ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
In de droom van Cirque Plume
D
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1997
Eén van de grootste attracties
van de manifestatie Leiden
Cultuurstad 1997 is het Franse
'Cirque Plume', dat hier
binnenkort zijn felgele tenten
zal opslaan. Een circus waarin
geen leeuw brult, geen paard
hinnikt en de spreekstalmeester
niet spreekt, maar dat
desondanks een feest is voor het
oog. Een mooie droom die je
jammer genoeg nooit tot in de
details kunt onthouden.
Een bezoek aan Den Bosch,
waar Cirque Plume de parel in
de kroon is van het jaarlijkse
theaterfestival.
De clown. Ook in Cirque Plume heeft hij een belangrijke rol.
FOTO'S PR YVES PERTON
Bijzondere groep doet 'Leiden Cultuurstad'aan
Bosch. Stad van 'Houdoe!' en 'De
Twee Pinten'. Bolwerk van het katholi
cisme, waar de verhouding tussen gelo
vigen en priesters jarenlang was samen te vatten on
der de noemer: wij water, zij wijn.
De stad begint nu ook buiten de carnavalsdagen
wereldse allures aan te nemen. Al was het alleen
maar door het jaarlijkse theaterfestival. Op de Parade,
het plein dat nu al eeuwenlang sluimert in de scha
duw van de Sint-Janskerk, vertonen in deze augus
tusmaand de meest uiteenlopende gezelschappen
hun kunsten.
Het is druk op de Parade. Niemand die de 'hande
laars' voor de tempel Gods wegranselt. Ook de vele
theatermakers zijn van harte welkom, maar ja, die
zijn ook een beetje familie van de kerk. Tussen de
menigte op het plein schuifelen twee nonnen. Hun
gezichten zijn niet te zien, bevinden zich in de barm
hartige schaduw van de nonskap, 'dat lege manchet
van Goliath', zoals de dichter Chris van Geel het eens
heeft omschreven. Een intrigerend beeld, een beeld
dat goed zou passen in de voorstelling van het Franse
Cirque Plume, dat als onderdeel van het theaterfesti
val in Den Bosch haar tenten heeft opgeslagen op de
Pettelaarse Schans, een groot park, ergens aan de
rand van de stad. Negen dagen lang vertoont dit ge
zelschap daar het nieuwe programma L'harmonie,
est-elle municipale?
De gele circustent is al vanaf de aangrenzende au
toweg te zien. De taxichauffeur, die ons naar het ter
rein brengt, heeft net een verfrissende duik genomen
in een van de parkvijvers. Hij stuurt zijn wagen langs
pendelbussen die vanaf de Parade groepen toeschou
wers aanvoeren. Veel kinderen zijn er niet bij. Wel
veel intellectueel aandoende veertigers met stalen
brilletjes en dito blik.
Imponerend
Onder de zwart-rubberen tenthemel van Cirque Plu
me is het een gestommel van jewelste. De artiesten
zelfwijzen de mensen hun plaats aan. Eén.van hen is
gekleed in een rok van opgesteven taftzijde, die even
de curve van haar billen laat zien. Een cocotte die het
klappen van de zweep wel kent. Van een piste, van
zaagsel dat zo ammoniakachtig geurt naar mest en
urine, is geen sprake. Cirque Plume werkt op een
groot podium.
Als de lichten doven, zien we een kleine, gespierde
man staan temidden van witte draperieën waar wind
doorheen wordt gejaagd. Op de achtergrond zingen
enkele buitenissig uitgedoste vrouwen een melan
choliek lied. Plotseling is de man verdwenen en zien
we zijn kleine hoofd in de nok van de tent verschij
nen. Mét hem zijn ook de draperieën omhoogge
haald. Als een enorme mantel hangen ze om zijn klei
ne schouders. Een verbluffend en imponerend ge
zicht. Een Messias met een knipoog. Laat het publiek
maar tot mij komen.
Het zijn deze tableaux die je in deze voorstelling
telkens weer verbazen en met je ogen doen knippe
ren. Waarin de werkelijkheid even uit de voegen
wordt getild. Een koorddanseres die met de gratie
van een Anna Pavlova een dans uitvoert op een sta
len koord. En die na haar act schutterig en bangig
van de lijn afklimt die het koord moet vasthouden.
