Koerden laten zich niet verbieden
Alleen nog dure huizen in de stad
Feiten Meningen
Sinn Fein eist
eigen plaats
in vredestrein
Getob rond een
rouwende buurmaif
MAANDAG 9 JUN11997
NIEUWSANALYSE
Het was gisteren een zwarte dag voor de protestantse
politieke partijen in Noord-Ierland. Dat hun aanhang
gisteren in het dorp Ballymena tijdens een Oranje-mars
even een katholieke kerk langs de route binnenwipte
was niet leuk en leverde 27 gewonde politieagenten op.
Veel erger echter waren de verkiezingsresultaten die
gisteren vanuit Ierland binnenkwamen: winst voor de
'republikeinen' van Fianna Fail, een parlementszetel
voor Sinn Fein.
Fianna Fail wordt door de protestantse verdedigers
van de eeuwige band met de Britse Unie nog meer ge
vreesd dan Sinn Fein en de terroristenclub IRA. Iedere
Unionist weet uit zijn stukgelezen geschiedenisboek
dat het 'nette nationalisme' van Fianna Fail Ierse een
wording tot een realistische optie maakt.
Het was Fianna-Failoprichter Eamon de Valera die
voor de Tweede Wereldoorlog de Engelsen uit Ierland
wist te krijgen en soevereiniteit afdwong. Dat de Ierse
vader des vaderlands tijdelijk genoegen nam met de
door Londen en de protestanten afgedwongen schei
ding tussen Noord en Zuid doet daar niets aan af. Fian
na Fail bleef ijveren voor het ideaal van een ongebroken
Ierland; het was een Fianna Failpremier. Albert
Reynolds, die Dublin middels een overeenkomst met
zijn Britse collega John Major voor het eerst ook prak
tisch een stem gaf in Noordierse zaken.
Vandaar dat Unionistische leiders als David Trimble
en John Taylor bedroefd waren dat premier John Bru-
ton het veld zal moeten ruimen voor Ahern. Hereboer
Bruton, leider van 's lands tweede partij Fine Gael, had
zich laten kennen als een gematigd mens, die de belan
gen van alle bij het conflict betrokken partijen in over
weging wilde nemen.
Ahern daarentegen maakt er geen geheim van dat hij
zich wil profileren als belangenbehartiger van de Ierse
nationalisten aan beide zijden van de grens. Hij vindt
dat ook logisch. ,,De Britse premier Tony Blair zegt zich
sterk te wülen maken voor de Unionistische zaak. Daar
heb ik geen enkele moeite mee. Maar dan moet een
Ierse premier kunnen optreden als de stem van het Ier
se nationale bewustzijn", zei hij in een tv-debat met
Bruton.
Trimble hield gisteren voor de vorm vol dat er aan
het moeizame onderhandelen over Ierse vrede weinig
zal veranderen. ,,De Ierse regering was altijd al partij
dig", zegt hij. Maar zijn collega Taylor was openharti
ger. Er ontstaat straks weer een pan-nationalistisch ver
bond, Fianna Fail, Sinn Fein, de Noordierse sociaal-de
mocratische SDLP en de Ierse lobby in de VS, waar
schuwde hij.
Waarschijnlijk heeft Taylor gelijk. Ahern kondigde
gisteren al aan dat hij zo snel mogelijk met Gerry
Adams over neerleggen van de wapens wil gaan praten.
Bruton weigerde dat pertinent vanwege het ontbreken
van de IRA-bestand. Volgens Ahern volgt ook hij die
met de Britse regering afgesproken lijn. Maar omdat hij
niet eerder dan 26 juni, als het nieuwe parlement bij
eenkomt, formeel premier wordt kan hij dit principe
even terzijde schuiven.
Dit staaltje van politieke lenigheid is hard nodig,
want Adams is door het nieuwe verkiezingssucces van
Sinn Fein nauwelijks meer te negeren. Dat zo'n 7,5 pro
cent van de Ierse kiezers Sinn Fein aan het hart drukte
mag enigszins misleidend zijn - de partij deed slechts in
14 van de 41 kiesdistricten mee, en dankte het gemid
delde vooral aan de kiezers in de grensprovincies - het
vergroot wel Adams' status binnen de republikeinse be
weging.
