Onvoltooid Europa zoekt nieuwe inspiratie
'Wij zijn nog groter dan de Wereldbank'
Eurotop
Europese begrippen
Ha
ITERDAG 14 JUN11997
ropa is hard toe aan nieuwe inspiratie. Ooit het stralende antwoord op oor-
zet [en armoede, is het nu voor velen een obscuur begrip geworden. De integra-
stokt, de werkloosheid giert. De lange onderhandelingen voor een Verdrag
van Amsterdam hebben niets écht opgelost. Wie trekt de Unie weer vlot?
ISSEL MAURICE WILBRINK
jd-zwarte vlaggen, strijdleu-
j .spandoeken, arbeiders en
i klozen in slagorde op het
deriksplein. De mars op Am-
■,pen [dam, naar de gewraakte re-
ingsleiders met hun 'Europa
acht
de banken', heeft zijn eind-
1 bereikt. De Europese Unie
achttien miljoen werklozen
10S eens ve'e bur-
die zich grote zorgen ma-
ci u over hun verloren zekerhe
Europa, ooit het stralende
woord op een door oorlog
•isterd continent, is voor ve-
ya. obscuur geworden.
.fi issen zoekt een verdeelde
itieke elite, afgeschermd
vijfduizend agenten, in
iterdam naar een uitweg,
ropa moet weer zichtbaar
s raakt worden voor de bur-
zei minister Van Mierlo
buitenlandse zaken deze
k nog. „Wij zijn bezig met
verbouwing van de keuken,
irdat interesseert de burger
wil goede gerechten:
en, een schoon milieu, vei-
eid op straat."
peurtocht van Europa naar
mrgers illustreert de moei-
tijden die de Unie door
at. Het prestigieuze een-
2 Ismunt-project verliest met
aan glans. En de onder-
delingen voor het Verdrag
Amsterdam, de inter-gou-
lementele conferentie of
y| hebben tot dusver ontstel-
weinig opgeleverd.
:U is nog niet klaar voor uit-
ding, een effectief gemeen-
ppelijk buitenlands beleid
I ver weg, en de gezamenlij-
anpak van migratiestromen
iternationale criminaliteit
problematisch. Maar dat
heeft de Unie aan zich zelf
ijten, vindt Alfred van
en, directeur van onder
in sinstituut Clingendael.
IGC-onderhandelingen
en helemaal niet zo noodza-
e,c L"
)p6' k'
ele Britten, die vanaf hun ei-
soms een haarscherpe blik
'id iet oude continent hebben,
rond6 sPe'den IGC-deceptie al
jaar geleden. De Britse
•minister van buitenlandse
n Howe zei destijds dat de
la® erhandelingen zouden ont-
en, omdat ze over te veel
erwerpen moesten gaan,
ïbuie Ier dat het einddoel tevoren
atu vastgesteld. „Om precies
eden is het in 1991 ook in
stricht fout gegaan. Een
1 verdrag is een kort verdrag
naar enkele belangrijke
sties goed regelt."
c. iuropese leiders zullen de
ende week in Amsterdam
st trots de vlag hijsen voor
verklarend dat
sprong voorwaarts heeft ge
maakt. Maar die retoriek kan
niet verhullen dat hun nieuwe
verdrag het magerste werkstuk
is dat in veertig jaar van Eu
ropese eenwording is afgele
verd.
Een mager werkstuk, zeker ge
zien de duizenden uren die er
voor is vergaderd in alle uithoe
ken van Europa. Bondskanselier
Kohl, die zichzelf niet geheel ten
onrechte beschouwt als één van
de architecten van de EU, heeft
al aangekondigd dat na Amster
dam een nieuwe verdragsher
ziening nodig is om de Unie
voor te bereiden op de volgende
eeuw. Zo strompelt de club van
vijftien vooruit.
Oorlog
Het lijkt er sterk op dat Europa
zijn bezieling van weleer heeft
verloren. „Europa werd ge
grondvest op de gedachte: nooit
meer oorlog", zegt oud-com
missaris Frans Andriessen, en
EURO TÓP
AMSTERDAM
hij voegt er meteen aan toe:
„Dat sentiment kan nu geen
drijfveer meer zijn. Geen zinnig
mens gelooft nog dat Duitsland
de wapenen tegen Frankrijk op
neemt."
