Vulkaan bedreigt miljoenen Mexicanen
Sabbeldingen niet altijd even gezond
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 21 AUGUSTUS 1997
REDACTIE SASKIA STOELINCA 0
Wetenschappers slaken noodkreet
BEN APELDOORN
De .Azteken noemden het de
'Rokende Berg' of in het Az
teeks. Popocatépeü. En zo heet
de 5.340 meter hoge. vuurspu
wende berg in centraal Mexico
nog steeds. Popocatépetl is een
van de vele vulkanen in Mexico.
Tekenen van een vurig verle
den. Sinds enkele jaren doet de
berg zijn naam weer alle eer
aan: hij rookt. Tot ongenoegen
van de meer dan twintig mil
joen Mexicanen die inmiddels
onder de rook' van die vulkaan
liggen. De grootste concentratie
Mexicanen bevindt zich in de
miljoenenstad Mexico die op
ongeveer 50 kilometer afstand
noordwestelijk van de vulkaan
ligt.
Het is een van de dichtstbevolk
te gebieden ter wereld. Het rei
len en zeilen van de vulkaan
wordt dus intensief gevolgd. Nu
al ondervindt de bevolking hin
der van het as. roet en de gas
sen die worden uitgebraakt.
Maar aan een zware eruptie wil
len de meeste Mexicanen nog
niet denken. Toch hebben we
tenschappers (vulkanologen) in
het vooraanstaande blad Nature
vast een overzicht gegeven van
de toestand van de berg.
„Noem het maar een nood
kreet. Komt het werkelijk tot
een catasrofe. dan zal alle hulp
van de wereld meer dan nodig
zijn. Dan kun je maar beter
vToeg aan de bel trekken."
Vijftig kilometer afstand van
een vuurspuwende berg lijkt
veilig, maar dat is schijn. Ar
cheologisch onderzoek in de
omgeving van de Popocatépetl
heeft geleerd dat bij eerdere,
zware uitbarstingen gebieden.
groter dan Nederland, door dik
ke lagen vulkanisch materiaal
werden bedekt.
Zulke erupties deden zich voor
omstreeks 5.000. 2.200 en 1.200
jaar geleden. Verder heeft men
nog sporen kunnen vinden van
een vulkaaneruptie van 23.000
jaar geleden, waarbij vrijwel de
hele Popocatépetl de lucht in
ging. En nu wonen er binnen
een cirkel van 160 kilometer
middellijn rond deze vulkaan
twintig miljoen mensen.
„Het is sinds de laatste zware
eruptie, in 800 na Christus, be
trekkelijk rustig geweest rond
Popocatépetl, maar echt gesla
pen heeft de vulkaan nooit."
zegt Servando De la Cruz-Reyna
van het Mexicaanse Geofysisch
Instituut en tevens verbonden
aan het Nationale Centrum
voor Rampenpreventie in Mexi-
co-Stad. Hij is ook een van de
ondertekenaars van het artikel
in Nature „Er was een flinke uit
barsting in 1927 en vanaf 1993
lijkt hij opnieuw naar een cli
max toe te groeien. We weten
alleen niet hoe ernstig die cli
max zal worden. In december
1994 zijn er 75.000 mensen geë
vacueerd uit de direct omlig
gende dorpen en stadjes door
uitbarstingen die enkele malen
s in de Amerikaanse staat Washing-
FOTO GPD
per dag optraden. Die hielden
in 1995 aan en leverden ontzet
tend veel ongemak voor de eva
cués op."
Het team van De la Cruz-Reyna
installeerde vanaf 1994, in sa
menwerking met geologen en
vulkanologen in het buitenland,
tal van toestellen op en rond de
vulkaan om de gebeurtenissen
op de voet te kunnen volgen. In
maart van het vorige jaar begon
lava omhoog te borrelen. De
gloeiende massa heeft nu één
vijfde deel van de krater gevuld.
