Rijke landen ontdekken Afrika
Leger van Turkije eist ook leidende rol in de buitenlandse politiek
Sorgdrager goochelt krampachtig met 'staatsgeheim'
Albanië krijgt
de groeten
van Europa
Feiten &Meningen
De Turkse Generale Staf heeft
alle bevelhebbers die voor pen
sioen in aanmerking komen,
verboden voor het eind van dit
jaar af te zwaaien. Normaal ge
beurt dat in juli en augustus.
Het is een teken dat het leger,
na het aftreden van de islamisti-
sche premier Erbakan, ook de
volgende regering op de voet
volgt. Wie die vormt, is nog niet
duidelijk. Woensdag diende Er
bakan zijn ontslag in, na aan
houdende druk van het leger
om zijn pro-islamitische heleid
terug te draaien.
Een leger dat in naam van de
democratie een gekozen rege
ring dwingt tot aftreden, roept
in het westen opnieuw de vraag
op in hoeverre Turkije bij de
club hoort. Aan de vooravond
van de de top voor kandidaat
lidstaten van de Europese Unie
(27 juni) en die over de NAVO-
uitbreiding (begin juli), waarop
Turkije aanwezig is, rijst boven
dien de vraag wie het Turkse
buitenlandse beleid bepaalt.
Voorlopig is dat de Generale
Staf. Dat dit internationaal
doorgedrongen is, blijkt wel uit
het feit dat de laatste weken
buitenlandse bezoekers steevast
het militaire hoofdkwartier aan
doen.
„Turkije blijft ook in 1997 stre
ven naar volledig lidmaatschap
van de EU. In een tijd als deze,
waarin iedereen zijn schouders
onder dit doel zou moeten zet
ten, mogen we geen aanleiding
geven tot speculaties over onze
democratie, of het ondermijnen
van ons respect en imago in het
buitenland." Dat schreven de
generaals op 28 februari, toen
ze van Erbakan eisten dat hij de
invloed van fundamentalisti
sche organisaties zou inperken.
Minister van buitenlandse za
ken giller was destijds de eerste
om dit militaire standpunt te
onderschrijven. Ze wist korte
tijd later van haar Nederlandse
collega Hans van Mierlo een
uitnodiging voor 27 juni los te
peuteren, maar al maanden
lang maakten de bureaucraten
van haar ministerie zich zorgen
over het gebrek aan beleid, gil
ler was tegelijkertijd vice-pre
mier en partijvoorzitter, taken
die het grootste deel van haar
tijd opslokten, terwijl Erbakan
probeerde de traditionele pro-
westerse koers om te gooien.
Het leger vulde het gat gedeelte
lijk op. maar dat heeft zijn eigen
agenda. Die niet altijd strookt
met de politieke.
Turkse militairen voelen een
diepe minachting voor politici.
Die zijn nooit recht door zee,
maar sluiten meestal halfslach
tige compromissen, (giller, ooit
de oogappel van de Generale
Staf, is daar het levende bewijs
van. Ze is geheel uit de gratie
sinds ze een coalitie sloot met
de fundamentalistische Wel
vaartspartij. Door Europa, zo
moeten de generaals denken,
heeft ze zich met een kluitje het
riet in laten sturen.
Het leger heeft de relatie met Is
raël geheel naar zich toegetrok
ken. Voor Erbakan premier
werd, zwoer hij alle verdragen
met dat land aan flarden te
scheuren. Het was dan ook een
koude douche voor het leger dat
hij aan de macht kwam, net op
een moment dat er zoveel be
langrijke afspraken werden ge
maakt. De generaals stelden
hem echter voor een voldongen
feit en lieten hem meer verdra
gen ondertekenen dan wie van
zijn voorgangers ook.
Aan het overleg kwam Erbakan
noch (giller te pas. Generaals
reisden af en aan naar Israël. De
Israëlische minister van buiten
landse zaken Levi, in april in
Ankara, voerde besprekingen
met de Chef Generale Staf, ge
neraal Karadayi. Erbakan kreeg
slechts een deel van de inhoud
van het gesprek te horen.
De samenwerking, niet alleen
op militair maar ook op econo
misch gebied, is voor beide lan
den van groot belang. Iran en
Syrië, voor beiden landen de
grootste vijanden, protesteer
den heftig toen Israëlische pilo
ten boven Turks grondgebied
begonnen te trainen, gevoelig
heden waar het leger geen
boodschap aan heeft.