GPV-Tweedc Kamerlid Eimert
van Middelkoop wijst op de in
eenstorting van het gevreesde
Sovjetimperium: die gemeen
schappelijke vijand zorgde er
lange tijd voor dat de Europese
lidstaten dicht op elkaar
kropen. Bij gebrek aan een ex
terne dreiging ontstaat er als
vanzelf meer ruimte voor ver
deeldheid.
D66-minister Van Mierlo heeft
het afgelopen halfjaar al zijn di
plomatieke talent uit de kast
moeten halen om de vijftien
Europese stamhoofden met el
kaar te verzoenen, en dikwijls
stuitte hij daarbij op oude ver
trouwde belangen die veertig
jaar Europese overlegcultuur
wonderwel hebben overleefd.
Het hardnekkige Britse verzet
tegen een gemeenschappelijke
asielpolitiek verklaarde hij zo:
„De Britten blijven eilandbewo
ners, omringd door water."
De in de koude oorlog 'neutraal'
gebleven lidstaten Oostenrijk en
Finland voelen nog steeds niets
voor (bescheiden) militaire ta
ken voor de EU. Het sinds de
Suez-crisis op het internationa
le toneel gecastreerde Frankrijk
zocht anderhalfjaar lang naar
mogelijkheden om het Elysée
een grotere rol te laten spelen
bij het Europese buitenlandse
beleid, ten koste van de Neder
landse eurocommissaris Van
den Broek. En Duitsland is vijf
tigjaar na Hitier nog steeds
vooral bang voor zichzelf.
Toch is er geen reden tot pa
niek. Zelfs zonder Verdrag van
Amsterdam wonen we nog niet
op een beklagenswaardig conti
nent. Want de Europese een
wording is ondanks al zijn te
kortkomingen in historisch per
spectief een ongeëvenaard suc
ces gebleken. Eimert van Mid
delkoop, genuanceerd euro-cri
ticus: „We weten al niet meer
beter als we de regeringsleiders
met elkaar om de tafel zien.
Maar laten we dat niet te snel
normaal vinden. De Nederland
se premier kwam vóór de Twee
de Wereldoorlog z'n land niet
eens uit."
Van Staden, ooit euro-scepticus
maar daar inmiddels van terug
gekomen: „We moeten uiter
mate zuinig zijn op wat in Euro
pa is bereikt. We hebben wel
iets geleerd van de geschiede
nis. De Unie voorkomt toch dat
landen weer uiteen drijven."
Dat klinkt bijna als een cliché,
maar in het somberste van de
vier gangbare Clingendael-sce-
nario's over Europa valt dit con
tinent ten prooi aan een Balka
nisering waarbij oude destruc
tieve krachten weer opduiken.
Verdedigingslinie
Ondanks de bereikte welvaart
en vrede is de vraag actueel of
de Europese integratie zijn
grenzen heeft bereikt. Volgens
oud-commissarisAndriessen
komen ze in elk geval scherp in
beeld. „Nu zijn we op de harde
kern van de staatssoevereiniteit
gestuit: het buitenlands beleid,
de justitiepolitiek en de sociale
politiek. Gaan we de gevoeligste
delen van onze nationale soeve
reiniteit ook overdragen? De
trend is: overal in Europa valt
men terug op de laatste verde
digingslinie."
Van Middelkoop: „Integreren is
forceren geworden. Econo
misch hebben we aan Europa
autoriteit gegeven, maar op an
dere terreinen lukt dit niet. Daar
stagneert het." Een stagnatie
die zo langzamerhand tot grote
frustratie heeft geleid. Het voor
beeld is vaak gebruikt, maar de
Bosnische volkerenmoord vol
trok zich letterlijk oftder de han
den van Europa.