Ahern verwacht dan ook dat Adams en McGuinness
de haviken binnen de IRA tot zwijgen kunnen brengen
en een nieuw bestand in de wacht slepen. Als dat ge
beurt verschuift de druk naar de Unionisten, die in To
ny Blair een premier hebben die niet zoals zijn Conser
vatieve voorganger Major voor politieke overleving af
hankelijk is van hun Lagerhuisstemmen.
Sinn-Feinonderhandelaar Martin McGuinness toon
de het toegenomen zelfvertrouwen van de republikei
nen gisteren al met de waarschuwing dat de 'vredes
trein' nooit op een bestemming aankomt als zijn partij
buiten de onderhandelingen blijft. Daarmee retour
neerde hij het dreigement van Londen, dat die trein
ook zonder Sinn Fein zal vertrekken als de IRA het ge
weld niet afzweert.
McGuinness en Adams bevonden zich dit weekeinde
aan de zijde van Caoimhghin O Caolain, de 43-jarige
Sinn Fein-kandidaat die voor het eerst sinds de Ierse
onafhankelijkheid in 1922 zitting zal nemen in het Ierse
parlement.
De voormalige bankbediende, wiens zwager volgens
de Britten een IRA-sluipschutter is die Engelse soldaten
neerlegt, deed niet moeilijk over zijn achterban. De eer
ste felicitaties kwamen van IRA-gevangenen in de be
ruchte Maze-gevangenis, vertelde hij.
LONDEN HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Als onze partij niet meer mag stemmen we voor de fundamentalisten
Aanzienlijk minder mannen lopen met een walkie-talkie om de nek en een pistool in de broekriem in de straten
van Diyarbakir. Op de markt van de Koerdische stad in Zuidoost-Turkije staan geen tanks meer. Tot diep in de
nacht loopt de jeugd te flaneren, schijnbaar onbevreesd. Een wereld van verschil met een jaar geleden. Maar ieder
een is op zijn hoede voor informanten. „Je weet nooit van wie je kebab koopt. De tijd is aangebroken om met soci
ale en economische hervormingen de harten van de mensen te winnen. We hebben de PKK in bedwang, maar de
ze oorlog is niet met wapens alleen te winnen". Zo luidde drie maanden geleden eert verklaring van de legertop.
Inmiddels heeft het Turkse leger
de grootste operatie ooit uitge
voerd in Noord-Irak. Afgelopen
vrijdag gaf de generale staf toe
dat de twee helikopters die door
een 'technisch' mankement
neerstortten, neergehaald wa
ren door die verzwakte PKK. En
afgelopen week veroordeelde
het semi-militaire Staatsveilig-
heidshof in Ankara de partijlei
ding van de Koerdische partij
HADEP (Democratische Partij
van het Volk) tot zware gevan
genisstraffen omdat een deelne
mer aan een partijcongres vorig
jaar de Turkse vlag verving door
die van de PKK. Ondanks on
middellijk ingrijpen van de par
tijleiding kreeg de man in kwes
tie 22,5 jaar opgelegd, de partij
voorzitter en twee anderen 6, de
overige negenentwintig be
stuursleden een straf van 4,5
jaar.
Het vonnis moet nog bekrach
tigd worden in hoger beroep,
maar voor de zekerheid heeft
het Hof een tweede aanklacht
ingediend. De partij moet ver
boden worden omdat zij orga
nische banden met de PKK zou
hebben. Het is slechts een on
derdeel van de oorlogsvoering
'zonder wapens'.
Mustafa's zoon gaat trouwen.
De handen van het feestvarken
zijn roodgekleurd met henna en
al drie dagen viert hij met zijn
familie en vrienden feest. Geen
grote banketten, daar is geen
geld voor. Rijst met yoghurt
biedt hij zijn gasten aan. Zijn fa
milie is als zovelen naar deze
sloppenwijk langs de rivier de
Tigris gevlucht nadat hun dorp
verwoest was.
Drie gezinnen trokken in bij een
neef, die al in Diyarbakir woon
de. Dat is het huis waar ieder
een nu even de ellende wil ver
geten om plezier te maken. In
getogen danst de bruidegom
met zijn gasten in een kring op
straat. Een tweemansbandje be
geleidt hen, het nasale gezang
elektronisch versterkt, vanach
ter een formica tafeltje tegen de
grauwe muur van het huis.
EXECUTIE
„Als je weggaat, loop ik met je
mee. Het is niet goed om alleen
te zijn", zegt een oudere man.
