Els Borst, een gelukskind
Prettige vakantie,
staatssecretaris
Zielig is geen rede
Feiten Meningen
Zeepkist
op Mars
ZATERDAG 12 JULI 1997
iAG
'Ik weet meer dan ik me realiseer'
..Sjongejonge, ze hebben het voor elkaar hoor",
hoorde ik een man in de trein zeggen, ..voor
200 miljoen hebben ze een veredelde zeepkist
op Mars weten te zenen.
..Weggegooid geld", beaamde zijn nors kij
kende echtgenote.
Govert Schilling zei voor de televisie dat
tweehonderd miljoen helemaal niet zoveel geld
is. Daar zet je net een middelgroot flatgebouw
voor neer. Daar ben ik het wel mee eens. en we
moeten ons bovendien realiseren dat die twee
honderd miljoen hoofdzakelijk in de vorm van
salarissen uitbetaald is aan de werknemers die
aan dit Pathfinder-project hebben gearbeid. Er
staat dus geen 200 miljoen op Mars weg te
roesten. Vrijwel al die dollars zijn gewoon op
aarde gebleven, en alweer uitgegeven aan Cola
en Hotdogs.
Toch kun je. hoe spectaculair de foto's ook
ogen die van 't Marslandschap afkomstig zijn.
een gevoel van teleurstelling niet onderdruk
ken. Zelfs in de Zure Visschsteeg in Maassluis is
meer vertier dan daar op Mars. Zeg eens eerlijk:
zou u daar op Mars op vakantie -willen? Als je er
tien minuten rondloopt, heb je tussen al je te
nen heel fijn rood zand zitten maar je kunt ner
gens douchen. Ik vond het frappant om te zien
hoe die beelden van de woestijn van Zuid-
Egvpte waarin acht Nederlanders omkwamen
die zo enig op vakantie waren, leken op de
beelden van Mars. En zelfs in Zuid-Egypte, hoe
vreselijk het daar ook is. kun je hier en daar nog
één of andere protserige, foeilelijke, verweerde
tempel aanschouwen.
Wel gek overigens dat
mensen van wie de
meesten hier met geen
stok meer naar de kerk
te krijgen zijn. naar
Egypte afreizen om daar
naar de tempel te gaan.
Om de één of andere
reden vind ik die foto's
van Mars beklemmend.
In Psalm 19 lezen we:
'De hemelen vertellen
Gods eer en het uit
spansel verkondigt het
werk zijner handen.'
Draait zo n kale. geheel
uit woestijn opgetrok
ken planeet als Mars nu al miljarden jaren om
de zon heen teneinde de eer van God te vertel
len? Verkondigt zo'n lege steenklomp 'het werk
zijner handen'? En geldt dat ook voor al die an
dere lege steenklompen waaruit ons zonnestel
sel voornamelijk is opgebouwd? Wat voor eer
van wat voor Schepper kan ermee gemoeid zijn
om zo'n reusachtig heelal als het onze vol te
stouwen met hoofdzakelijk kale, lege, ijskoude
hemellichamen?
Blaise Pascal schreef: ..De stilte van die on
eindige ruimte beangstigt mij." Het is niet zo
zeer de stilte die beangstigend is. vind ik. als
wel de naar het zich Iaat aanzien volstrekte
doelloosheid van al die lege, kale planeten
waarvan er ongetwijfeld miljarden in ons heelal
ergens om een ster heen draaien. Op één zo'n
kale planeét hebben we nu met veel moeite een
karretje weten neer te zetten dat al heeft laten
weten dat het daar op Mars roest. En wat een
opwinding en opgetogenheid! Ik begrijp die op
getogenheid niet. Er ligt een steen op mijn
maag als ik naar die foto's kijk. Waarom? Waar
toe? Waarvoor? Als we een miljoen jaar verder
zijn, ligt Mars er nog net zo bij. En tel ér nog
wat miljoenen jaren bij en de Aarde is ook zo'n
roestende, lege steenklomp geworden. Mars is
ons vooruitzicht. Raadselachtig dat Internet
overbelast blijkt omdat de mensen uitgerekend
dat willen aanschouwen.
MAARTEN T HART
medewerker
Ze vindt zichzelf een geluks
kind. Ook al verloor ze haar
man, haar grote liefde, had ze
drie miskramen en zag ze als
meisje hoe haar halve school
klas werd weggevoerd door de
Duitsers. Els Borst citeert Hans
van Mierlo: ,,De kunst van het
leven is om het onvermijdelijke
lief te gaan hebben".