Alsof zij haar prestatie heeft neergezet in een droom.
Alsof ze het zelf allemaal niet kan geloven.
Een fiets die tot in de spaken wordt beheerst door
een jongleur met een lange baard. Een rijwiel waar
mee hij vliegensvlug onder een trampolinende dame
door rijdt, een fiets die hij kan laten steigeren, aanval
len en verdedigen. Een fiets die opeens ongehoor
zaam wordt na het nummer, zoals een paard tijdens
een rodeo.
De gele circustent van 'Plume' als markant punt in het
landschap.
De schaduw van een kleine clown rijst reusachtig
op tegen een wit gordijn, zo'n meter of vijftien achter
hem. Als hij naar het gordijn toe rent, zien we hoe de
schaduw slinkt en met hem samenvalt. Hij rent weer
terug en staat dan stil. Er volgen wat elegante bewe
gingen en opeens wordt zijn elleboog de borst van
een vrouw. Alsof hij de vrouw in zijn schaduw heeft
wakker gemaakt en nu aan het publiek toont. Maar
dan stapt die vrouw uit hem vandaan en staan er in
eens twee figuren: een man en een vrouw. Er volgt de
arabeske van een omhelzing, begeleid door hartver
scheurende muziek.
Ontroering, schrik, verbazing, het komt allemaal
aan de orde in de voorstelling van Cirque Plume, die
vol met trompe l'oeils zit. De toeschouwer bevindt
zich in een droom, waar het plafond de vloer is en de
vloer het plafond. Een warme, roodkoperen, wereld
waarin je je graag wilt terugtrekken. Een wereld die
doet denken aan Fellini's film 'La Strada'. Een wereld
waarin een man en een vrouw met een hoofd vol
dromen naar de einder trekken, naar die plek waar
het goud van alledag wordt opgeslagen. Een dro
mend tweetal, begeleid door een nuchter, kwispelend
hondje.
Het enige dier in de voorstelling van Cirque Plume
is een hondje dat luistert naar de naam Zippo. Hij
kan niets, loopt alleen maar een beetje rond. Geen
olifant die zich met zijn afgezakte slobberbroek hier
laat zien, geen kameel die met zijn lange wimpers
naar je knipoogt. Maar wie de danseres een luipaard
heeft zien uitbeelden, zal denken: laat het echte lui
paard maar achter zijn eigen adem aanrennen in de
savanne. Dit is mooier.
Tijdens de voorstelling gooit een van de artiesten
met kracht de rode dopneus, die van hem een clown
moet maken, weg. Het is, temidden van de werveling
van beelden, een cruciaal moment Een symbolisch
gebaar waarmee dit Franse gezelschap zich lijkt te
distantiëren van het fenomeen circus zoals wij dat
kennen: een wereld van glitter en glamour, van een
lach en een traan, waar de moeilijke trucs en toeren
de toeschouwers moeten verbazen of even uit hun
gewone leven willen halen.
Tornen aan begrippen
De volgende dag zitten we, samen met artistiek leider
Bernard Kudcak, de handen om een schaaltje met
zwarte koffie, na te praten over de voorstelling. In een
van de wagens op het circusterrein slaan vier voeten
onder een laken de maat van een Frans house-num-
mer. Een kind bestudeert een briefje van vijfentwintig
gulden. Een herdershond biedt ons in deze hitte de
koele, zwarte kers van zijn neus.
