'Zuurpruim' tegen informatie-afval I
Scheidende directeur Verwaayen: PTT kan wel tegen stootje
Portretrecht geen
goed middel tegen
beelden verdachte
Feiten &Meningen
eeuw^W
Huisvrienden
WOENSDAG 4 JUN11997
Nee, oud-staatssecretaris A.J. Evenhuis, zijn zwager G.J.
Meppelink en oud-directeur B. Ketelaar van de Gronin
ger Kredietbank (GKB) hadden even geen behoefte aan
publiciteit. Buiten de Groningse rechtbank probeerden
zijn advocaten Evenhuis die net als zijn zwager in de
fraudezaak rond de GKB anderhalf jaar cel tegen zich
hoorde eisen, terwijl Ketelaar mogelijk zelfs een jaar
meer krijgt lijfelijk af te schermen van televisiecame
ra's en fotografen.
Van opnamen in de rechtszaal was al helemaal geen
sprake. Televisieprogramma's en persfotografen kon
den rekenen op tegenmaatregelen als zij de ex-politi
cus in het verdachtenbankje aan het publiek zouden
vertonen. In dat geval zou een schadeclaim worden in
gediend wegens schending van het in de Auteurswet
omschreven portretrecht: iemand die daar een 'redelijk
belang' bij heeft, kan zich verzetten tegen de publicatie
van zijn portret.
Het valt echter te betwijfelen of dit ook geldt voor
verdachten in strafzaken. De moordenaar van Gerrit
Jan Heijn beriep zich in een geding tegen een tijd
schrift vergeefs op zijn portretrecht. In de zaak tegen
een ontvoerder van Heineken verloor de verdachte een
kort geding waarmee hij een verbod op filmen in de
rechtszaal probeerde af te dwingen.
Het portretrecht is geen goed middel om publiciteit
over strafzaken aan banden te leggen. Toch kunnen
verdachten wel degelijk aanspraak maken op bescher
ming van hun privacy. Het is de rechter die van geval
tot geval beslist of in de rechtszaal camera's en fotogra
fen worden toegelaten. Punt van overweging is daarbij
of verdachten onevenredige schade lijden als zij her
kenbaar in beeld komen.
Iedereen die niet is veroordeeld
moet voor onschuldig worden ge
houden. Het proces zelf kan als een
vernedering worden ervaren. De
openbaarheid werkt soms als
schandpaal. Ook slachtoffers van
misdrijven die moeten optreden als
getuigen kunnen publiciteit hinder
lijk of bedreigend vinden.
De privacy van verdachten en ge
tuigen verdient daarom bescher
ming, maar niet ten koste van de
openbaarheid van de rechtspraak.
Doorgaans wordt de identiteit van
betrokkenen bij een strafzaak in de
Nederlandse media niet vermeld.
Dat ligt anders als de verdachte een
algemeen bekende figuur is. Het
zou zonder meer lachwekkend zijn om te spreken van
'een oud-staatssecretaris' zonder te zeggen wie be
doeld wordt. En het is toch bekend hoe Evenhuis eruit
ziet? Zijn portret zit in elk krantenarchief.
De vraag of de privacy van Evenhuis in de Groningse
fraudezaak door de media is geschonden, moet dan
ook in ruimer verband worden gesteld: hebben ver
dachten een vetorecht ten Aanzien van de toelating van
televisiecamera's en persfotografen bij hun berechting?
Deze discussie woedt al jaren en is als gevolg van de
Hakkelaar-zaak op de spits gedreven.
Ook de aard van de strafzaak is namelijk een punt
van overweging. Als het openbaar ministerie en de ver
dedigers onderling een mediaoorlog beginnen, zoals in
het Hakkelaar-proces, is het onzin met een beschuldi
gende ringer naar de media te wijzen. Wie de publici
teit zelf zoekt, kan de media geen gebrek aan*terughou-
dendheid verwijten. Intussen kruisen juristen en jour
nalisten de degens over wal al 'de mediatisering van
het recht' wordt genoemd.
Tegenstanders van camera's in de rechtszaal vrezen
dat strafprocessen gaan ontaarden in een mediacircus.
Officieren van justitie en advocaten zouden zich onder
invloed van de televisie als volksmenners ontpoppen.
Emoties, soundbites en media-training zouden belang
rijker worden dan juridische nuances. Met alle gevaren
van dien voor de kwaliteit van de rechtsgang. En ook
de rechter zou onder invloed van de publieke opinie
kunnen geraken.
