Op de barricaden voor C02-hysterie
Wetenschap Techniek
Boekje over sterrenkunde
11
fe
DONDERDAG 5 JUNI 1997
Planten tesen stress
Een plantje op het bureau is
nog niet zo'n slecht idee. Groen
op kantoor verbetert het bin
nenklimaat en het personeel
voelt zich er prettiger bij. Noors
onderzoek heeft deze vermoe
dens bevestigd.
Het effect van planten in een
kantoorgebouw op het perso
neel is serieus onderzocht in het
hoofdkantoor van de Noorse
oliemaatschappij Statoil. Dertig
ruimten met veel planten wer
den vergeleken met evenveel
kantoren zonder planten. Groe-
BEN APELDOORN
Jammer, jammer, jammer. Ver
schijnt er eindelijk een voor le
ken begrijpelijk geschreven
boekje over sterrenkunde, is het
uiterst karig geïllustreerd en
daardoor weer een teleurstel
lend onaantrekkelijke letterbrij.
Een paar eenvoudige schetsen
hadden daar al veel aan kunnen
verhelpen.
De titel van het 125 pagina's tel
lende boekje, geschreven door
Henri Bosveld, medewerker van
de Gelderse volkssterrenwacht
'Phoenix' te Lochem, slaat ook
op onze aarde. Zonder onze ei
gen zon - een ster - die de aarde
overspoelt met licht en warmte,
zou er geen leven zijn. In het
oneindige heelal moeten er an-
'Sterren als Hoeders van Leven' door Henri
Bosveld. Uitgave: Volkssterrcntvacht Phoe
nix' te Lochem. 27,50 gulden.
Koolmeesjes met pasgeboren
jongen besteden gemiddeld ten
minste eenderde van hun
nachtrust aan het verwijderen
van vlooien uit hun nesten.
Overdag zijn deze niet uitgesla
pen mezen evenwel even actief
als hun soortgenoten waarvan
de nesten niet door ongedierte
zijn bewoond.
Bovendien zijn het enkel de
wijfjes die zich om deze voor
hun jongen levensreddende
nesthygiëne bekommeren. De
mannetjes trekken zich van het
ongedierte niets aan en slapen
onbezorgd door, ofschoon zij
zich voor het overige in gelijke
mate voor het voeren en be
schermen van hun jongen in
zetten.
Zwitserse zoölogen van de uni
versiteit van Bern hebben het
afgelopen jaar experimenten
uitgevoerd met betrekking tot
de nestbescherming van vogels
tegen parasieten. Zij bevolkten
enkel mezennesten in een beu
kenbos met de bijzonder agres
sieve en bloedzuigende kippen-
vlooien en ontsmetten de ande
re nesten met microgolfappara-
tuur van mogelijke parasieten.
Met videocamera's bestudeer
den zij vervolgens het gedrag
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Kort samengevat: Het hert
heeft weer een vogel ingeslikt
(6); 4. Duitse dichter met een
mes (8); 6. Pap staat in de twee
de reeks (3); 7. Lichaamsdeel
waar men weinig aan heeft (3);
9. Arme bok (7); 11. Russisch
straalvliegtuig (5).
Verticaal:
1Overblijfsel van een gemengde
delfstof (4); 2. Gors met rauw ge
luid (5); 3. Drink het weer met
nadruk! (4); 5. Kom liever wat
vroeger! (6): 6. Sluitend vervoer
middel (3); 8. Met een schuiver
komt de academicus van de lad
der (4); 10. Ongezouten wijn
oogst (3).
KRUISWOORDRAADSEL
-bus-dik-
t-wagon-1
re-pan-ei
eed-l-bel
er-wak-na
-blij-alm-
j a-kip-as
aas-m-aal
ar-bal-la
r-demon-k
-mijn-mus-
ne en bloeiende planten zuive
ren de lucht en zorgen voor een
goede luchtvochtigheid. Daar
door nemen de gezondheids
klachten van werknemers af.
