Congo heeft Kabila's pudding nog niet gegeten Verschraalde romantiek van het koloniale België Buitenland K0L°niALE AfDCCLinC Park VAnTtRyütREN 'Wirtschaftswunder' verbleekt ZATERDAG 31 ME11997 AFP Agence France Pi hi De signalen lijken zorgwekkend. Soldaten van Laurent- Désiré Kabila verhinderen demonstraties, zij knippen broekspijpen af van vrouwen omdat dergelijke kleding niet deugdelijk zou zijn en bovendien lachen de militai ren niet. Op de radio wordt de haat tegen Libanezen aan gewakkerd, omdat die het land zouden hebben 'uitge buit'. Helemaal schrikken was het toen deze week poli- )di,tieke activiteiten werden verboden. Krijgt het voormalig Zaïre opnieuw een dictator? De geplaagde inwoners van hjhet straatarme Kinshasa, hoofdstad van de nieuwe De- |>mocratische Republiek Congo, wachten af. Zij willen voorlopig vooral hun hoop koesteren. KINSHASA* HAMS LEBER CORRESPONDENT De soldaten die de stad binnen vielen worden nog steeds 'be vrijders' genoemd. Maar vooral de Tutsi's onderhen, afkomstig uit het Oosten van Zaïre, lachen amper. Zij kijken streng en strak. En dat valt op in een stad waar de mensen zelfs in zeer moeilijke plezier maken. Waar in de wijken Basa Congo en Bandundu de fameuze Rumba- muziek wordt gespeeld, hèt ex portproduct van Kinshasa waar heel Afrika van houdt. Zal Kabi la er een einde aan maken? De murw geslagen bevolking van Kinshasa houdt zich er am per mee bezig en zwaait nog steeds naar de militairen. Twee na de inname van Kins- jhasa is het vertrouwen onver hinderd. De straatarme inwo- f juers, wonend tussen imposante maar vervallen wolkenkrabbers, kvorden in ieder geval niet meer iedere hoek van de straat overvallen. Er is maar één ding (dat werkelijk telt en dat is de 'dagelijkse zorg om een hap B.eten. Veruit de meeste gezinnen onder de meest armoedige om standigheden waarbij vergele Westerse minima schatrijk si zijn. Moise Mvukulu (51) is wat je noemt een echte vader. Hij kookt wat bladeren van een 1 aardappelplant. Vanochtend is - hij voor niets de Congo overge- stoken in zijn Pirogue, een uit geholde boomstam. De tweede hands autobanden die hij aan de overkant, in het andere Con- i, wilde verkopen, moest hij weer mee terugnemen. „Geeft niet. Ik werk omdat ik graag iets te doen heb, die banden leveren toch bijna niets op." Schoolgeld Volgens de gebruiken van het land is papa Moise ook de vader van de kinderen van zijn broers. Hij staat aan het hoofd van een familie met 25 monden. Zijn jongste, Grace, is een paar I maanden oud en schreeuwt honderduit in de barak die als huis dienst doet. De vrouwen zijn op de markt en proberen daar gedroogde vis aan de man te brengen. Heel normaal, ook voor papa Moise. „Ze moeten er goed in zijn, anders hebben de kinderen 's avonds geen eten." Drie eenden verplaatsen zich snaterend over papa's binnen plaatsje, de meisjes vegen on ophoudelijk de vloer... er is im mers bezoek. Bovendien, naar school hoeven ze toch niet. Het schoolgeld van 35 gulden per drie maanden is een onover brugbaar kapitaal en zou direct ten koste van het eten gaan. De revolutie is een beetje langs Moises familie gegaan. Ze ble ven aanvankelijk thuis toen de soldaten de stad inkwamen, maar hebben later langs de weg staan zwaaien. Het gezin is al lang weer tot de orde van de dag overgegaan. Papa's broers gingen vanochtend naar hun werk, maar kwamen onverrich- terzake terug. De beide 'admini strateurs' worden al maanden niet betaald en veel zou het toch niet zijn: omgerekend een halve dollar per maand. Of ze een beetje vertrouwen hebben in de nieuwe man, Ka bila? „Dat weet ik nog niet. Maar de bevrijding is een goede zaak. Nu nog nieuwe banen en meer geld." Papa praat amper, hij lacht alleen maar trots om dat hij een 'Mundela' (blanke) op bezoek heeft. Lachen is echter een verraderlij ke aangelegenheid in dit