Jospin wint, Europa verliest
Els Borst, een meesterzet van D66
Drie heren, een boerderij in Dalerveen en heel veel vraagtekens
Islamisering inzet
van vervroegde
verkiezing Turkije
Feiten &Meningen
MAANDAG 2 JUNI 1997
152 -
2
NIEUWSANALYSE
Turkije gaat vervroegd naar de stembus, zo hebben
premier Erbakan en zijn coalitiepartner Ciller hebben
gisteren aangekondigd. Verkiezingen eind dit jaar lij
ken inderdaad de enige uitweg uit de impasse waarin
de Turkse politiek zich bevindt. De twee regeringspar
tijen wantrouwen elkaar zodanig dat de ministerraad al
maanden niet bijeen geweest is, op een symbolische
vergadering vorige week na.
Cillers conservatieve Juiste Pad Partij ergert zich er
steeds meer aan dat de fundamentalistische Welvaart
partij de invloed van de islam opvoert. Duizenden
ambtenaren zijn ontslagen en vervangen door al dan
niet competente Welvaart-sympanthisanten. Dat zijn
ook degenen die de meeste staatsopdrachten in de
wacht slepen en kredieten bij staatsbanken krijgen.
Overigens is dit soort patronage iets waar alle partij
en aan doen, alleen is het nooit een ideologische kwes
tie geweest. Door de infiltratie van de bureaucratie, de
verrijking en zodoende versterking van de fundamen
talistische stromingen in de samenleving, komt de in
de Grondwet vastgelegde scheiding tussen geloof en
staat in het geding.
De oppositiepartijen proberen al een jaar lang een
alternatief kabinet te vormen, een poging die keer op
keer stuk loopt op onderling gebakkelei. Langs de zijlijn
zagen ze dan ook toe hoe de islamisering zich in snel
tempo voltrok. Dat leidde er eind februari toe dat het
leger zich mengde in de politiek. Erbakan kreeg van de
legerleiding een eisenpalcket op zijn bord, waar hij tot
nog toe weinig aan gedaan heeft. Het ministerie van
onderwijs is weliswaar begonnen met een strenger toe
zicht op de koranscholen, dat van binnenlandse zaken
met de uitvoering van het verbod op fundamentalisti
sche kleding en propaganda, maar beide ministeries^
vallen onder de Juiste Pad Partij.
Het zou verkeerd zijn te denken dat alleen het leger
ontevreden is met de gang van zaken. Sinds de verkie
zingen van december 1995 is een scala ontstaan van
met name linkse, maar ook rechtse politieke partijen,
die massameeting na massameeting organiseren om te
protesteren.
Deze regering heeft het klaargespeeld dat voor het
eerst in de Turkse geschiedenis de machtigste werkge
versorganisaties en de vakbonden zich achter een ge
meenschappelijk pro-democratisch manifest ge
schaard hebben. Voor de aftrap van de voetbalwed
strijd om de cup van de premier schreeuwde een heel
stadion uit volle borst: 'Turkije is seculier en zal secu
lier blijven'.
Hetzelfde gebeurde tijdens een Beethovenconcert ter
ere van de Republiek dat bijgewoond werd door ne
genduizend mensen. De sporthal waar het concert
plaatsvond kon niet meer luisteraars bergen. In con
certzalen zingt het publiek spontaan de mars die ge
schreven werd voor het tienjarig bestaan van de repu
bliek: 'We zullen de achterlijkheid verstikken, als de
zon opkomen boven de duisternis'.
Dit alles wil echter niet zeggen dat de Welvaartspartij
kansloos is. Integendeel. De polarisatie van de samen
leving heeft die in twee kampen gesplitst. Maar het an
ti-Welvaartskamp is onderling verdeeld in twee conser
vatieve, twee extreem-nationalistische, twee sociaal
democratische en een handvol nieuwe partijen. Vol
gens de meeste opiniepeilingen handhaaft de Wel
vaartspartij als enige haar stemmen, hoewel sommige
menen dat de populariteit sinds kort tanende is. Juist
daarom wil Erbakan zo snel mogelijk verkiezingen en is
hij bereid het premierschap over te dragen aan Ciller.
De militairen hebben namelijk zaterdag duidelijk ge
maakt dat, verkiezingen of geen verkiezingen, zij hun
eisenpakket in september verwezenlijkt willen zien.
