Bewoners Ruigoord gooien kop in de wind
Randstad
MAANDAG 2 JUNI 1997
De nieuwe generatie inwoners; Laurie van Wolferen met
dochter Demi.
Ruim een kwart eeuw
was het een woeste
vlakte, de Houtrakpol-
der bij Amsterdam. Op
deze plek ontstond het
kunstenaarsdorp Ruig-
oord. Nu heeft de
hoofdstad haast met
de ontwikkeling ervan;
binnenkort gaat de
eerste spade de grond
in voor de aanleg van
de Afrikahaven. Een
referendum daarover
wees de Amsterdamse
gemeenteraad onlangs
af. De bewoners van
Ruigoord likken hun
wonden over de eerste
verloren slag, maar
gaan ongebroken ver
der met hun strijd te
gen de plannen.
Een van de eerste huizen van het kleine kunstenaarsdorpje.
Ondanks fiat provincie Noord-Holland voor Afrikahaven
Wilnah Molenaar woont verscholen in het groen. Haar
huis is het product van zelfwerkzaamheid, haar prachtige
tuin een wild product van de natuur. Door de openslaan
de deuren tsjilpen vogels. In de verte braakt de schoor
steen van de vuilverbranding dikke rookwolken uit. Om
de paar minuten dendert een jumbo over: Ruigoord ligt
onder de aanvliegroute van Schiphol.
De dorpsbewoners zijn er al
lang aan gewend. „Kijk, we heb
ben net een brief gekregen van
het ministerie van verkeer en
waterstaat en de luchthaven
Schiphol", gniffelt Molenaar.
„Je gelóóft het niet. Onze hui
zen worden geïsoleerd!" In de
jaren zestig droomt Amsterdam
zich een grote haven. Minstens
zo groot als die in Rotterdam.
Voor die expansiedrift is langs
het Noordzeekanaal en in de
Houtrakpolder nog ruimte zat.
Met grote voortvarendheid ma
ken de zandspuiten zich mees
ter van het gebied. Boeren in de
polder worden uitgekocht, be
woners van het dorpje Ruigoord
uit huis geplaatst.
Het is 1973. In het dorpskerk
je is de laatste mis. In de pasto
rie staan de verhuisdozen klaar.
Buiten wachten de sloopwerk-
tuigen voor de finale afbraak.
Nog slechts acht huizen zijn be
woond. De bewoners willen niet
weg. Dan gebeurt er iets wat
niemand voor mogelijk houdt.
Uit het niets strijkt een hon
derdtal hippies neer in het dorp.
„We zetten onze auto's op de
weg om de slopers tegen te
houden", weet beeldend kun
stenaar Hans Gritter nog feil
loos. „Het leek wel een slapstick
van Laurel en Hardy. We laaak-
ten het huis op nummer 11, te
genover de kerk. Het ene mo
ment werden de spullen het
huis binnengedragen, het vol
gende moment alles weer naar
buiten gesmeten".
De krakers winnen het van de
slopershamer. Nummer 11
krijgt vijftien nieuwe bewoners.
Onder hen veel kunstenaars,
zoals Wilnah Molenaar en Hans
Gritter. Jonge, bevlogen mensen
met idealen. Op zoek naar een
andere manier van leven. Een
leven in vrijheid, zonder de
knellende beperkingen van de
stad. Geen van hen vermoedt er
25 jaar later nog steeds te vvo-
Doodgezwegen
Wie nooit eerder een kijkje nam
in Ruigoord en er naar op zoek
is, staat voor een vrijwel onmo
gelijke klus. Met een beetje ge
luk is het dorpje nog wel op een
enkele wegenkaart vermeld.
Richtingwijzers zwijgen het
dorp dood. Wel overal grote
borden 'Amsterdam bouwt aan
haar haven'.
Maar dan is daar Ruigoord,
verscholen onder de schaduw
van grote bomen. Een wonder
lijk dorp. Tussen keurige eenge
zinswoningen en gladgeschoren
gazonnetjes, staan opmerkelijke
bouwsels. Sloopafval heeft hier
een tweede leven gekregen in
uitstulpende terrassen en hoog
geplaatste veranda's. Hier en
daar staat een houten woonwa
gen. Bij het kerkje, nu het cultu
rele centrum van het dorp,
scharrelen kippen rond,
„Ruigoord is het beste bewijs
dat iets kan zonder regelgeving.
Normaal heb je voor elk dak
raam een vergunning nodig",
zegt Hans Gritter. Zijn atelier is
een woeste, houten aanbouw
van nummer 11. Daarachter
staat het zelfgebouwde huis van
Wilnah Molenaar. „Op een ge
geven moment riep de gemeen
te Haarlemmerliede de onge
remde bouw een halt toe", zegt
ze. „Alles werd gefotografeerd.
Er mocht geen plank meer bij.
