'Een schurk moet
meer dimensies hebben'
Nieuwe
woorden
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1997
cht weken geleden onderging Arnold
Schwarzenegger een hartoperatie en
erd hij voorzien van een nieuwe klep.
'et gaat uitstekend met de acteur (50)
ie vanaf volgende week donderdag in
Nederlandse bioscopen te zien is als
'r. Freeze in de film Batman Robin.
„Er zit meer emotie in dan in de
meeste rollen die ik heb gespeeld.
Arnold Schwarzenegger: Batmans nieuwe vijand
De beleefdheid gebiedt dat er
eerst naar de gezondheid geïn
formeerd wordt. De hartpatiënt
blijkt het uitstekend te maken. Arnold
Schwarzenegger: „Ik voel me weer helemaal
fit. Ik werk weer volop aan mijn conditie.
Hardlopen, fietsen, gewichtentraining,
zwemmen, tennissen. Nee, geen dieet. Het
enige wat de dokter me verbood was seks ge
durende de eerste drie dagen na de operatie.
Dat was even doorbijten." Grote grijns.
„Ach, het was allemaal zo dramatisch niet.
Al sinds mijn achttiende wist ik dat ik een
hartruis had, een afwijking die op zich niet
ernstig is. Maar die was zich gaan ontwikke
len tot een volgende fase: verkalking van een
hartklep. Een paar jaar geleden had een dok
ter al gezegd dat ik volgens hem behoorde tot
de vijftig procent gevallen bij wie dan een
chirurgische ingreep verstandig is, ergens in
de komende tien jaar. Vorige zomer zei hij;
'Ik denk dat het wijs zou zijn het toch binnen
twee jaar te doen, omdat je nu gezond bent
en sterk. Je hart is schoon, de hartspier heeft
nog niets geleden, er is verder nog geen scha
de aangericht'. Dus heb ik toen geredeneerd
dat het maar meteen moest gebeuren. Eerst
nog die Batman-film maken en dan onder
het mes. En dat is nu achter de rug, zonder
verdere complicaties.
Maar Schwarzenegger steekt deze keer
toch geen sigaar op... De acteur knipoogt
naar de aanwezige official van Warner Bro
thers. „Sommige filmmaatschappijen zijn zo
gul dat ze elke ochtend zorgen voor een rant
soen Davidoffs. Andere maatschappijen ik
wil geen namen noemen houden juist
zorgvuldig alles uit mijn buurt wat op een si
gaar lijkt, omdat ze eveneens het allerbeste
met me voor hebben schijnbaar. Maar hun
werkelijke motivatie is natuurlijk dat ze vin
den dat het budget voor de film al hoog ge
noeg is geweest."
Emotie
Bantian Robin, zoals Joel Schumacher hem
geregisseerd heeft, mocht 100 miljoen dollar
kosten. Daarvan waren er naar verluidt
twintig bestemd voor Arnold Schwarzenegger
die zich daarvan in elk geval een heel aardige
kist sigaren zou kunnen aanschaffen. Maar
de in Oostenrijk geboren, voormalige Mister
Universe noemt uiteraard en zonder met
zijn ogen te knipperen heel andere rede
nen waarom hij zich bij deze productie had
laten betrekken. „Ik wilde al jaren met Joel
Schumacher werken. Telkens als we elkaar
tegenkwamen, hadden we het erover. En
toen dook hij op met Batman en met de
vraag of ik Mr. Freeze wilde spelen. Ik vroeg
hem iets meer te vertellen over de rol. Dus
kwam hij met tekeningen, videotapes, strip
verhalen en tv-shows. Het scheen me een rol
toe waar ik me weer iets mee kon oprekken.
Er zit meer emotie in dan in de meeste rollen
die ik heb gespeeld. Het gaat weliswaar om
een schurk, maar hij is niet zonder reden zo
geworden en dat moest ik voelbaar zien te
maken. Zijn haat tegen de wereld komt voort
uit pijn vanwege de geweldige liefde voor de
vrouw die hij heeft verloren. Freeze was ooit
een geniale arts, die er evenwel niet in was
geslaagd zijn eigen vrouw te redden. Ieder-
een die ooit in machteloosheid het verlies
van een dierbare te verwerken heeft gekre
gen, moet een beetje kunnen begrijpen waar
om deze Mr. Freeze zijn hart heeft laten
dichtvriezen en blinde woede ging ontwikke
len tegen de rest van de wereld."