De GPV-parlementariër stoort
zich soms aan de retoriek die de
verscheidenheid in Europa
moet verdoezelen. „Dan wordt
weer eens het beeld opgeroe
lomische en Monetaire
(EMU): het op elkaar af-
imen en langzaam naar el-
toegroeien van de nationa-
conomiën van de vijftien
idstaten.
de gemeenschappelijke
pese munteenheid die
dollar en yen een derde
Idvaluta moet worden,
ten en briefjes in gebruik
2002. Voor vragen is er
gratis informatienummer:
1521.
pese Commissie: dagelijks
tur van de EU, bestaande
twintig commissarissen,
zitter is Luxemburger Jac-
Santer. De commissie
26 directoraten-generaal,
trgelijken met ministeries,
van den Broek is de enige
irlandse commissaris, be-
net de relatie EU-Oost-Eu-
en de uitbreiding van de
•pees Parlement: houdt
cht op de Europese Com-
e en bepaalt mede de be
ng. Bestaat uit 626 volks-
genwoordigers, Nederland
31 europarlementariërs,
•ts in een beperkt aantal
len moeten Europese mi
ts met het parlement on-
tndelen. In de meeste ge-
beslissen zij zonder in-
?ng van het parlement,
ts: De EU is gebouwd op
pijlers: interne markt, ge-
ischappelijk buitenlands-
eiligheidsbeleid en het be-
op het terrein van justitie
innenlandse zaken (asiel-
ers, migratie, visa en vrij
•nenverkeer). Alleen de in-
markt is echt tot ontwik-
'g gekomen. In de eerste
wordt bij meerderheid be-
V de andere twee vergen
•imiteit.
idaat-leden in volgorde
met het oog op het vol-
aan de EU-voorwaarden):
Europese Unie in het kort
Frankrijk richten de Europese
Economische Gemeenschap (EEG) op.
1961 Groot-Brittannië, Denemarken,
Ierland en Noorwegen dienen verzoek
om toetreding in.
a 1973 Denemarken, Groot-Brittannië
en Ierland sluiten zich aan. Noorwegen
valt af na referendum.
0 J Parlen
0 1981
De burgers van de EU-landen kiezen
voor het eerst rechtstreeks het Europees
Parlement.
Griekenland sluit zich a
1 Verdrag van Maastricht.
Besluit tot invoering van de Euro. Het
Europees Parlement krijgt meer macht.
1995 Finland, Oostenrijk en Zweden
lid van de EU Noorwegen zegt
opnieuw nee.
Start Europese Centrale Bank
2000
2002
2002 A
Voorzitterschap
wisselt elk half jaar.
pen van Europa in het zondagse
pak van de geschiedenis. Conti
nent van Erasmus, Goethe,
Beethoven! Het schitterende
mozaïek dat Europa is. Het is
allemaal waar, maar dat mo
zaïek biedt nu weerstand."
Van Staden vindt dat de taai
heid van de nationale staten erg
is onderschat. En Nederland
heeft volgens hem ook lange
tijd niet willen inzien dat vooral
grote landen in de Unie mee
gingen doen om hun eigen po
sitie via Europa te versterken.
„Dat gold zeker voor de Britten
en de Fransen. Zodra ze inza
gen dat bepaalde problemen
hun land te boven gingen, wa
ren ze rijp voor deelname aan
de Unie."
Nationale staten bleven ook an
derszins taai. Van Staden: „Er
zijn overal omvangrijke verzor
gingsstaten ontwikkeld. De bur
gers zijn daar afhankelijk van
geworden, ze zoeken er hun ze
kerheden. Het maakt ze loyaler
aan hun eigen land dan aan Eu
ropa."
Identiteit
Maar als dit inhoudt dat de
grens van de Europese integra
tie is bereikt, wat betekent dit
dan voor het project Europa?
Zal stilstand inderdaad achter
uitgang blijken? Of is verder
gaande integratie, hoe moeilijk
ook, de enige weg?
Frans Andriessen, eurocomm-
missaris in een tijd dat Europa
optimistisch toewerkte naar
haar interne markt, gelooft vast
dat de komst van de ene munt
straks integrerend gaat werken.
„Als iedereen dat ding op zak
heeft, gaat de euro iets van
identiteit geven aan Europa."
Maar volgens hem zal het onbe
hagen over Europa bij de burger
alleen maar groeien, als de eco
nomische integratie geen banen
oplevert en niet wordt vergezeld
door andere vormen van sa
menwerking.
Andriessen zoekt het dan met
name in een Europese aanpak
van de strijd tegen criminaliteit.