Thuis hangt een foto van het klasje van
juffrouw Frank. ..De helft van die kinderen
was van joodse afkomst. Die zijn allemaal
weg. Gewoon weg. Afgevoerd door de
Duitsers".
Nog hoort ze het geluid van laarzen door
de straat. Niet dat ze toen precies wist wat
er gebeurde. Ze beleefde het meer als iets
ontzagwekkends, iets heel engs waarover
je op die leeftijd niet echt doordenkt.Als
kind heb ik die ervaringen behoorlijk ver
drongen".
Later kwam het besef. Ze verslond boeken
over de oorlog. Las een dikke pil over nazi
artsen toen ze inmiddels zelf arts was en
schaamde zich kapot. Maar ze zegt ook:
,.Ik vraag me vaak af hoe dun de grens is
tussen een normaal, vriendelijk mens en
zo'n nazi-arts. Ik ben bang dat die grens
maar heel, heel dun is. Die mannen die al
die joden in onze wijk wegvoerden, dat
moeten toch ook mensen als wij zijn ge
weest?"
Niet dat ze veel in zichzelf graaft, maar
vragen over goed en kwaad houden haar
wel bezig. ..Wat zijn de belangrijke waar
den in het leven? In mijn portefeuille als
minister van volksgezondheid zitten ook
de pensioenrechten van oorlogsslachtof
fers. Daardoor kom ik ze tegen, op reünies
bijvoorbeeld. Het is ontroerend om te
midden van die mensen te zijn. Ze vallen
elkaar in de armen, geëmotioneerd, elke
keer weer. Mensen die dierbaren hebben
verloren, hun hele familie soms. Maar ze
realiseren zich ook dat ze er nog zijn, dat
ze de kampen hebben overleefd. Ik merk
dat er dan ook bij mij weer veel herinne
ringen boven komen.
Net 65 jaar is ze. 'Moeder van het kabinet'
is ze al genoemd, oma ook. Onbewogen:
„Van Mierlo hebben ze toch ook nooit de
opa van het kabinet genoemd?"
- Het stoort u?
„Ik vind het nergens op slaan. Maar kom.
het heeft ook voordelen dat ik van de an
dere sekse ben. Het is duidelijk dat ik niet
het jongere broertje van Hans van Mierlo
ben en ook dat ik geen replica van hem
ben".
- Maar het is toch ondankbaar om juist
hem, Mister D66, op te volgen?
„Ik zou het anders willen zeggen. Van
Mierlo is een uniek politiek talent en ik
weet dat ik hem niet zal evenaren. Maar
als ik op zaterdag boodschappen doe. krijg
ik veel schouderklopjes van vrouwen: fan
tastisch Els, dat nu eindelijk eens een
vrouw lijsttrekker van een grote partij is.
En tussen mijn post zitten talloze brieven
en kaartjes van vrouwen: Bravo Els. Ik
spreek het vrouwelijk volksdeel kennelijk
aan".
- En dat voor een vrouw die nooit politieke
ambities koesterde.
„Het enige dat ik echt heel graag wilde
worden, was voorzitter van de Gezond
heidsraad. Nou, dat ben ik geweest - al
thans vice-voorzitter- en daarvan kan ik
dus zeggen dat een droom is uitgekomen.
Maar verder is het allemaal gekomen zoals
het is gekomen. Hans van Mierlo heeft
heel lang moeten praten om me over te
halen minister te worden en hij heeft het
weer moeten doen om lijsttrekker te wor
den. Ik dacht dat ik het de eerste keer heel
effectief uit zijn hoofd had gepraat, maar
hij begon er toch weer over. Tja, iedereen
weet hoe moeilijk he* is om de charmes
van Hans te weerstaan."
- Er was meteen kritiek: u zou nauwelijks
verstand hebben van andere zaken dan
volksgezondheid. En dat is dodelijk, straks
in de verkiezingsstrijd met de kanonnen
Kok en Bolkestein.
Als ik al zo'n oliebol ben, dan toch één
met veel krenten en rozijnen. Paars is na
melijk een echt bemoeikabinet. We be
moeien ons met eikaars werk. Op hoofdlij
nen weliswaar, maar daardoor lees ik wel
alle belangrijke rapporten, nota's en noti
ties van de andere ministers en weet ik
heel goed waar ze het over hebben. Boven
dien ben ik als minister van volksgezond
heid lid van de zeshoek, de ministers die
het meest zijn betrokken bij het begro
tingsoverleg. Ik denk wel eens: ik weet ei
genlijk meer dan ik me realiseer".
- Waar staat u sociaal?