Het zal aan Ciller zijn om dat uit te voeren. Op die ma
nier kan zij weer wat goodwill winnen onder haar kie
zers, die teleurgesteld zijn over haar steun aan-de Wel
vaartspartij. Vandaar ook dat ze haar termijn wat wil
rekken. Erbakan overweegt om persoonlijk niet deel te
nemen aan het nieuwe kabinet, zodat hij niet aange
sproken kan worden op de onder zijn achterban impo
pulaire maatregelen.
ISTANBOEL» JESSICA LUTZ
CORRESPONDENT
foto ap burhan obilizic
Franse socialist kan moeilijk regeren zonder links
Ze weten de spanning er wel in te houden bij D66. Za
terdagmiddag even na twaalven zit de partijtop ge
noeglijk aan de koffietafel van het Amsterdamse hotel
Krasnapolsky. Partijvoorzitter Kok, Van Mierlo en
Wolffensperger plus de kandidaat-lijsttrekkers Borst,
De Graaf en Van Boxtel. Als even voor half een ook
Wijers zich meldt op de geboortegrond van D66 houdt
de verzamelde pers de adem in. Zou hij dan toch? Nee
dus.
Ondanks de risico's wordt de keuze voor Borst binnen
D66 met blijdschap en vooral opluchting ontvangen.
Ook al omdat de keuze voor de andere kanshebber, het
39-jarige Kamerlid De Graaf, een hoop interne hom
meles met zich mee had gebracht. Fractievoorzitter
Wolffensperger had dan waarschijnlijk per direct plaats
moeten maken voor De Graaf, terwijl vice-voorzitter
Van Boxtel gepasseerd was. En De Graaf zelf zou zijn
voorspoedige carrière mogelijk hebben zien eindigen
in een verkiezingsnederlaag. De Graaf wordt mogelijk
fractievoorzitter en dan lijsttrekker. En Wolffensperger
heeft nog even de tijd om na te denken over zijn toe
komst.
Niet alleen D66 zelf, ook de WD zal opgelucht adem
halen. Wijers had immers met zijn succesvolle liberale
ondernemers-uitstraling zeker zetels weggekaapt bij de
WD. Omgekeerd zullen PvdA en CDA aanzienlijk min
der blij zijn. Al was het maar omdat de nieuwe D66-lei-
der waarschijnlijk goed ligt bij de groeiende groep zelf
bewuste ouderen.
Borst heeft bovendien al aandacht bepleit voor zwak
keren als de bijstandsmoeders en migranten, die ook
moeten kunnen profiteren van de welvaart. De grote
groep kiezers die elke vier jaar twijfelt tussen D66 en
PvdA had met Wijers aan het roer nooit gekozen voor
de Democraten, maar met Borst wellicht wel. Ook het
CDA zal niet staan te juichen. De zakelijke no-nonsen-
se van Wijers had de christen-democraten aanzienlijk
meer munitie geboden dan Borst. Bovendien moet De
Hoop Scheffer nu uitkijken in de verkiezingscampagne
niet over te komen als een snotneus tussen de oude
wijzen Kok (58), Bolkestein (64) en Borst (65).
De grande dame van de Democraten en het paarse ka
binet presenteert zichzelf ondertussen vol zelfvertrou
wen als het 'boegbeeld van een zeer sterk schip'. Ge
zien haar kwaliteiten werd opvallend weinig genoemd
als opvolger van Van Mierlo. Borst is gezaghebbend,
intelligent, rustig en komt goed over op tv. Maar ze is
ook van pensioengerechtigde leeftijd, politiek onerva
ren (Borst zat nooit in de Kamer), weet niet elke finan-
cieel-economische finesse en heeft de laatste tijd veel
problemen op haar departement. Dat van gezond
heidszorg, nu net een van de verkiezingsthema's, ken
ze daarentegen als geen ander.
Degenen die Borst hard aanpakken, moeten boven
dien uitkijken. Voor ze het weten, zo moet ook Van
Mierlo bedacht hebben, kiest de kiezer partij voor deze
sympathieke oma. „De verkiezingsstrijd moet wel een
beetje sportief blijven. Niet mensen beschadigen voor
extra zetels", zegt Borst zelf. Bovendien, zo waar
schuwt ze alvast, 'ben ik taaier dan veel mensen den
ken'.