De andere gasten beamen dat
knikkend. De politie, meestal in
burger, pikt nog regelmatig
mensen op. Soms 'verdwijnen'
die, soms worden ze gemarteld.
Of geëxecuteerd. Zoals de zo
nen van de oude Ali. ,,Ali had op
tv gezegd dat de staat zijn oud
ste zoon vermoord heeft. Een
dag later kwamen ze zijn twee
de zoon halen. De volgende dag
vonden we zijn lijk op straat".
Ali wil niet meer met journalis
ten praten.
'Wie ben jij?', staat er vetge
drukt in een boekje dat de stu
dente Helin en een aantal van
haarvrienden anoniem toege
stuurd kregen. De omslag van
het boekje is in de verboden
Koerdische driekleur: rood, geel,
groen. 'Je bent een studente,
met weinig problemen,' gaat de
tekst verder. 'Maar je doet je
best niet. Je bent onrustig. In je
omgeving hoor je mensen pra
ten over de PKK, wat je reuze
nieuwsgierig maakt'. Tot in de
tail wordt beschreven hoe de
PKK mensen werft. Een staaltje
van verfijnde propaganda.
Helin lacht er wat nerveus om.
Ze trekt haar hoofddoek recht.
„Ik geloof er niks van", zegt ze.
„En trouwens, ik begrijp niet
waarom ze het mij toegestuurd
hebben, alsof ik wat met de PKK
te maken heb". Maar ze vindt
de organisatie wel degelijk inte
ressant. De gedachte dat 'de
staat' precies weet wat er in
haar hoofd omgaat, jaagt haar
angst aan. „Ik ben niet bang om
gearresteerd te worden. Maar
wat ik vreselijk zou vinden is als
ze me dwongen om me uit te
kleden, en me betastten. Of er
ger". Dat overkwam een vrien
din, die daadwerkelijk de ber
gen in had willen trekken.
Twintig dagen werd ze vastge
houden.
Helin trekt haar bovenlip op en
wijst: „Zelfs tussen haai- tanden
hebben ze haar elektrische
schokken toegediend. Ze kwijlt
alleen nog maar en valt voort
durend flauw". „Ze hoeven ons
persoonlijk niets aan te doen,
zegt Helins oudere broer. „Door
dat meisje te pakken, hebben ze
ons allemaal gepakt.
Het is een drukte van jewelste
op het vliegveld. Het duurt nog
een paar uur voor de partijlei
ding van HADEP zal arriveren,
maar nu al staan duizenden
mensen hen op te wachten.
Staan is niet het juiste woord, ze
dansen, hossen, zingen. Ieder-
Beleid Tommei leidt tot aftraak mooie volksbuurten
Bertie Ahem en zijn medestrijdster Marion McGennis om
helzen elkaar na de overwinning voor Sinn Fein.
Als er in Nederland een over
schot aan goedkope wonin
gen? Ja, zegt staatssecretaris
Tommei van VROM. En dus
worden er met steun van de
overheid in de oude wijken
woningen samengevoegd, op
hoog niveau gerenoveerd of
gesloopt. Waar gesloopt wordt,
komt lang niet altijd sociale
woningbouw terug. Integen
deel. De rijksoverheid moedigt
de bouw van duurdere huizen
en appartementen in de oude
wijken aan om zo mensen met
een goed inkomen te verleiden
in de armere buurten te gaan
wonen. Herstructurering van
de woningvoorraad, stedelijke
vernieuwing en differentiëring
van de bewoners zijn de steek
woorden van Tommel's beleid.
Het beleid van Tommei valt sa
men met de verzelfstandiging
van de woningcorporaties die
twee jaar geleden een feit werd.
De verzelfstandiging deed de
subsidiestroom opdrogen, en
dus moesten de corporaties in
zaken gaan. Huren werden ver
hoogd; renovaties op hoog ni
veau zorgden voor waardestij
ging van panden; verkoop van
panden werd een feit; sloop
tenslotte zorgt ervoor dat er op
mooie plekjes dicht bij de bin
nensteden grond vrijkomt.
Het beleid van Tommei samen
met de verzelfstandiging van de
woningcorporaties zal op de
lange termijn verstrekkende ge
volgen hebben voor het beeld
van de Nederlandse steden.