Huidirritaties aan gezicht, han
den en oren waren belangrijk
minder in de plantenrijke kan
toren. Een plant achter een
beeldscherm verminderde de
klachten over hoofdpijn met
een derde. Ook het psychisch
welzijn van het personeel bleek
in groene kantoren beduidend
hoger te liggen. Dit uitte zich in
minder spanningen, vermoeid
heid en stress.
dere zonnen zijn die andere,
onbekende planeten overspoe
len met licht en warmte. Plane
ten waar misschien wel intelli
gente levensvormen tot was
dom kwamen. Of: nog zullen
komen.
In thema's, getiteld 'Leven',
'Zonnestelsel', 'Sterren' en 'On
derzoek', gaat Bosveld daar na
der op in. Het positieve van het
boekje is de eenvoud waarmee
dat gebeurt: de taal is helder en
nergens wordt moeilijk gedaan
over al die ingewikkeldheden
die de wetenschap sterrenkun
de zo rijk is. De uitgave werd
gesteund door het Anjerfonds
en de SNS-bank.
Vlooien verstoren vogelslaap
ovan de vogels zowel in de be
smette als in de ontvlooide nes
ten.
Overdag stoorden de met vlooi
en geplaagde mezen zich blijk
baar niet aan het ongedierte.
Zodra de nacht was ingevallen
begonnen de wijfjes echter aan
een intensieve vlooienjacht op
hun jongen en in de nestwand.
Door vlooien geplaagde jongen
leken overdag minder actief en
toonden minder appetijt dan de
jongen in schone nesten.
Hoe de mezenwijfjes van hun
drastisch verkorte nachtrust
herstelden, konden de weten
schappers niet achterhalen. Tij
dens de dag vertoonden zij de
zelfde koortsachtige activiteit
als hun uitgeslapen buren en
probeerden zij ook niet de man
netjes meer dan normaal met
het voedselzoeken te belasten.
Nesthygiëne blijkt dus bij vo
gels, althans bij de geobserveer
de koolmeesjes, een typisch
wouwelijke aangelegenheid te
zijn. Volgens de Zwitserse zoöl
ogen, die hun bevindingen in
het vaktijdschrift 'Animal Beha
viour' publiceerden, is dit ge
drag wellicht terug te voeren op
het beschermingsinstinct van
de wijfjes voor hun jongen en
niet zozeer op louter schoon
maakwoede.
TOMPOES
Tom Poes en de Tijwisselaar
Kapitein Wal Rus slikte moeilijk.
Toen keerde hij zich om en begon
met zware schreden naar de eenvou
dige herberg te lopen die niet ver van
de steiger oprees.
„Komaan Tom Poes", sprak heer
Bommel. „Laten wij thans dit eiland
gaan bezichtigen. Er zal hier heel wat
leerzaams en nuttigs te zien zijn, ver
moed ik. En kijk, jij mag mijn boeken
dragen. Ik ben blij, dat ik ze meege
nomen heb, want ze hebben hun nut
al bewezen, wat jij?"
Zo sprekende volgde hij de gezag
voerder landinwaarts en Tom Poes
sloot zich bij het groepje aan.
De leerling-tij wisselaar stond pijnlijk
getroffen bij het plankier. „Bah!"
mompelde hij bitter. „Horrel Hork
had gelijk. Vreemdelingen hebben
weke harsens en harde harten. En
harde zolen. En ik dacht nog wel, dat
hun bezoek een verzetje zou zijn.
Ach, ik zal het nooit leren."
Hij was zo in zijn zorgen verdiept,
dat hij niet bemerkte hoe zijn leer
meester hem van achter benaderde -
en hij schrok pas op toen deze een
schraal kuchje liet horen.
„Zo Kobbe", zei de tijwisselaar met
dunne stem. „Heb je hard gewekt?
Heb je in deemoed en oplettendheid
mijn lessen gevolgd?"
„J-ja, Oene", riep de ander haastig.
„Het was heel knap, werkelijk!"
