Platworm leidt een spannend seksleven
Slimme lift voor zware lasfles
Wetenschap Techniek
m
n,
DONDERDAG 17 JULI 1997
REDACTIE. SASKIA STOELINGA
Belgische onderzoekster brengt de nachten door bij bak met wonnen
De platworm leidt een uiterst
boeiend seksleven. Carla Yrevs
heeft de afgelopen jaren bijna
elke nacht doorgebracht bij een
bak met platwormen in het
Limburgs Universitair Centrum
in het Belgische Diepenbeek.
Tijdens dit promotieonderzoek
zag ze dat platwormen bij elke
paring aan voorspel doen. De
eigenlijke copulatie is zelfs zo
zorgvuldig afgestemd, dat het
menselijke equivalent zo onge
veer tot een potje knikkeren
verbleekt.
Platwormen hebben zowel een
penis als een vrouwelijk ge
slachtsorgaan: ze zijn hermafro
diet. Konden de dieren zichzelf
nu maar op die manier be
vruchten. dan had Carla Vreys
niet jarenlang hoeven nachtbra
ken. Maar platwormen hebben
gewoon een partner nodig. Bij
de copulatie dringen de penis
sen wederzijds binnen, een
kwestie van gelijk oversteken,
zou je kunnen zeggen.
„Die dubbele mannelijke en
vrouwelijke rol bij platwormen
maakte mij zo nieuwsgierig
vertelt Vreys. „In het dierenrijk
zie je over het algemeen dat
vrouwtjes veel kieskeuriger zijn
bij hun partnerkeuze dan man
netjes. Een man beschikt elke
dag over sperma. Hij loost het
bij om het even wie. want hij
kan zo weer opnieuw. Terwijl de
vtouw maar een afgemeten
aantal eicellen heeft en vervol
gens veel energie moet investe
ren in de zwangerschap, het ba
ren en het grootbrengen van de
jongen. Een slechte partner is
voor haar dus een enorme ver
spilling van energie.
De stoutste verwachtingen van
de onderzoekster werden over
troffen. Al zou je dat nog niet
bepaald zeggen bij een blik op
haar platwormen in een bak
water in het laboratorium. De
ongeveer twee centimeter lan
ge. zwarte dieren lijken nog het
meest op druppels gesmolten
teer. Als Vreys de stenen optilt
waaronder ze zich schuilhou
den. beginnen de beesten ner
veus te kruipen. „Ze schrikken
van het licht. Het zijn nachtdie
ren. Dat verklaart ook waarom
ik al mijn onderzoek 's nachts
moest doen. Daarbij gebruikte
ik rood licht om ze niet te sto
ren." De wormen van de soort
dugesia gonocephala zijn af
komstig uit beken in de nabijge
legen Voerstreek.
Een uitvergrote video-opname
van twee wormen die toenade
ring zoeken, maakt het allemaal
wat aanschouwelijker. De twee
beesten kruipen op elkaar en
maken zich allebei zo plat als
een pannenkoek. „Ze meten
eerst eikaars lengte. Als die niet
bevalt, komt het niet tot paring.
Dat is in zeventig procent van
de gevallen zo."
Vreys ontdekte dat platwormen
instinctief een zo groot mogelij
ke partner willen. Een kleinere
partner wordt bijna altijd afge
wezen. Omdat dit voor beide
partijen opgaat, is de kans dat
het tot paring komt dus het
grootst als de dieren hetzelfde
formaat hebben. .Anatomisch
kan een grote platworm gewoon
met een kleine paren, dus dat is
het probleem niet. Het is echt
een keuze.Als verklaring voert
de onderzoekster aan dat een
grotere platworm, nadat het tot
copulatie is gekomen, een gro
tere cocon met veel eieren kan
leggen. Hoe groter de worm,
hoe meer nageslacht. En dat is
waar het in de strijd om het
voortbestaan allemaal om
draait.
Het 'opmeten' tijdens het voor
spel was de eerste in een reeks
ontdekkingen. Vreys zag ook
dat platwormen hun sperma
niet rechtstreeks in het vrouwe
lijk geslachtsorgaan van de
partner spuiten. Ze maken bij
de copulatie een soort zakje aan
de top van hun penis en dat
vullen ze met sperma. Dit 'sper
mabommetje'. een spermafoor.
wordt overgebracht. Het verhaal
dat een mannetje altijd over
sperma beschikt en er maar op
los kan copuleren, blijkt niet op
te gaan voor de platworm. Het
kost ongeveer twee dagen voor
een mannetje voldoende sper
ma heeft aangemaakt. Ook de
mannelijke 'helft' van een plat
worm verspilt dus energie als
die een verkeerde partner uit
zoekt.