Is dat erg? Ja, eigenlijk wel. In
Nederland zijn er zeer veel
mooie buurten die tussen 1900
en 1945 met zorg en toewijding
aan het Rotterdamse tuindorp
Vreewijk, aan de Helmondse
buurt rond de Klaverhof, aan de
Korrewegwijk in Groningen,
aan de Rivierenbuurt in
Utrecht, of aan de Indische
buurt in Amsterdam. Het zijn
voorbeelden van buurten die
geheel of gedeeltelijk tegen de
vlakte gaan. Met deze en andere
buurten verdwijnt een stuk
volkswoningbouw die de trots
van Nederland was: niet voor
niets staat Nederland interna
tionaal bekend als een land
waar tussen 1900 en 1945 de
wijken voor arbeiders en witte-
boordenwerkers gebouwd zijn
door zeer goede stedenbouw
kundigen en architecten.
Is sloop van een groot aantal
complexen onvermijdelijk?
Soms wel. Een aantal woningen
in de zogeheten goedkope wij
ken zijn vochtig en gehorig, en
versleten; renovatie is dan zo
kostbaar dat sloop een beter al
ternatief is.
Maar soms ook is een herbezin
ning op de beweegredenen tot
sloop op zijn plaats. Dat geldt
met name als er geen sprake is
van ernstig bouwkundige ge
breken, maar als sloop ingege
ven wordt door de wens bewo
ners van een buurt te 'differen
tiëren' zoals dat in officieel jar
gon heet. Differentiatie bete
kent dat groepen kansarme
mensen uit elkaar worden ge
haald en verdeeld worden over
buurten met meer kansrijke
mensen. Daardoor zou een ver
menging van bevolkingsgroe
pen ontstaan die goed zou zijn
voor iedereen. De meer welge-
stelden zouden ervan leren met
de kansarmen om te gaan, en
gang met de rijkeren geprikkeld
worden hun leven anders in te
richten.
Hoe juist nu is deze redenering?
Dat is de vraag. In de rapporta
ge Minderheden 1995 analy
seert het Sociaal Cultureel Plan
bureau de problemen van 'con
centratie en segregatie' van
minderheden in de steden. Het
SCP constateert dat er inder
daad in de vier grote steden wij
ken zijn waar grote groepen
kansarmen, en dan met name
allochtonen, bijeenwonen. Be
halve vandalisme en verloede
ring zijn vooral werkeloosheid
en een gebrek aan een goede en
voltooide schoolopleiding de
grote problemen. Zijn die pro
blemen opgelost met een ver
huizing naar een wijk elders in
de stad of met het vertrek naar
doipen buiten de stad? Dat is
twijfelachtig.
En helpt het als in een goedko
pe wijk blokken duurdere hui
zen worden neergezet? Bevor
dert dat het samenleven van
arm met rijker? Het SCP waar
schuwt tegen het ontstaan van
goed beveiligde 'duurte-eilan-
den' in een arme buurt: het
woord 'eilan-den' geeft al aan
dat van vermenging dan geen
sprake is. Indringender nog is
een andere vraag die het SCP
stelt: is de situatie in de goedko
pe wijken wel zo slecht als be
weerd wordt, of is er sprake van
een 'mediahype', een stroom
van reportages en tv-program
ma's waarin de goedkope wij
ken met kansarme mensen
worden beschouwd als oorden
waar luiheid, losbandigheid,
drugsgebruik en losbandigheid
aan de orde van de dag zijn. Is
beeld, vraagt het SCP zich af. En
is dit beeld niet onnodig kwet
send voor de vele hardwerken
de, zorgzame en ordentelijke
bewoners die óók in de goedko
pe wijken wonen? Is het niet
ook zo dat de zogeheten onleef
baarheid van wijken wordt aan
gegrepen als een alibi voor een
stevige opruiming van goedko
pe woningen? Met andere
woorden: is de opwaardering
van goedkope wijken
(gentrification heet dat in socio-
logentaal) echt nodig en sociaal
effectief? Allemaal vragen om
over na te denken nu de rijks
overheid met de negentien
grootste steden een overeen
komst uitvoert waarbij in 1997
65 miljoen gulden subsidie
wordt gegeven voor de vermin
dering van de voorraad goedko
pe woningen.