Ook Van Staden gelooft dat lid
staten er niet aan ontkomen be
naar Brus-
ons en
thousiasme voor de economi
sche integratie hebben we hier
en daar te veel aan Brussel toe
vertrouwd. Het is belachelijk
dat Brussel moet bepalen wat
voegdheden blijvend na:
sel over te hevelen. „In c
de geluidssterkte van grasmaai
ers mag zijn. Maar anderzijds
vereist een puur vrije markt óók
ingrijpen vanuit Brussel, want
het speelveld moet in Europa
voor iedereen ongeveer gelijk
zijn. En om dat te realiseren in
een Europa van 25 landen, dat
wordt wel een vreselijk karwei."
Van Middelkoop huivert van het
adagium dat stilstand in Europa
achteruitgang betekent. „Daar
wil ik me niet door laten gijze
len. Zeker niet als het wordt ge
bruikt door mensen die aan een
Europa willen bouwen als een
zelfstandig politiek doel.De
politicus vindt dat we meer ont
spannen moeten zijn als verder
gaande samenwerking stokt,
Vooral op het gebied van het
buitenlands beleid van de EU:
.Accepteer toch dat we ver
deeld zijn. Laat gelegenheidsco
alities ontstaan, die buiten de
EU problemen willen oplos
sen."
Scenario's
Clingendael, de nationale
denktank voor buitenlands be
leid en veiligheidskwesties,
heeft geprobeerd scenario's te
schetsen voor de richtingen die
TEKENING TOM EYZENBACH
Europa kan inslaan. Het meest
voorstelbaar is het scenario
waarin de Unie ijverig voort
bouwt aan de constructie zoals
die door de huidige en achter
ons liggende politieke elites is
bedacht: een Atlantisch Europa
dat inderdaad de monetaire
eenwording realiseert en een ei
gen zuil binnen de NAVO op
richt. Hier neemt de integratie
nog altijd toe.
Van Staden ziet dit, voor de ko
mende twintig jaar, nog altijd
als het meest voor de hand lig
gende scenario, ook al blijkt het
nu al heel moeilijk om bijvoor
beeld die muntunie te bereiken.
„Maar er kunnen ook vormen
van lichte terugval gaan ont
staan. Dat is het gematigd pes
simistische scenario, waarin we
minder economische samen
werking hebben dan nu."
Daarnaast is er het eerder ge
noemde sombere Balkan-sce
nario, en de variant Fort Euro
pa. Bij die laatste raakt de eco
nomische grootmacht Europa
in een zware strijd met de VS en
Oost-Azië verwikkeld en verwij
dert Europa zich tenslotte ook
uit de NAVO.
Maar voorlopig zet men nog alle
kaarten op het Atlantische Eu
ropa, waarbij de eigen zuil bin
nen de NAVO overigens verder
weg lijkt dan de muntunie. Aan
die ene munt heeft de Europese
politieke elite zich inmiddels
zozeer vastgeklampt dat dit
soms tot aandoenlijke taferelen
leidt, vindt Van Middelkoop.
„Zoals die grote Kohl, leider van
het grote Duitsland almaar Ne
derland prijst voor zijn econo
mische hervormingen. Dat geeft
me heel even een gevoel van
nationale trots, maar dat is ook
weer snel voorbij. Het is eigen
lijk pathetisch om te zien."
De monetaire eenwording mag
eenvoudigweg niet meer wor
den afgeblazen, omdat ze de
laatste en enige grote inspiratie
bron voor Europa vormt. Van
Staden haalt de Luxemburgse
premier Juncker aan: „De eco
nomische en monetaire een
wording is het laatste grand
design van de twintigste eeuw."
Voor de volgende eeuw is er nog
niks. Grand designs zijn zeld
zaam geworden.
Van Middelkoop: „Europa als
alternatief voor oorlog mobili
seert mensen niet meer. Oorlo
gen zijn bijgezet in het zwart
witte plaatjesboek van de ge
schiedenis." Andriessen: „Ik
ben bang dat we in een zeer
pragmatische periode terecht
komen. En dat Europa alleen
met een schok weer een nieuwe
inspiratie kan vinden. Mis
schien is de massawerkloosheid
wel de tijdbom die ons in bewe
ging zet. Massawerkloosheid
wordt overal steeds meer gezien
als maatschappelijk onaan
vaardbaar."