Erg spraakzaam is Kudcak niet. Na te hebben ge
constateerd dat de koffie koud is en nadat wij hebben
gezegd dat je daarvan erg mooi wordt na je dood,
zegt hij: „Met onze acts proberen we te tomen aan
vaststaande begrippen. Neem een man en een
vrouw. In deze tijd worden de verschillen tussen de
seksen enorm gecultiveerd. Overal zie je van die
Rambo's rondlopen, met spieren als stalen kabels. In
het nummer waarin de schaduw van onze clown bij
na ongemerkt overgaat in die van een vrouw, wordt
de toeschouwer even uit zijn evenwicht gehaald. Het
is allemaal niet zo onwrikbaar als het lijkt. We tasten
in dat nummer grenzen af. Er is een mythe die zegt
dat man en vrouw vroeger één zijn geweest maar dat
ze zijn gescheiden van elkaar en sindsdien naar el
kaar op zoek. Dat vind ik een mooi gegeven. De man
is niet per definitie sterk en de vrouw zwak. In mijn
optiek is de vrouw God, een wezen uit wie alles voort
komt.
Ik hou van schaduw. Een schaduw is altijd zachtjes
bij je. Als een moeder. Een schaduw ligt op de aarde,
moeder aarde. Wie naar zijn schaduw kijkt, staat aan
de grens van zichzelf. Ach, ik kan hier nu wel gaan
uitleggen wat we bedoelen, maar .zoiets is onzin. Ik
maak een tekening, een schema, van een bepaald
beeld dat ik in mijn hoofd heb. Een mooi of veelzeg
gend beeld. En met de artiesten werken we dat dan
uit. We kennen elkaar al jarenlang en voelen elkaar
steeds beter aan. Het wordt steeds subtieler.
We zetten ons niet af tegen het traditionele circus.
Zeker niet Maar we hebben wel een eigen stijl. Cir
que Plume. Die naam hebben we gekozen omdat hij
zo multi-interpretabel is. Je kunt denken aan een en-
gelenveer, een plume des anges. Met een veer kun je
iemand strelen maar ook kietelen, hem aan het la
chen brengen. Een veer is niet van de aarde maar van
de hemel, heeft iets ongrijpbaars. Maar je zegt ook
van een schrijver dat hij une belle plume heeft. Daar
mee bedoel je dat hij een mooie stijl heeft, dat hij een
goed schrijver is. Dus die naam bevalt ons wel.
Ik laat me in mijn werk veel beïnvloeden door de
poëzie. Door het werk van dichters als Baudelaire en
Rimbaud bijvoorbeeld. En door dat van Rainer Maria
Rilke. Hij heeft gedichten geschreven die zo op het
eerste gezicht zeer helder en begrijpelijk zijn. Maar
naarmate je ze langer bekijkt, worden ze steeds raad
selachtiger en rijker. Als het goed is, moet dat met
onze voorstellingen ook zo zijn. Het zijn levende
schilderijen, soms figuratief, soms abstract. Een lei
dend concept is er niet. Dat vind ik zo'n onzin. Er is
ook niet één uitleg. Elke toeschouwer brengt zijn ei:
gen geestelijke bagage mee, elke toeschouwer ervaart
de werkelijkheid en daarmee onze voorstelling an
ders. Dat is juist zo mooi.
We zijn nu al zo'n dertien jaar bezig met dit circus.
En we groeien nog steeds. Destijds hebben zich enke
le groepjes mensen van het straattheater en andere
disciplines bij elkaar aangesloten in Besan^on en dit
is daarvan het resultaat. We hebben eerst opgetreden
in boerendorpjes, maar allengs steeds meer in de
grote steden in Frankrijk. Het klimaat voor deze ver
nieuwende vonn van circus is daar gunstig. In Italië
floreert het traditionele circus meer.
Het werk is erg vermoeiend. Maar dat is eten, drin
ken en liefhebben in zekere zin ook. Toch doe je het
elke dag weer. Als je met een vrouw hebt geslapen,
zeg je de volgende dag ook niet: 'Nee, nu niet meer,
dat hebben we al gedaan'. Net zoals je ook niet over
brood zegt: 'Nee, vandaag maar niet, dat heb ik giste
ren al geproefd'. De honger blijft."
Cirque Plume; Van 23 t.m. 31 augustus in Leiden op
het Universiteitsterrein aan de Max Planckweg; Aan
vang 20.15 uur. Toegangsprijs f47,50; Voorverkoop:
Projectbureau Leiden Cultuurstad 1997-Hartesteeg 6,
Ticketpoint Grens Wissel Kantoren en filialen Rabo
bank Leiden.
