'De Wereldbank laat
miljarden verdwijnen'
•Leiders Centraal-Azië regeren als vroegere khans
Buitenland
Vijf presidenten
Nieuw zoogdier ontdekt in Vietnam
Razzia onder joodse
kinderen nu pas ontdekt
ZATERDAG 23 AUGUSTUS 1997
tfjgabat greg myre
morgen staan de scholie-
in Turkmenistan van hun
banken op om trouw te zweren
aan hun land en, belangrijker,
aan president Saparmoerat Nij
azov. „Voor de minste laster
praat, laat mijn tong afvallen",
scanderen zij in koor. ,,Als ik op
het punt sta mijn vaderland,
haar heilige vlag, mijn president
ie verraden, laat mijn adem
stoppen."
In klaslokalen, op overheids-
bijeenkomsten en bij de natio
nale televisie begint elke nieuwe
met deze verplichte ode
aan Nijazov. Om de cultus rond
zijn persoon te voeden, heeft de
nog uit de Sovjetperiode over
gebleven Nijazov kapitalen uit
gegeven. Zo heeft deze letterlijk
en figuurlijk gewichtige heerser
zijn land, dat intussen almaar
armer wordt, veranderd in een
persoonlijk wingewest. Hij heeft
paleizen, moskeeën en luchtha
vens gebouwd die zijn naam
dragen en tot in de kleinste ge
meenten levensgrote beelden
en portretten van zichzelf neer
gezet. Hij laat zich tegenwoor
dig 'Turkmenbasji' noemen, lei
dervan alle Turkmenen.
Nijazov is het meest spreken
de voorbeeld van het type heer
ser dat sinds het uiteenvallen
van de Sovjetunie aan de macht
Jis in de vijf moslimlanden van
Centraal-Azië - Turkmenistan,
Kazachstan, Oezbekistan, Tad
zjikistan en Kirgizië. Zij dromen
ervan de tijden van Dzjingiz
Khan en Tamerlan (Timoer
Lenk) te doen herleven en hun
i, dat eeuwenlang deel
uitmaakte van de beroemde zij
deroute, tot nieuwe bloei te
brengen.
Maar hun optimisme dat de
voorraden olie, gas, zilver en
md waarover Centraal-Azië
schikt hun landen in een klap
rijk zouden maken, zijn niet uit
gekomen. Projecten om de rijk
dommen te gelde te maken,
verlopen veel trager dan voor
zien en het merendeel van de
54 miljoen inwoners leeft in ar
moede. Turkmenistan bijvoor
beeld beschikt over grote olie-
en gasreserves en zou, met zijn
Drie presidenten uit Centraal-Azië flankeren de Russische president Jeltsin en de Chinese leider Yinag Zemin: Emopmali Rachmonov (Tadzjikistan) staat rechts, Askar Aakajev (Kirgizië)
staat uiterst links met naast hem Nursultan Nazarbajev van Kazachstan. Deze vijf presidenten sloten in april een overeenkomst over troepenvermindering aan de grenzen van hun lan
den. roro epa
o kmerikaanse onderzoeker hekelt praktijken in Indonesië
bevolking van slechts vijf mil
joen, niet alleen welvarend,
maar zelfs stinkend rijk kunnen
zijn. Maar sinds de onafhanke
lijkheid in 1991 is de gaspro-
duktie gehalveerd en is de pre
sident er nog rfiet in geslaagd
een pijpleiding aan te leggen
waardoor Turkmenistan brand
stof zou kunnen exporteren. In
tussen bouwt hij wel het ene na
het andere statusproject, alsof
Turkmenistan het geld van de
verkoop van zijn grondstoffen al
op de bank heeft staan.
„Ondanks het aanvankelijke
optimisme bij de onafhankelijk
heid hebben alle leiders hun
toevlucht genomen tot autori
tair gezag", zei Ahmed Rashid,
een Pakistaanse journalist en
schrijver van het boek 'De we
deropstanding van Centraal-
Azië'. Rashid zei te geloven dat
deze aanpak tot een crisis leidt,
'omdat deze landen een groot
aantal jonge mensen hebben
die geen echte kansen krijgen'.
