Pippeloentje in het Frans een stuk braver
Buitenlandse schrijvers
houden ons spiegel voor
Films &Boeken
Ijshockeyer slaat hole-in-one
Knallende ruzies van radio-rebel
lONDERDAG 17 JULI 1997
Lofèn kritiek in 'Achter de dijken
Achter de dijken Buitenlandse schrij-
Nederland. Samengesteld
van Stipriaan. Met een
rooraf van Gerrit Komrij; 172
f 19,90; Prometheus
Wie ben ik? Wie zijn wij? Het
zijn vragen waar menigmaal
anderen de verstandigste ant
woorden op geven. Wij Ne
derlanders houden ervan ons
door buitenlanders een spie-
laten voorhouden. Maar
die spiegel moet wél een aan
genaam beeld vertonen. We
willen steeds weer horen hoe
tolerant, integer en gecivili
seerd we zijn. Reizigers die
echter, zoals Gerrit Komrij het
noemt in een voorwoord bij
bloemlezing Achter de dij
ken oog hebben voor 'zaken
zelf, uit gewenning,
s zien, (kunnen) een
behoorlijke schok bij ons te
weegbrengen'. Komrij con-
dudeert: 'Wie zichzelf niet
ruikt hoort niet graag van een
ander dat hij stinkt.'
Deze door René van Stipri-
tn samengestelde bundel
bevat 27 teksten van buiten
landse schrijvers over Neder
land, 27 mogelijkheden om
nationale merkwaardig
heden te leren kennen. Vol
gens de bloemlezer blijkt Ne
derland 'voor velen niet het
van de middelmaat maar
ondoorgrondelijke uiter-
Het boek is een herzie-
•n uitgebreide versie van
:ien jaar geleden versche-
Hotel in Holland. luist de
nieuwe teksten zijn het nut-
gevaarlijkst, het zijn
spiegels waarin we werkelijk
onszelf zien en niet onze
voorouders.
Hoe schrijvers van een
■uw geleden over Nederland
de Nederlands dachten;
ach, dat raakt ons nauwelijks,
met lofliederen dan
klaagzangen komen,
het allemaal voor
namelijk als schilderachtig.
Beaudelaire is nooit in Neder
land geweest, maar hij prees
'het China van Europa' als
luilekkerland, waar
>i is, rijk, rustig,
rechtschapen'. De gebroeders
De Goncourt gewagen in hun
dagboek van 'een land waar
alles in orde, samenhangend,
onontkoombaar en logisch
is', maar dat is nauwelijks als
compliment bedoeld. Aldous
Huxley bereisde Nederland in
de jaren twintig. Hem viel 'het
geweldige geometrische land
schap' op en hij verbaasde
zich over de alomtegenwoor
digheid van de fiets. Ook Ja
mes Boswell. Hans Christian
Andersen, Paul Verlaine, Cas
anova en Heinrich Heine
doen hun zegje.
Onthullend
Interessant en vertederend
allemaal, maar Achter de dij
ken wordt pas echt een ont
hullend boek wanneer de ou
de doos dichtgaat en de
schrijvers van nu aan het
woord komen. Het zijn
meestal geen toevallige voor
bijgangers, maar mensen die
langdurig in Nederland wo
nen. J. Rentes de Carvalho er
voer 'hartelijkheid van de
kant van enkelen, racisme
van de kant van velen.' Lieve
Joris ontdekte dat Vlaanderen
en Nederland ongeveer ver
schillende werelden zijn. Sa-
dik Yemni vertelt over de
moeizame aanpassingen aan
het Nederlandse leven van
een Turkse immigrant. Om
gekeerd zou er ook aanpas
sing zijn: smeergeld is hier nu
bij de politie en ambtelijke
diensten op sommige plaat
sen net zo gewoon geworden
als in Turkije. Anil Ramdas
schrijft over de fiets die zo
goed past bij de burgerlijke
Hollandse levensstijl. Sylvain
Ephimenco is vooral onder de
indruk van de structurele en
onmetelijke saaiheid van Ne
derland. 'Bij de zuidelijke
grens begint de chaos en de
hel', zo vat hij de gevoelens
van de gemiddelde Nederlan
der samen.