Deze argumenten hebben minister Sorgdrager (justi
tie) in conflict gebracht met haar eigen partij. D66
dringt in de Tweede Kamer aan op een wettelijke rege
ling om televisie- en fotojournalisten vrije toegang tot
de rechtszaal te geven, onder door de rechter te bepa
len voorwaarden. De professionele deelnemers aan een
proces kunnen en mogen zich niet aan de openbaar
heid onttrekken.
Wat de verdachte betreft, is een uitzondering moge
lijk als er gegronde bezwaren tegen zijn dat iemand
herkenbaar in beeld komt. Maar een vetorecht voor de
verdachte over beslissingen aangaande openbaarheid
is uiteindelijk in strijd met het beginsel dat de recht
spraak via de media door het publiek gecontroleerd
moet kunnen worden. Niemand is voor geheime recht
spraak.
Het onderscheid dat nog altijd wordt gemaakt tussen
de kranten en de audiovisuele media heeft vooral te
maken met wantrouwen tegen de telerisiejournalistiek.
Deze zou alleen maar uit zijn op hoge kijkcijfers, sensa
tie en soap. Maar telerisiejournalisten handelen in we
zen niet anders dan dagbladjournalisten. In beide
groepen vallen serieuze professionals en figureren zon
der beroepsethiek te vinden. Het openbaarheidsprin
cipe mag niet afhankelijk zijn van journalistieke kwali
teit.
Ook de televisie kan verdachten en getuigen vrijwa
ren van vernederende aantasting van de privacy. Aan
de andere kant: evenmin als van de schrijvende pers
kan van de televisie of van fotojournalisten worden
verlangd dat zij iemand als Evenhuis, met diens histo
rie in het openbare bestuur, behoeden voor onge
wenste publiciteit.
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
WIM STEVENHAGEN
Cultuw-filosoofNeil Postman keert zich na de televisie tegen Internet
)c
matie waar niemand om heeft
gevraagd, dat de betekenis ons
ontgaat. We kampen met infor
matie-afval. Het is een pro
bleem dat president Clinton
jammer genoeg niet bespreek
baar maakt."
Tot zijn opluchting ziet Post
man een tendens die hem sterkt
in zijn opvatting dat een over
weldigende hoeveelheid infor
matie moedeloos maakt. ,,In
Amerika haken veel Internetters
alweer af. Ze komen tot de ont
dekking dat Internet hun leven
meer verstoort dan dat het iets
toevoegt."
Sommige critici vinden Post
man maar een zuurpruim, die
bezig is met achterhoedege
vechten. Volkskrant-columnist
Jan Blokker omschreef hem ooit
als een 'mopperkont'. Postman
beseft het maar al te goed.
„Vaak zien mensen mij als een
zeurpiet, maar dat is niet waar.
Ik wil alleen maar dat mensen
een volwassen standpunt inne
men ten opzichte van technolo
gie. Laten we alsjeblieft kritisch
zijn en de voor- en nadelen on
der ogen zien. Het is te riskant
om elke technologische ontdek
king maar te omhelzen."
Als voorbeeld haalt hij de auto
aan. Een geweldige uitvinding
maar tegelijkertijd een milieu
vervuiler van de eerste orde.
Door beter na te denken had
misschien voorkomen kunnen
worden dat er steeds meer au
towegen werden aangelegd. In
Los Angeles kun je nauwelijks
nog ademhalen, zegt Postman.
„Ik ben geen moraalridder, ab
soluut niet. Als er een technolo
gie is die waardevol is voor mij,
dan gebruik ik hem. Ik ben niet
gek. Natuurlijk heb ik een auto,
maar een computer zal ik van
mijn leven niet gebruiken. Ik
schrijf alle artikelen en boeken
nog met de hand. Gewoon, om
dat ik het blanco papier wil voe
len. Maar dat is voor iedereen
weer anders. Waar het mij om
gaat is dat je de menselijke pro
gressie niet gelijk stelt aan tech
nologische vooruitgang, wat
veel mensen wél doen. Het ver
haal van technologie iiber alles
is verkeerd."