„lij ben ook heel knap", hernam de
grijsaard. „Jij bent toch degene, die
achter mijn rug de vloed heeft tegen
gehouden, nietwaar Kobbe?"
„J-ja", zei de leerling bedrukt. Maar
die vreemdeling was er boos om, Oe
ne. Ik heb gemerkt, dat lui van de
grote wereld héél ruw zijn als ze
kwaad worden!"
„Zij niet alleen, Kobbe Kobbema!"
riep de oude knersend. „Je eigen
leermeester ook!"
En hij voegde de daad bij het woord.
REDACTIE SASKIA STOELINGA 023-5V
H
W
R
DOOR JAN VISSER
De zeemist heeft gisteren geen negatief stempel ge
drukt op het weerbeeld langs onze stranden. Alleen de
Zuid-Hollandse kust had er 's ochtends mee te maken.
Tijdens de middaguren was het overal zonnig maar
door een noordelijk windje bleef het in de kustgebieden
aan de koele kant.
In Bloemendaal stokte het kwik op 16,4 en op Valken
burg/Leiden bij 17,6 graden. Schiphol deed echter
weer mee met het binnenland. Het werd daar 21,9 gra
den; in Brabant en Limburg werden maxima geregi
streerd tot 25-26 graden. Doordat de wind uit het oos
ten is gaan waaien zijn dergelijke temperaturen van
daag ook bij ons gemeten. Morgen hebben we opnieuw
temperaturen omstreeks 25 graden en gevoelsmatig
doet het nog warmer aan. Met een naar zuidelijke rich
tingen draaiende wind wordt namelijk vochtigere lucht
aangevoerd. Wel passeert een front dat gekoppeld is
aan een storing boven de Britse eilanden.
Onder invloed van het front kan er een regen- of on
weersbui tot ontwikkeling komen. Toch laat ook de zon
zich nu en dan zien. Voor het weekeinde is een diepe
depressie van belang die over het westelijk deel van de
Britse eilanden naar het noorden koerst. De depressie
veroorzaakt bij ons enkele regen- en onweersbuien. De
temperaturen blijven evenwel op peil. Het wordt 's
middags nog gemakkelijk meer dan 20 graden en af
hankelijk van de hoeveelheid zonneschijn zijn op zater
dag nog uitersten mogelijk tot ongeveer 25 graden. In
mei is er gemiddeld meer neerslag gevallen dan nor
maal. In Hazerswoude werd 88 mm opgevangen, Val
kenburg 75, Stompwijk 73, Schiphol 69, Santpoort-
Noord 61 en Haarlem-West 60 mm. Het regiogemid
delde voor een doorsnee meimaand bedraagt 54 mm.
Op andere plaatsen in het land viel plaatselijk meer
dan 100 mm: lokaal zelfs 140. Zware buien,- onder
meer tijdens het Pinksterweekeinde, waren debet aan
de grote verschillen.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
In het zuidoosten eerst
flink wat zon. Verder van
het westen uit meer be
wolking en vooral langs de
westkust enkele buien.
Maxima oplopend naar 16
graden in het noorden tot
meer dan 20 in het zuid
oosten.
Zweden:
Flinke zonnige perioden.
In het noorden mogelijk
wat wolkenvelden maar
vijwel overal droog. Iets
hogere maxima; morgen
uiteenlopend van 19 gra
den in Lapland tot ruim
20 in het midden of zui-
Denemarken:
Morgen nog flink zonnig
en droog. Morgen meer
bewolking en een toene
mende kans op een regen-
of onweersbui. Middagtemperaturen
rond 23 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Overgang naar wisselvallig weer. Af en
toe zon en geregeld buien, waarvan
sommige met onweer. Middagtempera-
tuur uiteenlopend van een graad of 16
in het noorden tot rond 20 in het zui-
België en Luxemburg:
Wolkenvelden, maar ook af en toe zon.
Beide dagen kans op enkele buien, mo
gelijk met onweer. Middagtemperatuur
rond 23 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Wisselend bewolkt en van tijd tot tijd
enkele regen- en onweersbuien. Morgen
in het oosten een kleinere buienkans.