Krijgshaftig
Arnold Schwarzenegger, die over vier weken
50 jaar wordt, behoort niet tot een generatie
die in zijn jeugd Batman tot idool heeft ge
had. „Ik heb nooit iets gehad met Batman.
Toen ik jong was betekende televisie nog he
lemaal niets, zeker niet in vergelijking met
waar mijn kinderen tegenwoordig allemaal
kennis van nemen. De eerste film zag ik pas
toen ik negen jaar oud was. In Grasz, waar ik
opgroeide, wist ik maar één familie die televi
sie had en waar we dan met de hele buurt
gingen kijken. Naar Lucy Ball, geloof ik. In elk
geval heeft Batman mij nooit bereikt. Ik heb
pas met Batman kennis gemaakt via de eer
ste film die Tim Burton over hem gemaakt
heeft. En voor zo ver het strips betrof, was ik
vroeger voornamelijk geïnteresseerd in Tar-
Kenners van de tv-serie uit de jaren zestig
herinneren zich wellicht dat Mr. Freeze toen
al drie keer als geniale schurk was vertolkt
door achtereenvolgens de acteurs Otto
Preminger, George Sanders en Eli Walach.
Schwarzenegger heeft hun optredens zorg
vuldig bestudeerd, teneinde hen te kunnen
overtreffen. „Preminger was mijn favoriete
Mr. Freeze. Hij bezat een prachtige grijns en
satanische humor. Ik dacht dat ik van daaruit
mijn personage moest opbouwen. Maar ik
heb Joel Schumacher gewaarschuwd: 'Denk
erom dat je me niet zo'n poezelig speelpakje
aantrekt als Preminger moest dragen!' Ik wil
de iets wat ruig en fier zou ogen. Dat ik eruit
zou zien als een ridder, een krijger. Het gaat
immers om iemand die als eenling ten oorlog
trekt tegen de hele wereld. Dus moet hij er
krijgshaftig uitzien. Tegelijkertijd ging het om
iemand die enkel leven kan bij temperaturen
onder nul. Dus als hij de deur uitgaat, moet
zijn kleding hem tegen dooi beschermen. Zo
kwamen we op dit wonderlijke kostuum dat
het midden houdt tussen een harnas en een
ruimtevaartpak."
Meer dimensies
„Een gewone ordinaire rotzak zou ik nooit
willen spelen. Als ik een schurk doe, dan wil
ik wel dat er een plausibele verklaring voor
mijn nare gedrag gegeven wordt. Zoals in
Terminator, waar ik eigenlijk een machine
was en in mijn destructief gedrag gestuurd
werd door het boosaardige brein van iemand
anders. En zelfs daar hebben we in deel twee
toch ook nog menselijke emoties toegevoegd.
Ik vind een schurk alleen maar interessant
als hij meer dan één dimensie heeft. Het aan
trekkelijke aan speciaal de eerste reeks James
Bond-films was dat de schurken zulke inte
ressante personages waren. Vaak interessan
ter dan Bond zelf. Hetzelfde gaat op voor de
Batman-films, naar mijn smaak. De held
heeft maar één ding te doen. Hij moet Got
ham redden. Maar de schurken krijgen meer
dimensies en combineren als regel hun ge
vaarlijke bedreigende karakter met veelal een
rare humor en een tragische achtergrond.
Een fysieke uitdaging is het spelen van Mr.
Freeze niet voor mij geweest. Hoewel, dat
rondsjouwen met een gigantisch loodzwaar
schietwapen was heel hinderlijk. Zoals ook
de zeer ingrijpende make up-behandeling,
die ik me dagelijks moest laten welgevallen,
zeer oncomfortabel was. De werkelijke uitda
ging lag in mijn verlangen een mooie rol neer
te zetten in een film als deze. Want er spelen
zo veel factoren mee die je acteermogelijkhe-
den inperken. Alles leidt af. In een Batman-
film is alles groter dan jij bent. Alles is mas
saal, massief. Er woedt een voortdurende or
kaan van geluid. Er is een continu bombarde
ment van visuele impulsen; speciale effecten,
stunts, explosies. En vervolgens krijg jij zo'n
helm over je kop, met allerlei kraantjes en
dingetjes. Dan wordt er nog een apparaatje
in je mond gepropt dat je mond van binnen
uit moet laten oplichten, compleet met bat
terijtje, waardoor je raar gaat praten. Dan ga
je je afvragen: hoe kan ik nu nog iets acteren
waarmee eer in te leggen valt? Maar Joel bleef
me verzekeren dat ik me niet ongerust hoef
de te maken. En dat heb ik maar van hem
aangenomen."
