Spannende landing tv-station op Mars
De wraak van de
laboratoriumrat
Wetenschap Techniek
Geen gebrek aan water, maar aan kennis
DONDERDAG 3 JUL11997
REDACTIE SASKIA STOELIN
BEN APELDOORN
Als alles goed gaat landt morgen
de Mars-sonde Pathfinder op de
planeet Mars. Het is 21 jaar ge
leden dat voor het laatst een
aards ruimtevaartuig daar de
boel verkende. De landing van
morgen is nauwkeurig gepland
door de Amerikaanse ruimte-
vaanorganisatie NASA. De vier
de juli is in de Verenigde Staten
namelijk een nationale feestdag:
Independance Day 1de Dag van
de Onafhankelijkheid).
Na een snelle reis, die decem
ber vorig jaar begon, duikt de
Pathfinder morgen met een
snelheid van 20.000 kilometer
per uur de ijle dampkring van
de Rode Planeet binnen. Door
de wrijving met de Mars atmos
feer zal de snelheid steeds meer
afnemen. Twee minuten later,
op twaalf kilometer hoogte,
schiet een remparachute te
voorschijn. waarmee de snel
heid van de sonde terugge
bracht zal worden tot ongeveer
150 kilometer per uur. Op enke
le honderden meters boven het
oppervlak worden remraketten
ontstoken. Met de gassen daar
van worden binnen enkele se
conden vijf enorme botsings
ballonnen opgeblazen, elk met
een middellijn van ruim vijf me
ter. De airbags moeten de aan
raking met de stenige Marsbo
dem verzachten. De bedoeling
is dat de snelheid van de sonde
vlak boven het oppervlak zal
zijn teruggelopen tot hoogstens
enkele meters per seconde.
Maar mocht die berekening in
praktijk anders uitpakken dan
zijn er hopelijk voldoende
stootkussens om de Pathfinder
de landing te laten overleven.
Functionarissen van het Ameri
kaanse "Jet Propulsion Labora
tory' (JPL) in Pasadena ver
wachten dat door de ballonnen
het ruimtescheepje wel enkele
malen omhoog zal stuiteren tot
meer dan vijftig meter hoogte.
Mensen die met
muizen werken
krijgen op den duur
een allergische re
actie.
FOTO CPD
Een op de vijf mensen die wer
ken met ratten als proefdieren,
ontwikkelt een allergie voor dit
dier. Bij mensen die met mui
zen werken, krijgt tien procent
op den duur een allergische re
actie. De aandoeningen lopen
uiteen van prikkelingen in neu
zen en ogen tot een astma-aan
val. Dat zijn conclusies van on
derzoeker ir. A. Hollander, die
aan de Landbouwuniversiteit
Wageningen promoveerde op
een proefschrift dat hij de on
dertitel De wraak van de labora
toriumrat heeft meegegeven.
Hollander onderzocht zeshon
derd proefdierwerkers van vier
universiteiten, twee onder
zoeksinstituten, een farmaceu
tisch bedrijf en een hogeschool.
Hij liet hen een prikjes- en een
ademtest ondergaan. Mensen
met een honden- en kattenal-
lergie bleken eerder last te heb
ben van ratten en muizen dan
mensen die al een pollen- of
huisstofmij tallergie hebben.
Mannen en rokers scoren ook
hoger.
Hollander vond een duidelijke
piek in de klachten bij mensen
die werken met ratten die in
een omgekeerd dag- en nacht
ritme leven. De promovendus
verklaart dit doordat ratten van
oorsprong nachtdieren zijn. Als
ze in een omgekeerd ritme wor
den gebracht, zijn ze overdag
veel actiever en doen ze veel
meer stof opdwarrelen. De al-
lergeenreactie was bij de onder
zochte personen op maandag
tweemaal hoger dan normaal.
Dat komt volgens Hollander
doordat op die dag de kooien
verschoond worden.
Ratten- en muizenurine blijken
een belangrijke risicofactor. Het
beroeren van smerige kooivul-
ling veroorzaakt een explosie
van allergenen. Ventilatie in de
dierkamer, de grootte van de
kamer en de luchtvochtigheid
hebben geen invloed op de al
lergieën.