Met Borst lijkt D66 vooralsnog een meesterzet te heb
ben gedaan. Zo bezien heeft D66 tot mei volgend jaar
nog maar één probleem. Hoe te voorkomen dat de
partijgoeroe (Van Mierlo) de partijleider (Borst) straks
in de campagne voortdurend voor de voeten loopt?
AMSTERDAM WILCO DEKKER
De televisiecommen
tator kon zijn verba
zing nauwelijks inhou
den: „Ze hebben bijna
genoeg zetels gekre
gen om alleen te rege
ren", zei Patrick Poivre
d'Arvor van TF1, het
eerste net. Het pro
bleem zat hem in het
woord 'bijna'. De Soci
alistische Partij van
Lionel Jospin verover
de volgens de voorlo
pige uitslag 252 zetels,
193 meer dan in het
oude parlement. Maar
252 is niet genoeg om
te regeren. Maar vast
staat dat Jospin zijn
steun ter linkerzijde
zal zoeken, waar een
bont gezelschap van
milieuridders, anti-Eu
ropeanen en commu
nisten zich in het flu
weel heeft mogen nes
telen.
Temidden van zijn aanhnagers en de pers zwaait Jospin, nog nauwelijks gelovend in de de politieke aardverschuiving.
De Groenen, die zeven zetels hebben
gekregen, zou Jospin als premier nog
kunnen negeren. Maar de twee andere
clubs, de anti-Europese Beweging voor
Burgers en de Communistische Partij,
heeft hij nodig voor zijn meerderheid.
En deze twee partijtjes, die respectie
velijk 16 en 39 zerels haalden, hebben
toevallig één ding gemeen: ze zijn te
gen de euro, de Europese munt.
Het zou voor een rechtse regering al
moeilijk genoeg zijn geweest om zich
voor de euro te kwalificeren. Frankrijk
had vorig jaar een begrotingstekort van
4,2 procent, 1,2 procent meer dan toe
gestaan. Rechts had beloofd om dat te
kort tot 3 procent te verminderen met
extra bezuinigingsmaatregelen, die
echter nieuwe betogingen en stakingen
hadden kunnen ontketenen.
Met het aantreden van een linkse rege
ring komen de kaarten anders te lig
gen. Zelfs als hij de absolute meerder
heid had gekregen, was Jospin niet tot
die extra bezuinigingen bereid ge
weest. Tijdens de campagne heeft Jos
pin gezegd dat hij 'opnieuw wil onder
handelen' over het criterium van 3
procent.
Het lijdt geen twijfel dat Duitsland en
ook Nederland daar niets van willen
weten, al was het alleen maar om Italië
buiten de deur te houden. Maar dat ar
gument zal bij Jospin geen hout snij
den. Sterker, Lionel Jospin heeft de
toetreding van Italië tot de monetaire
unie als een 'voorwaarde' bestempeld.
Voor een rechtse regering was het al
moeilijk geworden de euro binnen te
halen en voor een socialistische rege
ring is dat nog moeilijker. Is het onmo
gelijk voor een socialistisch-commu-
nistische regering?
DWAAS
De socialisten van Jospin gingen de
verkiezingen in met een programma
dat door economen als dwaas werd
omschreven. Ze willen de werkloos
heid bestrijden door 350.000 extra
ambtenaren aan te stellen, terwijl
Frankrijk al meer ambtenaren heeft
dan enig ander groot westers land. En
ze willen de arbeidsweek bekorten (tot
35 uur) zonder de lonen te verminde
ren terwijl de concur rentiepositie van
veel Franse bedrijven nu al slecht is.
Jospin zei tijdens zijn campagne dat de
soep niet zo heet zou worden gegeten
als ze was opgediend. Zo zou de toe
treding van Italië tot de monetaire unie
niet een 'voorwaarde' zijn, maar een
'wens'. En de kortere werkweek zou ge
faseerd worden ingevoerd, niet van de
Maar Jospin kan niet regeren zonder
Robert Hue, de communistenleider,
voor wie de soep niet heet genoeg kan
zijn. Hue wil een onmiddellijke verkor
ting van de werkweek en alsof die
lastenverzwaring nog niet voldoende is
een verhoging van het minimum- j
loon met 1.000 francs (330 gulden).
Evenals Jospin is Hue tegen de geplan
de privatisering van Thomson, France
Télécoih en Air France, maar boven
dien is-hij voor de nationalisatie van
enkele sedert lang geprivatiseerde be
drijven.
En 350.000 extra ambtenaren is voor
Hue ook niet genoeg: hij had meer ge
dacht aan een getal van anderhalf mil
joen.