Komende herfst staat Schwarzenegger voor
de camera van Ridley Scott voor de sf-film
I'm Legend, naar de gelijknamige, door Ri
chard Matheson geschreven roman die eer
der werd verfilmd in 1971 als The Omega
Man, met Charlton Heston in de hoofdrol.
Tevens is zeker dat er een derde aflevering
zal komen in de Terminator-serie van James
Cameron. En ook gaat de acteur er nog
steeds vanuit dat binnen afzienbare tijd
Crusade gemaakt zal worden, het kruisvaar
ders-epos dat ooit werd aangekondigd met
Paul Verhoeven als regisseur. Schwarzeneg
ger bezit de rechten op het script. Voor hem
is het evenwel niet meer zo zeker dat Paul
Verhoeven met wie hij eerder samenwerk
te voor Total Recall erbij betrokken zal
blijven.
„Bij de ontwikkeling van dat idee ben ik sa
men met hem vertrokken en nog steeds zou
Paul mijn eerste keus zijn. Het punt is alleen
dat hij zo'n eigenwijze snijboon is. We had
den een bespreking met een grote studio en
hadden de deal eigenlijk al rond. Toen werd
Paul gevraagd of hij kon garanderen dat de
film niet duurder zou worden dan 120 mil
joen dollar. Hij hoefde alleen maar 'ja' te zeg
gen. Maar wat zegt-ie/Natuurlijk kan ik
niet garanderen dat 120 miljoen dollar wel
genoeg zal zijn. Hoe zou ik dat kunnen ga
randeren? Er worden heel gewone films ge
budgetteerd op 50 miljoen en die lopen in
kosten dan ineens toch uit naar 80 miljoen.
En Crusade wordt zeker geen gewone film.
Hiervoor moeten we de woestijn in, met dui
zenden paarden. Dit gaat gigantisch worden.
Hoe moet ik dan iets kunnen garanderen? Ik
kan niet eens garanderen dat ik over vijf da
gen nog steeds besta! Ik garandeer niks!'...
Toen werd het heel stil in die vergadering.
Wat Paul gezegd had. was natuurlijk alle
maal waar. Maar het was geen antwoord dat
die producenten geruststellend vonden klin
ken. Dus het feest werd meteen afgeblazen.
Ik moest eigenlijk vreselijk lachen om die
godvergeten eerlijkheid van Paul, want dat is
wel het laatste waar men in Hollywood mee
uit de voeten kan. Die steenezel had gewoon
'ja' moeten zeggen en dan hadden we in de
praktijk wel gezien waar het schip zou stran
den. Óf niet. Wellicht dat ik nu gedwongen
word om Crusade met een andere regisseur
te maken, maar ik hoop nog steeds dat het
toch Paul Verhoeven wordt."
Arnold Schwarzenegger laat
zich als schurk Mr. Freeze ver
troetelen door zijn trawante
UmaThurman. foto»cpd
Onze Taal
Sommige dingen zijn bekend. Zelfs
zo bekend dat je ze amper meer
durft opschrijven. Bijvoorbeeld dat
er in onze taal geregeld nieuwe
woorden bijkomen. Daarmee vertel
ik echt geen nieuws. Iedereen weet
dat. En ook dat die toestand in het
Nederlands niets bijzonders is, om
dat het in alle talen van de wereld
zo toegaat. Minder bekend is hoe
veel het er zijn. Hoeveel nieuwe
woorden komen er nu zo gemid
deld per jaar bij? Zijn het er hon
derd per jaar, duizend per jaar, tien
duizend? Of misschien maar zestien
per jaar?
Valt daar iets over te zeggen?
Kort geleden heb ik een stukje geschre
ven, voor een of ander boek dat gaat ver
schijnen. De titel is me ontschoten, maar 't
ging over taal. In dat stukje had ik geschre
ven dat er ongeveer 1 woord per dag in on
ze taal bij komt. Ik denk namelijk dat het zo
is.