Hollander bepleit een groot
aantal maatregelen om het ont-
wikkelen van een proefdieraller
gie te voorkomen. Vooral het
schoonmaken van de hokken
en het overzetten van de dieren
naar andere kooien moet zorg
vuldiger.
1
V
A
E
L
N
T
E
R
2
S
T
L
O
E
O
M
F
3
K
E
A
R
A
N
A
T
4
S
K
R
E
U
I
N
T
5
T
A
W
N
K
O
E
R
6
P
R
L
D
A
A
T
E
7
N
S
T
R
V
E
E
P
8
S
N
R
A
IJ
A
E
K
9
K
N
A
P
P
O
E
R
10
P
R
N
U
G
I
M
E
11
H
L
U
M
B
IJ
U
G
12
D
R
K
O
G
O
E
M
13
D
B
E
K
S
O
E
L
14
K
R
L
E
U
I
N
T
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT»
I. Straathandelaar; 2. voetwar
mer; 3. goudgehalte; 4. spring
stof; 5. vaartuig; 6. prent; 7. lijn;
8. guit; 9. barbier; 10. vrucht;
II. schijnvertoon; 12. ideaal
beeld; 13. deel v.e. pan; 14. brok
aarde.
KRUISWOORDRAADSEL
kot-k-oir
-pianola-
p-p-o-m-c
ap-alt-ra
lord-eter
t-ar-ro-t
rede-trio
os-mos-ko
k-s-v-p-n
-allegro-
via-r-oma
Maar als dat is gebeurd en de
Pathfinder stil komt te liggen op
een beetje vlak terrein maar
men hoopt), worden de ballon
nen ontlucht en afgestoten.
Drie uur lang zullen de NASA-
en JPL-technici in spanning zit
ten over het resultaat, want alle
landingsprocedures verlopen
geheel automatisch. Als in een
bouwpakket ontvouwen zich
vervolgens tal van onderdelen
waaronder een soort parkeer-
platform, compleet met op- en
afrit. Daarop bevindt zich het
belangrijkste en meest specta
culaire onderdeel van de expe
ditie: een autootje, de Mars-ro
ver. Zodra de eerste zonnestra
len de zonnecellen beroeren,
waarvan de rug van het vijftien
kilogram zware voertuigje is
voorzien, komt dat langzaam
tot leven.
Als bloed door aderen, stromen
de elektronen door elektroni
sche circuits. Het laat de tv-ca-
mera's van het wagentje 'zien'
en de andere detectoren 'proe
ven', 'voelen', 'horen' en 'rui
ken'. Pas wanneer die elektroni
sche signalen de 187 miljoen ki
lometers naar de aarde hebben
overbrugd, wat ruim tien minu
ten duurt, zullen de traditionele
juichkreten door de doorgaans
zo serene ruimten van JPL's
vluchtleidingscentrum in Pasa
dena schallen.
NASA-officials denken dat on
geveer vier uur na de landing de
eerste beelden op aarde zullen
aankomen. Die zullen door het
vluchtleidingscentrum overi -
gens direct op Internet worden
uitgezet. Het wagentje met zes
apart aangedreven wielen kan
zich maximaal 450 meter van
het basisstation begeven. An
ders wordt het signaal naar het
station te zwak. Alleen het ba
sisstation heeft voldoende ver
mogen om de verbinding met
de aarde te kunnen onderhou
den.
Een beeld van het Marsoppervlak gemaakt door een van de twee
vikingrobots die in 1976 op het roestkleurige oppervlak van de planeet
een zachte landing maakten. De Mars-sonde Pathfinder gaat dat mor
gen, 21 jaar later, met veel nieuwe apparatuur aan boord opnieuw pro
beren. foto CPD
Waterschaarste, de kranten
staan er bol van. Alarmerende
berichten over dreigende poli
tieke conflicten met water als
inzet De Atatürkdam in Turkije
levert groeiende problemen op
bij de buurlanden Syrië en Irak
voor waterafname uit de Eu-
fraat. Namibië en Botswana ru
ziën over de geplande wateront
trekking door Namibië uit een
grensoverschrijdende rivier.
Egypte dreigt Ethiopië regelma
tig met een bommenregen als
het land dammen wil leggen in
de Nijl.