De belangrijkste plek om de god
ei
van de technologie en van helP
consumentisme van repliek tP
dienen, vindt Postman de ei
school. Een plek waar kindere
leren respect voor elkaar en dP
aarde te hebben. „De opvoe
ding moet je niet overlaten a^
de mediabazen en soaps als
Bold and the Beautifid. Schol&i
moeten kinderen leren kritisce
te zijn, laten zien dat er een au
dere manier is om je leven zirvi
te geven dan alleen maar kopu-
en nog eens kopen." e
r
AMSTERDAM TACO VAN DER MARKfe
Toen televisie nog iets bijzonders was,
waarschuwde hij al tegen de dreigende
gevaren van het medium. En nog
steeds gaat de Amerikaanse cultuurfilo
soof Neil Postman het gevecht aan te
gen nieuwe technologische ontwikke
lingen, zoals nu het Internet. Mensen
moeten weten wat ze in huis halen,
vindt hij. Een vurig pleidooi voor kriti
sche consumenten. „Er is een enorme
hoeveelheid aan informatie waar nie
mand om heeft gevraagd. Alsjeblieft,
stop het gejuich."
Het kan bijna geen toeval zijn.
Nèt in een periode waarin
wordt gediscussieerd over de
schadelijke invloeden van ge
weld op tv, is Neil Postman in
Nederland. Alsof hij hoogstper
soonlijk zijn gelijk komt halen.
De hoogleraar cultuur- en com
municatiewetenschappen aan
de Universiteit van New York
werd wereldberoemd met zijn
boek Amusing Ourselves to De
ath (1985).
Hierin beschreef hij de macht
van de televisie, die alles tot
amusement degradeert. Hij
plaatste grote vraagtekens bij
het bestaansrecht van een be
schaving waarin kinderen voor
hun twintigste jaar al bijna een
miljoen televisiereclames heb
ben gezien. Kan iemand na zo'n
jarenlang bombardement nog
kritisch in het leven staan?
Postmans kruistocht tegen het
blinde vertrouwen in technolo
gie heeft in de loop der jaren
steeds meer navolgers gekre
gen. Op het zonnige buitenter
ras van het Amsterdamse Am-
stel Hotel moet hij er een beetje
minzaam om lachen. „Begin ja
ren zestig waarschuwde ik al dat
televisie onze levens zou gaan
bepalen. En pas nu zie je dat
mensen zich ernstige zorgen
maken over de effecten van bij
voorbeeld geweldfilms. Het
duurt blijkbaar lang voordat
mensen zich daar bewust van
worden."
Het zou een waarschuwing
moeten zijn bij de introductie
van nieuwe technologieën.
Maar het lijkt of de mens van
Grote belangstelling
voor het 'Intemet-ei-
land' op het Pentacol-
lege te Spijkenisse.
Volgens Postman is
de school juist dè
plek om de god van
de technologie van
repliek te dienen.
FOTO ANP
vorige ervaringen niets wil le
ren. En daarom steekt Postman
geregeld het wijsvingertje om
hoog. Het moet anders, is zijn
credo. Maar veel hoop op een
ommekeer in het derde millen
nium heeft hij niet. Postman is
wars van het denken dat de
nieuwe eeuw veel nieuwe mo
gelijkheden zal bieden. De pro
blemen blijven hetzelfde, zegt
hij.
„Eén van de grootste proble
men is de informatiestroom.
Mensen die enthousiast zijn
over Internet en andere compu
tertechnologieën zijn reactio
nair. Ze denken dat er een te
kort is aan informatie. Maar dat
is al lang opgelost. Er is zó'n
enorme hoeveelheid aan infor-
M&T ZÖMÊfc-WINT642TIJP-'"
f foofcr IN MUM kipknên
K NU VC&Ê Of ^OfflSfcÜlT J
2fcTTENj„7
6M ALS /WKI HOHPÉiE. "VAfcÜ
AFT0T WAfliü. 1 ©i
2ooo AnreTIK-juist y
t?Ak) W0E£"'- Vl€£ Yh >1
OF
#- l m «uKERta
IE ^Vrr si
„Ik moet daar niet langs gaan,
want dan kan ik de verleiding niet
weerstaan. Ze zijn zó ontzettend
schattig", zei ze. Twee dagen later
kwam ze dus toch thuis met dat
I BAKGtLUNA i 'aiierschattigste' jonge puppie, dat
haar speels in de vinger beet. Ik
heb het over de vriendin van mijn benedenbuur
man, die elke dag na haar werk langs de etalage
komt waar puppies, jonge katjes, cavia's en
schildpadden steevast voor een oploopje zorgen.
En daar blijft het niet bij. Net als mijn buurvrouw
stappen steeds meer Spanjaarden de dierenwin
kel binnen om even later met een huisvriend
weer naar buiten te komen, in de meeste gevallen
een hond.
Een toe te juichen ontwikkeling, als daarmee een
einde zou komen aan de stierengevechten en an
dere vreemdsoortige gewoonten die de Spanjaar
den erop na houden tijdens hun jaarlijkse fiestas.