deel van Afrika. Het staat voor ple zier, maar ook voor wanhoop. Als op de markt geen prijs over eengekomen kan worden, be ginnen beide partijen te lachen. Een gezegde in het voormalige Zaïre luidt: Als je de hand die je slaat niet kunt binden, dan kus je 'm. Wie tegenover iemand staat die groter en sterker is, gaat lachen als-ie 'm niet kan bevechten. Het is een overle vingsstrategie. Wie hier ziek wordt, gaat al gauw dood. Bij een bezoek aan hetstaatsziekenhuis van Kins- Papa Moise (midden) heeft 25 monden om te voeden. hasa blijken de patiënten hard getroffen door de armoede. En kelen hebben de luxe van een bed. De meeste patiënten liggen in de zon op een rieten kleed. Families brengen het eten, ver zorgen de patiënten, terwijl.de artsen met minimale middelen trachten de ziekten aan te pak ken. In één van de gangen van het voormalige Mama Yemo (de naam van Mobutu's moeder is er maar snel afgehaald na diens vertrek) hangt op een deur van een kamertje een papiertje met daarop de naam van 'dr. Sondji'. De chef van de chirurgen werk te hier totdat hij enkele dagen geleden door Kabila werd aan gezocht voor het ministerschap. Op het bureau ligt nog een dichtgeslagen medisch boek, 'Aesculaap' getiteld. Baptiste Sondji is nu minister van volks gezondheid en sociale zaken. Hij weigerde zijn leven lang in één van de rijke privéziekenhui- zen van Kinshasa te gaan wer ken. „De armen lijden massaal aan slaapziekte. Zij kunnen geen privékliniek betalen." De rustige blik van de dokter wordt verbeten, als hij zijn er gernis over het regime van Mo butu vertolkt. „Vijfendertig jaar geleden had dit land de beste ziekenhuizen en de beste dok ters van Afrika. Het budget voor gezondheidszorg was elf pro cent van de begroting. Nu is het nog geen procent, minder dan twee kwartjes per jaar per inwo ner. Dat is dus niets." Sondji, die zich als politicus van de oppositie in Kinshasa al ver zette tegen Mobutu, sprak een paar minuten met Kabila. Hij hoopt dat zijn ministerie de prioriteit krijgt. „Maar ik maak me daar geen zorgen over." Hij wil vijf ziekenhuizen in het hele land aanpakken. „Nu moeten de patiënten de medicijnen zelf ergens kopen. Die hebben we niet in de ziekenhuizen. Als ie mand geopereerd moet worden, moet hij zelf voor de steriele handschoenen van de chirurg zorgen en ook voor de spullen voor anesthesie." Malaria Het land heeft goede artsen, vindt Sondji. „We zullen het al lemaal op eigen kracht moeten doen. Onze dokters in het bui tenland komen vanzelf terug als ze zien dat ze hier weer goed kunnen werken. Het hele staats apparaat moet opnieuw worden opgebouwd. Een enorme klus die niet van vandaag op morgen is geklaard." In het Kinshasa zonder werkende riolen, zonder reinigingsdiensten en met stra ten als afvalbergen, heersen de gevreesde tropische ziekten ma laria, tbc, de slaapziekte, hepati- tus B en de gele koorts. Acht procent van de totale be volking is HIV-positief, soldaten (twaalf procent) en prostituees (vijftig procent) zijn er erger aan toe. „Een situatie als in 1930." De man die toegeeft al sinds de cember 'geheim agent' voor Ka bila in Kinshasa te zijn geweest, kan zijn woede nauwelijks de baas. „We hebben de kans za ken te verbeteren. Moeilijk? Het is al dertig jaar moeilijk, daar lo pen we niet voor weg hier." Sondji komt uit Kinshasa, maar veel van zijn collega's in de nieuwe regering zijn de bevol king van Congo geheel onbe kend. Een ambtelijke delegatie van de Europese Commissie foto claudemayele kwam begin deze week naar Congo om kennis te maken. De pleitbezorgers van democratie waren amper in Congo gearri veerd, toen de regering demon straties en politieke activiteiten verbood. Korte rokjes bleken ook taboe. Een lid van de dele gatie liet zich ontvallen dat de Congolese regering weliswaar een moderne samenleving wil opbouwen, maar