De officiële monumentenzorg
van rijk. provincie en gemeen
ten kan slechts een klein aantal
complexen in de goedkope wij
ken beschermen. Maar ze kan
daarnaast aandacht wagen voor
de mooie, goed gebouwde ar
beiders- en witteboordenwijken
waar kaalslag zou leiden tot ver
arming van het stadsbeeld. Wel
licht is het tijd ook deze kant
van de zaak eens te bekijken
voordat de herstructurering van
de goedkope woningvoorraad
een feit is.
DEN HAAG TESSEL POLLMANN
een is uitgedost alsof het om
een bruiloft gaat. En overal de
driekleur. Soms ingewerkt in de
bies van een rok, alsof het toe
val is, soms ook als sjaals om
het hoofd van een Koerdische
schone. „We hoeven geen onaf
hankelijkheid. We willen alleen
maar fatsoenlijk behandeld
worden. Ik wil dat mijn klein
dochter trots kan zijn op haar
Koerdische identiteit," zegt een
oude vrouw, zwaaiend met
rood-geel-groene linten.
VLAGINCIDENT
Dan verschijnt de partijbus, met
op het dak de kopstukken.
Moeizaam baant hij zich een
weg door de massa. Fluitend,
klappend, joelend en toeterend
volgt de menigte te voet of in de
auto het gevaarte door de hele
stad, tot aan het partijgebouw.
Voorzitter Murat Bozlak kan
zich nauwelijks verstaanbaar
maken, wanneer hij de micro
foon grijpt.
„Eindelijk, eindelijk, na elf
maanden zie ik jullie weer!"
Bozlak heeft al die tijd sinds het
beruchte vlagincident (waar
voor hij vorige week tot ze1!1
veroordeeld zou worden) F
gevangenis doorgebracht,!13
partij kreeg bij de laatste v
zingen in december '95 biZ
helft van de stemmen in d
Koerdische provincies. On$
de landelijke kiesdrempel^
tien procent niet gehaald \io
zit HADEP echter niet in hju
parlement. Wat als HADEIje
boden wordt? „Dan stemn-ei
we op de fundamentalistejs
zegt Ibrahim strijdlustig. ;3!
In een sjofele kamer van hle
partijgebouw staan de bes:ei
leden voortdurend op uitl
stoel om de handen te schf-,
den van delegaties. OndanJ
angst voor vervolging zijn,
de hele streek toegestroon—
„We zijn niet zoals de andF
een partij die bepaald wor
door het gezicht van de Ie;'
zegt Murat Bozlak. „We xê
genwoordigen het verlangt
naar vrijheid, dat steeds <k
op zal steken. Als FIADEP;
boden wordt, zal er ge woo
nieuwe partij opstaan".
DIYARBAKIR J ESSICA LUTZ
CORRESPONDENT
MEDEWERKER
Tessel Pollmann is senior consulent
bij de Rijksdienst voor de Monumen
tenzorg te Zeist. Dezer dagen ver
schijnt haar boek: 'Volkswoningbouw
1900-1945, een analyse van overlc-
Hulpverleners, vrijwilligers
en professionals tobben nog
dagelijks over de begeleiding
van mensen in rouw. Het is
erg moeilijk om op dat ge
bied 'maatwerk' te leveren.
De ene rouwende kan
maandenlang niet ophou
den over het verlies te pra
ten en de ander wil alleen
maar rust aan zijn hoofd en
niet lastig gevallen worden
met goedbedoeld 'gezeur'.
Op het congres van het Lan
delijk Steunpunt Rouwbege
leiding, afgelopen zaterdag
in Nijkerk, schetste de
Vlaamse hoogleraar E. Keir-
se deze uitersten van het
spectrum. Een mens in rouw
is soms volstrekt onbereken
baar en agressief omdat hij
zichzelf niet meer is. Dat
maakt het voor de hulpver
lener extra lastig om de juis
te benadering te vinden en
de rouwende tot steun te
zijn.
Keirse hield zijn gehoor voor
dat er niet alleen sprake is
van rouw als iemand over-,
lijdt. Ook verbroken relaties,
het spoorloos verdwijnen
van een geliefde, een mis
kraam, het dementeren van
een partner - 'de psycho-so-
ciale dood' - en het sterven
van een geliefd huisdier
kunnen diepe rouw veroor
zaken.