Al die tijd is de vulkaan as, roet
en gassen (vooral zwaveldioxi
de) blijven uitstoten. Dat kostte
in april 1996 het leven aan vijf
eigenwijze bergbeklimmers die
de waarschuwingen in de wind
sloegen en de borrelende lava
zee vanaf de kraterrand wilden
fotograferen en filmen.
Inmiddels is een rampenscena
rio opgesteld, waarin weten
schappers nauw samenwerken
met overheidsinstanties en or
ganisaties onder de burgerbe
volking. Volgens De la Cruz-
Reyna is er een kleurcode afge
sproken waaraan alle partijen
zich zullen houden en die voor
iedereen herkenbaar is.
„We voorkomen hiermee on
duidelijkheid en omzeilen de
gebruikelijke ambtelijke mo
lens," aldus de Mexicaanse vul-
kanoloog. „Groen betekent dat
er niets aan de hand is, maar
die kleur mag je eigenlijk nau
welijks hanteren als je in de
buurt van een vulkaan woont.
We zitten nu, zeg maar, in de
fase geel-oranje. De uitstoot van
zwaveldioxide is ongewoon
hoog: hoger zelfs dan die van
een typische explosievulkaan.
Een dergelijk verschijnsel duidt
bij andere typen vulkanen op
een aanstaande, zware uitbar
sting. Verder is de lava-zee in de
krater inmiddels omvangrijker
dan tijdens de vorige activitei
tenperiode van 1919 tot 1927. Ik
denk dat we ons moeten richten
op een komende, waarschijnlijk
hevige eruptie. Maar wanneer
dat is. is nu nog onduidelijk."
Onderzoek naar pvc in speelgoed
Zorg voor een hete. bijna kleur
loze vlam. Krab met een koper-
draadje langs het kunststoffen
speelgoed en houd het draadje
daarna in de vlam. Wordt die
groen, dan wijst dit op de aan
wezigheid van chloor en dus op
pvc (polivinylchloride)
Zo kan een ouder erachter ko
men of zijn baby sabbelt of bijt
op pvc-speelgoed. De zachte
varianten hiervan kunnen
weekmakers (zogeheten ftala-
ten) bevatten. Deze komen vrij
bij intensief mondgebruik.
Daarom heeft de hoofdinspectie
gezondheidsbescherming, de
voormalige keuringsdienst van
waren, importeurs en distribu
teurs van pvc-houdende bijtrin
gen. rammelaars en dierfiguren
opgeroepen deze uit de handel
te nemen.
De Utrechtse keuringsdienst
van waren heeft negentien
kunststoffen speelgoedjes van
vijf verschillende merken on
derzocht. Welke dat zijn, wil zij
niet bekend maken. Het pakket
geeft "een aardig beeld van wat
er op de markt is", aldus che
misch onderzoeker dr. J.C. Wil-
dervanck.
De producten waren bestemd
voor de allerkleinsten: baby 's
tot ongeveer vier maanden. Zes
van de negentien sabbeldingen
waren gemaakt van polivinyl
chloride, zo bleek uit een iiïfra-
roodanalyse.
Doorgaans is pvc een hard ma
teriaal, zoals bij voorbeeld bij
grijze loodgietersbuizen. Maar
bij babyspullen stoppen de fa
brikanten er weekmakers in om
het zacht te laten aanvoelen en
om het flexibel te maken.
Uit de test bleek, dat het ftalaat
bijna de helft van het gewicht
(tussen de 43 en de 49 procent)
van de speeltjes besloeg. Als een
kind zo'n zes uur per dag hierop
sabbelt of bijt, komt deze week
maker vrij.
Het spul gaat als dikke vloeistof
(emulsie) uit het speelgoed over
in het speeksel. Dat begint al na
een half uur kluiven. Een ouder
kan dit niet zien; aan het speek
sel zijn geen veranderingen te
constateren.
Op den duur is aan het speel
goed wel te zien, dat de ftalaten
eruit gelekt zijn. Omdat de
weekmakers zijn verdwenen,
drogen de bijtringen en ramme
laars in en verharden.