Middagtemperatuur tussen 22 en 27
graden.
Portugal:
Wisselend bewolkt en een aantal regen-
of onweersbuien, vooral morgen met
plaatselijk veel neerslag en veel wind.
Middagtemperatuur uiteenlopend van
een graad of 20 aan zee tot meer dan
25 in het binnenland.
Madeira:
Vandaag zonnige perioden. Morgen
meer bewolking en kans op-een bui.
Middagtemperatuur ongeveer 23 gra-
Spanje:
Naast zonnige perioden vooral in het
noorden en westen ook enkele buien,
soms met onweer. Vooral morgen warm
met piaxima van rond 23 in het noord
westen tot meer dan 30 in het binnen-
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden
later meer bewolking
bui, misschien met onwee
peratuur rond 26 graden.
Marokko:
Westkust: flinke zonnige perioden en
vrijwel overal droog. Maxima vlak aan
zee rond 25 graden.
Tunesië:
Vandaag enkeevige buien, ook met on
weer. Morgen van het westen uit meer
zon en droog. Aan zee middagtempera
tuur rond 25 graden, landinwaarts war-
Zuid-Frankrijk:
Vooral vandaag een aantal flinke regen
en onweersbuien. Morgen op veel plaat
sen droog en geregeld zon. Middagtem
peratuur op vandaag rond 22 graden,
morgen rond 26.
Mallorca en Ibiza:
Vandaag eerst nog kans op een regen- of
onweersbui maar geleidelijk meer zon
en morgen droog. Vrij warm met maxima
rond 27 graden.
Italië:
Van het westen uit meer bewolking en
buien, vaak met onweer. Morgen van het
westen uit weer opklaringen en geleide
lijk droog. Vrij warm met bijna overal
maxima tussen 25 en 30 graden
Corsica en Sardinië:
Vandaag enkele pittige regen- en on
weersbuien. Morgen opnieuw droog en
zonnige perioden. Middagtemperatuur
tussen 23 en 28 graden.
Malta:
Zonnige perioden en morgen kans op
een bui, misschiën met onweer. Mid
dagtemperatuur rond 28 graden.
Griekenland en Kreta:
Vrij zonnig en droog maar later in de het
noorden mogelijk een onweersbuen.
Middagtemperatuur langs de kusten
rond 25 graden, landinwaarts iets war-
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig; met name in het noorden
soms ook bewolking en kans op een bui.
Middagtemperatuur tussen 23 en 29
graden.
Duitsland:
Vandaag zonnig, in het zuidwesten en
westen toenemende kans op een regen-
of onweersbui Vandaag ook elders meer
bewolkmg'en kans op een bui. Middag
temperatuur rond 25 graden, in het zui
den vandaag lokaal 30.
Zwitserland:
Maxima"
Vandaag half tot zwaar bewolkt
aan de zuidflank van de Alpen enk
gen- en onweersbuien. Morgen i
meeste plaatsen droog en zonnige!
den. Middagtemperatuur rond 2
den, maar vandaag aan de zuidflaj
de Alpen minder warm.
Oostenrijk:
Zonnige perioden, maar vooral i
westen ook kans op enkele regen-i
weersbuien. MiddagtemperatuurI
24 en 28 graden.
Polen: n
Droog en flink wat zc
pend naar 22 graden
26 in het westen
Tsjechië en Slowakije: 0
Flinke zonnige perioden en een@
kans op een regen- of onweersbui
dagtemperatuur omstreeks 25 grajj
Hongarije:
Vandaag zonnig, morgen meer i
king en kans op een regen- of orT:
bui. Middagtemperatuur ongeveJ
graden. ie
VRIJDAG 6 JUNI 1997
Zon- en maanstanden n
Zon op 05.23 Zon onder P
Maan op 06.46 Maan onder®'
Waterstand )r
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.02 17.31 04.35
Laag 00,40 13.04 00.21 «p
Weerrapporten 05 juni 08 uur: ,11
morgen
i kans op een
Middagtem-
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Athene
Barcelona
Boedapest
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
licht bew.
licht bew.
licht bew
licht bew.
licht bew
licht bew.
half bew.
half bew
'f A
licht bew
regenbui
licht bew.