dat enkele mi nisters er nogal ouderwetse, ta melijk marxistische denkbeel den op na houden. Geweld En de minister van buitenland se zaken die op zaterdag zegt dat demonstraties toegestaan zijn ('We hebben iederéén hier bevrijd') blijkt op zondag weinig consequent: „Demonstraties zijn verboden, het gebruik van geweld ertegen is gerechtvaar digd." Brussel blijft, behalve wat hand- en spandiensten aan Ka bila, dus nog maar eventjes ge reserveerd. Ook Sondji ontkent het probleem niet. „We hebben liberale en conservatieve minis ters in de regering. Ik ken mijn collega's niet goed. De komen de tijd proberen we op één lijn te komen." Onder de bevolking van Kins hasa spelen de etnische kwes ties sterk, zoals overigens in heel Centraal Afrika. Professor Kebuye Nkulu van het Kinshasa Language Centre ziet dit als een probleem. „Laten we proberen samen te leven. Hoezo geen echte Zaïrees of Congolees? De wet heeft velen uit alle delen van de binnenlanden formeel toegelaten. Laten ze maar be wijzen dat de minister van bui tenlandse zaken, Karaha, geen Zaïrees is, zoals veel wordt ge zegd. Het is toch allemaal on zin: Burundi, Gabon, Chad, Ruanda, Angola, Guinee, Tan zania, Congo... alles samenvoe gen! We hebben gemeenschap pelijke belangen. Nkulu etaleert vooral hoop als het onderwerp Kabila ter tafel komt. Volgens hem hebben ze venjaar van demonstreren en in de kiem gesmoorde pogingen tot democratie niet geholpen. „Deze mensen hebben het grondig gedaan. We zijn bevrijd van Mobutu." Maar de profes sor houdt een oordeel over Ka bila's politiek nog even achter wege. Ook de 'revolutie' die op som mige fronten de tijd in Kinshasa dertig jaar terugzet, veroordeelt hij nog niet. „We kennen de smaak van Kabila niet, want zijn pudding hebben we nog niet gegeten. We weten alleen dat we niet meer door onze politie worden overvallen en beroofd." Voorheen eisten de politie en de militairen van Mobutu op iede re hoek van de straat geld van passanten. Jean bijvoorbeeld, een jonge leraar uit Kinshasa, haalde ooit geld van bedrijven van zijn moeder op. Hij werd vlak voor het vallen van de avond met het hele bedrag op zak aangehouden. Jean weiger de zijn tas af te geven, moest mee naar het politiebureau en stond pas 's ochtends, geheel naakt, weer op straat. „Waarom ik wel sokken had en zij niet, vroegen ze. Ik heb bij een huis in de buurt aangebeld en geroe pen dat niet de vrouw, maar de man naar buiten moest komen. Die leende me een kleed. Ik heb op school dat jaar alle kinderen van militairen laten zakken. Nu zou ik zoiets niet meer doen. Die kinderen konden het niet helpen." De bijna zes miljoen inwoners van de stad zien tot dusver vooral profijt van de nieuwe machthebbers. De angst voor de eigen politie, de militairen en alle andere ambtenaren is weg. De afgelopen week organi seerde EtienneTshisekedi, ex- premier van Zaïre en verklaard tegenstander van Mobutu, een demonstratie tegen Kabila, maar de deelname was mini maal. Aids Waar Papa Moise zijn familie nog een beetje op de been heeft en in ieder geval geen sterfte onder zijn Idnderen ziet, is papa Leonard Luano er minder goed aan toe. Hij is 66 jaar oud, maar wacht alleen nog maar op de dood, zegt hij. Van zijn negen kinderen zijn twee dochters die zich prostitueerden overleden aan aids. Leonard behoort tot de armsten van Kinshasa, waar van de stad er een paar miljoen rijk is. Met zestig 'familieleden' woont Leonard op zijn compound. In de wijk Kimbanseke, waar de vrouwen op maandag, woens dag en vrijdag eten en de man nen op de andere dagen, is so res de gewoonste zaak van de wereld. Leonard neemt niet meer de moeite te kijken als éèn van zijn andere dochters met een 'klant' thuiskomt en in de enige slaapkamer haar diensten verkoopt. Leonard heeft geen stroom, geen water en zijn da nig geurende toilet bestaat uit