Uitgaand van een gemiddelde
sabbelgebruik van vier maan
den, betekent dit dat een jonkie
per dag 1 tot 2 gram van deze
chemische verbinding tot zich
neemt. Dit is 5 tot 10 maal zo
veel als de baby via zijn voedsel
binnenkrijgt.
Wat hiervan het gevolg is, staat
niet wetenschappelijk vast. Het
RIVM in Bilthoven heeft litera
tuuronderzoek gedaan. Het
blijkt dat er verdenkingen zijn,
dat bepaalde weekmakers door
hun oestrogene werking de hor-
moonhuishoudingverstoren.
Dat kan er dan weer toe leiden,
dat het kind een afwijking aan
het geslachtsorgaan ontwikkelt.
Of dat de kleine onvruchtbaar
wordt. „Ook gaan er geruch
ten", aldus Wildervanck, „dat
het kankerverwekkend is.
Het warenwetbesluit speelgoed
stelt geen norm voor de week
makers. De aanwijzingen dat
deze stoffen de gezondheid be
dreigen, zijn daarvoor niet hard
genoeg. Dus mag dit type pvc-
houdende babyspeeltjes niet
worden verboden.
Desondanks vindt de hoofdin
specteur gezondheidsbescher
ming, dat het niet verstandig is
om risico's te lopen met de in
name van ftalaten. Zeker niet
omdat het om kindjes van een
paar maanden, een kwetsbare
leeftijd, gaat.
Daarom doet hij, namens
staatssecretaris Terpstra, een
beroep op de reputatie en het
verantwoordelijkheidsbesefvan
de importeurs/distributeurs. Hij
roept ze op, het sabbelmateriaal
met te hoog ftalaatgehalte terug
te nemen.
Het onderzoek naar weekma
kers in pvc-houdend speelgoed
is in juni opgezet. De aanleiding
was, dat uit Deens onderzoek
bleek dat drie soorten bijtringen
van het merk Chicco deze poli-
meren bevatten.
Enkele warenhuizen en speel
goedwinkels besloten daarop de
sabbelplastics uit de verkoop te
halen. Het Blokker-concern
(marktaandeel 44 procent), Bij
enkorf en Prénatal haalde ze
van de schappen.
10
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een ge
tal dat correspondeert met een
j getal in de balk onderaan. De
letters die ingevuld moeten
worden in de vakjes met een ge
tal kunnen ook op de balk wor
den ingevuld. Verticaal vormen
de letters in de eerste en derde
kolom ook een woord. Hoe luidt
het sleutelwoord?
Horizontaal:1. Winkeltafel; 2.
saai; 3. eenvoudig hotel; 4.
strafvoltrekking; 5. geducht; 6.
spaan; 7. geestig verhaaltje; 8.
vuile huisvrouw.
CRYPTOGRAM
stuk
zaken-e-e
e-i-e-s-n
1-nalaten
fik-si
ko-gis
armenie
n-o1
tulband
„Wat gaat u nu doen?" vroeg Tom
Poes verbijsterd. „Wat wilt u met dat
afschuwelijke ventje?" „Herstellen
wat ik bedorven heb", zei heer Ollie
op mooie toon. „Ik heb de stille we
reld van dit ongelukkige schepsel
vernietigd en dat schept verplichtin
gen voor een heer van mijn stand. Ik
neem het mee naar een fraaie omge
ving, als je begrijpt wat ik bedoel."
„Hebben we dan nog niet genoeg el
lende gehad?" vroeg Tom Poes boos.
„Laat het hier, waar het hoort, anders
komt er alleen maar narigheid van."
„Genoeg", hernam heer Bommel
koeltjes. „Open de bagageruimte en
pak een deken."
Tom Poes zuchtte diep. Toen haalde
hij zijn schouders op en deed wat
hem gezegd was, zodat de grauwe ra-
zer zich even later in de kleine ruim
te onder het textiel kon terugtrekken.