De democratische experi
menten waar andere voormali
ge Sovjetrepublieken mee wor
stelen, gaan aan de Centraal-
Aziatische landen voorbij. De
vijf presidenten hebben demo
cratische verkiezingen, een vrije
pers en andere politieke nieuw
lichterij met succes buiten de
deur weten te houden. Ze heb
ben de communistische ideolo
gie weliswaar afgezworen, maar
het bijbehorende autocratische
bestuur gehandhaafd, in de tra
ditie van de machtige khans die
alleenheerschappij uitoefenden
over de uitgestrekte bergen en
woestijnen van Centraal-Azië.
Kritiek op het gebrek aan vrij
heid wordt in Centraal-Azië af
gedaan met een verwijzing naar
de landen rondom - het noor
den, waar de prille Russische
democratie de indruk van een
knoeiboel geeft; het zuiden,
waar Afghanistan verscheurd
wordt door stammenstrijd en
moslimfundamentalisme; en
het westen, waar de Kaukasus
een toonbeeld vormt van insta
biliteit.
„Vergeleken met andere
(voormalige Sovjet-) republieken
is de toestand in Turkmenistan
stabieler en rustiger", zei
woordvoerder Alty Orazov van
het Turkmeense ministerie van
buitenlandse zaken. „Onder het
programma van de president
ontwikkelt Turkmenistan zijn
eigen weg." Nijazov zelf zegt
dat zijn land 'nog niet rijp' is
voor democratie en dat hervor
mingen langzaam worden inge
voerd, waarbij de 'sociale be
scherming" van de bevolking al
tijd voorop staat.
asjgabat ap
Vier van de vijf presidenten
van de voormalige Sovjetre
publieken in Centraal-Azië
zijn al in de Sovjetperiode aan
de macht gekomen. Hier vol
gen korte schetsen van de vijf
en de door hen bestuurde
landen.
Turkmenistan, het armste
land van de vijftien voormali
ge Sovjetrepublieken, wordt
bestuurd door president Sap
armoerat Nijazov, die al in
1985 door Moskou werd be
noemd en na de omwenteling
is blijven zitten. Hij staat nog
steeds aan het hoofd van de
voormalige communistische
partij, nu Democratische Par
tij geheten, en geldt als de
meest dictatoriale van de vijf
Centraal-Aziatische presiden
ten. Zijn pogingen om de na
tuurlijke rijkdommen van
Turkmenistan te gelde te ma
ken zijn tot nu toe mislukt en
de vijf miljoen inwoners leven
grotendeels in armoede. Om
zijn land aan de Russische in
vloed te onttrekken heeft Nij
azov het cyrillisch alfabet ver
vangen door het Latijnse,
waardoor veel volwassenen in
een klap analfabeet zijn ge
worden omdat ze de borden,
formulieren en aankondigin
gen niet meer kunnen lezen.
President Islam Karimov
van Oezbekistan heeft het
Sovjetsysteem grotendeels in
tact gelaten in het dichtstbe
volkte land -22 miljoen in
woners- van Centraal-Azië.
Politieke oppositie wordt in
Oezbekistan niet getolereerd,
de pers is in handen van de
staat en internationale orga
nisaties voor mensenrechten
hebben Karimov al meerdere
malen op de vingers getikt
Buitenlandse beleggers lopen
in Oezbekistan op tegen bu
reaucratie en corruptie.
In de eerste jaren na de on
afhankelijkheid flirtte presi
dent Nursultan Nazarbajev
van Kazachstan met demo
cratische hervormingen.
Maar in 1995 ontbond hij het
parlement en drukte hij een
referendum door waarmee hij
zijn ambtstermijn verlengde
tot het jaar 2000. Demonstra
ties worden soms toegestaan,
zolang zij niet-politieke mis
standen betreffen als achter
stallige lonen. Openlijke kri
tiek op de president is verbo
den. Met enorme oliereserves
en slechts 17 miljoen inwo
ners heeft Kazachstan het po
tentieel om als eerste van de
Centraal-Aziatische landen
tot welstand te geraken, maar
het duurt nog zeker een aan
tal jaren voor het zover is.