In dit boek worden wij Ne-
derlandsers geconfronteerd
met onszelf. Het antwoord op
de vraag 'wie zijn wij' valt niet
zo vleiend uit als we hadden
gehoopt. Hoezo tolerant, in
teger en geciviliseerd? Geef de
schuld niet aan de spiegel.
al s. iward Stem als radio-rebel Howard Stem.
gge LMS AMSTERDAM
:A 1 (020) 6278806
drul i3 00. 15.45. 18.45. 21.30: Two
r 75 foys In The Valley
on A 2
3C0, 19.30, 22.00: The Funeral
XjOO, 15 45, 18.45, 21.30: Ridi-
I If A 4
zal' 13 30, 16.00, 19 30. 22.00 (beh
W; Cold Comfort Farm
Stj 103.15, 16 30. 20.30 The Seven
IAMBRA 1(020)6233192
8 30, 21.30: Donnie Brasco
IAMBRA 2
h( 3 00. 15.45. 18.30: Fly Away Ho-
W 100 The English Patient
11EVUE CINERAMA (020)
14876
2 45, 15.30, 18.30, 21,30: Speed
1: Cruise Control
juli IERAMA 2
terdj 3 15. 16.00, 19,15,22.00: Bean
•YPS0 1 (020) 6234876
3 15. 16.00. 19.15,22.00: Private
Vertaalster Anne-Marie de Both-Diez: 'Geest Annie Schmidt moeilijk uit te leggen'
Televisiekomiek verovert golfwereld in 'Happy Gilmore
Pippeloentje had in Frankrijk Bobbelichon geheten, als
het aan vertaalster Anne-Marie de Both-Diez (75) had ge
legen. Le petit ourson Bobbelichon. ,,Dat vond iedereen
leuker." En bovendien klinkt het lekker ritmisch. „Dat
springerige van Annie M.G. Schmidt, dat moetje in de ti
tel hebben." Maar Pippeloentje werd Robinson, op drin
gend verzoek van de Franse uitgever. Les comptines de
Robinson De aftelversjes van Robinson. „Ik verwijt me
zelf achteraf dat ik niet radicaal gezegd heb: doe het zoals
ik gezegd heb. Maar ik heb het geslikt."
Mane de Both-Diez. Peintures de Harrie Geelen Ed Albin Michel Jeunesse, 1997
De prachtige prenten van Har
rie Geelen waren in eerste in
stantie de reden dat de Franse
uitgever het boek wilde uitbren
gen. Want de naam Annie M.G.
Schmidt zegt Franse ouders
niets. Een beetje spijtig kijkt An
ne-Marie de Both-Diez naar het
roomkleurige omslag van de
Franse Pippeloentje. Het boek
oogt wat ouderwets. Zoet en
lief, dat wel, maar niet bepaald
in de geest van Annie M.G.
Schmidt.
Anne-Marie de Both-Diez
werd geboren in Frankrijk,
trouwde in 1956 met een Ne
derlandse man, ging naar Gro
ningen, kreeg een dochter en
gaf jarenlang Franse letterkunde
aan de Groningse universiteit.
Nu woont ze met haar man in
Amersfoort.
Na haar VUT begon ze een
tweede carrière als vertaalster.
In eerste instantie voor haar
plezier, maar dat pakte nogal
serieus uit. Nu heeft Anne-Ma
rie de Both-Diez een stuk of ne
gen romans van Hella Haasse
op haar naam staan, werk van
Cees Nooteboom, Els Pelgrom,
Annie M.G. Schm idi
Het beertje Pippeloentje
Springer, Guus Kuyer. Het
grootste succes is Hella Haasse.
Zij wordt de laatste jaren in de
Franse pers besproken als een
gevestigd auteur.
Wijzigingen
Ontevreden met de Franse
Pippeloentje is mevrouw De
Both al met al niet. Aan deze
lastige vertaalklus heeft ze veel
plezier beleefd. Maar ze heeft
toch wel spijt dat ze niet wat
meer op haar strepen is gaan
staan. Want de Franse uitgever
bracht hier en daar vreemde
wijzigingen aan.
Zo eindigt 'Boodschappen
doen', waarin Pippeloentje alle
radijsjes opeet die hij net heeft
gekocht, met: Pippeloentje krijgt
vandaag van zijn papa een
PAK SLAAG! De vertaalster, la
chend: „In Nederland weet ie
dereen wel dat een pak slaag
niks voorstelt." In Frankrijk
echter kunnen vaders en moe
ders wel eens hardhandig zijn.
Dus moest dat pak slaag eruit.
De moeder van Robinson zegt
vermanend tegen beertje: 'Tu es
vraiment trop gourmand!' (Jij
bent echt te gulzig).
Nog zoiets. De 'vrindjes' van
de jarige Pippeloentje moesten
'vriendinnetjes' worden. Op de
illustratie van Harrie Geelen
hebben de beertjes strikjes in,
dus moeten de feestende beer
tjes meisjes zijn, vond de Franse
redactrice.
Als Pippeloentje door het ijs is
gezakt - Natte voetjes, ijskoud
buikje. Gauw naar bed toe met
een kruikje - luidt de laatste re
gel in hoofdletters EN NOU
NOOIT MEER OP HET IJS! Te
r, oordeelde de Franse
uitgever. Dus eindigt het vers
voor Robinson geruststellend
met 'Et mam an pour le conso
ler' (Mama komt hem troosten).