Conflicten zijn er ook binnen de
landsgrenzen. Er zijn spannin
gen tussen de verschillende wa
tergebruikers, zoals industrie,
stad en landbouw.
„Waterschaarste is niks nieuws.
Nieuw is dat dit nieuws nu is
doorgedrongen tot de interna
tionale politieke agenda", zegt
Mathieu Pinkers, directeur van
het International Institute for
Land Reclamation and Impro
vement (ILRI) in Wageningen.
Internationale fora, bestaande
uit politici en onderzoekers, be
denken specifieke maatregelen
om de watertekorten het hoofd
te bieden. Het groeiend water
tekort bedreigt in 2025 een der
de van de wereldbevolking. Dat
is een voorspelling van de we
reldvoedselorganisatie.
Slechts drie procent van al het
water op de wereld is zoet en
dus in principe bruikbaar. Wa
ter is, anders dan olie en aard
gas, onvervangbaar. De india
nen spreken daarom over water
als 'het bloed van de aarde'.
„Het is zaak om het beschikba
re water zo min mogelijk te ver
vuilen en zo efficiënt mogelijk
te gebruiken. Een nieuwe tak
De Atatürkdam in Turkije.
van wetenschap zegt Pinkers.
De landbouw is veruit de groot
ste slokop van zoet water. Ruim
tweederde van al het zoete wa
ter, onttrokken aan rivieren,
meren en grondwatervoorra-
den, wordt gebruikt voor irriga
tie van landbouwgewassen. Bij
bevloeiingssystemen gaat nogal
wat water verloren. In sommige
gevallen verdampt bijna de helft
of zakt weg in de bodem voor
dat het zijn doel bereikt.
Deze verliezen kunnen worden
beperkt. Bijvoorbeeld door
wanden en bodems van de toe-
voerkanalen te bekleden met
plastic folie of een laagje beton.
Goedkoper is een systeem van
waterputten en kleine reservoirs
die de kanalen vervangen. Hier
wordt volop met succes mee ge-
experimenteerd in Pakistan en
Noord-West-India.
„Eigenlijk is er geen water
schaarste, maar schaarste aan
kennis om met water om te
gaan. Als alle organisaties van
boer tot aan de top die kennis
hadden om in onderlinge sa
menspraak de problemen aan
te pakken, dan zou er minder
waterschaarste zijn dan nu",
meent Pinkers.
Ongeveer een vijfde van de
landbouwgronden in de wereld
wordt geïrrigeerd. Deze oppver-
vlakte levert wel bijna de helft
van de totale wereldvoedselpro-
duktie. De extra monden zullen
volgens de FAO moeten worden
gevoed met produkten van geïr-
rigeerde gronden. Pinkers: „Een
efficiënte voedselproduktie be
gint bij een goede waterhuis
houding. Eerst water, de rest
komt later
Op zoek naar de meest efficiën
te irrigatietechniek worden ver
schillende systemen in Zuid-
Azië met elkaar vergeleken. Dat
gebeurt in een gezamenlijk pro
ject met de Landbouwuniversi
teit onder de naam Liquid Gold
(Vloeibaar Goud). Pinkers las op
een muur in Hyderabad in
Zuid-India: „Water is voor ons
als vloeibaar goud.
PC/S JE WEETJE EE&L'J/C
"ElEMAAL /V//<S (SEZESP
TE N/ET, NEE.
i/AN O/Qterawnp T
TOM POES
Tom Poes en de Tijwisselaar
Heer Bommel hield bekommerd de
pas in en verviel tot tweestrijd terwijl
de tijwisselaar zijn redevoering be
sloot. „Het is uit!" sprak de grijsaard.
„De cirkel van Horletoet wordt niet
meer getrokken. Vannacht is geble
ken, dat de eb vanzelf wel intreedt.
En daarom ga ik een akkertje bebou
wen. Ga in vrede. Het groepje ging
met gemengde gevoelens uiteen en
Tom Poes liep opgewekt op heer 01-
lie toe. „Prettig hè?" vroeg hij. „U
hebt hier met uw boeken goed werk
gedaan, want het bijgeloof is echt wel
uitgeroeid. Nu kan die oude Horle
toet nuttig werk gaan doen en Kobbe
Kobbema kan een goed vak leren."