Strijd
Zullen de Europese leiders, in
Amsterdam bijeen, de zorgen
en onzekerheden van de drie
honderdvijftig miljoen Europe
se burgers werkelijk verstaan?
Gaan ze een krachteloze werk
gelegenheidsparagraaf in elkaar
knutselen, of durven ze over
hun eigen schaduw heen te
stappen om de Europeanen
eerlijk uit te leggen dat ze Euro
pa juist onvoldoende gebruikt
hebben in de strijd tegen de
werkloosheid in eigen land?
Want hier raakt men de tragiek
van Europa, zegt Van Staden.
„Het doel van de Europese inte
gratie is een betere arbeidsver
deling en monetaire stabiliteit.
Maar de heilzame effecten
daarvan zijn voor de burgers
niet tastbaar. De offers die je
vraagt voor de EMU zijn echter,
hier en nu, heel erg tastbaar.
Dat is een ongelijke strijd voor
de politici." De echte verliezers
in die strijd zijn echter de dui
zenden die hun mars op Am
sterdam hebben voltooid. Het
zou heilzaam zijn voor Europa
als de geplaagde elite en het ge
frustreerde volk elkaar ook even
écht ontmoetten, daar op het
Frederiksplein.
Polen, Hongarije, Tsjechië, treden, maar niet tot de NAVO.
Slovenië. Roemenië, Bulgarije Lidmaatschap van Turkije, al ja-
en Slowakije. Estland, Letland ren kandidaat, ligt politiek ge
en Litouwen mogen op termijn voelig.
van Rusland wel tot de EU toe-
Zo uit de losse pols bij elkaar
opgeteld heeft hij een kleine ze
ventien miljard gulden onder
zijn beheer. Een miljoentje of
350 in Azië, ruim een half mil
jard in Zuid-Afrika, ongeveer
drie miljard in de Benelux en
dan nog een hele smak geld ver
deeld over allerlei milieuprojec
ten. De tevredenheid wordt met
moeite in toom gehouden: „Tja,
dat is wel wat meer dan toen ik
nog minister van eonomische
zaken was in het kabinet Lub-
bers-I", zegt Rudolf de Korte, nu
vice-president bij de Europese
Investerings Bank (EIB). Meteen
een kanttekening: „Helemaal
eerlijk is de vergelijking niet. Bij
EZ gaven we het geld echt uit.
Bij de EIB wordt het uitgeleend
en ook weer aan ons terugbe
taald."
Maar dat maakt het werk bij de
grootste multilaterale bank ter
wereld - 'Wij zijn zo'n dertig
procent groter dan de Wereld
bank' - er niet minder interes
sant op. De Korte, verantwoor
delijk voor de Benelux, Afrika en
Zuid-Afrika, reist weer heel wat
af in zijn leven. Van Hong Kong
tot Shanghai en Pretoria draait
hij mee in de exclusieve wereld
van de 'haute finance'. Wie zei
dat het Nederland niet lukt
landgenoten op belangrijke in
ternationale posities te krijgen?
In de banksector doen de Lage
Landen het in elk geval niet
slecht: CDA'er Ruding bij de Ci
tibank. PvdA'er Duisenberg
straks aan het hoofd van het
Europese Monetaire Instituut,
WD'er De Korte in de acht-
hoofdige directie van de EIB.
De EIB werd in 1958 opgericht
met als voornaamste doel via
AMSTERDAM
Het 'huis van Europa' staat
voor een grondige renovatie en
aan Nederland is het de eer
volgende week een bouwplan
op tafel te leggen. De EMU en
de euro lijken de agenda te
bepalen, maar wat voor
gevolgen heeft het Verdrag van
Amsterdam voor de
verschillende Europese
instellingen en wat doen zij
eigenlijk? Aan de hand van
gesprekken met
hooggeplaatste Nederlanders
een serie portretjes. Vandaag
deel vijf: de Europese
Investerings Bank.