Drie heren en een boerderij in
Dalerveen. Het doet denken
aan een streekroman die maar
niet aan zijn eind wil komen.
Vandaag volgt een nieuw
hoofdstuk voor de rechtbank
in Groningen. Albert Jan Even
huis, Ben Ketelaar en Gerrit
Jan Meppelink, drie 'kopstuk
ken' uit de GKB-affaire, moe
ten vandaag terecht staan.
Maar ze hebben bezwaar aan
getekend en dat wordt eerst
behandeld. Het drietal beweert
dat de beschuldiging van 'op
lichting tezamen en in vereni
ging' onzin is.
Het jaar 1986 was het gloriejaar
voor Albert Jan Evenhuis, de
boerenzoon uit Noordsleen. De
rechterhand van WD-fractie
voorzitter Ed Nijpels werd
staatssecretaris van economi
sche zaken. „Geen beloning,
geen bekroning en geen eind
station", juichte hij in zijn wo
ning in Meppel.
Maar in datzelfde jaar legde de
Drent wel de kiem voor een se
rie verwikkelingen die vandaag
en morgen wellicht een voorlo
pig einde vinden voor de recht
bank van Groningen. In zijn
'topjaar' kocht Evenhuis een
boerderij en landerijen in Daler
veen, het boerenbedrijf van zijn
zwager. Dat had hij beter niet
kunnen doen. Het luidde indi
rect zijn val in als staatssecreta
ris, driejaar later.
Gerrit Jan Meppelink is die zwa
ger. Meppelink is via enig heen-
en-weergeschuif allang weer
zelf eigenaar van de boerderij in
Dalerveen. Tot op zekere hoog
te dan. In 1995 legde het open
baar ministerie beslag op het
bedrijf. Dat beslag geldt nog
steeds. Miljoenen guldens diri
geerde de Groningse Krediet
bank (GKB) naar de boerderij in
Dalerveen. En nog eens 6,5 mil
joen gulden sijpelde via ei-
genaar/landbouwerMeppelink
weg in de landbouwgronden in
het voormalige Oost-Duitsland,
waar Meppelink een nieuw be
drijf begon.
De gulle gever van al die kredie
ten is Ben Ketelaar, de oud-di
recteur van de GKB. Ketelaar
was in 1989 en 1990 de redder
van het ten dode opgeschreven
boerenbedrijf in Dalerveen. Ke
telaar was ook de schenker van
die veelbesproken 6,5 miljoen
gulden.
En daar gaat het vooral om:
twee hypotheken (samen goed
voor 6,5 miljoen gulden) die ei
genlijk geen hypotheken zijn.
Zoiets ongeveer. Want wat is
het onderpand? En hoe zit het
nu precies met die Vadeck In
vestments BV in Den Haag,
waar het geld volgens justitie te
rechtkwam? Of met de Altmark
Drenthe Gesellschaft MBH, de
paraplu waaronder Meppelink
zijn Duitse bedrijf bracht? Wie
schoof geld naar wie? Was het
een cover up die was opgezet
door het trio Meppelink, Kete
laar en Evenhuis? Een ordinaire
oplichtingszaak?
Bernhard Leopold Julius Wilhel
mus George Ketelaar, in 1941 in
Haarlem geboren, was destijds
'de beste man op de juiste plek'.
„Hij zocht werk, wij een direc
teur", aldus Benno Reerink,
destijds hoofd sociale zaken van
de gemeente Groningen.
Reerink en Ketelaar kenden el
kaar vanuit de Staten van
Drenthe. Ketelaar leek een ge-
Evenhuis, 'een man die nooit nee
kon zeggen'. foto gpd
schenk uit de hemel voor de
GKB-nieuwe-stijl.
Een man met een sociaal ge
zicht, en bankier tegelijk. Speci
aliteit: hypotheekverstrekking.
En zo werd Ben Ketelaar direc
teur van een GKB die een nieu
we koers zou varen. De voorma
lige volkskredietbank ging op de
commerciële toer: het geld dat
de bank daarmee verdiende,
zou het verlies op sociale kre
dieten moeten compenseren.
