep doet op haar gezonde
verstand en haar vervolgens
wijsmaakt dat jerry de moorde
naar van haar vader is. Zo ont
staat er een angstaanjagend
spel van waarheid en onwaar
heid, van werkelijkheid en illu
sie. wgarbij een van de vele
achtervolgingen zelfs wordt
uitgevoerd door helicopters die
geen geluid maken.
Bij een neurotische taxi
chauffeur uit New York denk
iedereen ogenblikkelijk aan
Taxi Driver, Richard Donner
natuurlijk ook. Van het begin
van zijn film heeft hij een groot
stijlcitaat gemaakt, compleet
met swingende muziek. Een
grapje, want Conspiracy Theory
is verder lang zo zwartgallig
niet als Scorsese's legendari
sche film uit 1976. Zo zitten er
ook knipogen in naar Natural
Born Killers van Oliver Stone
en Mamie an Hitchcock, maar
het aardige is dat het om niet
meer dan kleine extraatjes gaat.
Als je die films allemaal niet
kent, mis je niets van het ver
haal. Dat is door scenarist
Brian Heigeland knap in elkaar
gestoken, maar dat de film
werkt komt toch vooral door de
slimme enscenering van Don
ner, die alles zo realistisch mo
gelijk heeft gehouden om
slechts af en toe uit te pakken
met een irreëel effect. Na As-
sasins van vorig jaar bewijst
Donner met Conspiracy Theory
eens te meer dat hij een steeds
beter regisseur wordt.
zijn 'hele leven ge
annexeerd' heeft. Waterland
vindt juist: 'Ik heb heel veel van
mezelf in die hoofdfiguur ge
stopt.' Auteur en personage
worden weerspiegeld tot je ten
slotte geen origineel meer kunt
zien. Aan chaos en rumoer is er
al met al geen gebrek.
Toch is het niet de beste ro
man uit het oeuvre van Zwager
man geworden. Er wordt ver
rukkelijk gespot met het heden
daagse kunstklimaat waarin
tentoonstellingen 'van jonge
seroposietieve Haïtiaanse kun
stenaars', 'zuipschrijvers
met het charisma van een
pomphouder' en toneelgezel
schappen die Shakespeare met
zwemvliezen, duikbril en snor
kel op de planken brengen zo
goed gedijen.
Uiteindelijk gaat dit boek
echter anders dan zijn andere
boeken niet over het leven maar
over de literatuur. En het blijkt
weer eens dat de adviezen van
uitgever Amoud Zegels zo gek
nog niet waren. Je moet de le
zers niet 'te veel met het vak als
vak' vervelen had hij gezegd.
En: 'schrijf nooit over het schrij
ven zelf.'