Split r
Stockholm I
Warschau I
Wenen t
Zurich f
Bangkok I
Buenos Aires r
Casablanca I
Johannesburg c
Los Angeles z
regenbui
half bew
Frits Bottelier, leven in dienst van wetenschap
GPD
Een nieuwe dag breekt door bo
ven zijn grijze kuif. Professor
doctor Böttcher geniet. Het
aanbreken van een nieuw et
maal betekent dat hij weer uit
dagingen kan aangaan. Eenent
achtig is hij nu alweer. De
Haagse professor oogt aanzien
lijk jonger. „Ik vind de buiten
kant niet zo belangrijk. Het gaat
om je innerlijk. Om je hart en
vooral om je hoofd", zegt hij,
Carl Johan Friedrich (Frits)
Böttcher, op 17 oktober 1915
geboren in Rotterdam als zoon
van een maatkleermaker, is nog
altijd gezegend met een gezond
stel hersens. „Ik werk elke dag
minstens acht uur. Het houdt
me jong", zegt hij.
De vooraanstaande onderzoe
ker die zijn leven in dienst van
de wetenschap heeft gesteld,
bereikte onlangs een mijlpaal.
Hij was vijftig jaar professor.
Böttcher gunde zich nauwelijks
de tijd zijn jubileum extra luis
ter bij te zetten. Er is werk aan
de winkel. Zodra er sprake is
van wat hij beschrijft als een
C02-hysterie, beklimt hij na
mens het Global Institute of Na
tural Resources, waarvan hij
voorzitter is, de barricaden.
Vorige week was het weer prijs.
Het Worldwatch Institute in
Washington kwam met een
alarmerend rapport waarin
stond dat er vorig jaar een re-
cordhoeveelheid kooldioxide
(6,25 miljard ton) wereldwijd is
uitgestoten. De kranten kopten
onrustbarend, maar Böttcher
schudde het hoofd: „Wat willen
ze nu met die cijfers bereiken?
Dat er algehele paniek uit
breekt? Het Worldwatch Institu
te zou toch allereerst het feit
moeten vermelden dat de plan
tenwereld snakt naar meer
C02."
De mede-oprichter van de Club
van Rome, de internationale
groep van vooraanstaande we
tenschappers, politici en onder
nemers (waarvan Böttcher te
genwoordig erelid is) behoort
tot een groep 'dissidenten' wat
betreft de broeikas-hypothese.
Böttcher heeft grote twijfels of
de uitstoot van kooldioxide zal
leiden tot een verandering van
het klimaat.
„Het volk wordt door paniek
zaaiers op het verkeerde been
gezet", zegt hij. „Ik ben een van
de wetenschappers die zijn nek
durft uit te steken, omdat ik
niets te verliezen heb. Het
broeikaseffect is het vakgebied
van een handvol klimatologen,
die elk jaar vele honderden mil
joenen voor hun dure compu
tersimulaties nodig hebben. Ze
zijn internationaal georgani
seerd en de politici gaan af op
hun voorspellingen. Vorig jaar
heeft het kabinet-Kok niet voor
niets besloten om 750 miljoen
ter beschikking te stellen om de
emissie van C02 terug te drin-
Professor Böttcher: „Het volk wordt door paniekzaaiers op het verkeerde been gezet. Als C02 schadelijk is,
dan zou niemand toch meer mousserende dranken zoals champagne kunnen drinken." foto gpd
gen. Omdat de nadruk wordt
gelegd op dit 'schijnprobleem'
leidt dit de aandacht af van de
werkelijke milieu-problemen
zoals de water-, bodem- en
luchtverontreiniging. Vooral de
voorziening van drinkwater is in
de gehele wereld maar matig
geregeld. Maar dat zijn natuur
lijk geen onderwerpen waarmee
je als minister internationaal
scoort."