De politiek lokte als aardig tijd
verdrijf. Twee jaar gemeente
raadslid, daarna vijfjaar staten
lid van Drenthe. Ben Ketelaar
was het prototype van de joviale
liberaal, een gedreven, maar be
minnelijk mens dat moeilijk nee
kon zeggen. In dat opzicht was
hij de evenknie van Albert Jan
Evenhuis, die de Staten van
Drenthe al had verlaten toen
Ben Ketelaar zijn entree maak
te. 'Even Albert Jan bellen' werd
een gevleugelde uitdrukking in
het Noorden, nadat de Noords
lener aan zijn opmars was be
gonnen in de Tweede Kamer en
het kabinet. De rouwstoet van
Noord-Nederland was dan ook
eindeloos toen Evenhuis als be
windsman moest opstappen,
nadat hij in juni 1989 de Twee
de Kamer foutief had geïnfor
meerd over een privé-lening.
Hard werken, wroeten en lob
byen, dat is Evenhuis. En dat is
hij altijd gebleven. Zeker ook
voor het akkerbouwbedrijf in
Dalerveen, de trots van de fami
lie Meppelink. Met keihard wer
ken in 1968 uit de grond ge
stampt door vader Wijnandus
Meppelink. Flet is het ouderlijk
huis van onder meer Gerrit Jan
en Aaltina Zwaan tina Meppe
link, de vrouw die het hart stal
van Albert Jan.
Terug naar het topjaar 1986.
Evenhuis koopt (een maand
voordat hij bewindsman wordt)
het boerenbedrijf in Dalerveen.
Twee jaar later sluiten hij en
zijn zwager samen een lening
van 1,4 miljoen gulden af op dat
bedrijf: Evenhuis als juridisch
eigenaar voor drie ton, Meppe
link als economisch eigenaar
voor 1,1 miljoen gulden.
En dan gaat het balletje rollen.
Er wordt niet afgelost, ondanks
talloze aanmaningen. De
Bondsspaarbank dreigt de be
windsman in juni 1989 met een
kort geding, waarna deze alsnog
in één klap zijn lening bij de
bank aflost. Een week later blijkt
Evenhuis in 1987 ook nog een
lening van 225.000 gulden heeft
afgesloten bij zijn vriend en
achterbuurman in Meppel: on
dernemer J.P. Giethoorn. De
zelfde ondernemer die in die
zelfde periode bijna negen mil
joen subsidie van Economische
Zaken in de wacht sleept voor
de bouw van de drukkerij Emro
Print in Emmen.
Het D66-Kamerlid Engwirda
stelt vragen over deze vermeen
de belangenverstrengeling,
Evenhuis antwoordt. Dat geld
leende hij om zijn zwager te
hulp te schieten voor diens
noodlijdendakkerbouwbedrijf
in Dalerveen. Nee dus. Het geld
had de familie Evenhuis nodig
om beslaglegging op de eigen
woning in Meppel op te heffen.
Exit staatssecretaris.
Een halfjaar later, eind 1989,
wordt het akkerbouwbedrijf
met vijftig hectare land in Da
lerveen alsnog geveild in op
dracht van de Bondsspaarbank.
Uit het hele land zijn potentiële
kopers naai' het akkerbouwbe
drijf gekomen. Dan wordt de
veiling een uur voor het begin
afgeblazen. De Bondsspaarbank
meldt dat het haar geld heeft
ontvangen. Grote vraag destijds:
welke bank verleent nog zoveel
krediet aan een bedrijf waarop
in al die voorgaande jaren al zc
vaak beslag is gelegd?
Het antwoord zou twee jaren li
ter volgen na het demasqué va
de Groningse Kredietbank. Ke
telaar geeft kredieten tot een
waarde van circa drie miljoen
gulden met de boerderij en lan'
derijen als onderpand. En wie
trad op als trait d'union?] smell
Albert Jan Evenhuis. Gerrit Jan
Meppelink over Evenhuis in ee
van zijn spaarzame interviews:
„Die jongen is veel te goed. Je
moet eens van je afbijten, heb
ben wij vaak gezegd. Hij heeft J
verschrikkelijk veel mensen gej
holpen". Over zijn eigen rol in
de GKB-affaire zei Meppelink i
ooit: „Wij zijn niet verkeerd be
zig. Wij zijn geen boeven. Ik zei
altijd: als je eerlijk bent, dan
komt alles weer op zijn pootjeS
terecht". Als de bezwaarschrif
ten tegen de rechtszitting ongt
grond worden verklaard, zal d(
rechtbank die woorden nog
toetsen.
GRONINGEN MARGOT DE JONG
EN ED VAN TELLINGEN