Hoewel, daar zijn ze altijd heel
soepel in geweest."
Het kerkje met het cultureel centrum van Ruigoord.
de hoofdstad. „In 1958 moesten
we weg. De huizen moesten
worden gesloopt, het werd in
dustrieterrein. Het was vreselijk.
Mensen van 85 jaar die hun
huis moesten verlaten", vertelt
Bakker.
Ruim twee jaar woonde de fa
milie in zo'n nauwe straat in
Amsterdam-West. Tot ze er gek
van werden. Dan konden ze een
bouwvallig huisje met grond
kopen. In Ruigoord. „Je kon zo
door de voorgevel van dat huis
lopen. Dertien jaar geleden kre
gen we van Haarlemmerliede
toestemming een nieuw huis te
bouwen".
„Ik heb het land hier nog hel
pen opspuiten", zegt Bakker.
„Prachtig vond ik dat toen. Ter
wijl ik hier toch al woonde. Wist
De krakers van het eerste uur, die er 25 jaar geleden ook al bij waren. Van links naar rechts Hans Gritter, Wilnah Molenaar en Petra Grutzner.
ik veel. Aanvankelijk zou er 80
miljoen kuub zand uit de
Noordzee via pijpleiding hier
naar toe komen. Er was geïn
vesteerd in de duurste installa
ties. Na 19 miljoen kuub was
het afgelopen".
De komst van krakers gebeur
de .onder het goedkeurend oog
van Bakker. „Die huizen ston
den grotendeels leeg en er wa
ren zat mensen te vinden die er
wilden wonen. Maar de meeste
bewoners stonden wel vreemd
te kijken. Zoiets hadden ze nog
nooit meegemaakt. Die lui wa
ren nog erg wild hoor. En dan
die feesten die ze hielden. Je be
denkt het als gewoon mens niet.
Soms zaten ze onder de stuff,
waren ze niet aanspreekbaar.
En viés!"
„Wilden ze dieren houden,
maar wisten absoluut niet hoe
daarmee om té gaan. De kui
kens verhingen zich voor hun
neus in het hok. Reageren, ho
maar. Ons soort mensen kan
dat vaak niet vatten. Ook niet
dat iemand bijvoorbeeld de kost
verdient met het maken van
kunst. Maar er zitten toch heel
goeie tussen. Zo'n schrijver Ger-
ben Hellinga en die schilder
Hans Gritter hebben het toch
maar gemaakt".
Tussen de krakers van toen
en de 'burgers' bestaat nog
steeds een wereld van verschil.
Waar ze elkaar in elk geval in
vinden is het behoud van het
natuurgebied. Bakker: „Elke dag
loop ik er met m'n vrouw an
derhalf uur rond. Ik heb het ge
zien als zandvlakte met zwer
men kieviten. De tijd heeft het
helemaal veranderd met andere
planten en dieren. Wat er groeit
is onvoorstelbaar. En dat alles
ontstaan uit het niets. Ik hoef
niet met vakantie. Trouwens ik
ben nog nooit op vakantie ge
weest".
Dagje ouder
De krakers van weleer zijn al
weer een dagje ouder. Ze heb
ben kleinkinderen. Inmiddels
woont de derde generatie be
zetters van Ruigoord in het
dorp. Zoals de acht maanden
oude Demi, dochter van Laurie
van Wolferen. Ze was twee jaar
toen ze met haar ouders in het
dorp kwam. Nu woont ze sa
men met haar partner in een
gloednieuw houten chalet. „Wel
verplaatsbaar, daar hebben we
bewust voor gekozen. Wie weet
kunnen we hier nog tien jaar
wonen. Die haven komt wel
steeds dichter bij. Maar de tijd
dat je hier zit moet je er maar
van genieten".
Molenaar, zelf inmiddels ook
oma: „Dat is nou het goede ge
voel hier. Mensen gaan gewoon
door met bouwen. Versieren
hun hekjes met bladgoud".
Het echec van een afgewezen
referendum deert de bewoners
niet. Er lopen nog procedures.
Het Europees Hof moet zich
nog uitspreken of de aanleg van
de haven in overeenstemming
is met de Europese milieuricht-
lijnen.
Er loopt verder nog een bo
demprocedure tegen de an
nexatie bij Amsterdam. De be
zwaarschriftencommissie van
de gemeenteraad krijgt binnen
kort bezwaar aangetekend te
gen het afgewezen referendum.
Mocht het antwoord negatief
luiden, dan staat de weg naar de
bestuursrechter nog open.
„We hebben in Nederland
een soort voorbeeldfunctie ge
kregen. Geen sprake van dat we
stoppen. We gaan tot het einde
toe door. Niet met gooi- en
smijtwerk maar met strategie,
slimme acties, lobbyen en pro
cedures. We mochten hier 25
jaar wonen en dat was een on
gelooflijk voorrecht. Het is erg
dat dit natuurgebied moet ver
dwijnen".