Nee, het is Anne-Marie de
Both niet altijd gelukt, uit te leg
gen hoe de geest van Annie
M.G. Schmidt in de Hollandse
kinderkamers waait: anarchis
tisch en vrolijk, in plaats van
braaf en volgens volwassen logi
ca. „De redactrice met wie ik
samenwerkte was zwanger, en
ik had echt het gevoel dat zij
meer dacht aan hoe ze zelf heel
opvoedkundig verantwoord
haar landje zat voor te lezen,
dan aan Pippeloentje."
Maar onwelwillend waren de
Fransen toch ook weer niet, en
sommige gedichten zijn echt
uitgepakt zoals zij het bedoelde,
zegt de vertaalster. Het moei
lijkste van het vertalen van Pip
peloentje was het handhaven
van ritme, klank en rijm, in
combinatie met de correcte ver
taling van begrippen. Dat was
een heel gepuzzel. „Dan komt
de vraag: ga je voorrang geven
aan het ritme of aan de beteke
nis. Het ritme, daar ben ik wel
erg gevoelig voor." Het Frans is
een taal die veel minder dan het
Nederlands accenten legt in de
zin, legt ze uit. Dus worden
klank en ritme nog belangrijker.
Dat loste ze op door zoveel mo
gelijk acht lettergrepen per regel
aan te houden.
Anne-Marie de Both werkt
zo'n zeven, acht uur per dag,
waarbij ze de laatste tijd is ge
plaagd door oogkwalen. Eerst
een operatie aan staar, en nu
een glaucoom dat haar hindert
bij het lezen. Men vraagt haar
daarnaast geregeld om voor
drachten en artikelen. „Dat zijn
van die dingen die veel tijd ne-
Met een armgebaar naar haar
grote bureau: „Het liefst zit ik
daar, te neuzen in mijn boe
ken." En te vertalen, alles met
de hand. Meneer de Both, on
misbare hulpkracht, tikt Anne-
Maries teksten uit op de com
puter.
Van Annie M.G. Schmidt zou
ze best nog meer in het Frans
willen vertalen. Bijvoorbeeld Jip
en Janneke. „Ik denk dat dat de
uitgevers en het publiek meer
zal aanspreken dan Pippeloen
tje, omdat het echt verhaaltjes
zijn."
Cultfiguur Stern speelt zichzelf in 'Private Parts'
FILM RECENSIE
Private Parts. Te zien Calypso 1, Amsterdam. Kijkhuis,
Leiden Pathe 7, Scheveningen
Begin dit jaar won regisseur Milos (Ama-
deus) Forman in Berlijn de Gouden Beer
met zijn film over Larry Flynt, de contro
versiële pornobaas van het maandblad
Husüer. Een film die in Amerika nog altijd
omstreden is, met name in conservatieve
kringen. En deze week worden we in de
bioscoop verrast met een film over een
minstens even omstreden figuur: de dee
jay Howard Stem. Net als Larry Flynt
evenzeer geliefd als verguisd en al vele ja
ren de meest besproken radio-presentor
van Amerika.
Private Parts heet de film die producent
Ivan Reitman liet maken over het radiole
ven van Stern, waarin deze met veel over
tuiging zichzelf speelt. Het boek is geba
seerd op Stern's autobiografie uit 1993,
een bestseller waarin hij op smeuïge wijze
zijn ervaringen bij vijf radiostations be
schrijft in de jaren zeventig en tachtig. Ja
ren waarin Stem van een schuchtere dj bij
de schoolradio uitgroeide tot dé grote at
tractie van de Amerikaanse radio: een
soort stand-up comedian met een dage
lijkse show bij NBC, met meer dan 18 mil
joen luisteraars.
Het gegeven doet denken aan Oliver
Stone's Talk Radio uit 1989 met een bril
jante hoofdrol van Eric Bogosian als radio
presentator die - net als Howard Stem -
absoluut geen blad voor de mond nam. Bij
Talk Radio was de radiouitzending een
slagveld van opinies, waarbij Bogosian
vooral met luisteraars in de clinch ging.
Stem daarentegen ligt vooral overhoop
met zijn bazen omdat hij dingen doet en
zegt die niet door de beugel kunnen. Voor
al seks blijkt een geliefd onderwerp te zijn.
Zo praat hij ongegeneerd met de nieuws
lezeres over zijn seksuele verlangens, ver
werkt delen van zijn privéleven in zijn ra
dioshow, laat zich erotisch masseren door
een pomomodel en maakt live in de uit
zending een knallende ruzie met een van
zijn bazen.