een in de grond gegraven gat. Eén van zijn zonen is ziek, woog tachtig kilo en nu nog maar vijf tig. Welke ziekte? Leonard weet het niet. „Ik bemoei me er niet meer mee. Hoop alleen maar dat mijn kleinkinderen het be ter zullen krijgen. Ik heb veel gebeden, maar God wilde me niet helpen. Waarom zou Hij een oude man nu alsnog hel pen?" Professor Nkulu legt uit waarom de inwoners van Kinshasa he den ten dage zoveel het woord logic in de mond nemen. Vol gens hem is het een teken van hoop. „Dit land is een school waar je alles leert te doen met niets. De mensen hier zijn on der Mobutu hun eer kwijtge raakt. Ze deden en doen alles om te overleven. Ook dingen waarvan ze weten dat ze on ethisch zijn. Zoals prostitutie, diefstal, bedelen... het maakt niet uit. Maar de moraal, en het besef van goed en kwaad, komt terug. Daarom hebben ze het zo veel over 'logic', een Frans woord dat daar overgaat. Ze willen hun 'logic' terug. Tot voor kort hoorde je het woord maar op één manier, vooral na- datje iemand op zijn falen wees: Ik hoef jouw'logic' niet." Museum voor Midden-Afrika wil alleen historie tonen TERVUREN LIESBETH BUITINK Een levensgrote stenen olifant bewaakt de weg die naar het Koninklijk Museum voor Mid den-Afrika in het Belgische Tervuren voert. Het paleis dat koning Leopold II honderd jaar geleden ter beschikking stelde voor de eerste grote Koloniale Tentoonstelling over zijn per soonlijk eigendom Kongo-Vrij staat, herbergt de geschiedenis van het land dat nu weer Con go heet. Maar in het museum is die historie bevroren vlak voordat Belgisch Kongo de naam Zaïre ging dragen. „Het is niet onze taak om de politieke situatie te tonen", verklaart woordvoerster Kris- tien Opstaele. Over het dictato riale bewind van president Mo butu is dan ook geen speciale zaal ingericht. En het museum- voelt zich al helemaal niet ge roepen om de omwenteling te tonen die Laurent-Desiré Kabi la bewerkstelligde. In de loop der jaren lijkt alleen de naam van het museum we zenlijk te zijn veranderd. Toen Leopold II nog vorst-soeverein was, droeg het paleis de naam Museum van Kongo-Vrijstaat. De overgang naar de status van Belgische kolonie, werd zicht baar in de titel Museum van Belgisch Kongo en na de deko lonisatie kreeg de tentoonstel ling haar huidige naam. De 'herdenkingszaal' in het pa leis gaat echter volledig voorbij aan die ontwikkelingen. Daar staan onder het toeziend oog van een enorm beeld van ko ning Leopold alleen de restan ten van het koloniale verleden. In een vitrine ligt de originele brief waarin de legendarische H.M. Stanley schrijft dat hij doctor Livingstone heeft ge vonden. Stanley was degene die Leopold attendeerde op het enorme reservoir aan grond- schatten dat de Kongo her bergde. Zijn rapporten waren voor de koning reden om het gebied uit te roepen tot Kongo- Vrijstaat, dat een schat aan op brengsten opleverde. Zweep De schilderijen in de zaal to nen stuk voor stuk de kolonisa tor als rijke en arrogante over heerser over de negers, die vaak staan afgebeeld tijdens noeste arbeid, gekleed in niet meer dan een (westerse) len dendoek. Eén schilderij met de titel La civilisation du Congo ('De beschaving van Kongo') laat zien hoe de Belgen over de bevolking in hun kolonie dach ten. Een neger staat vastgebon den aan een paal en krijgt tot bloedens toe de zweep van een stamgenoot. Het tafereel wordt gadegeslagen door een blanke ïn een safaripak, die de zweep' kennelijk als aangewezen me thode zag om de negers be schaving bij te brengen. De historische zaal verheerlijkt de Belgische troepen die gele gerd waren in de overzeese ge biedsdelen. Een pendule en twee kandelaren zijn bedekt met houten uitsneden van Bel gische strijdkrachten in de Kongo en dienen als heroïsche taferelen voor op de schoor steenmantel. De talloze torso's van mannen met strakgekam- de