Toen de plannen voor een geza-
melijke vlootoefening bekend
werden, waar de hele Arabische
wereld gealarmeerd op reageer
de, verldaarde Erbakan dat daar
geen sprake van was. Deson
danks voer begin deze week de
Turkse vloot de Israëlische ha
ven Haifa binnen, (giller liet het
al die tijd aan haar burea
ten over om de Arabische
den ervan te verzekeren e
bondgenootschap met ls
geen vijandige bedoeling
heeft.
Het Turkse leger, dat eim
een vriend in de regio he
vonden en de machtige)
lobby in Europa en dc Ve
de Staten achter zich wet
niemand toe deze relatie
derven. De nieuwe coalit
Erbakan en giller op aani
dit keer met giller als pre
is wat de militairen betre
ook zeer ongewenst.
VRIJDAG 20 JUNI 1997
OPINIE
President Berisha van Albanië is op verkiezingstournee
door een menigte van tweeduizend mensen enthou
siast ontvangen in de zuidelijke stad More. de hoofd
stad van de anarchisten die in februari nog het hoofd
van de president eisten. In datzelfde More belegerde
een gewapende bende maar liefst twaalf uur lang het
huis van de lokale voorzitter van Berisha's Democrati
sche Partij, Argent Grab ova, waarbij een familielid werd
doodgeschoten. Volgens zeggen werd de belegering
zonder verder bloedvergieten beëindigd nadat de Soci
alistische Partij vanuit het hoofdkwartier in Tirana
daartoe opdracht had gegeven.
Deze twee opzienbarende gebeurtenissen in de afge
lopen dagen zijn buiten Albanië geheel onopgemerkt
gebleven en dat is opvallend. Het geeft maar weer eens
aan dat Europa echt niet meer dan het hoogstnoodza
kelijke doet voor Albanië: de Organisatie voor Veilig
heid en Samenwerking in Europa (OVSE) is er om de
verkiezingen van 29 juni te organiseren en tweeduizend
Europese soldaten onder Italiaanse leiding beschermen
de distributie van hulpgoederen.
Voor de rest is het Albanië voor de Albanezen en de
groeten van Europa. De uitslaande brand is geblust en
als het nablussen straks is voltooid vertrekt de laatste
brandweerauto. De Europese media vinden Albanië al
niet interessanter dan een doorsnee bananenrepubliek
en dat is jammer, want er gebeuren hele interessante
dingen in dit zo dichtbij gelegen land. Raketten worden
op politieke kopstukken afgeschoten, schietpartijen be
palen de mate van vrije meningsuiting en tegelijkertijd
ziet de president kans in de stad van zijn tegenstanders
op straat campagne te voeren zonder te worden ver
moord of beschoten.
Wat de behoedzame Europese Unie betreft zijn door
Kalashnikovs gedirigeerde verkiezingscampagnes 'bin
nenlandse aangelegenheden'want dan is geen be
moeienis vereist. Europa zou wel eens spijt kunnen
krijgen van die afgewende blik. Albanië wordt stuur
loos. bankroet en geplunderd aan haar lot overgelaten.
De verkeerde Albanezen maken graag gebruik van deze
ongekende mogelijkheden. Wie vanuit Griekenland .Al
banië binnenkomt, wordt door gewapende bendes be
roofd en overhoop geschoten. Gezien de strategische
ligging ten opzichte van Noord-Afrika en het Midden
oosten kan Albanië zich razendsnel ontwikkelen tot
Europees bruggenhoofd voor de drugshandel en andere
smokkelaars. Zou Europa dan nog steeds geen interesse
hebben voor Albanië?
Wie op de hoogte wil blijven van het laatste (verkie-
zings)nieuws kan diverse nieuwsbronnen op Internet
raadplegen, waarvan de meeste overigens door Be-
risha-aanhangers worden gedomineerd. Daar is niette
min te ervaren hoe de Albanezen met hun pasverwor-
ven vrijheid en de aanstaande verkiezingen omgaan.
Twee families hebben ruzie over een stuk land en grij
pen naar de wapens die tenslotte iedereen in huis heeft.
Resultaat: zes doden, veertien gewonden. In More
schieten de rebellen opeens langdurig hun geweren
leeg in de lucht zonder duidelijk aanwijsbare reden.