„Ik begrijp deze beklagenswaardige",
verklaarde heer Ollie, terwijl hij zijn
beschermeling goed instopte. „Hij is
niet aan licht en ruimte gewend en
daarom moet hij voorlopig een
beetje in de schemering blijven. Het
zal wel even duren voordat hij van de
schoonheid van de natuur zal kun
nen genieten. Maar in een mooie
omgeving, ver van de slechte invloe
den uit zijn jeugd, komt hij wel tot
zichzelf; dat zul je zien."
Zo sprekende had hij de auto op
gang gebracht en reed hij in een rus
tig gangetje het bergpad af. Boven
hem vloog de kraai, die woedend
kraste. Maar hij was te hoog om ge
hoord te worden.
HET
W
DOOR JAN VISSER
Nederland beschikt als een van de weinige landen op de
reld over een meetreeks van bijna 300 jaar. Deze hebbe
te danken aan mensen zoals de waterbouwkundige Nico
Cruquius die aan het einde van 1705 tot aan zijn dood ii
1754 in Delft en omgeving metingen verichtte. Ook de r
tingen op 'Huize Swanenburgh' in Halfweg, waar vanaf
1734 door opzieners van het Hoogheemraadschap ruim
125 jaar vrijwel onafgebroken is gemeten, zijn van groot
lang geweest. Gegevens over ons klimaat in het tijdperk
de instrumentele waarnemingen zijn vergaard uit onder
meer oude kronieken en wijndata.
Klimaathistoricus Jan Buisman schrijft daar momenteel
indrukwekkende boekenserie over onder de titel 'Duizeni
jaar weer, wind en water in de lage landen'. Volgens Bui<
man is het aannemelijk dat wanneer de huidige maand c
grote voet blijft leven het de warmste augustus wordt in
ruim 500 jaar. Hij denkt dat de 'zinderende zomer van
1473' voor het laatst een warmere 'korenmaand' heeft g
bracht.
Zeer bijzonder was ook de zomer van 1540 maar toen vit
augustus een beetje buiten de boot. Actueel duurt de wa
te voort maar morgen hebben we wel meer bewolking oni
invloed van een zwak front. Daardoor in de kustgebieden
geen hogere temperaturen dan 23 graden. Elders wordt I
nog wel 25-26 graden. De wind waait uit het zuidwesten
westen en is zwak tot matig van sterkte. Tijdens het weel
einde trekt een nieuwe hogedrukcel over onze omgeving
naar Denemarken. Dankzij dit hogedrukgebied beleven v
het derde zomerse weekeinde op rij. Wel neemt van zond
af de kans op een regen of onweersbui toe. Buien zijn er
vandaag in het noordoosten van het land gevallen. Bij on
bleef het droog en zonnig met wederom zomerse maxima
Bloemendaal ging aan kop met 28,1 graden.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Vandaag zonnige perio
den, later op de dag van
het zuidwesten uit toene
mende bewolking gevolgd
door regen. Morgen in de
loop van de dag weer en
kele opklaringen Maxima
van 18 graden langs de
westkust tot bijna 25 gra
den in het zuiden.
Zweden:
Flink wat zon en op de
meeste plaatsen droog.
Morgen in d'e loop van de
dag van het westen uit
meer bewolking en moge
lijk wat regen. Maxima uit
eenlopend van 20 graden
in het noorden tot 26 lo
kaal in het midden en zui-
Denemarken:
Vandaag vrij zonnig er>^
warm, ongeveer 26 gra- i
den. Morgen veel bewolkihgen af en toe
regen. Wat lagere maxima.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Vandaag vrij veel bewolking en af en toe
regen. In Engeland, morgen ook elders
geregeld zon en vrijwel droog. Middag-
temperatuur van 20 graden langs de At
lantische kusten tot 25 graden plaatse
lijk in Wales.
België en Luxemburg:
Vrij zonnig en kleine kans op een (on-
weerslbui. Morgen ook enkele wolken
velden. Maxima vandaag 28 graden,
morgen aan zee frisser.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Flinke zonnige perioden met maxima
tussen 25 en 30 graden. Kleine kans op
onweer. Morgen minder zonnig en grote
re buienkans.
