Timothy McVeigh kan beter blijven leven
Milieubeweging moet niet bang zijn voor compromissen
Feiten &Meningen
Sinn Fein vaart wel bij Ierse verdeeldheid
rffr
DONDERDAG 5 JUNI 1997
Bij doodstraf komt waarheid over Oklahoma-bom nooit boven water
Verdient Timothy McVeigh ondanks alles te blijven leven, of verdient hij
slechts te sterven. Na zijn schuldigverklaring maandag aan de bomaan
slag van twee jaar geleden in Oklahoma City, is dat de vraag die de twaalf
leden van de jury in Denver de komende dagen moeten beantwoorden.
Hun uitspraak zal niet alleen beslissen over het lot van McVeigh, maar
ook van grote invloed zijn op de altijd emotionele discussie over de
doodstraf in Amerika.
In het Amerikaanse rechtssys
teem krijgen nabestaanden van
slachtoffers van een gewelds
misdrijf immers de kans om ju
ry's te laten voelen wat de ge
volgen, van de daad van de ver
oordeelde zijn geweest. Dat ge
beurt pas in de fase van het pro
ces, waarin de jury over de straf
van een veroordeelde beslist.
Rechter Richard Matsch heeft
echter laten weten geen uitbar
stingen van emotie te zullen to
lereren. De aanklagers mogen
ook geen getuigenissen of
beeldmateriaal opvoeren, die
wraakgevoelens bij de jury zou
den kunnen opwekken. Officier
van justitie Joseph Hartzler ad
viseerde de overlevenden en
nabestaanden in de rechtszaal
gisteren 'je tanden op elkaar te
houden, je hoofd te buigen en
op je tong te bijten', om te voor
komen dat de jury op last van
de rechter tot een onwelgevallig
oordeel zal komen.
Op hun beurt krijgen de verde
digers van McVeigh begin vol
gende week de kans om hun
cliënt in een zo goed mogelijk
daglicht te stellen, onder meer
door verklaringen van zijn fami
lieleden dat hij altijd een goeie
jongen was, en van vroegere
medesoldaten uit zijn diensttijd
in de Golfoorlog, die zullen ver
klaren dat hij een modelsoldaat
was.
Volgens een meerderheid van
de Amerikanen was de daad
van McVeigh zo erg. dat slechts
één straf op zijn plaats is: ster
ven door middel van een dode
lijke injectie. „Flij heeft de dood
van 168 mensen op zijn gewe
ten en niets anders dan de
doodstraf is voor mij accepta
bel", zei een nabestaande van
een slachtoffer van de aanslag
deze week. Maar een groeiend
aantal nabestaanden is bezig
met een campagne om de
schuldige aan de grootste ter
reurdaad uit de Amerikaanse
geschiedenis is leven te houden.
Zij menen dat de doodstraf 'een
te gemakkelijke uitweg voor
hem is', zoals Marsha Kite zei
die bij de aanslag haar dochter
verloor.
Ook Edye Smith, wier twee peu
ters in de explosie van het Alf-
red P. Murrah-gebouw omkwa
men, vindt de doodstraf niet op
zijn plaats: „Ik moet mijn hele
leven lijden onder wat hij ge
daan heeft en dus moet hij dat
ook". Levenslange opsluiting
zonder kans op vervroegde vrij
lating dus. Een opvatting die bij
tegenstanders van de doodstraf
in goede aai de valt.
Maar er is nog een andere reden
waarom velen Timothy
McVeigh in leven willen hou
den. Hij mag dan wel schuldig
zijn verklaard, maar er zijn nog
vele vragen over de aanslag on
beantwoord gebleven. McVeigh
heeft zelf nooit enige verklaring
afgelegd en met zijn dood zou
wel eens de enige persoon kun
nen verdwijnen die ooit kan
vertellen wat er echt is gebeurd.
Er wordt verwezen naar Lee
Harvey Oswald, de vermoedelij
ke moordenaar van president
John Kennedy, die werd ver
moord en zijn geheim mee zijn
graf innam.