Waarom het mannetje de om
slachtige techniek van het zakje
gebruikt, was een vraag die Car
la Vrevs hoofdbrekens bezorg
de. „In de dierenwereld zie je
dit vooral als alternatief bij or
ganismen die geen penis heb
ben. Maar platwormen hébben
een penis. De verklaring is vol
gens de Belgische dat platwor
men over organen beschikken
die sperma verteren. „Bij plat
wormen dient sperma niet al
leen voor de voortplanting.
maar tevens als voedsel. In de
Dit griezelige beest is een lint
worm onder een elektronenmicro
scoop. De lintworm behoort tot de
familie van de platwormen.
FOTO ANP
beken waar de dieren leven, is
vaak een gebrek aan voldoende
eten (afgestorven waterorganis
men zoals muggenlarven). Het
sperma vormt dan een extra
voedselbron."
Vals spelen met dit sperma,
daar blijken platwormen niet in
te trappen. Als een van beide
partners geen spermafoor op de
penis aanmaakt, maar alleen
sperma wil ontvangen, gaat het
feest niet door. De partner
haakt dan af. Het is zelfs zo dat
beide partijen zorgen dat ze een
precies even grote hoeveelheid
sperma in hun zakjes stoppen.
Zodra een van beide partijen
stopt met vullen en het zakje
overdraagt, doet de ander dit
ook. „Iemand die veel sperma
geeft, is waarschijnlijk zo sterk
dat hij ook voor goed nage
slacht kan zorgen. Een worm
die weinig sperma in het zakje
stopt, geef je weinig terug, want
er is alle kans dat hij zo ver
zwakt en hongerig is dat hij al
les verteert en niets gebruikt
voor voortplanting.
De eierstokken van de plat-
wormsoort die Vreys onder
zocht, liggen bijna in de kop.
Het sperma moet vanaf het ach
terlijf een lange weg door de
eileiders afleggen om daar te
komen. Overal langs deze route
liggen orgaantjes die sperma
verteren. Alleen het sterkste
sperma overleeft deze hinder-
nisbaan.
Vreys slaakt een diepe zucht als
ze haar verhaal heeft afgerond.
„Vooral de laatste twee jaar van
de vier jaar dat ik onderzoek
heb gedaan, zijn soms echt
waanzin geweest. De paring van
platwormen duurt gemiddeld
vijf uur, maar kan soms uitlo
pen tot twaalf uur. Op die ma
nier proberen de dieren te voor
komen dat meteen een concur
rent op de loer ligt. Mijn aan
dacht kon geen moment ver
slappen. Voor sommige experi
menten moest ik meteen bij het
eind van de copulatie de dieren
doden en opensnijden. En dan
weet je niet of dat nog vijf mi
nuten duurt of vijf uur. Ik heb
meegemaakt dat ik om zeven
uur 's avonds begon te observe
ren, terwijl een stel om twee uur
's nachts begon te paren en om
vier of vijf uur 's middags op
hield."
Toch is de Belgische de dieren
niet zo zat dat ze alleen bij het
woord platworm al braaknei
gingen krijgt. Volgende maand
vertrekt ze naar Amerika met
het plan bij een wetenschappe
lijk instituut in Tennessee een
platwormsoort die op het land
leeft te onderzoeken. „De drang
om alles te weten, houdt mij op
de been. Het is constant pionie
ren. Je ziet een puzzel, waarvan
de stukjes langzaam ineen val
len. Nu pluk ik de vruchten en
is de vertelfase aangebroken.
Dat is misschien wel het leuk
ste: gewone mensen enthou
siast maken. Mijn familie en
vrienden die eerst riepen "Wat
moet je toch met die vieze wor
men'. kunnen niet meer langs
een beek wandelen, zonder ste
nen om te draaien en te kijken
of daar platwormen onder zit
ten."
Iedere lasser kent het probleem van de lasfles, die
van tijd tot tijd door een volle moet worden ver
vangen. Die dingen zijn groot, glad en wegen
minstens tachtig kilo - en soms zelfs nog veel
meer. In je eentje til je zo'n ding niet gemakkelijk
op. Meestal moeten er twee mensen aan te pas
komen, of er moet een takel of een strop worden
gebruikt. Dat laatste lukt lang niet onder alle om
standigheden.