Er zijn ook talloze beschuldigingen over en weer te
vinden tussen Berisha's Democratische Partij en de So
cialistische Partij van premier Fino. De laatste partij zou
in het zuiden - waar de socialisten veel aanhang heb
ben - veelvuldig gewapende bendes inzetten om tegen
standers te intimideren. Daar staat tegenover dat een
politie-escorte van premier Fino in het midden van het
land wordt overvallen door 'een gewapende bende',
terwijl een partijfunctionaris in het noorden - Berisha's
thuisbasis - na een schietpartij rechtsomkeert maakt
naar Tirana.
Toch zijn de politici niet van alle subtiliteit gespeend.
Albert Shyti (26), leider van het Reddingscomité in
More (ook wel rebellenleider genoemd), bezweert dat
hij absoluut niet de macht in handen heeft. Zijn comité
doet slechts suggesties aan burgemeester, officier van
justitie en gemeenteraad. „Wij nemen geen beslissin
gen, daartoe zijn wij niet gerechtigd." Vraag van de
anoniem gebleven interviewer: Maar het lokale bestuur
gaat akkoord met uw suggesties? Shyti: „Natuurlijk".
In de regio More werden onlangs auto's die 'rechtse
kranten' (dus op de hand van de Democratische Partij)
vervoerden aangevallen en in brand gestoken. Shyti
weet niet of het Reddingscomité daar iets mee te ma
ken had, 'want ik was er niet bij'. Hij weet wel hoe die
aanslag voorkomen had kunnen worden: In die auto's
hadden rechtse en linkse kranten moeten liggen, 'zodat
de man in de straat niet te veel moeite hoeft te doen
om onderscheid te maken' tussen de verschillende po
litieke visies.
Op 29 juni dus de verkiezingen. Shyti weet al één
ding zeker: Berisha moet vertrekken, ook als hij de ver
kiezingen wint, en de staat moet iedereen zijn geld te
rugbetalen dat in de piramidefondsen is verdwenen.
Die belofte heeft de Socialistische Partij inmiddels al
gedaan en het grappige is dat Berisha daar weer handig
gebruik van heeft gemaakt. Dat zijn regering zwaar ver
dacht wordt van collaboratie met malafide fondsen om
de privéportemonees te spekken lijkt hij vergeten. Nu
zegt hij dat de socialisten hun belofte nooit waar kun
nen maken en dat de mensen dus maar beter op hem
kunnen stemmen.
Het is een bijzonder land en dat binnen Europa. Zo'n
land verdient meer aandacht.
BART BOELE
152
Minister van justitie speelt een raar spelletje
Een grotere rol voor Rusland op het wereldtoneel en een ambitieus plan voor het stimuleren van de economie van een groot deel
van het Afrikaanse continent vormen de hoofdthema's van de top van de leiders van de zeven rijkste industrielanden - de 'G7' - en
Rusland, die dit weekeinde in de Amerikaanse stad Denver wordt gehouden.
Staatsgeheim! Een woord vol avontuur.
Het suggereert spanning en sensatie.
Doet denken aan spionnen en hogere
staatsbelangen. Staatsgeheim is het
hoogste geheim van dit land. Daar valt
niet mee te spotten. Dat zou je denken.
Maar de werkelijkheid leert anders.
Zelfs minister Sorgdrager van justitie
goochelt met het staatsgeheim, zo heb
ben antwoorden van de minister op
Kamervragen deze week uitgewezen.
Een kort stukje voorgeschiedenis. Na
afronding van het IRT-onderzoek door
de rijksrecherche besluit de leiding van
het onderzoek in samenspraak met de
B\T) de onderliggende stukken te voor
zien van het stempel 'staatsgeheim'.
Dat is in april 1996. Nauwelijks een
maand later vraagt het openbaar mi
nisterie inzage in een aantal van deze
stukken. Het heeft deze papieren nodig
in het onderzoek naar meineed, waar
van de voormalige Haarlemse CID-re-
chercheurs K. Langendoen en J. van
Vondel worden verdacht.
Begin mei, dus nog geen
maand later, wordt het
stempel 'staatsgeheim'
alweer van deze stukken
verwijderd.
In het najaar van 1996
vragen de CDA-Kamerle-
den Hillen en Koekkoek,
die op zoek zijn naar
achtergronden in de IRT-
affaire, inzage in dezelf
de stukken. 'Kan niet',
antwoordt Sorgdrager,
want de stukken zijn
staatsgeheim en dus
hoogst vertrouwelijk.