Handelde McVeigh alleen met
medeverdachte Terry Nichols,
of waren er anderen bij betrok
ken? Rechtse groeperingen, die
anders altijd roepen om de
doodstraf, zijn nu voorzichtig.
Zij wijzen op tegenstrijdigheden
in de verklaringen van McVeig
hs companen en er zijn zelfs
mensen die beweren dat de FBI
een duistere rol heeft gespeeld
bij de aanslag en vooraf op de
hoogte zou zijn geweest van
McVeighs plannen maar niets
zou hebben ondernomen. De
dood van McVeigh zou sommi
gen heel goed kunnen uitko
men.
De twaalf juryleden zijn alle
maal voorstander van de
doodstraf. Het Amerikaanse fe
derale recht bepaalt dat tegen
standers van de doodstraf geen
jurylid kunnen zijn in een straf
zaak, waarin de doodstraf geëist
kan worden. Maar dat wil nog
niet zeggen dat de twaalf dus
voor het ter dood brengen van
McVeigh zullen zijn.
Gisteren werd begonnen met
een reeks uiterst emotionele ge
tuigenissen door overlevenden
en nabestaanden, waarmee de
openbare aanklagers de jury er
van proberen te overtuigen dat
McVeigh de doodstraf verdient.
washington hans de bruijn
correspondent
WIM STEVENHAGEN
„Een stem voor Sinn Fein is een
stem voor het geweld." De Ierse
premier John Bruton kreeg voor
die waarschuwing aan de voor
avond van de Britse verkiezin
gen een fikse straf. Meer dan
127.000 van de ongeveer één
miljoen Noord-Ieren gaven hun
stem aan Sinn Fein, goed voor
Lagerhuiszetels voor partijleider
Gerry Adams en tweede man
Martin McGuinness.
Bij de Noord-Ierse gemeente
raadsverkiezingen van vorige
week boekte Sinn Fein met 16,9
procent van de stemmen zelfs
het beste resultaat uit haar ge
schiedenis. Als gevolg daarvan
benoemde de raad van Belfast
deze week voor het eerst een
katholieke burgemeester van
gematigd-nationalistische
SDLP-huize. Hij kreeg de baan
omdat de dertien raadsleden
van Sinn Fein vóór hem en te
gen de unionistische kandidaat
stemden.
En als de opiniepeilingen niet
bedriegen, krijgt Bruton morgen
opnieuw straf. Dan zijn de kie
zers in de Ierse Republiek zelf
aan de beurt. Bruton's drie-par
tijencoalitie loopt grote kans te
worden afgelost door een twee
partij enverbond, geleid door
Bertie Ahem, de leider van Ier-
lands grootste partij Fianna Fail.
Een overwinning van Ahem zal
met vreugde worden begroet
door Sinn Fein en de IRA. Fian
na Fail stelt zich als partij im
mers op het standpunt dat de
Ierse premier de leider van de
héle Ierse nationalistische be
weging moet zijn, dus óók van
de Noord-Ierse republikeinen.
Tot woede van Bruton heeft
Ahem bovendien, ondanks eer
dere plechtige beloften van het
tegendeel, Noord-Ierland tot
een thema gemaakt in de verder
saaie Ierse verkiezingsstrijd.
Volgens Ahem loopt Bruton in
het Noord-Ierse vredesproces te
veel aan het handje van de Brit
se regering en is het de hoogste
tijd om weer met Sinn Fein in
gesprek te raken. De leider van
Fianna Fail bond op dat punt
weliswaar weer wat in, nadat af
gelopen weekeinde in Belfast
een zware IRA-autobom werd
gevonden en onschadelijk werd
gemaakt, maar hij had het toch
wel even gezegd.
Adams en McGuinness konden
zich daarom dinsdag met het
nodige optimisme melden bij
de heropening van de vredes
onderhandelingen in Belfast.