Heer Bommel zuchtte en sjokte moe
deloos achter zijn jonge vriend aan
naar boven. „Ik weet het niet", pre
velde hij. „Je praat alsof ik blij moest
zijn, maar dat is niet zo. Ik weet het
niet."
„Wat weet u niet?" vroeg Tom Poes
onthutst. „Hoe het zit met die tijwis
selaar", hernam heer Ollie bedrukt.
Hij liet zich in het gras zakken en
vervolgde met geknepen stem: „Het
is eigenlijk een geheim, je mag het
dus niet verder vertellen. Maar Kob
be heeft vannacht de vloed terugge
dreven omdat Oene het niet deed.
Iemand moest het toch doen, als je
begrijpt wat ik bedoel!" „Nee", zei
Tom Poes streng, „dat begrijp ik niet!
Die Kobbema moet ophouden: an
ders is er nog niets bewezen voor die
bijgelovige eilanders!" „Juist", zei
heer Bommel. „Er is ook niets bewe
zen. Voor mij ook niet. Komt de eb
nu vanzelf of niet? Ik weet het niet
meer."
H
W
RL
DOOR JAN VISSER jts
De afgelopen maand heeft een barometrisch req.'0
de wacht weten te slepen. De gemiddelde luchtö pe
droeg in De Bilt 1010,1 hPa tegen normaal 10ljgp;
hPa. Daarmee werd het de laagste gemiddelde slg^
voor juni van de twintigste eeuw. Het vorige recoLggl
stammend uit 1933, bedroeg namelijk 1010,7 f^r
lage luchtdruk werd vooral veroorzaakt door het <£pt
sionaire weer dat rond de langste dag een aanvarjr00
Een van de lagedrukgebieden die daarin een bel^cb|
aandeel had ligt nu boven de Britse eilanden. Fe^
gaat het hier om een boemerangdepressie. Aan 1^ w(
gin van de week trok het systeem sterk uitdiepenonf
vanuit Duitsland naar de Noordzee. Vervolgens pj,
laag boven de Britse eilanden aan het zwerven g^pu
en de komende dagen trekt het in betekenis afne( be
over ons land naar het oosten. Hoewel het systee^
het aardoppervlak nauwelijks meer iets voorstelt ren
passage niet onopgemerkt verlopen. nt f
Een koude bovenlucht is er namelijk debet aan drep
buien morgen in aantal en heftigheid zullen toen^
De temperaturen komen dankzij wat zon nog op
graden terecht. De wind waait uit het zuiden en isie.
tentijds zwak. Ook op zaterdag nog enkele buien.pur
na onderdrukt een rug van hogedruk de bungheidyee
volgende week zal het dan ook wat aardiger weer. d(
met meer zon en temperaturen rond 20 graden. l^rs
de week is er toch weer de dreiging van wisselvalLge
onder invloed van een depressie die vanuit het no^
westen het Noordzeegebied nadert
Over Frankrijk kwam gisteren een slechtweergebn:r j
ons land af. De ochtend en een deel van de midd<be
liepen echter tamelijk zonnig bij temperaturen ori,^
streeks 20 graden. In Bloemendaal werd 20,7 gr^
registreerd. Tegen en tijdens de avond viel er enig re
en de afgelopen nacht trok nog een enkele bui ov?.r
kustgebied.
lec
0:
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag
Noorwegen:
Naast wat zon ook enkele
regen- en onweersbuien.
Langs de kust in het
noordwesten vaak opkla
ringen Middagtempera-
tuurrond 20 graden.
Zweden:
Enkele regen- en onweers
buien. Vandaag in het zui
den meest droog en af en
toe zon. Middagtempera-
tuur op veel plaatsen te
gen de 25 graden.
Denemarken:
Wat zon, maar soms ook
pittige buien, mogelijk
met onweer. Middagtem-
peratuur iets boven de 20
graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
In het algemeen veel be
wolking en buiige regen.
Morgen in Ierland meer
zon en vrijwel droog. Middagtempera-
tuur van 15 graden in Schotland tot
plaatselijk 20 in Engeland.