Vorige week belde de redacteur van dat
boek me op. 'Fijn, dank u wel, mooi stukje;
maar we zitten met een probleem. U vertelt
hier dat er gemiddeld per dag één woord bij
komt. Nu wil het toeval dat een der andere
auteurs er eveneens over spreekt, en die
noemt het getal van zestig per dag. Dat is
nogal een groot verschil: zestig of één per
dag. De lezers zullen daar niets van begrij
pen'.
T sja', zei ik. 'dat is vervelend. Maar dan
1 moet u natuurlijk niet mij maar die an
dere auteur bellen'. Zo eenvoudig kwam ik
er echter niet van af. Ik was zo goed niet of
ik moest hem uitleggen waar dat grote ver
schil vandaan kwam. Te meer omdat die
andere auteur met vakantie was.
Vergist één van ons beiden zich? Nee,
waarschijnlijk niet. Maar we tellen niet het
zelfde.
Mijn schatting is als volgt gemotiveerd.
Een nieuwe druk van een woordenboek
bevat, door de bank genomen, zo'n 5000
nieuwe woorden. Tussen de ene en de an
dere druk zit, laten we zeggen, tien jaar. Dat
komt op 500 per jaar, oftewel ruim één per
dag. Ik geef toe dat het een slordige schat
ting is. Je zou ook kunnen zeggen twee of
drie per dag. Maar toch iets in die orde van
grootte. Geen 50 of 60 per dag. Immers, als
het er zo veel waren, dan kwamen we op
365 x 60 21900 per jaar, oftewel 219.000
per tien jaar. Geen enkel woordenboek ver
toont zo'n gigantische aanwas. Ik heb dat
voorgerekend aan die redacteur om te laten
zien dat mijn schatting realistischer was
dan die van die andere auteur.
Toch is het geen onzinnig getal om van
60 nieuwe woorden per dag te spreken.
Maar dan tel je iets anders. Neem nu eens
een krant. Streep alle woorden aan die niet
in een woordenboek staan. Dat zijn er veel
meer dan u denkt. Het zijn er, in een ge
middelde krant, al gauw zo'n dertig. Zou je
hetzelfde doen bij alle kranten van die ene
dag, dus niet alleen deze krant maar ook
Trouw, ook het Parool, ook de NRC enzo
voort. dan kom je gemakkelijk op 60 woor
den per dag die niet in de woordenboeken
staan, en die je dus, met zeker recht, 'nieu
we woorden' zou kunnen noemen. Alleen,
en nu komt het verschil met mijn eigen ma
nier van tellen: die 60 'nieuwe woorden'
zullen nagenoeg geen van alle ooit het
woordenboek halen. Het zijn eendagsvlie
gen. Ik telde de blijvertjes, en die andere
auteur telde ook alle eendagsvliegen.
Ik heb de proef op de som genomen. Ik
heb in de krant van woensdag 23 juli alle
woorden verzameld die niet in het woor
denboek van Van Dale staan. Namelijk:
amusementsschouwburgje,asbestaffaire,
asbestdeeltjes, bankiersvereniging, barome
termuseum, blauwtinten, boekpublicatie,
boerenklantenkring.glazenwassersbranche,
jubileumseizoen, kind-soldaten, kredietrisi-
comanagement, ladderfabrikanten, lucht
verversingssysteem,lunchpauzevoorstel
ling, meereisgroep, megadiscotheek, mode
imperium, musicalgiganten, muziekthea
tervoorstellingen,nederzettingenpolitiek,
oppositiepoliticus,overgecentraliseerd,
overnamecontract, overnameovereen
komst, presentatieavond, programmerings
budget, regiedebuut, restgebied, sleurderig,
supportersvereniging,varkenspestrichtlijn,
watersnoodbelastingen en zedelijkheidsver
klaring.
Dat zijn er, van amusementsschouwburg
tot zedelijkheidsverklaring welgeteld 34, in
één krant van één dag, die allemaal niet in
Van Dale staan. Terecht overigens. Maar op
die manier kom je stellig tot zestig per dag.
Misschien zelfs wel tot honderd of meer. Al
hoewel je dan bijvoorbeeld de supporters
vereniging en de bankiersvereniging daar
weer af moet trekken omdat ze enkele da
gen achtereen in de krant staan.
Kortom, ik kan dat getal van 60 per dag
wel begrijpen, maar vind toch dat mijn ei
gen schatting van één per dag realistischer