Zelfs voor Kamerleden. Vervolgens
meldt deze krant op 29 april van dit
jaar, dat de minister de Kamer fout
heeft voorgelicht. Immers, het stempel
staatsgeheim was ten tijde van het ant
woord van de minister al van de stuk
ken verwijderd. Een reden voor Koek
koek de minister opnieuw
schriftelijk om ophelde
ring te vragen.
Deze week heeft Sorgdra
ger geantwoord destijds
niet te hebben geweten
dat de classificatie staats
geheim was verwijderd.
Daarmee gaf Sorgdrager te
kennen al voor de tweede
keer in de IRT-affaire de
Kamer niet goed te heb
ben ingelicht. Maar de mi
nister maakt het nog bon
ter. Ze wijst in de door
haar gegeven antwoorden
erop dat het verwijderen
van het stempel 'staatsgeheim' in feite
niets uitmaakt. De gewraakte stukken
zijn daarna immers gebruikt in de
strafzaak wegens meineed. Vanwege
het belang van opsporing en vervol
ging zijn stukken in een strafzaak
eveneens vertrouwelijk.
Tegelijkertijd laat Sorgdrager echter
weten dat de stukken ook ter beschik
king zijn gesteld aan het Haarlemse
politiekorps voor een disciplinair on
derzoek tegen Langendoen. Wat heeft
dat te maken met het belang van op
sporing en vervolging? Niets dus. En
wie zegt of de dossiers ook niet bij an
dere instanties terecht zijn gekomen?
De minister van justitie speelt een raar
spelletje. Onder haar verantwoordelijk
heid worden stukken voorzien van het
stempel staatsgeheim en eveneens on
der haar verantwoordelijkheid worden
ze net zo makkelijk aan buitenstaan
ders weer uitgedeeld.
Los daarvan tart de gang van zaken
rond het opleggen én het verwijderen
van het stempel staatsgeheim van deze
stukken elke beschrijving. Niet is vast
gelegd waarom deze IRT-stukken
staatsgeheim moesten zijn, niet is vast
gelegd hoe en door wie het staatsge
heim moest worden verwijderd.
Het aan onbevoegden ter beschi
stellen van de stukken én het gej
rond de procedures laten zien h<
op rijksniveau met het staatsgehi
wordt gesold. De gebrekkige wet
onderbouwing door een nietszej
wet uit 1951, waarin uitsluitend!
slaan van staatsgeheime stukken
regeld, maakt de hele regeling to
tot een wassen neus. Het kramp;
gehannes over het staatsgeheim
eens te meer hoe ook de rijksove
goochelt met procedures en bela
als haar dat goed uitkomt. Geen
der dat het Kamerlid Koekkoek n
heeft aangekondigd niet tevrede
zijn met de gegeven antwoorden
gaat aanvullende vragen stellen.
DEN HAAG «JAN KUYS
HAAGS REDACTEUR
Op initiatief van Clinton heet
deze bijeenkomst 'De Top van
de Acht', waarmee hij wil aan
geven dat Rusland in de per
soon van Boris Jeltsin nu ook
(bijna) volledig aan de tafel van
de economische grootmachten
wordt geaccepteerd. Ook pre
mier Wim Kok zal, als funge
rend voorzitter van de Europese
Unie, bij dit gezelschap van de
machtigsten der aarde mogen
aanschuiven.
Een echte agenda is er niet:
sinds de eerste 'wereldtop' van
1975 was het de bedoeling van
de G7 dat de leiders van de ze
ven rijkste landen (VS, Enge
land, Frankrijk, Duitsland. Ja
pan, Canada en Italië) in kleine
kring - zij mogen ieder slechts
één medewerker meenemen in
de vergaderzaal - 'met de benen
op tafel' de grootste wereldpro
blemen zouden bespreken.
Maar dat informele karakter is
allang verdwenen. De G7's zijn,
hoe ze ook genoemd worden,
tot in de puntjes georganiseerde
diplomatieke en politieke shows
geworden, waarbij de beeldvor
ming naar de rest van de wereld
toe zeker zo belangrijk is als de
inhoud van het besprokene. Er
zijn geen verrassingen meer.
Zelfs het slotcommuniqué is al
voor het begin van de top klaar.