Op de traditionele feesten die elk dorp en elke
stad kent, spelen dieren vaak een hoofdrol. Ieder
een kent de opgejaagde stieren door de straten
van Pamplona tijdens de San Firmin-feesten.
Maar dat is nog een onschuldig vermaak vergele
ken bij het dorpsfeest waar een geit van de kerkt
oren wordt gegooid of het feest waarop bossen
stro op de horens van een stier in brand worden
gestoken. Internationale protesten hebben tot nu
toe niet veel uitgehaald, juist omdat die feesten
vaak ook dienen als trekpleister voor de toerist.
Daarom maar weer terug naar mijn benedenbu
ren. Op een dag verdween de vriendin, maar de
puppie bleef. Inmiddels is die uitgegroeid tot een
uit de kluiten gewassen labrador. De buurman
werkt en het dier zit de ganse dag opgesloten op
een balkonnetje van twee bij drie, waar na drie
uur de volle zon op schijnt. Uit pure verveling is
de hond zich zelf gaan bijten, zodat hij nu met
twee omzwachtelde achterpoten en een plastic
kap om zijn kop op het balkon zit.
Wanneer zijn ongewilde baas 's avonds thuis- ft
komt, straft hij hem wanneer hij weer heeft geHa
ten. Mijn advies om de hond eens uit te laten i«rt
met een wat vreemde blik in de ogen voor keni
gering aangenomen. Even heb ik het telefoon-)
boek doorgebladerd voor de dierenbeschermin
Ik heb geen nummer kunnen ontdekken. E[v
En wat dan nog? Moet ik dan ook al die ketting^
honden melden die ik op het platteland weet t(,c
zitten, als de grimmige bewakers van de Spaan,
boerderijen? En die Duitse herder die zit opges'e'
ten in een ren op een landgoed aan de kust?
eigenaar is er alleen in het weekeinde. Een autt^
maat, voorzien van een klok, zorgt ervoor dat ce,
hond op tijd water en voedsel krijgt.
Maar gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelin
gen in de Spaanse (huis)dierenwereld. In de dj
Aribau in Barcelona is onlangs het Mister Guai
Center geopend. Daar kunnen eigenaren van
huisdieren een cursus volgen over het 'liefdeslP1
ven van de huisdieren'. Er zijn stropdassen te 3e
koop met hondjes erop gedrukt. Er is een bar,
waar de bazen met elkaar van gedachten kumi'ei
wisselen.-En er is zelfs een 'relatiebureauwaafr
een partner kunt uitzoeken voor je huisdier.
Hoopvol gestemd door dit initiatief zat ik een "e
paar dagen geleden in een restaurant. Er kwarr30
een vrouw binnen met een grijze poedel in haa-
armen. Zijn achterdeel was gladgeschoren als o
schedel van Ronaldo en zijn pluizige staartje
draaide er'vrolijk achter. Haar man volgde, mo
zaam tussen de tafels door manoeuvrerend mfl
een rieten mand. De binnenkant was gevoerd
met zachtpaarse stof. De man zette de mand c
de stoel naast de vrouw, waarop zij het hondje
lietkozend in zette. Mijn mond viel open over
veel diervriendelijkheid. Toen hoorde ik haar i
het Nederlands zeggen: „Zo kan ze mooi alles
Ben Verwaayen (45), algemeen directeur
van PTT Telecom en lid van de raad van be
stuur van KPN, stapt op. Per 1 september
bekleedt hij een toppositie bij het Ameri
kaans telecommunicatiebedrijf Lucent
Technologies. Hij gaf de afgelopen negen
jaar leiding aan de omvorming van PTT Te
lecom van een staatsbedrijf tot een onder
neming die bezig is een stevige positie op te
bouwen op de snel groeiende internationa
le telecom-markten.
De medewerking van de politiek om dit
voor Nederland belangrijke doel te bereiken
('PTT Telecom is een belangrijke waarde-
drager voor de Nederlandse economie') is
hem bepaald niet meegevallen. Het idee is
onuitroeibaar gebleken dat de liberalisering
van de Nederlandse telecom-markt vooral
te bewerkstelligen is door PIT Telecom aan
banden te leggen, in de veronderstelling dat
het bedrijf een reus is en de aanstaande
concurrentie bestaat uit tere, te bescher
men kasplantjes.
Zoals laatst nog, toen zijn bedrijf groot
scheepse Internet-plannen bekendmaakte.
„Kamerleden tuimelden over elkaar heen
om maar zo snel mogelijk restricties voor
ons te vragen, terwijl de politiek tegelijker
tijd de mond vol heeft van het belang van
de elektronische snelweg voor Nederland."