snorren en de wandelstok van Leopold II maken het beeld compleet. Het museum toont uitgebreid hoe het klimaat er in Midden- Afrika uitziet. In glazen 'diora ma' zijn op enkele vierkante meters bamboewouden, heide- wouden en zelfs complete ber gen nagebouwd. Een groot deel van de andere zalen is gevuld met nagebouw de landschapjes waarin opge zette dieren zo levensecht mo gelijk zijn neergezet. Een span luipaarden zet de messcherpe klauwen en tanden in de hals van een kob, twee bongo's sta ren gemoedelijk voor zich uit op een vierkante meter eve naarswoud en op een omgeval len boomstronk tonen twee krokodillen hun vlijmscherpe gebit. In lange reeksen glazen potten zwemmen vissen van allerlei soorten op sterk water. Papier maché Alle dieren die in het museum staan zijn echt, verzekert Op staele. „De meeste zijn in de jaren vijftig en zestig opgezet, toen het nog geen beschermde diersoorten waren. We zouden nu nog wel een dier kunnen opzetten dat in de dierentuin een natuurlijke dood is gestor ven. Maar het is niet zo dat we nu nog iemand naar Afrika stu ren om een olifant neer te schieten", benadrukt ze. De ouderdom van de dieren is onmiskenbaar. Over de rug van de neushoorn loopt een barst van enkele centimeters diep. Het papier maché in de wijd opengesperde bek van het lui paard laat ook duidelijk zien dat de beesten zijn neerge- Een poster kondigt de Wereldtentoonstelling van 1910 aan. 'pr-foto schoten toen Congo nog Kon go heette. Het museum maakt zich op voor het eeuwfeest, dat dit jaar wordt gevierd. De opgezette dieren krijgen een flinke op knapbeurt en de zalen worden opnieuw ingericht. Een gedeel te van het museum is daarom momenteel gesloten voor het publiek. „Er zijn in de loop der jaren alleen kleine dingen ver anderd in het museum, nooit iets wezenlijks. De zaal waarin de krokodillen staan, heeft nog de oorspronkelijke inrichting en dat willen we ook zoveel mogelijk zo houden", verklaart Opstaele. Het museum wordt voor het eeuwfeest 'opgefleurd'. Toch overweegt het Museum voor Midden-Afrika niet om die ge legenheid te baat te nemen om de ontwikkelingen in Congo te tonen. „Dat is niet onze taak. Dit is vooral een historisch mu- Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika aan de Leu vensesteenweg in Tervuren (bij Brussel) is geopend van dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00 en in het weekeinde van 10.00 tot 18.00 Tegenvallers leiden tot crisissfeer rond regering Tsjechië PRAAG HANS GERTSEN CORRESPONDENT Eind vorig jaar nog werd Tsjechië alom gezien als de beste leerling van de Centraal-Europese klas. Tsjechië was niet alleen een voorbeeld van politieke stabiliteit, maar haalde boven dien op economisch gebied verreweg de beste rapportcijfers. Amper zes maanden later is er van euforie geen sprake meer in Praag. De Tsjechische kroon raakte de afgelopen we ken in de vuurlinie van speculanten en moet waarschijnlijk op korte termijn tien tot vijftien procent devalueren. De economische groei die de afgelopen jaren steevast ruim boven de 4,5 procent lag, zal dit jaar hooguit 2,5 pro cent bedragen. De regering worstelt met snel stijgende begrotings- en handelsbalanstekor ten en moest vorige maand een pakket harde bezuinigingsmaatregelen afkondigen. Een serie grote financiële schandalen heeft het internationale vertrouwen in de Tsjechi sche economie verder ondermijnd. Mede door dat alles wankelt de centrum-rechtse re gering van premier Vaclav Klaus op zijn grondvesten. De economische malaise gaat gepaard met de ernstigste politieke crisis die Praag sinds de 'fluwelen revolutie' van 1989 gekend heeft. Steeds meer Tsjechen vragen zich af of pre mier Klaus de juiste man is om de in het slop geraakte economie er bovenop te helpen. Het vertrouwen in Klaus en zijn regering is de af gelopen maanden dramatisch gedaald. Vol