Aan de linkerkant van D66. Solidariteit,
eerlijk delen in een schoon land, vind ik
belangrijk. De beter gesitueerden redden
zich toch altijd wel. Die houding heb ik
van mijn vader, die zich heeft opgewerkt
tot adjunct-directeur van een m'atrassenfa-
briek waar hij zich bijna vijftien jaar heeft
uitgesloofd om een pensioenregeling voor
het personeel ingevoerd te krijgen. Daar
was-ie thuis behoorlijk opgewQnden over,
want het was een familiebedrijf en de di
rectie wilde dat geld liever zelf houden.
Mijn vader was heel gepassioneerd in die
dingen. Heel anders dan mijn moeder, dat
was meer een rots in de branding. Ik denk
dat ik meer op mijn vader lijk, al zie je dat
niet. Ik kom nogal rustig en afgewogen
over, maar van binnen kan ik soms be
hoorlijk koken".
Vol liefde praat ze over haar ouders. Als
enig kincf verveelde ze zich op zondag vaak i
eindeloos, maar verder stond de deur wijd I
open voor vriendjes en vriendi
altijd konden blijven eten. „Hei
al gezelligheid en ik voelde met
veilig in mijn jeugd. Mijn oudeij
uit dat ze heel blij met me wai
les voor me over hadden, tot inJT
proporties natuurlijk, en dat zei
vertrouwen in me hadden
Als je zo opgroeit sta je volgen
goed met vertrouwen in het lev
het anders te verklaren dat ik qj
plezier en voldoening terugkijk!'
tijd, terwijl ik toch de oorlog, c
de hongerwinter heb meebelefi
wel merk, is dat ik me veel bei
de vraag wat deugt en wat nietP
ker in vredestijd moet je fatsoi
eerlijk. Ook in de politiek. Ja, d
litiek, juist in de politiek. Ik houf
nep, van doen alsof'.
Zij is, zegt ze, een gelukskind.
ze drie miskramen en overleed!*
in 1989 aan beenmergkanker nj
bed van zeven jaar. „Ik denk d
essentieel is om eerlijk, open n
praten. Juist over vervelende, i
Het sterkst heb ik dat gevoeld til
man Jan kanker kreeg en wist dj
zou gaan. Hij was daar heel ope
over. We hebben die laatste jai
tens geleefd. We hebben zelfs J
reisd. naar Rome, Venetië, RavJ
hebben we gedaan. Ondanks h
hebben we daar samen enormft
ten. Omdat hij er zo vrij over p
hij het voor mij ook gemakkelij
maakt om zijn dood te aanvaai
Hij was haar grote liefde. Vrage
wimpelt ze af. „Dat gaat voord
drempel van privacy'". Wel vera
anekdote van een man die opa
weduwnaar werd en tot zijn dol
de negentig, in de keuken pijp»
onder het portret van zijn vrouf
mand aan hem vroeg of hij g
\touw wilde, haalde hij de pijpk
mond. wees naar het portret e
doar, dat is mien vrouw".
Alleen voelt ze zich niet. Is ze oi
„Het enige is dat ik nu wel mee
waardoor ik makkelijker te ponj
voor tijdrovende banen. Dat isft
angst van mijn kinderen: dat il
tijd meer voor ze heb. dat we a
te weinig met elkaar kunnen d
- Hebben ze daar gelijk in
„Nee hoor. Ik heb het geluk dail
bezit ben van een goede gezonil
waardoor ik heel veel aankan, ij
dat ik nodig heb is voldoendes!
moet er voor oppassen dat ik s]
kiezingstijd niet blijf doorgaanè
een uurtje slaap. Dan zult u n
dingen horen zeggen".
den haag dick hofland
Nog even één besluitje, en ook mevrouw
Schmitz kan met vakantie. Voor haar ligt
het geval van de familie Gümüs. Turken die
de Amsterdamse Pijp al jaren verrijken met
een naaiatelier. Hardwerkende belastingbe
talers, het gezinnetje Gümüs, maar: illegaal
in Nederland.
De staatssecretaris houdt voet bij stuk. De
Turken - vader, moeder en twee zoontjes
van 13 en 7 - moeten Nederland uit.
Schmitz weet dat de buurt daartegen is, net
als de Amsterdamse gemeenteraad en bur
gemeester Patijn, plus een deel van de
Tweede Kamer. Maar Schmitz is onverbid
delijk. De familie Gümüs voldoet niet aan
de normen. Het gezin was ten tijde van het
generale pardon voor illegalen in 1995 niet
lang genoeg belastingbetaler (vijf jaar, in
plaats van zes). Pa Gümüs werkte eigenlijk
al langer in ons land, maar kon dat niet
aantonen.