Als het allemaal waar is wat regisseur
Betty Thomas laat zien in Private Parts.
dan kun je je de wanhoop van zijn superi
euren wel een beetje voorstellen. Maar het
publiek vindt het prachtig en dus kon
Stem uitgroeien tot een nationale cultfi
guur met de status van een roek-ster. Het
probleem voor ons is dat wij Howard Stem
niet kennen, maar wat hij gedaan heeft is
een beetje te vergelijken met wat Wim T.
Schippers ooit bij de VPRO deed met
Hoepla. Meer recente Nederlandse voor
beelden zijn Theo van Gogh en Paul de
Leeuw, voor wie provoceren en grenzen
overschrijden ook een belangrijke drijfveer
De radiocarrière van Stem - met de bij
behorende muziek uit die jaren! - vormt
de rode draad van de film, afgewisseld met
korte (fake)interviews met mensen uit zijn
omgeving. Stem blijkt een dynamische,
charismatische persoonlijkheid die met
anderhalf uur volpraat. Niet alle wendin
gen in het scenario zijn even duidelijk: zo
daalt Stem in het begin van de film als de
'scheetman' in een theater neer en blijkt
het verhaal onnodig in de vorm van een
flash-back te worden verteld. Maar dat zijn
minimale minpuntjes in een vermakelijke
en bij vlagen enerverende film, die pas af
gelopen is als de laatste eindtitels van het
doek zijn verdwenen. Blijven zitten dus tot
het bittere einde.
Vertaalster Anne-Marie de Both-Diez: „Ik denk dat 'Jip en Janneke' de uitgevers e
spreken dan Pippeloentje."
Hoewei de golfsport
de laatste jaren
doorbreekt naar een
groot publiek, blijft
het net als cricket
nog een van de
weinige sporten
met een aureool
van traditie, eti
quette, ballotage en
ballerigheid. Een
elitair tijdverdrijf
voor de happy few.
Dat blijkt ook uit de
film Happy Gilmore
waarin een rauw
douwer uit de ijs-
hockeywereld de
sjieke golfwereld
binnendringt en
voor een aardver
schuiving zorgt op
de gemillimeterde
links.
Happy Gilmore is
zijn naam en hij wil
niets liever dan een
profcarrière als ijs
hockeyspeler. Maar
hij mist niet alleen
de kwaliteiten, hij
kan zich ook slecht
beheersen en slaat
er bij het minste of
geringste op los.
Toch is het een jon
gen met een klein
hartje die onmid
dellijk in actie komt
als zijn oma uit huis
dreigt te worden ge
zet omdat ze haar
huurschuld niet kan
betalen. Bij toeval
ontdekt Happy dat
hij vreselijk hard kan slaan met
een golfclub en dit brengt hem
via via op de golfbaan, waar hij
aanvankelijk met de nek wordt
aangekeken.
Maar zoals het meestal gaat
in dit soort 'happy-go-lucky'-ty
pes, slaat Happy Gilmore zich
met glans door al de problemen
heen. Met behulp van een char
mante PR-dame weet hij de cul-
tuurkloof tussen de beruchte ijs-
hockeywereld en de bekakte
golfwereld te overwinnen en
creërt zijn eigen bonte suppor-
tersschare. Zonder de geijkte
golf-manieren weet hij tijdens
enkele proftoemooien de ene
Rauwdouwer Happy Gilmore scoort op de golfbaan.
na de andere favoriet te ver
slaan, waarbij hij er zelfs niet
voor terugdeinst om zijn ijshoc
keystick te gebruiken bij het
'putten'.
Happy Gilmore wordt met
veel bravoure gespeeld door te
levisiekomiek Adam Sandler,
die zelf meeschreef aan het sce
nario van de film. Het is Sand
ler, met een televisieverleden bij
NBC's Satuday Night Live, die
ervoor zorgt dat het magere ver
haaltje toch nog wat body krijgt.
Met zijn sick jokes en verbale
humor zet hij een personage
neer waar je met veel plezier
naar kijkt.
De film moet het vooral hjeb-
ben van de botsingen en de
contrasten tussen de rauwe, on
geremde Happy en zijn gladde,
gemanicuurde golftegenstan-
ders. Zo duikt Happv onver
vaard een vijver in wanneer zijn
golfbal in de bek van een kroko
dil terecht is gekomen. De kro-
kodil wordt met een krachtige
kopstoot uigeschakeld, waarna
de wedstrijd kan worden voort
gezet. Wie dat soort dingen leuk
vindt, beleeft met Happy Gilmo
re een leuke middag. Wie daar
bij voorbaat niets aan vindt, kan
zich beter een middag verma
ken op de golfbaan.