België en Luxemburg:
Perioden met zon en op beide dagen la
ter op de dag een bui Morgen wat meer
bewolking. Middagtemperatuur meest
onder de 20 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag geregeld zon en waarschijnlijk
overal droog. Morgen toenemende be
wolking en enkele buien, in de oostelijke
departementen mogelijk met onweer
Middagtemperatuur meest rond 20 gra-
Portugal:
Perioden met zon en in het noorden
kans op een bui. Iets hogere maxima;
aan zee uiteenlopend van 20 graden in
het noorden tot 25 in de Algarve
Madeira:
Geregeld zon en vrijwel overal droog.
Middagtemperatuur ongeveer 23 gra-
Spanje:
Perioden met zon en met name op mor
gen in het noordoosten enkele buien,
mogelijk met onweer. Middagtempera
tuur aan de costa's rond 27 graden, aan
de noordkust niet hoger dan 18 graden
Canarische Eilanden:
Flinke perioden met zon en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 27 graden.
Marokko:
Westkust: Flink wat zon en droog. Mid
dagtemperatuur vlak aan zee uiteenlo
pend van 25 graden in het noorden tot
boven 30 graden in het zuiden.
Tunesië:
Flink wat zon en droog Middagtempera
tuur vlak aan zee ruim boven de 30 gra-
Zuid-Frankrijk:
Meest bewolkt en vandaag vooral in het
zuidoosten fikse regen- en onweersbui
en. Morgen ook elders een bui In de
loop van morgen in het zuidoosten droog
en geregeld zon Maxima ongeveer 25
graden, maar in de omgeving van Lyon
en in Les Landes rond 20 graden.
Mallorca en Ibiza:
Perioden met zon en kans op een regen-
of onweersbui. Middagtemperatuur op
lopend tot tegen de 30 graden
Italië:
Ten noorden van Rome vaak bewolkt en
vooral op vandaag fikse regen- of on
weersbuien. Elders veel zon. Middag
temperatuur op veel plaatsen oplopend
tot boven de 30 graden Op sommige
plaatsen in het zuiden zelfs tot boven de
35 graden.
Corsica en Sardinië:
Geregeld zon, maar ook enkele regen
en onweersbuien. Middagtemperatuur
rond 30 graden
Malta:
Zonnig. Middagtemperatuur vaak boven
de 30 graden.
Griekenland en Kreta:
Veel zon en overal droog. Boven de
Egeische zee eerst nog veel wind Maxi
ma ruim boven de 30 graden.
Turkije en Cyprus:
Zonnig. Middagtemperatuur langs de
kust 30 graden of iets hoger.
Duitsland:
Soms wat zon. maar nog steeds kans op
enkele regen- of onweersbuien. Middag
temperatuur van 20 graden in het
noordwesten tot 27 in het oosten en
zuidoosten.
Zwitserland:
Geregeld buien met onweer. In het wes
ten en zuiden soms veel neerslag. Mid
dagtemperatuur meest tussen 21 en 28
graden.
Oostenrijk:
Af en toe zon en van het westen uit en
kele regen- of onweersbuien. Middag-
19 t.
temperatuur op veel plaat
25 graden.
Perioden met zon. Vandj
morgen van het zuiden uitt
of onweersbuien. Middel
rond 25 graden, vandaag r-*
sen hoger
Tsjechië en Slowakije: 1
Van het westen uit toenerf_
king en vooral op morgen
of onweersbuien Vandaag
nog volop zon. Middagtemil
pend tot tegen de 30 grade
Tsjechië weer lager. t]
Hongarije: p
ian
VRIJDAG 4 JULI 1997
Zon- en maanstanden f>(
Zon op 05.27 ZondS
Maan op 05.30 Maan
Waterstand n<
IJmuiden Kaer
Hoog 04 05 16.36 03n
Laag 12.14 00.00 lla
Weerrapporten 03 juli 08 uui^
Rotterdam
Vltssingen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Berlijn
Boedapest
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
spit6
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aires
Casablanca
Los Angeles
New Orleans
New York
TelAviv
halfbew
licht bew
licht bew
half bew.
licht bew
half bew
regen
licht bew
half bew
half bew.
half bew.
met ontv
licht bew.