Net als vorig jaar leidde die de
monstratieve vertoning tot
niets, omdat zowel de Britse als
de Ierse regering op het stand
punt blijven dat Sinn Fein pas
mee mag praten over vrede als
de IRA, het militaire gezicht van
het Ierse nationalisme, de wa-
pens neerlegt.
De verhoudingen op het Ierse
eiland zijn echter het afgelopen
jaar danig in het voordeel van
Sinn Fein veranderd. De IRA-
terreur ging door, maar vooral
in Engeland, zodat Adams en
McGuinness in Noord-Ierland
de rol van teleurgestelde vrede
sapostelen konden blijven spe
len. Het weer oplaaiende ge
weld kwam in de provincie zelf
vooral van de kant van pro
testante milities, het afgelopen
Bertie Ahem schudt handen in Dublin. Hij heeft een goede kans om de
verkiezingen morgen te winnen. foto ap
weekeinde nog eens gedemon
streerd door het brute dood
schoppen van een protestante
politieman door een Oranje
bende in Ballymony. De daders
waren boos op hem omdat hij
in zijn functie een mars door
een katholieke wijk had helpen
verhinderen.
Sinn Fein vaart wel bij dit soort
wandaden. Voorspeld wordt dat
de partij morgen voor het eerst
sinds de Ierse onafhankelijkheid
in 1921 één of meer zetels gaat
veroveren van de 166 die er in
het Ierse parlement, de Dail, te
vergeven zijn.
Dat Sinn Fein de Dail tot nog
toe niet haalde, heeft histori
sche oorzaken. De wonden van
de Ierse burgeroorlog, waarin
harde en pragmatische nationa
listen elkaar te lijf gingen, zijn
na 75 jaar nog altijd diep. Bo
vendien heeft Sinn Fein in de
Republiek, anders dan in het
Noorden, te maken met meer
dan één concurrerende partij
die de fakkel van het Ierse na
tionalisme brandende houdt.
De toegenomen populariteit
van Sinn Fein zal het voor de
Britse en de toekomstige Ierse
regering echter nog moeilijker
maken om de partij buiten het
Noord-Ierseonderhandelings-
proces te houden. Bovendien is
het gewoonweg niet meer te
verkopen dat kleine protestante
partijen die relaties onderhou
den met gewapende milities wél
over een vredesregeling mogen
praten en Sinn Fein niet.
Het hoort overigens bij de irra
tionele aspecten van het Noord-
Ierse conflict dat er almaar
wordt gepraat over vrede, ter
wijl vooroordelen en ingeno
men standpunten dat tot een
uitzichtloze bezigheid maken.
Hoewel Groot-Brittannië zich
sinds de diverse tussen 1985 en
1995 gesloten Anglo-Ierse over
eenkomsten formeel niet meer
tegen Ierse eenwording uit
spreekt en Ierland formeel geen
aanspraken meer maakt op
Noord-Ierland, blijft voord dt
minieme protestante meerde
heid in Noord-Ierland verhin
deren dat het Ierse drama als
nog een gelukkig einde krijgt.
Het protestante onvermogen
om afstand te doen van de ba
met Groot-Brittannië wordt
echter danig in de hand gewe
door de ambivalente houding
van de katholieke Ieren uit de
Republiek en hun politici ten
opzichte van het IRA-geweldi
Sinn Fein. De Ieren willen gra
vrede, maar zien de weg daai
naartoe toch anders dan de
Britten. „Bruton slaagt er niet
om verder te kijken dan de si
pele eis dat de IRA de wapent
neer moet leggen", schreef bi
voorbeeld de progressieve Iriï
Times onlangs.