Sjaak Cappon van de Zeeuwse machinefabriek
Cappon uit Heinkenszand kent het probleem van
dichtbij. Bij de vervaardiging van allerlei machi
nes, vooral voor de landbouw, wordt veel laswerk
verricht. „Ik had al een tijdje het idee dat dat pro
bleem van die flessen eens goed opgelost moest
worden. Dan ga je wat aan het knutselen en uit
proberen om er iets op te vinden. Ik heb zeker wel
een stuk of vijf verschillende karretjes gemaakt
voordat we hadden gevonden hoe het moest.
Sinds een jaar of wat bouwt Cappon de Swift-Lift:
een wagentje waarmee een gasfles moeiteloos kan
worden opgepakt en vervoerd. Het meest innova
tieve deel van het karretje is het ingenieuze grij
permechanisme, dat de fles automatisch beetpakt
als de lasser het wagentje tegen de fles duwt.
Daarna wordt met een slinger de hefconstructie in
beweging gezet, die er voor zorgt dat de fles wordt
opgetild en later weer neergezet.
Het Innovatiecentrum in Zeeland, waar Sjaak
Cappon al eerder contacten mee had, heeft de on
dernemer geholpen bij het aanvragen van het oc
trooi, dat de vinding moet beschermen tegen na
maak. Belangstelling is er genoeg voor de Swift-
Lift. Sjaak Cappon: „We hebben er tot nu toe al
een stuk of 85 van verkocht, dus dat gaat erg
leuk."
De machinefabriek in het Zeeuwse land is ook op
het gebied van landbouwmachines geregeld ver
nieuwend bezig. Cappon heeft alweer een nieuwe
octrooi-aanvraag lopen: voor een machine die er
voor zorgt dat de ploegsneden of riemen, die tij
dens het ploegen in het land ontstaan, direct wor
den stukgesneden. Tot nu toe moesten landbou
wers na het ploegen een tweede keer het land op
om die ploegsneden met een cultivator of een eg
te bewerken.
Ondersteuning voor uitvinders wordt gegeven
door het Innovatiecentrum voor Uitvindingen ID-
NL, telefoon 010 - 41 36 33 3.
1
P
z
A
R
W
K
E
T
2
Z
O
L
A
D
E
K
R
3
c
A
K
N
c
E
A
N
4
T
L
E
N
D
E
1
R
5
N
S
P
G
O
O
E
K
6
P
A
N
S
S
K
E
R
7
c
U
A
M
P
E
N
R
8
T
R
N
O
E
O
S
T
9
H
N
A
L
T
E
N
R
10
D
R
I
A
E
A
K
T
11
W
O
1
N
T
P
E
R
12
S
c
R
H
E
O
O
F
13
s
C
P
A
H
A
K
T
14
p
E
Z
P
IJ
E
N
R
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT»
Streep op elke regel de letters
weg, die samen het woord vor
men dat overeenkomt met de
omschrijving. De resterende let
ters vormen van boven naar be
neden en van links naar rechts
een citaaL
Horizontaai:1. Rang in een thea
ter: 2. deel v.e. huis;. 3. dans; 4.
kolenwagen; 5. geest; 6. teken-
gerei: 7. kampeerwagen; 8. be
moediging; 9. handstaaf; 10. fa
belachtig monster; 11. jaargetij
de; 12. bundel graanhalmen;
13. wielstaaf; 14. specerij.
KRUISWOORDRAADSEL
toom-snip
uk-era-de
b-s-a-m-r
artistiek
-oa-p-sn-
tube-otto
-ti-a-re-
weerklank
a-l-e-l-a
nn-pre-en
taxi-bars
R I
Oene Horletoet, de tijwisselaar, voel
de een vage onrust in zich opkomen.
Hij legde zijn boek terzijde en begaf
zich naar de landbouwer Iegel, die
hij kende als een volgzaam en helder
denkend iemand. „Kom mee Ieme",
sprak hij. ,,Ik heb je hulp nodig."
„Die kan je krijgen", zei de ander. Hij
verliet zijn verdronken koolbedden
en volgde de grijsaard langs het
strand. „Wat voor hulp Oene?" vroeg
hij. „Ga je toch wéér het tij wisselen?
„Integendeel", hernam de oude.
„Dat is uit de tijd. Nee, het gaat om
de vreemdeling. Die pleegt verraad
aan de wetenschap, Iegel! Ik yoel het.