Portugal:
Zonnige perioden en op de meeste
plaatsen droog. Maxima aan zee tussen
25 en 30 graden.
Madeira:
Flink wat zon, maar ook enkele stapel
wolken. Meest droog. Middagtempera-
tuurrond 26 graden.
Vrij zonnig, Vandaag vooral in het zuid
oosten toenemende kans op een on
weersbui. Middagtemperatuur tussen de
30 en 35 graden. Langs de Golf van Bis
kaje soms een stuk frisser.
Canarische Eilanden:
Vrij zonnig, aan de noordzijde soms wol
ken Middagtemperatuur dicht bij 30
graden.
Marokko:
Westkust: flinke zonnige perioden en
vrijwel droog. Middagtemperatuur aan
zee bijna overal rond 30 graden.
Veel zon en vooral morgen kans op een
regen- of onweersbui. Middagtempera-
tuu r aan zee meest tussen 30 en 35
graden.
Zuid-Frankrijk:
Flinke zonnige perioden, maar vooral in
de middag en avond kans op een on
weersbui. Middagtemperatuur op de
meeste plaatsen ruim 30 graden.
Mallorca en Ibiza:
Flink wat zon en waarschijnlijk droog.
Middagtemperatuur iets boven 30 gra
den.
Italië:
Geregeld zon, maar met name in het
oosten kans op enkele fikse regen- of
onweersbuien. Middagtemperatuur op
de meeste plaatsen net onder de 30 gra-
Corsica en Sardinië:
Zonnige perioden, maar ook een kleine
kans op een regen- of onweersbui. Maxi
ma omstreeks 30 graden.
Malta:
Zonnige perioden, morgen kans op een
onweersbui. Middagtemperatuur ruim
30 graden.
Griekenland en Kreta:
Flinke zonnige perioden, maar met na
me vandaag op het vasteland ook een
enkele regen- of onweersbui. Op de
Egeïsche Zee een stevige noordelijke
wind. Middagtemperatuur tussen 25 en
30 graden.
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig. Middagtemperatuur aan zee
op de meeste plaatsen net iets onder de
30 graden.
Duitsland:
Flinke zonnige perioden. In het zuiden
vaak meer bewolking en kans op een lo
kale regen- en onweersbui Middagtem
peratuur tussen 24 en 29 graden.
Zwitserland:
Vrij zonnig, maar in de middag en avond
kans op een lokale onweersbui. Middag
temperatuur tussen 25 en 30 graden.
Oostenrijk:
Af en toe zon. Vooral vandaag enkele re-
L
H
19 t«
Maximi
gen- en onweersbuie
23 en 28 graden.
Polen:
Zonnig en droog. Middagtem
rond 25 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Flinke zonnige perioden. Vooral
chië ook kans op een regen- oil
bui. Maximumtemperatuur a
27 graden.
Hongarije:
Flink wat zon, maar in het wa
kleine kans op een regen- of
bui. Middagtemperatuur omstn
graden.
VRIJDAG 22 AUGUSTUS 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 06.36 Zon onder
Maan op 22.51 Maanondi
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 07.02 19.27 06.35'
Laag 02.45 17.12 02.26'
Weerrapporten 21 augustus 08 u»
Amsterdam mistbanken o 2
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vhssingfen
Aberdeen
Athene
Barcelona
Berlijn
Boedapest
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenturt
Kopenhagen
Las Palmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Bangkok t
Buenos Aires z
Casablanca z
Johannesburg c
Los Angeles z
New Orleans z
New York r
TelAviv I
Tokyo I'
Toronto r
mistbanken v
mistbanken
Heer Bommel en de grauwe razer
lATEAJ w£ CM PB T7JP
TE OePPEAS £Z/CAA€
MOOIE SEKHAlEA/
YEXTESLEAS
"ET l/E&Zh'AAE
VAAS GOUD/CLOMEJE
EAS O E P/*CKE
DfJAZDOORS/SAAK
EX WAS EESSS