Op de officieuze agenda staan
onderwerpen zoals het mone
taire beleid, het doorzichtiger
maken van de financiële mark
ten, het stimuleren van de eco
nomische groei, een oproep aan
Japan om zijn markt nog verder
te openen voor buitenlandse
producten en pogingen om de
economische groei in de armste
landen te verhogen. Maar tot
concrete besluiten zal dat nu
niet leiden.
Het hoofdpunt van de discussie
zal dit keer het plan van presi
dent Clinton zijn voor een we
reldwijd steunplan voor de Afri
kaanse landen ten zuiden van
de Sahara. Een steeds groter
aantal landen daar is nu demo
cratisch en hun economieën
maken een stormachtige, zij het
door de rest van de wereld nau
welijks opgemerkte, econo
misch groei door. Maar zij kun
nen het niet alleen.
Afrika is nog steeds het vergeten
continent. De economische
'wonderen' van Zuid-Oost-Azië
en Latijns-Amerika hebben de
aandacht getrokken, de verge
lijkbare, zij het latere, ontwikke
ling van zwart-Afrika niet. De
Amerikaanse president heeft
deze week een 'Partnerschap
voor Groei en Kansen' voorge-
Een koets laveert door het drukke verkeer in Denver, waar de zeven rijkste industrielanden en Rusland dit weekeinde vergaderen.
steld, dat die prille ontwikkeling
een duwtje in de rug zou moe
ten geven.
Het gaat daarbij, zei Clinton
dinsdag, niet om het overheve
len van grote bedragen naar die
landen, maar om het stimuleren
van de groei. „Er is een enorme
dynamiek in Afrika zei hij. De
gemiddelde groei bedraagt nu
vijf procent, meer dan in Euro
pa. Er wordt meer geïnvesteerd
en de handel van de VS met
Afrika is nu al groter dan die
met Rusland, Midden- en Oost-
Europa.
„Toch wordt Afrika nog steeds
overgeslagen", zei onderminis
ter van financiën Lawrence
Summers. „Afrika heeft zeshon
derd miljoen mensen, maar tot
nog toe krijgt het slechts 2,2
procent van de totale buiten
landse investeringen door de
geïndustrialiseerde wereld."
Juist de opkomst van de demo
cratie in steeds meer landen
biedt mogelijkheden om daar
wat aan te doen, aldus Sum
mers.
Clinton zei dat de problemen
van Afrika nog steeds groot zijn
- armoe, honger en oorlogen.
„Maar er worden ook successen
geboekt. Kijk maar eens naar
wat in Ethiopië, Zuid-Afrika en
Uganda gebéurd is." Dat laatste
land wordt als één van de grote
voorbeelden voor de rest van
Afrika gezien. Clinton vindt dat
Afrika niet langer als een 'hope
loos' continent beschouwd
moet worden.
Hij bepleit het opheffen van
handelsbarrières, het verlagen
van de schuldenlast en het sti
muleren van investeringen. Het
geld moet dus vooral van het
bedrijfsleven komen; voor meer
ontwikkelingshulp is momen
teel in Amenka geen steun te
vinden, ook al doen de VS met
0,1 procent van hun bruto-na-
tionaal product minder dan alle
andere geïndustrialiseerde lan
den.
Clinton zei deze week dat ont
wikkelingshulp geen alternatief
sche groei. Hij wil dat de G7-
landen zich in Denver bereid
verklaren garant te staan voor
leningen ten behoeve van in
vesteringen. Ook wil hij dat de
maatregelen worden genomen
om de internationale schulden
last van de Afrikaanse landen te
verlichten.
Vorig jaar in Lyon werd daar al
in principe ja op gezegd, maar
tot op heden zijn aan die in
stemming nog geen bedragen
gekoppeld. Dat is ook de grote
teleurstelling van internationale
hulporganisaties als Oxfam, die
Clintons bedoelingen toejui
chen, maar vinden dat hij lang
niet ver genoeg gaat. „Afrika
loopt nog steeds het risico ge-
FOTO REUTERS ROBB Wï
marginaliseerd te worde:
investeringen betreft."
Oxfam verwijt Clinton <x
veel het oog alleen gericl
hebben op de zogenaain
'succeslanden' in Afrika
zal de Europese Unie en
wagen om net als de VSi
650 miljoen dollar uit te:
voor investeringsfondst
zolang het International
netair Fonds en de YVerel
niet guller worden, blijftl
voor Afrika moeilijk om c
terstand snel in te lopen.
DENVER HANS DE BRUUN
Premier Erbakan (links) en generaal Karadayi.
FOTO EPA