De Haagse emeritus hoogleraar
fysische chemie legt er de na
druk op dat kooldioxide juist de
belangrijkste grondstof is voor
de plantengroei. „En als de
planten beter groeien, dan ver
betert de wereldvoedselsituatie.
Bovendien is koolzuurgas abso
luut onschadelijk voor mens en
dier. Als kooldioxide schadelijk
is, dan zou niemand toch meer
mousserende dranken zoals
champagne kunnen drinken. Ik
krijg gelukkig steeds meer me
destanders. Wellicht maak ik
het nog mee dat regeringen en
wetenschappers hun aandacht
uitsluitend aan werkelijk grote
milieuproblemen besteden. Zo
lang mensen denken dat de uit
stoot van C02 een klimaatsver
andering veroorzaakt, blijf ik
ageren. In het rapport van het
WorldWatch Institute werd
meteen weer die koppeling met
het broeikaseffect gemaakt. Het
klimaat verandert helemaal niet
door kooldioxide-uitsoot, maar
door de variaties van de mag
neetvelden van de zon, zoals
aangetoond door enige mede
werkers van Deens meteorolo
gisch instituut. Van 1920 tot
1970 was er zelfs een geleidelij
ke daling van de gemiddelde
temperatuur in de wereld. Er
werd toen gewaarschuwd voor
een nieuwe ijstijd. De stijgingen
van de laatste jaren, veroorzaakt
door de magneetvelden, van de
zon nemen nu weer wat af.
Maar dat zeggen ze niet bij het
Worldwatch Institute.
Frits Böttcher berijdt graag zijn
stokpaardje. „De mensen moe
ten niet denken dat ik alleen
maar bezig ben met mijn cam
pagne tegen de C02-hysterie".
Hij heeft onder meer in de jaren
vijftig een instituut gesticht voor
onderzoek naar het aftakelen
van de menselijke slagaders.
Böttcher was de eerste voorzit
ter van de Raad van Advies van
het Wetenschapsbeleid. Lid van
de Wetenschappelijke Raad
voor het Regeringsbeleid en ad
viseur van de reaseach-coörina-
tor van de Koninklijke Shell
Groep. Böttcher heeft tot 1980
een aantal commissariaten ver
vuld bij bedrijven als Hoog
ovens, Volker Stevin, Gist-bro-
cades en Pakhoed en is, als ge
zegd, vijftig jaar geleden begon
nen als hoogleraar in de fysi
sche chemie aan de Rijksuni
versiteit in Leiden. „Sinds 25
jaar ben ik geïnteresseerd in de
natuurlijke hulpbronnen en dan
vooral hoe de mens daarvan af
hankelijk is en hoe die hulp
bronnen van invloed zijn op de
machtsverhoudingen in de we
reld. Denk maar aan de Golfcri
sis, of de oliecrisis. De wereld
draait om natuurlijke hulpbron
nen."
Hoewel de professor geen uit
daging uit de weg gaat en graag
elk besteedbaar uur als weten
schapper invult, beseft Frits
Böttcher ook dat er meer is dan
studie, geestelijke verrijking, of
de strijd voor een beter milieu.
„Ik ben een verwoed schaker en
speel graag piano", zegt hij. „Als
ik achter het schaakbord zit, of
tegen de computer speel, kom
ik tot rust en realiseer ik me dat
ik als hoogleraar eigenlijk een
luizenleventje heb gehad.' Mijn
vader, die heeft pas echt hard
moeten werken als kleermaker.
Ik heb altijd een enorme be
wondering gehad voor mensen
die een echt ambacht uitoefen
den. Ik nam mijn studenten niet
voor niets mee naar een vak
man, een glasblazer, of instru
mentmaker. Dames en heren,
zei ik dan: vergeleken met deze
vakmensen, rommelen wij, we
tenschappers, eigenlijk maar
een beetje aan."