Hij wil mij dwingen om terug te val
len in het duistere bijgeloof en toen
dat niet lukte is hij naar mijn leerling
gegaan, dat wil ik wedden. Hij hardt
Kobbema in het kwaad!" Zo spreken
de waren de beide eilanders een rots
partijtje op het strand genaderd - en
toen ze nu zwijgend voortslopen
hoorden ze de stem van de tijwisse-
laarsleerling wat beverig opklinken.
„Trekje terug, o vloed", zei hij. „Niet
verder omhoog... Ach, ik weet niet of
het gaat, vreemdeling. Dit is geen
goede tijtak - en ik heb het vak niet
goed geleerd."
„Houd vol, jonge vriend", sprak nu
heer Ollie bemoedigend. Ik geloof in
je. Ik, die toch een wetenschappelijk
onderlegd heer ben, sta achter je; laat
dat je tot steun zijn." Kobbema
zuchtte diep en vervolgde: „Laat de
cirkel droog, o vloed, de cirkel van
Horletoet." „Bedrog!" riep nu de tij
wisselaar voorwaarts tredend. „Dat is
mijn cirkel niet!" En Iegel vulde aan:
„Het is mogelijk, dat de vreemdeling
achter je staat, Kobbema. Maar wij
staan achter hem en wij zien het an
ders. Héél anders! De wetenschap zal
zegevieren over de domheid!"
H E T
DOOR JAN VISSER
In het noorden van Europa doet de zomer goede zaken. In Lapla
worden de laatste dagen temperaturen gemeten tot lokaal bijna
graden. Het warme en overwegend zonnige zomerweer hangt sa
met een hogedrukgebied in die streken.
Bij ons gaan hogedrukgebieden tijdens het weekeinde een bela-
kere rol spelen. Het ziet er echter niet naar uit dat deze ontwikk
zal leiden tot een langdurige periode van stabiel en warm zome
Een stroperig lagedrukgebied in de bovenlucht boven het midd<
Europa breidt zich begin volgende week naar het westen uit. He
volg is dat de buienkans weer gaat toenemen.
Een over ons land trekkende storing in de bovenlucht met op 5
meter hoogte temperaturen omstreeks -20 graden veroorzaakt;
vanavond als morgen enkele buien. Daarbij kan ook onweer opb
Doordat de zon niet geheel verstek laat gaan kan de temperatui
dagmiddag nog oplopen tot omstreeks 20 graden. De wind rum
richtingen tussen west en noord naar noord tot noordoost en wo
aan de kust later vrij krachtig, windkracht 5.
Op zaterdag nemen de regenkansen af en laat de zon zich watr
zien. De noordenwind is evenwel matigen aan zee vrij krachtig]
door de thermometers in met name de kustgebieden moeite hel
om de 20 graden te overstijgen. Overigens is de temperatuur vj
zeewater inmiddels opgelopen tot 18 graden.
Tijdens de zware buien die dinsdag over ons gebied trokken ise
Zilk bij Hillegom een flinke sloot water opgevangen.-lk kreeg nq
melding binnen van maar liefst 33 mm. Het weerbeeld werd gis
woensdag, gekenmerkt door bewolking en eerst wat (mot)regen.
dens de middaguren kwam de zon er af en toe aan te pas waard
Schiphol en Bloemendaal nog op een maximumtemperatuur vai
20,3 graad uitkwamen.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Eerst in het zuiden wolken
en vooral langs de west
kust van tijd tot tijd regen
Later ook in het midden
kans op wat regen. Verder
af en toe zon. Middagtem-
peratuur in het zuidwesten
iets onder de 20 graden,
elders rond 23.
Zweden:
Rustig en op de meeste
plaatsen droog. Naast zon
vooral op vandaag ook en
kele wolkenvelden Mid-
dagtemperatuur meest
tussen 20 en 25 graden.
Oenemarken:
Geregeld bewolking en
vooral donderdag soms re
gen
ndaag in het oosten perio
den met zon. Middagtem-
peratuur rond 22 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Donderdag vooral in Engeland, Wales en
Schotland perioden met regen. In Ier
land ook enkele opklaringen. Vandaag in
het zuidoosten aanhoudend bung.elders
steeds meer zon. Langs de Noordzee
kust stevige noordoostenwind. Middag-
temperaturen op veel plaatsen tussen
15 en 20 graden
België en Luxemburg:
Zowel zon als wolkenvelden en donder
dag van het westen uit perioden met re
gen Middagtemperatuur van 20 tot 24
graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Donderdag in het oosten nog wat zon,
maar van het westen uit toenemende
bewolking en vandaag overal kans op
buiige regen, soms met onweer. Mid-
dagtemperatuur donderdag rond 25 gra
den, vandaag net 20.