De hulpverlener moet dan
ook bedacht zijn op de val-
kuil leed te miskennen. Dat
de dode 'slechts' een buur
man is, betekent niet dat er
geen sprake kan zijn van op
recht verdriet en rouw. „Ze
ker niet als je dertig jaar lief
en leed met hem hebt ge
deeld", betoogde Keirse. Cy
nisch stelde hij vast dat reis-
verzekeraars 'bepalen over
wie ik verdriet kan hebben'.
„Als een collega, stiefouder
of ex-echtgenoot overlijdt,
krijg ik niet de onkosten ver
goed om halsoverkop terug
te keren." Ook waarschuwde
hij voor de misvatting dat
kinderen, demente bejaar
den en geestelijk gehandi
capten 'toch niet beseffen
wat er aan de hand is'. Soms
meent de omgeving ten on
rechte dat het leed dan na
een half jaar wel geleden is.
Voor een publiek van be
roepsmatige en vrijwillige
hulpverleners, waarbij de
grijsgelokte dames veruit in
de meerderheid waren,
schetste hij de problemen
waar de hulpverlener zoal
op kan stuiten. Zijn betoog
was doorspekt met navrante
voorbeelden van falende
hulpverlening, die golven
van deernis en mededogen
door de zaal joegen. „Ja
maar meisje, je moeder
heeft me zojuist toch al pre
cies verteld wat er is ge
beurd."
De gevolgen van slechte
hulpverlening zijn soms dra
matisch. Achterblijvers voor
wie de naam van de geliefde
ontslapene tientallen jaren
taboe is. Familie en vrien
den die het geklaag niet
meer kunnen verdragen!
rouwende mijden en zo dl
verwerking frustreren. Ui
terst pijnlijk is de houdinr
van de onhandige kennisu,
in de supermarkt een onl„
moeting wil vermijden eiK
daarom het hoofd diep irP
schappen steekt op zoek
naar iets dat er niet staat.
In afzonderlijke sessies br
gen de hulpverleners zich
over uiteenlopende aspetj"
ten van hun taak. Want 1
zoals Keirse eerder al had!"
duidelijk gemaakt, ziet hij
op school er anders uit dr'
die op het werk, in verern"
ging of kerkgemeenschap"
de buurt of te midden vajL
familie en vrienden. KindJl
ren verliezen hun vader e
moeders hun man, waar-T
door ze soms niet in staar
zijn het leed met elkaar t£(
delen of elkaar te trooster
Bij de werkgroep die zichyR
speciaal richtte op hulpvf"
lening aan een rou\vendeve
de buurt, bleek pas hoe iij
gewikkeld de hulpverleni^
kan zijn. Wat voor de éénn
een prachtig gebaar is - em
bloemetje op de dag vanfo
overlijden van de geliefd^
is voor de ander een rede^r
de banden definitief te vent
breken. Ook het goedbe-p£
doelde advies 'die oudel^i
van vader eindelijk eens»)
te doen omdat die alleenkg
gemis accentueert en stejui
opnieuw wonden openriiia
valt niet altijd in goede aiar
de. us
De vrijwilligers, van wie%|
kelen de indruk wekten «V(
volop bezig te zijn met htar
verwerken van eigen verlig
wisselden ervaringen uit,fc(
Praktische hulp zoals hethc
opvangen van kinderen ej
boodschappen doen voojls
mand die al een week opib
friet leeft, bleek in veel ge»n
vallen zeer effectief en aaid
leiding tot een vertrouwefe
gesprek. Maar een arm oijg
de schouder wordt langnjrl
altijd gewenst. Dikwijls b.)c
het wijs om maar recht-
streeks te vragen of iemalbl
wel behoefte heeft om te
praten.
Hulp moet ook gekanali
seerd worden. Er zijn
rouwenden die graag wilr>
praten, maar er steeds m
niet toe kunnen komen v
de hoorn van de haak te:
men en het nummer vanj
een hulpverlener in te to-
sen. Het welgemeende 'A|
kunt me altijd bellen' bij2—
condoleance krijgt ook e<B
andere dimensie als er
steeds om drie uur 's nac;
acute behoefte is aan eer.^
luisterend oor. De Roinel
schrijver Ovidius besefte^
het belang van praten enag
schreef in de eerste eem^e
Christus 'dat verdriet nai
buiten moet stromen in
woorden en tranen'. L
NUKERK THEO HAERKENS
V(
ijl
De poort naar de Klaverhof in Helmond.
FOTO CPD