Daarmee wil gezegd zijn dat
premier niet zomaar mee hac
moeten gaan met de Brits-uit
nistische eis dat er pas met Si
Fein kan worden onderhande
als de IRA zijn wapens heeft
geleverd. Volgens de krant za
namelijk iedere Ierse premier
van welke huize dan ook, er a
een hekstentoer aan hebben
partijen überhaupt zonder be
lastende voorwaarden vooral
met elkaar om de tafel te krij
gen. Ontwapening is volgens
krant één van de stappen die
pas daarna moeten volgen,
stappen die 'leiderschap, in
zicht en toewijding' vergen. *-
londen hans geleunse
correspondent
Twee grote milieuorganisaties vieren dit
jaar hun 25-jarig bestaan: de stichting Na
tuur en Milieu en de Vereniging Milieude
fensie. Veel, heel veel is door deze en ande
re, vaak kleinere, maar zeker zo enthousias
te, organisaties bereikt. Als je het heel kort
wilt samenvatten kun je zeggen dat het mi
nisterie van milieu hun kind is. Een kind
met veeleisende ouders, maar dat mag ook
wel.
Het Nederlandse milieubeleid is ontstaan
tegen de achtergrond van wat in het begin
van de jaren zeventig als milieucrisis werd
aangemerkt. In die periode groeide het
milieubesef. Mede door diverse incidenten
(het eerste grote ongeluk met een supertan
ker, de Torrey Canyon, in 1967) en door al
lerlei publicaties (Club van Rome, 1972)
werd milieu een publiek onderwerp. De
milieubeweging heeft daarin een aanzienlij
ke rol gespeeld. Zij heeft er mede voor ge
zorgd dat milieu op de politieke agenda
werd gezet en gehouden. En niet zonder
succes.
Zonder overdrijven kun je zeggen dat
milieubeleid zich sinds de jaren 70 explosief
heeft ontwikkeld, mede dankzij een sterke
overheid, en dat milieu nu in bijna alle sec
toren van de samenleving is geïntegreerd.
Dat is bijzonder voor een belang dat niet
voor zichzelf kan spreken en opkomen. In
die zin hebben milieuorganisaties het ook
veel moeilijker dan de natuurorganisaties.
Natuur is zichtbaar, tastbaar, je kunt het
beleven en ervan genieten, de gevoelswaar
de is groot. Het is relatief eenvoudig de
handen daarvoor op elkaar te krijgen. Bij
wat wel het 'grijze' milieu wordt genoemd,
overheersen aspecten als gevaar, aantasting
van de gezondheid en de leefomgeving.
Voor een deel zijn die problemen moeilijk
zichtbaar te maken, omdat het gaat over
stoffen en gassen of over processen die pas
op lange termijn tot ernstige gevolgen lei
den. En dan is de natuurlijke reactie vaak
het bagatelliseren of ontkennen van het
probleem. Tegen die stroom in is het op
merkelijk dat het grijze milieu in het brand
punt van de belangstelling blijft staan, ook
bij het ontbreken van rampen."
De kracht van de milieubeweging is dat zij
de bezorgdheid van mensen uit dlle lagen
van de samenleving voor de kwaliteit van
hun leefomgeving mobiliseert en in politie
ke actie omzet. Die combinatie van een hel
der besef bij de mensen en eep sterke
milieubeweging is in elk land onmisbaar
om tot een goed milieubeleid te komen.
Maar die aandacht voor één centraal the
ma, het milieu, is tegelijkertijd haar zwakte.
Er zijn immers meer politieke problemen
waarvoor de overheid staat. Dat leidt soms
ging. Die spanningen zijn
onvermijdelijk en staan
zeker niet haaks op het
belang van het milieu. De
wisselwerking tussen
milieubeweging en over
heid is en blijft een zeer
belangrijke sleutel van het
succes van het Nederland
se milieubeleid.
Een hoge kwaliteit van de
leefomgeving heeft alles
van doen met ruimte en
ruimtegebruik. Voor mij is,
naast biodiversiteit en
energiegebruik, ruimte de
belangrijkste sleutelvoor-
raad voor een duurzame
samenleving. Het ministerie van VROM be
gint volgende maand een maatschappelijk
debat over de inrichting van Nederland in
2030.