PTT Telecom is helemaal geen reus, en al
helemaal niet op de internationale markten
waarop het bedrijf zich onvermijdelijk zal
moeten manifesteren, wil het zich van een
goede toekomst verzekeren. En de aan
staande concurrenten in Nederland zijn de
zelfde die het bedrijf ook in het buitenland
op zijn pad vindt: British Telecom bij voor
beeld, of Deutsche Telekom of France Télé-
com. Niet bepaald marktpartijen die in de
categorie 'kasplantjes' vallen.
Overigens gaat Verwaayen niet bij PTT Te
lecom weg omdat het bedrijf van de politiek
te weinig lengte krijgt. „Ik heb bij mijn aan
treden in 1988 al gezegd dat ik niet langer
dan tien jaar zou blijven. Gewenning en
routine wilde en wil ik voor zijn. Voorko
men dat er een tijd zou komen dat men mij
zou vragen om weg te gaan. En ja, dan
komt er wel een iets langs watje wel leuk
vindt. Ik heb er heel goed over nagedacht.
Het is toch een hele stap, zo'n vertrek naar
Amerika. Vorige week heb in mijn besluit
genomen."
In de negen jaar dat hij bij PTT Telecom
aan het roer heeft gestaan, heeft Verwaayen
een aantal zaken nagestreefd. „Of ik daarin
geslaagd ben, moeten anderen maar beoor
delen." Als eerste probeerde hij PTT Tele
com om te vormen tot 'een gewoon bedrijf.
„Dat lukt je nooit zonder een groot deel van
het personeel eruit te gooien", kreeg hij re
gelmatig te horen. „Maar ik ben er trots op
dat de meeste personeelsleden de overgang
juist heel goed hebben kunnen meema
ken."
PTT Telecom was het tegendeel van een
'stoffig' bedrijf, dat ook hij dacht aan te tref
fen. Goed, het was 'ambtelijk' maar tegelij
kertijd ook al 'marktgeoriënteerd', vooral op
plekken waar het bedrijf al met de tucht van
de markt in aanraking was gekomen. Het
bedrijf was wel een 'monoliet', maar nu is
PTT Telecom toch een heel eind op weg om
op alle verschillende deelmarkten 'flexibel'
te kunnen opereren. „Onze mensen bleken
heel loyaal. Ze waren zonder meer bereid
de souplesse en creativiteit op te brengen
om alle veranderingen mee te kunnen ma
ken. Het succes van PTT Telecom schrijf ik
op hun conto.
Van 'strategisch belang' voor PTT Telecom
was de vorming, enkele jaren geleden, van
Unisource, de joint venture met de Zwitser
se en Zweedse PTT. Zo kunnen de bedrij
ven internationaal opererende Europese
ondernemingen over de hele wereld in hun
telecom-behoeftes voorzien. Het was een
noodzakelijke stap om 'schaalgrootte' te
krijgen, net als aankopen en deelnames in
Tsjechië, Ierland, Indonesië en Hongkong.
„Blijven groeien." Dat is volgens Verwaayen
de grootste uitdaging waarvoor PTT Tele
com zich in de komende jaren gesteld ziet.
Dalende prijzen als gevolg van de toene
mende concurrentie en de te verwachten
expansie van het aantal diensten op de i
ternationale en Nederlandse telecom-m<
ten, maken dat groei van essentieel belai
is voor het bedrijf. „Op eigen kracht en v
overnames."
Verwaayen vindt dat Nederland moet op
passen. Het proces van losmaking van hfVc
overheidsverleden zal verder doorgaan.
„PTT Telecom zal zijn eigen koers varen.
het niet in Nederland, dan wel in het buisu
tenland. De overheid moet het bedrijf du
niet de beide handen op de rug binden."ov
Bij het varen van die eigen koers zullen d
nodige keuzes worden gemaakt. „De intter
tie van het bedrijf zal daarbij op de proefL
worden gesteld. Want uit te rekenen in
mooie businessplannen is de toekomst
steeds minder. Men zal een gevoel moetdh
hebben waar het naar toe gaat. Maar dat
ontwikkel je al doende, krijg je uit ervarirV0
gen. PTT Telecom moet het dus hebben L
van lerend management."
DEN HAAG BEN HARTMAN
ÉÉN SttfBKKElSECONPe,
WtNWOGiEN EP.
09^1 S6C0N7É. £0 ..-A
HE£L QUL.HOOR- <J
iWWP VAmOOP-
m JEWEL
E£N
Alle
WONKBJ
TETentN-