Had hij maar een jaar gewacht met zijn
aanvraag voor een verblijfsvergunning, dan
was er niets aan de hand geweest. Nu gaat
de machinerie van Justitie onbarmhartig
draaien. Binnen een maand wordt het gezin
uitgezet. Hartje zomer is voor een staatsse
cretaris het beste moment om een besluit te
nemen dat veel emoties wekt Tegen de tijd
dat iedereen gebruind en uitgerust terug is
gekeerd op het Binnenhof, zijn de Gümüs-
jes al het land uitgeschopt. De commotie
die dat nog even gaf in De Pijp, is dan al
lang weer weggeëbd.
De Tweede Kamer laat het gewoon gebeu
ren. De WD en het CDA willen een streng
migratiebeleid - dus daar hoeven de wan
hopige Turken niet op te rekenen. Trou
wens, de woordvoerders justitiezaken van
beide partijen zijn intussen met vakantie.
Dat geldt ook voor PvdA-woordvoerder
Middel en D66-woordvoerder Dittrich. Al
leen Leonie Sipkes van Groenlinks is thuis.
Sipkes is gefrustreerd. „Ik heb afgelopen
jaar twee keer persoonlijk geïntervenieerd
ten behoeve van deze mensen. Maar ver
zoeken om de familie Gümüs op grond van
humanitaire overwegingen een verblijfsver
gunning te geven,-zijn allemaal afgewezen".
Sipkes gaat niet proberen de Kamer terug te
roepen van reces, omdat ze al eerder bot
ving bij de staatssecretaris. Ze heeft ge
vraagd aan haar D66-collega Dittrich de
zaak nog eens aan te kaarten, maar die zit
reeds op zijn vakantiebestemming.
Bovendien, zegt Sipkes, is het niet de ge
woonte in de Tweede Kamer om over indi
viduele gevallen te praten. Maar hoezo niet?
Het 'geval-Gümüs' laat pijnlijk goed zien
dat migratiebeleid en het stellen van regels
inderdaad over mensen gaat. En ook al is de
Nederlandse bevolking in het algemeen
voor een redelijk stringent immigratiebeleid
- op het moment dat men illegalen leert
kennen, ontstaat er vaak begrip voor hun si
tuatie en waardering voor hun inspannin
gen om het hoofd boven water te houden.
Pa en ma Gümüs werken hard en willen het
beste voor hun zoontjes - welke Nederland
se ouder herkent dit niet?
Maar Schmitz laat zich liever door angst lei
den. Als ze de familie Gümüs een vergun
ning toestaat, dan willen er meer, is het hek
van de dam en loopt haar beleid vast Hoe
legt ze dat in de Kamer uit? Hoe houdt ze
zich Verhagen (CDA) en Rijpstra (WD) van
het lijf? Gewoon: door uit te leggen dat hier
de uitzondering op de regel het beste past
in een cultuur die zich als beschaafd be
schouwt. De familie Gümüs bestaat niet uit
uitvreters, ze dragen bij aan het Bruto Na
tionaal Product, hun kinderen gaan netjes
naar school, en de bureaucratie hoeft zich
niet altijd zonder moraal op te stellen.
Zouden Verhagen en Rijpstra het dan wa
gen om de staatssecretaris keihard in een
motie op te roepen deze Turken het land uit
te trappen? Nu ze mensen intussen een 'ge
zicht' hebben gekregen, zal dat uitermate
slecht vallen bij het verlichte deel van de li
beralen en de socialen in CDA-kring. En
mocht die motie komen, dan legt Schmitz
die toch gewoon naast zich neer. Het zal
haar de kop echt niet kosten. En wat is er
trouwens mooier dan een politicus met -
toegegeven - de lastigste aller portefeuilles,
die aan het eind van haar bewindsperiode
in een steeds harder gevecht met de forma
listen in de Kamer gewikkeld raakt omdat
ze zich van haar menselijke kant laat zien.
Prettige vakantie, staatssecretaris!
maurice wilbrink
'na
Een demonstrante neemt afscheid van mevrouw Gümüs voor het kleermakerswinkeltje aan de
Frans Halsstraat. foto anp paul van weel
Is het zielig? Ja, natuurlijk. De familie Gü
müs woont al weer heel wat jaren in Ne
derland, heeft hier een aardig bestaan op
gebouwd, maar moet over een kleine
maand vertrekken naar een land waar de
toekomst bepaald niet lonkt. De reden doet
bureaucratisch aan: regels zijn regels.