Open ruimte is een belang geworden dat
zowel door de natuur- als de milieuorgani
saties nadrukkelijk wordt behartigd. Het
zou wel eens zo kunnen zijn dat ruimte
daarmee de schakel wordt die een veel ver
dere samenwerking tussen deze organisa
ties bevordert. En dat kan van belang zijn
/Morqneeb de Boer
voor beide soorten orga
nisaties.
Waar staan we nu, na 25
jaar? Nog lang niet alle
milieuproblemen hebben
we onder knie en op
sommige onderdelen,
zoals het klimaatbeleid
en de verzuring, zijn we
y daar zelfs nog ver van
daan. Anderzijds: op veel
gebieden zijn in Neder
land milieusuccessen ge
boekt. En er zijn steeds
meer technische moge
lijkheden die een groot
deel van de milieuproble
men kunnen oplossen.
Overheid, producenten
en consumenten zijn
steeds meer bereid zich daarvoor in te
spannen en de kosten te betalen die daar
mee;
AANPASSEN
Voor de komende 25 jaar moet onze aan
dacht zich vooral richten op het zodanig
aanpassen van onze economie dat we in de
behoefte van mensen kunnen voorzien met
veel minder energie en grondstoffen. We
moeten dus naar een milieu-efficiënte eco
nomie.
De overheid zal dat stimuleren. Ik zal als
milieuminister met mijn directe collega's
mij inspannen de milieuproductiviteit te
verhogen. Belangrijke veranderingen moe
ten tot stand komen in de productiewijzen
van de bedrijven en in de producten zelf. Er
zullen nieuwe transportmiddelen moeten
komen waarin het accent niet ligt op snel
heid en dynamiek maar op efficiency en
veiligheid. De overheid zal deze processen
heel actief moeten steunen vooral door er
voor te zorgen dat de belasting van het
milieu tot uitdrukking komt in prijzen en
belastingtarieven. Daarmee worden milieu
vriendelijke varianten goedkoper. Prijzen
moeten de waarheid over het milieu vertel
len.
Wat kan hierin de rol van de milieubewe
ging zijn? Binnen die beweging wordt een,
soms felle, discussie gevoerd tussen men
sen die vooral de idealen en de helderheid
voorop stellen, en mensen die, in overleg
met het bedrijfsleven en de overheid, willen
meewerken aan haalbare en concrete maat
regelen. Ik heb de indruk dat de laatste
groep steeds invloedrijker wordt. Het zal
geen verbazing wekken dat ik dat een goede
ontwikkeling acht.
De meer principiëlen zijn bang dat de ge
loofwaardigheid van de milieubeweging
verloren gaat als zij compromissen sluit.
Dat is niet terecht. Geloofwaardigheid is J
pas in het geding als de compromissen dte
je sluit, niet meer bijdragen aan het doel
jé voor ogen hebt. Die afweging moet tel-^
kens opnieuw worden gemaakt.
De milieubeweging kan via acties, zoals lto
uitlokken van negatieve publiciteit of hetg
oproepen tot een kopersstaking, producftg
ten onder druk zetten. Via campagnes kaQC
zij onder consumenten een groter milieum
bewustzijn creëren. En zij kan het draagCj
vergroten voor prijsverhogingen die nodi
zijn om het milieu tot uitdrukking te bre^(
gen in de prijzen.
Die afweging tussen idealisme en realisntj(
zal ook bij de milieubeweging de komend^
25 jaar van tijd tot tijd leiden tot rolprobl^
men. Een actiegroep of een vakbond, daigj(
de kwestie. Wat mij betreft mag het een pg
vakbond zijn. De vakbond voor het milie^
mi
margreeth de boer L-
Margreeth de Boer is minister van volkeg
huisvesting, ruimtelijke ordening en re(
milieubeheer
Sean Caraf bekijkt het 'bloemenhek' bij het ontplofte kantoorgebouw in Oklahoma City. Zijn ouders vonden het bij alle commotie rond het proces wel tijd dat hij de plek des onheils
eens met eigen ogen zou zien. foto »ap» gail os