Emomali Rachmonov is de
enige president die pas na de
Sovjetperiode aan de macht is
gekomen. Dat was in 1992
toen Tadzjikistan afgleec
naar een burgeroorlog. Ge
schraagd door 25.000 Russi
sche militairen tekende Rach
monov in juni een vredes
overeenkomst met de opposi
tiestrijdkrachten. Thans wor
den verzoeningspogingen on
demomen, maar het ziet er
niet naar uit dat Rachmonov
bereid is de macht in het 5,5
miljoen inwoners tellende
land te delen of uit handen te
geven. Door aanhoudende
geschillen tussen regio's en
stammen blijft het gisten in
Tadzjikistan en lijken de kan
sen op economisch herstel
minimaal.
President Askar Aakajev van
Kirgizië is de minst autocrati
sche van de vijf Centraal-
Aziatische leiders. Hij is de
enige die - in 1995 - een pre
sidentsverkiezing heeft ge
houden die over het geheel
genomen als eerlijk werd aan
gemerkt. De afgelopen tijd
heeft hij echter steeds vaker
actie ondernomen om kriti
sche politici en kranten het
zwijgen op te leggen en laat
hij zijn aanvankelijk op her
vormingen gerichte beleid
steeds meer schieten. Buiten
landse beleggers hebben wei
nig belangstelling getoond
voor het kleine, bergachtige
land met 4,4 miljoen inwo
ners en Kirgizië staat er eco
nomisch niet best voor.
„Het spijt me ontzettend dat ik
niet kan helpen. Er is nog niet
vastgesteld welke stukken we
mogen vrijgeven." De functio
naris van de Wereldbank in Ja
karta lijkt nogal in zijn maag te
zitten met de ongezouten kri
tiek die de bank dezer dagen
over zich heen krijgt. Volgens
de Amerikaanse wetenschap
per Jeffrey Winters drukken
overheidsbureaucraten in
Indonesië miljarden van de
Wereldbank achterover terwijl
de bank een oogje dichtknijpt.
jakarta ronald frisart
Winters heeft vijftien jaar ervaring met We
reldbank-projecten in Zuidoost-Azië en do
ceert politieke economie aan de Northwes
tern University in Chicago. In februari
opende hij de aanval. In het blad Far Eas
tern Economie Review schreef hij dat dertig
procent van het geld dat de Wereldbank
aan Indonesië leent 'ergens in het over
heidsapparaat verdwijnt'. Een bankwoord-
voerder sputterde wat tegen, maar verder
bleef het stil.
Toch is het niet niks, wat Winters beweert.
Sinds 1967 is de Wereldbank één van de
nesië bijna vijftig miljard gulden. Als het
waar is dat dertig procent 'verdwijnt', is in
middels zo'n zestien miljard gulden ver
donkeremaand.
Twee weken geleden herhaalde Winters zijn
aantijgingen met meer succes op een pers
conferentie in Indonesië. Jakarta was
meteen in rep en roer en het debat woedt
oog steeds voort. Directeur Denis de Tray
van het plaatselijke Wereldbank-kantoor is
druk aan het uitzoeken welke informatie
naar buiten kan worden gebracht om het
geschonden blazoen weer wat op te poet
sen.
Winters' kritiek komt voor de bankop een
?ngelukkig moment. In Kenya zet haar zus
je, het Internationale Monetaire Fonds
(IMF), de regering momenteel onder zware
druk om de corruptie in te dammen. Eind
mei publiceerde de bank zelf een Indone-
sië-rapport dat benadrukt hoe belangrijk
schoon' bestuur is voor ontwikkelingslan
den. Het rapport citeert Wereldbank-top
man James D. Wolfensohn die vorig jaar
zti: „Laten we er geen doekjes om winden:
De Wereldbank één van de grootste geldschie
ters van president Soeharto, maar eenderde
van de leningen 'verdwijnt' voor de plaats van
bestemming wordt bereikt. foto epa
we moeten de kanker van corruptie aan
pakken." Corruptie, aldus Wolfensohn, leidt
ertoe dat geld dat voor de armen is bedoeld,
terecht komt bij de rijken.