gens opiniepeilingen zouden de sociaal-de mocraten (CSSD) van oppositieleider Milos Zeman de Democratische Burgerpartij (ODS) van premier Klaus ruimschoots verslaan als nu verkiezingen worden gehouden. Een centrum-linkse coalitie wordt door veel politieke analisten in Praag als een reëel alter natief gezien voor de huidige coalitie als die de problemen niet snel de baas weet te wor den. „Veel Tsjechen zijn na ruim zeven jaar onderhand wel uitgekeken op Vaclav Klaus", meent een westerse diplomaat in Praag. „Mis schien zou het helemaal niet slecht zijn als er eens iemand anders aan de macht komt. Tsje chië is immers het enige land in deze regio dat sinds de val van het communisme nog geen democratische machtswisseling heeft doorgemaakt." President Vaclav Havel lijkt op hetzelfde spoor te zitten. Nadat premier Klaus het afgelopen weekeinde aankondigde dat hij zijn kabinet wil vernieuwen door drie ministers te vervan gen, waarschuwde Havel zijn premier. Tsje chië maakt een ernstige politieke en economi sche crisis door die om fundamentele veran deringen vraagt en niet om slechts wat poli tieke make-up, aldus Havel. Over wat er mis is met de Tsjechische econo mie zijn de meeste financieel-economische specialisten het in grote lijnen eens. Tsjechië maakte na de val van het communisme een 'vliegende start' door te kiezen voor de zoge naamde 'coupon-privatisering'. Veel staatsbe drijven werden in relatief korte tijd geprivati seerd door ze via coupons onder de bevolking te verdelen. Iedere Tsjech kreeg een bepaald aantal coupons die later in aandelen om te zetten waren. Maar het gros van de Tsjechen verkocht hun coupons aan investeringsfond sen. „Er is een vicieuze circel onstaan van fondsen die belangen in bedrijven en banken hebben en banken die op hun beurt weer in vesteringsfondsen opkopen, terwijl ook de staat via minderheids- of meerderheidsbelan gen in banken een stevige vinger in de pap houdt", legt de econoom Josef Kotrba uit. Veel Tsjechische bedrijven zijn voornamelijk op papier geprivatiseerd. Er is te weinig nieuw, buitenlands kapitaal binnen gekomen en daarmee ook te weinig modem manage ment en effectieve controle. De cijfers spreken boekdelen: de productiviteit van Tsjechische bedrijven die in buitenlandse handen kwa men, steeg de afgelopen jaren met gemiddeld 25 procent per jaar. Maar de productiviteit van de meeste 'puur Tsjechische' bedrijven nam gemiddeld slechts met vier of vijf pro cent toe, terwijl de lonen veel sneller stegen. „In het begin gaf dat niet zo omdat de lonen hier in 1989 veel lager waren dan in Polen of Hongarije. Er was geen dwingende aanleiding om te besparen op arbeidskosten. Veel bedrij ven gaan nu pas rationaliseren, terwijl landen als Polen en Hongarije dat pijnljke proces al lang achter zich hebben", doceert Kotrba. „Veel bedrijven zullen nu fors het mes in hun personeelsbestand moeten zetten als ze inter nationaal competitief willen blijven." Daarbij komt dat Praag de afgelopen maan den het toneel is geweest van een aantal spec taculaire financiële schandalen. In veel geval len maakten managers van investeringsfond sen en bankdirecteuren van de gebrekkige re gelgeving en controle gebruik om bedrijven fi nancieel uit te kleden en het geld naar bank rekeningen in buitenlandse belastingparadij zen te sluizen. Het toch al geringe vertrouwen van de gemiddelde Tsjech in de financiële we reld en in de politieke klasse is nog verder on dermijnd. De grote vraag is nu of premier Vaclav Klaus in staat is om de deels door hemzelf gecreëer de economische en politieke crisis snel op te lossen of dat een ander die opgave zal moeten klaren. Het antwoord op die vraag hangt mo gelijk mede af van de uitkomst van een aantal nog lopende onderzoeken naar miljoenen- zwendel.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 7