Portugal:
Donderdag naast zon. ook nog enkele
wolken, vandaag flinke zonnige perio
den en droog. Middagtemperatuur aan
zee dichtbij 30 graden, landinwaarts ho
ger.
Madeira:
Naast zon soms ook wolken. Vrijwel
droog. Middagtemperatuur ongeveer 24
graden.
Vooral donderdag in het noorden nog en
kele buien, soms met onweer. Elders
steeds meer zon en droog. Maxima aan
de Costa's rond de 30 graden, landin
waarts dichtbij de 35 graden.
Canarische Eilanden:
Droog, flink wat zon, maar soms wolken
velden. Middagtemperatuur ongeveer
28 graden.
Marokko:
Westkust: in het noorden èerst nog wol
kenvelden. Geleidelijk steeds meer zon.
Middagtemperatuur vlak aan zee rond
27 graden.
Tunesië:
Vrij zonnig, maar in het noorden ook en
kele wolkenvelden en misschien een on
weersbui Middagtemperatuur aan zee
rond 30 graden, landinwaarts veel ho
ger.
Zuid-Frankrijk:
Donderdag kans op pittige regen- of on
weersbuien. Vandaag ook af en toe zon.
Maxima van circa 25 graden langs de
westkust tot 30 in de Provence, vandaag
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden maar ook kans op
een enkele regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur rond 30 graden.
Italië:
Veel zon, maar in de loop van donderdag
vooral in de noordelijke helft toenemen
de kans op een regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur op veel plaatsen
rond 30 graden.
Corsica en Sardinië:
Naast zon ook wolkenvelden en op beide
kans op een regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur rond 30 graden
Malta:
Flinke zonnige perioden. In de loop van
donderdag ook enkele wolken. Meest
droog. Middagtemperatuur ruim 30 gra-
Griekenland en Kreta:
Naast zon in Griekenland eerst ook kans
op een onweersbui. Rond de Egeische
Zee een stevige noordenwind. Middag
temperatuur aan zee 30 graden.
Turkije en Cyprus:
Rond de Dardanellen eerst nog kans op
een bui. Verder aan de Turkse west- en
zuidkust en op Cyprus veel zon. Middag
temperatuur vlak aan ee 30 graden of
iets lager.
Duitsland:
Donderdag naast zon ook wolkenvelden
en vooral in het noorden kans op wat
motregen. Vandaag overal meer bewol
king en met name in het zuiden en mid
den enkele plensbuien, mogelijk met
onweer en op sommige plaatsen veel
neerslag. Middagtemperatuur van 21
graden tot 28 in het zuiden, vandaag
overal iets boven de 20 graden.
Zwitserland:
Donderdagochtend wat zon, m
snel toenemende bewolking
door regen en onweer. Soms
neerslag Middagtemperatuur
graden, donderdag in het zuid»
Oostenrijk:
Donderdag in het oosten nogzw
toenemende kans op regen e
In het westen kan het met bake
hemel komen. Middagtemperai
derdag tussen 26 en 29 gradi
daag op de meeste plaatsen i
24 graden.
Zowel zon als wolkenvelden er
lijk een regen- of onweersbui
in het midden en noorden mee?
Middagtemperatuur van 20 0
het noordoosten tot 25 in he:
reger-
Tsjechië en Slowakije:
Toenemende bewolking
vandaag enkele stevige i
weersbuien. Middagtemperatti
pend tot ongeveer 28 graden
wat minder warm.
HBHÉHKjdö JUL11997
ton er
&»Wdt>droo©5y«gdaagcW6e«l
ftTBinlötfe S03i0^ragena^ofl(
en met op sommige plaatsen i
Waterstand eerS( oplopend t:
Hfiggleri-iaar vandaag mlWH'l
Hoog 02.55 15.19 02.28
Laag 11.05» 23.46 104
Weerrapporten 17 juli 08 ui
Amsterdam half bew
Rotterdam
Barcelona
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Locarno
Londen
Luxemburg
Madrid
Malaga
licht bew,
onbew
half bew.
hall bew.
Zurich hall bew.
Bangkok hall bew
Buenos Aires onbew
Casablanca zwaar bew
Johannesburg onbew.
Los Angeles zwaar bew.
New Orleans onbew
New York zwaar bew
Tel Aviv licht bew.
Toronto weerlicht
Vancouver half bew
TOM POES
Af»