Die regels kwamen in 1995 na lang politiek
handjeklap tot stand: illegalen mochten in
Nederland blijven als ze konden aantonen
dat ze hier ten minste zes jaar hadden ge
werkt. Vader Gümüs kwam, helaas, een
jaar tekort. En düs zouden hij en zijn gezin
moeten terugkeren naar Turkije, naaiate
lier De Zilveren Schaar onbemenst achter
latend.
Alle grenzen hebben een element van wil
lekeur. Dat is onvermijdelijk. Wat mag nog
net wel, wat net niet meer? En waarom dan
nog wel - of niet meer? In Nederland heb
ben we een parlementaire democratie om
op die vragen een antwoord te geven.
Meestal lukt dat aardig, want Nederlanders
zijn heel tevreden over hun bestuurders.
Cruciaal voor elke grens is dat hij wordt ge
handhaafd. Anders heeft het geen enkele
zin om een grens te stellen. Maar moet je
een grens handhaven ten koste van alles?
Nee, niet ten koste van alles. Dat is de
vraag bij de familie Gümüs: wordt bij hen
de grens ten koste van alles gehandhaafd?
Toegegeven: ze werken hard (1), ze hebben
hier een bestaan opgebouwd (2) en de te
rugkeer naar Turkije is voor hen een
schrikbeeld (3). Hun advocaat wil op die
gronden nog een schot wagen. Hij heeft
daar weinig vertrouwen in, zei hij deze
week. Hij weet namelijk ook wel dat het al
lemaal geen redenen zijn om hen niet te
rug te sturen.
Wat betreft 1: alle illegalen werken hard en
dragen bij aan het Bruto Nationaal Pro-
dukt. Voor hen geldt immers letterlijk dat
wie niet werkt, ook niet zal eten. En werk
gevers zijn ook in Nederland niet te be
roerd om die volstrekt rechteloze en mach
teloze positie tot op het bot uit te buiten.
De journaliste Stella Braam heeft dat een
paar jaar geleden schrijnend helder opge
schreven in haar boek 'De blinde vlek van
Nederland'. Voor wie dat niet heeft gele
zen: alsnog van harte aanbevolen.
Punt 2: ook andere illegalen hebben hier
een bestaan opgebouwd. Een vaak veel ar
moediger bestaan dan de familie Gümüs,
maar wel een bestaan. En dat is waar
schijnlijk al méér dan in hun vaderland in
het verschiet lag. Anders waren:
nooit vertrokken.
Dat sluit naadloos aan op puntiL
dere illegaal is terugkeer naar hei
land ongetwijfeld een schrikbea
zouden ze hier niet blijven.
Wat is het grote verschil tussen
kende illegalen en de familie Gü
naam doet een bel rinkelen, dei
al die anderen niet. De familie G -
duikt op in de krant (in deze nvt
21 keer) en heeft steun weten te
Maar als vader, moeder en kindf L
müs mogen blijven, dan moet d
lijk ook gelden voor al die ander
die ook aan deze drie punten vo
Maar zo zal dat echt niet gaan. I
loze illegalen zullen snel worden
- doodeenvoudig omdat ze naai
ven. Over willekeur gesproken.
Staatssecretaris Schmitz van ju
haar beleid meermalen verdedij j
argument dat Nederland open n
voor mensen die geen kant mee
nen. Wie zelf in een leuke buuit
dig huis woont, kan gemakkelijk f
Nederland niet vbl is. Het is imn j
kelijk om tolerant te zijn zola
rantie niet op de proef wordt
in verarmde volksbuurten waart
lochtonen zijn geconcentreerd,
déér is beperkt en dat heeft zijn'
gekregen in regels. Strenge, stra)
Maar het is vooralsnog de enige
in Nederland plaats te houden
vluchtelingen.
Toen hij hierheen kwam, heeftv
müs bewust het risico genomen
vroeger of later zou worden teruj
Het is later geworden, op een mi
waarop hij en zijn gezin daaropr
hadden gerekend. Dat is bitter,
onrechtvaardig. Zij künnen terus
land, zij künnen daar opnieuwb
Nederland heeft er lang over ged
een beleid te formuleren dat een
biedt aan mensen die geen alten
hebben. Dat gaat ten wellicht ko
groep die nog wél een alternatie!
zoals de familie Gümüs. Maar al
Gümüs mag blijven, gebeurt het
de. En dat zou pas echt een scha
een cultuur die zichzelf als bescl
schouwt.
sj aak smakman