het verstrekken van goedkope
leningen de ontwikkeling van
achtergebleven gebieden in de
EU te bevorderen. Daarnaast is
de bank partij bij de financie
ringvan infrastructuur, stimule
ring van het midden- en klein
bedrijf, stadsvernieuwing en et
telijke milieuprojecten. Negen
tig procent van de ruim vijfitg
miljard gulden aan leningen die
de bank heeft uitstaan, komt
nog steeds in de EU terecht. De
resterende tien procent wordt
gebruikt om buitenlands-poli
tieke doelstellingen van de Unie
te dienen: zoals de steun aan de
Palestijnse Autoriteit, de rege-
ring-Mandela of de betrekkin
gen met Zuidoost-Azië. Omdat
alle lidstaten garant staan voor
de bank kan de EIB tegen gun
stige tarieven aan geld komen
en dit voordeel - zonder winst
oogmerk - aan zijn klanten
doorgeven.
De Korte: „Met een gegaran
deerd vermogen van 165 mil
jard gulden kan deze bank niet
omvallen. Daarom krijgen we
de gunstigste tarieven. Een an
der voordeel is dat wij leningen
verstrekken met een zeer lange
looptijd: daarvoor kun je bij
commerciële banken meestal
niet terecht."
Het spreekt vanzelf dat deze
voordelen in de Europese lid
staten met relatief de zwakste
munten, zoals Griekenland en
Portugal, het zwaarst aantikken.
De Korte: „Wij kunnen goedko
per aan geld komen dan de re
geringen in landen die op de fi
nanciële markten een risicopre
mie moeten betalen. Daarom
komt in bijvoorbeeld Portugal
liefst vijftien procent van de in
vesteringen via ons tot stand. In
Nederland is dat, vanwege de
harde gulden en bijkomende la
ge rente, een fractie. De Neder
landse overheid heeft ons niet
per se nodig om grote projecten
te financieren."
Toch wil De Korte de EIB van
harte bij het paarse kabinet
aanbevelen, al was het alleen
maar omdat de EIB veel des-
Rudolf de Korte.
kundigheid in huis heeft voor
het beoordelen van grote infra
structuur-projecten zoals de Be
tuwelijn en Hoge Snelheids Lijn.
Als de EIB begin jaren negentig
bij de aanleg van de Wijkertun-
nel was ingeschakeld, was vrij
wel zeker veel ellende voorko
men, meent De Korte. „De fi
nanciering van die tunnel is on
nodig duur uitgepakt terwijl de
risico's vooral op het bordje van
de Nederlandse staat zijn te
recht gekomen. Dat heeft poli
tiek Den Haag een flinke kater
bezorgd."
Fijntjes merkt hij op dat het
bankconsortium dat nu de
vruchten plukt van de exploita
tie van de Wijkertunnel zelf wel
bij de EIB heeft aangeklopt voor
een goedkope lening. De Korte:
„Ik hoop dat we in de toekomst
meer in Nederland kunnen
doen, zeker als de Europese
eenheidsmunt eenmaal is inge
voerd."
De onderhandelingen over het
Verdrag van Amsterdam wor
den bij de bank met argusogen
gevolgd. Spreken de regerings
leiders af dat bijvoorbeeld de re
laties met Noord-Afrika aange
haald moeten worden, de strijd
tegen de criminaliteit in de Eu
ropese steden opgevoerd moet
worden en de uitbreiding met
nieuwe lidstaten krachtig ter
hand genomen, dan heeft dat
onvermijdelijk ook gevolgen
voor het beleid van EIB. Die is
tenslotte een werktuig van de
Unie. De Korte wijst erop dat
men van de EIB onlangs heeft
gevraagd veel actiever te wor
den in de kandidaat-lidstaten
van Centraal- en Oost-Europa.
De bankdirecteur: „Er moeten
andere manieren gevonden
worden om de economieën
daar te stimuleren dan via de
klassieke subsidies uit de regio-
en structuurfondsen. Want de
EU kan het zich waarschijnlijk
niet permitteren om bij de ver
deling van deze gelden dezelfde
criteria te blijven hanteren. Ik
ben er dus vrijwel zeker van dat
deze bank bij de economische
hervormingen in de nieuwe lid
staten een steeds belangrijker
rol gaat spelen."
BRUSSEL PAUL KOOPMAN
CORRESPONDENT