Mooie woorden. Maar de Wereldbank heeft
een Janus-kop, zegt Jeffrey Winters. Het ene
gezicht daarvan noemt hij de Retorische
Bank. „Dat is de filosofische tak die de won
deren van de vrije markt predikt en aan
moedigt tot efficiëntie, liberalisatie, deregu
lering en minder bureaucratie." Het andere
gezicht is dat van de Echte Bank. Die gaat
over het geld en maakt volgens Winters de
dienst uit. „De Retorische Bank stelt zich
zelf voor als een instituut voor ontwikke
ling. De Echte Bank zegt dat ze een bank is
en geen ontwikkelingsagentschap.')
De Wereldbank is trots op haar goede ban
den met Jakarta. Winters: „De bank heeft
Indonesië nodig als uitstalkast van leningen
en succesvolle ontwikkeling. Terwijl andere
landen schulden niet kunnen of willen af
betalen, voldoet Indonesië altijd aan zijn
verplichtingen."
Omgekeerd heeft Indonesië de bank nodig
als voorzitter van de Raadgevende Groep
voor Indonesië (CGI), een club van donor
landen en -instellingen. Half juli besloot de
CGI Indonesië het komende jaar krap elf
miljard gulden te lenen. Bijna drie miljard
daarvan komt voor rekening van de We
reldbank.
Het treurige is volgens Winters dat dertig
procent van het Wereldbank-geld verdwijnt
in de zakken van overheidsbureaucraten.
Minister Ginandjar Kartasamita (nationale
ontwikkelingplanning) zegt dat dat hele
maal niet kan, omdat de bank heel goed in
de gaten houdt waar de centjes blijven. „We
weten precies waar ons geld heen gaat. We
tolèreren geen corruptie", bevestigde Jean-
Michel de Severino, vice-president van de
bank voor Azië en de Pacific.
Vervelend voor de Wereldbank is echter dat
Winters zich baseert op bronnen binnen
deze instelling zelf. Zo zou het toenmalige
hoofd van het kantoor in Jakarta, Atilla Son-
mez, op 3 januari 1990 tegen hem hebben
gezegd dat 'ongeveer een derde' van de le
ningen aan Indonesië zoekraken. Nadien
hoorde hij van anderen hetzelfde.
Winters' beweringen komen aardig overeen
met gegevens van Indonesische deskundi
gen. Vorig jaar onderzocht de gerespecteer
de econoom en oud-minister Sumitro Djo-
johadikusumo de Indonesische overheids
uitgaven. Een derde daarvan raakt zoek,
concludeerde Sumitro. In een reactie op
Winters' cijfers zei Christiano Wibisono van
het Indonesian Business Data Center dat
dertig procent 'lekkage' hier te lande zo'n
beetje het gemidddelde is.
Om zijn bronnen te beschermen, weigert
Winters concrete projecten te noemen waar
geld zou verdwijnen. Het Indonesische
weekblad D&tR ging daarom te rade bij Kas-
torius Sinaga. Hij doceert aan de Universi-
tas Indonesia en heeft als consultant We
reldbank-projecten onderzocht. Geld lekt
vooral weg bij projecten op het gebied van
energie, transport en infrastructuur. Die
zijn namelijk van A tot Z in handen van de
overheidsbureaucratie, zegt Kastorius. Veel
geld steekt de Wereldbank juist in dit soort
projecten.
De bank zelf houdt intussen vol dat 91 pro
cent van haar Indonesische projecten een
voldoende scoort. Winters brengt daar te
genin dat volgens accountants van het
Amerikaanse parlement wereldwijd dik
veertig procent van de Wereldbank-projec
ten flopt. Bovendien, zegt hij, vaart de bank
blind op cijfers van de Indonesische over
heid. Als ze echt geloven dat die kloppen,
waarom zeggen bankfunctionarissen dan
tegen mij dat een derde van de leningen
verdwijnt?"