Bewoner Bakker: „En straks?
Moeten we dan weer in zo'n
straat wonen. Dat is onze dood.
Nee, ik zoek wel ergens een hut
je. Zonder m'n geiten kan ik
niet".
Dertien jaar geleden heeft F. Bakker (66) zijn eigen huis gebouwd. Dat kon toen nog.
Een kwart eeuw leven de
Ruigoqrders hun eigen leven.
De oliecrisis begin jaren zeven
tig steekt een spaak in het wiel
van de Amsterdamse expansie
drift. Op het opgespoten, braak
liggende land ontwikkelt zich
intussen een uniek natuurge
bied. Deskundigen vergelijken
het met de Oostvaardersplassen
en de Bosplaat op Terschelling.
Een paar jaar geleden zijn er
35 bedreigde plantensoorten
geteld, waaronder vijf soorten
orchideeën. Ook is het gebied
rijk aan vogels. De rietzanger,
nachtegaal en blauwborst ko
men er in grote aantallen voor.
De zeer zeldzame Noordse
nachtegaal is er gesignaleerd.
Uniek is de broedende buidel-
Als eind jaren tachtig het eco
nomische tij keert, komt de
Houtrakpolder weer in het vi
zier. Het gemeentelijk havenbe
drijf van Amsterdam heeft drin
gend behoefte aan nieuwe ter
reinen voor de zich uitdijende
industrie. In de polder moet nu
eindelijk de nieuwe haven ko
men, op honderd meter afstand
van Ruigoord.
De naam is Afrikahaven, 1990
meter lang, 350 meter breed,
15,5 meter diep. Daaronder een
laag van 25 meter vervuild bag
gerslib. De 375 hectare bedrijfs
terrein moet goed zijn goed
voor 7.000 arbeidsplaatsen. Wo
nen in Ruigoord is dan niet
meer mogelijk, vanwege de ge-
luids- en milieuoverlast.
Ruigoord, dan nog gemeente
Haarlemmerliede, weet de drei
gende aanleg van de nieuwe ha
ven met succes te vertragen. Tot
1 januari dit jaar. Onder regie
van de provincie Noord-Hol
land komt dan het grootste deel
van de polder binnen de ge
meentegrenzen van Amster
dam. In april geeft de Raad van
State het groene licht. Amster
dam mag vast gaan graven.
Voorlopig alleen een haven,
zonder water.
De Ruigoorders laten zich
niet afschrikken. Had de Am
sterdamse gemeenteraad zich
vorig jaar niet uitgesproken
voor een referendum over de
nieuwe haven? Maar dat pakt
anders uit. Onlangs besliste die
zelfde raad anders. Er moet nu
haast worden gemaakt met de
aanleg. Bovendien zijn er al zo
veel juridische procedures ge
voerd. De spoedeisendheid ver
draagt zich niet langer met een
referendum, dat de aanleg nog
verder vertraagt.
„De hele dag ben ik bij dat
raadsdebat geweest", zegt Wil
nah Molenaar. „Het was schok
kend. Geen enkele consequen
tie wordt uit zo'n blunder ge
trokken, terwijl iedereen mea
culpa roept."
Wat de bewoners verontrust,
is dat het niet zal blijven bij de
Afrikahaven. In het masterplan
Noordzeekanaalgebied staan
tot IJmuiden nog drie nieuwe
havens gepland. Eigenlijk zou er
over dit masterplan een natio
nale discussie moeten komen,
vinden zij. Dat is immers ook
gebeurd met de Maasvlakte in
Rotterdam en met de Betuwe
lijn?
En die voorspelde 7.000 nieu
we arbeidsplaatsen? Een lacher
tje, pure propaganda, zeggen de
bewoners. Vrijwel alle nieuwe
bedrijven die in het gebied zijn
verschenen, komen elders uit
het land. Daar ging dus weer
werk verloren. Sommige fabrie
ken draaien met een handjevol
werknemers; de hele fabriek is
computergestuurd. Bovendien,
Amsterdam lokte de bedrijven
met spotprijzen. Voor een gul
den per vierkante meter ging
grond van de hand.
Geitenfokker
Bijna aan de rand van Ruigoord
staat een keurig, degelijk huis
van rode baksteen. Onder de
hagelwitte gordijnen prijken
planten op een rijtje. In de
moestuin schieten groenten
omhoog. Het is de trots van het
dorp en de familie Bakker. Het
huis is dertien jaar geleden ei
genhandig door F. Bakker (66)
gebouwd. Sinds zijn jeugd fokt
Bakker geiten.
De ironie van het lot treft de
Bakkers. Voor de tweede keer in
hun leven moeten ze wijken
voor de industrie. Tot in de der
de generatie woonden zij in het
dorpje Sloterdijk, in de jaren
twintig ook geannexeerd door