Net als Kastorius Sinaga vindt Winters dat
de Wereldbank eindelijk eens iets moet on
dernemen tegen de roverspraktijken in
Indonesië. Om te beginnen, zegt hij, moet
de bank zelf gaan controleren wat er met
haar geld gebeurt. „Het wordt tijd dat de
Wereldbank haar gewicht in de schaal legt
om de belangen te verdedigen van de ge
wone Indonesiërs, en niet die van de mach
tigen die toegang hebben tot het geld van
de bank."
Hanoi Onderzoekers van het Wereldnatuurfonds hebben in het westen van Vietnam de schedels gevonden van een nog onbekende zoogdier
soort, een kleine blafhert of muntjak. Het team keert in oktober terug naar het Truong Son-gebergte, waar de schedels werden gevonden, in de
hoop levende exemplaren van het dier te vinden. foto reuters
Houd Schiphol aan de wet
Jorritsma voor de rechter!
De lawaaioverlast van Schiphol loopt de spuigaten uit.
Wanneer minister Jorritsma komende week nog niet voldoende
maatregelen heeft genomen om Schiphol aan de wettelijke
geluidsgrenzen te houden, stapt Milieudefensie naar de rechter.
Doe mee als eiser in het kort geding!
Post de bon vóór zondagavond 24 augustus, 18.00 uur.
Dan voert Milieudefensie het kort geding ook uit uw naam.
Hoe meer eisers, hoe sterker we staan!
Ik word ook eiser in de rechtszaak voor
milieugrenzen aan het vliegverkeer.
Ik machtig Vereniging Milieudefensie
om eenmalig (minimaal f 25,-)
af te schrijven van rekeningnummer:
girorekening
bankrekening
Ik machtig tevens advocaat Mr. Phon van
den Biesen om mede namens mij de rechts
zaak te voeren. Eventuele financiële risico's
worden door Milieudefensie gedragen. Als
de minister onverwacht toch krachtige
maatregelen neemt gaat de rechtszaak
niet door. Het geld wordt dan door Milieu
defensie teruggestort.
Sturen naar: Vereniging Milieudefensie,
Antwoordnr. 83917 000 RA Amsterdam
(postzegel mag, maar hoeft niet)
In Voiron in de Franse Alpen
wordt op 14 september een mo
nument onthuld voor zestien
joodse kinderen en twee vol
wassenen die naar pas onlangs
is gebleken in maart 1944 door
de Gestapo werden opgepakt en
gedeporteerd. Dat de razzia
heeft plaatsgehad kwam aan het
licht tijdens de voorbereidingen
voor een expositie van het Ver
zetsmuseum in Grenoble.
De burgemeester van Voironi
Philippe Vial, die in de oorlog
een kind was, zei voor de Fran
se radio nooit van de razzia te
hebben geweten. Hij zei niet te
weten waarom de inwoners van
de plaats nooit over de razzia
hadden gesproken, maar hij
wees erop dat de politie in Voi
ron, die deel uitmaakte van het
met de nazi's collaborerende
Vichy-regime, 'nogal actief was
en dat mensen zichzelf als het
ware een spreekverbod opleg
den.
De kinderen, die in leeftijd
varieerden van 7 tot 21 jaar, wa
ren in Voiron terechtgekomen
na aanvankelijk naar Marseille
te zijn geëvacueerd met nog 54
leerlingen van een joodse
school in Parijs wier ouders wa
ren gedeporteerd. Toen het
Duitse leger het tot dan toe on
bezette deel van Frankrijk bin
nenviel werden de kinderen
overgebracht naar Saint Etienne
de Crossey in de Alpen, een ge
bied dat in handen was van Ita
lië.
Toen de nazi's in Grenoble
aankwamen werd besloten de
kinderen over het gebied te ver
spreiden, om vervojgens te pro
beren hen naar ZtVKS'erland te
laten ontsnappen. Zestien kin
deren werden naar Voiron ge
stuurd, waar ze waarschijnlijk
na te zijn verraden door de Ge
stapo werden opgepakt.
