VIJSELAAR SCHRIJFT
GESCHIEDENIS
gesticht
ie kan bogen op een
voor het boek. We zijn nu zo
eeuw ouderdom in goede ge
ver dat we de opdracht voor
zondheid hoeft niet op een
het vervaardigen van het boek
jaartje te kijken. Het psychia
aan Vijselaar kunnen verle
trisch ziekenhuis Endegeest
nen. Ook daarom zijn we wat
bestaat 100 jaar, maar de offi
verlaat. De geschiedschrijving
ciële geschiedschrijving van
gaat daardoor financieel niet
het instituut verschijnt pas in
ten koste van de patiënten
1998. De reden daarvoor is
zorg."
volgens Jan Kleijne, voorzitter
Eind november, wanneer
van de Raad van Bestuur, sim
Endegeest zijn eeuwfeest voor
pel. „We wilden geen half
de buitenwacht viert met o.m
werk leveren."
een receptie, zal Vijselaar een
Wat Endegeest wél wilde was
tip van de sluier oplichten van
een doorwrocht werk van de
zijn bevindingen tot dan toe.
hand van Joost Vijselaar, een
De komende weken viert
kenner op het gebied van de
Endegeest het jubileum met
historie van de psychiatrische
de cliënten en het personeel.
inrichtingen, zoals de zieken
Op het programma staan on
huizen vroeger werden ge
dermeer een reünie, een Ca-
noemd. „Een dergelijke op
raïbischp avond, een volley
dracht vereist veel onderzoek
baltoernooi en de inrichting
en studie, het is niet alleen
van een beeldentuin door de
een tijdrovende maar ook een
Amsterdamse kunstenaar
kostbare zaak. Omdat we ons
Mathieu Nab. De tuin is voor
voor deze festiviteiten hebben
iedereen toegankelijk en ge
gebonden aan een budget zoe
opend van 6 juni tot 6 septem
ken we naar alternatieven
ber.
936
et ei
nde geest
Het kasteel Endegeest in zijn lommerrijke omgeving zoals het te zien is vanaf de Wassenaarseweg. Gericht met de blik op Leiden.
FOTO DICKHOGEWONING
e samenwerking tussen de twee instellin-
een vaststaand gegeven dat tot op de dag
vandaag overeind is gebleven. Endegeest
eg zorg voor de behuizing en verpleging;
universiteit deed (hersen)onderzoek en
ook 'demonstraties' met patiënten in de
kzaal van Endegeest.
)e toenmalige keuze voor Endegeest - de
0 'ing in een lommerrijke omgeving op een
e f uur lopen van de stad - had veel te ma-
dp met de in die tijd geldende opvatting dat
rust een helende werking uitging. Pas-
iid in dat beeld was het besluit van de ge-
«enteraad om in 1900 over te gaan tot de
jchting van een sanatorium voor 'zenuwlij-
genaamd naar het buitengoed Rhijn-
het is gevestigd. Dertien jaar na de
óod van de beroemde hoogleraar Jelgersma
Jeg Rhijngeest de naam Jelgersmakliniek.
middels is de gemeente Oegstgeest eige-
van dit monument en zal achter de ge-
het nieuwe raadhuis worden gevestigd.
>r het sanatorium, gebouwd naar Zwitsers
1 rbeeld, werd zelfs naar buiten toe gead-
n eerd.
Dompelen
d t in de vorm van bedverpleging heette het
ïwe toverwoord wat de behandeling be-
t. Daarnaast won het verplicht verrichten
a werk in de buitenlucht in de eerste helft
de eeuw eveneens terrein. Ook de reeds
;er bestaande bad-therapie werd op grote
aal toegepast. Op 9 juli 1903 machtigde
gemeente de Commissie van Beheer tot
a inrichten van permanente baden op de
r; ustige' afdeling van Endegeest, waarbij
i niet schroomde om patiënten dagen
ij tereen onder te dompelen in kuipen met
■j \warm water. Vier jaar later kreeg de eer-
i afdeling voor jeugdige 'idioten' gestalte,
staat opgetekend in de notulen van de
e ise gemeenteraad. Vijftig mensen op één
e 1 onderbrengen, was eerder regel dan uit-
ti dering.
tukje bij beetje dijde de bebouwing van
legeest in de loop der jaren uit. Het aantal
iënten nam sterk toe. Tussen de twee we-
loorlogen domineerde de biologische visie
krankzinnigheid. Medici baseerden hun
landeling op het uitgangspunt dat psychi-
ische stoornissen hersenziekten zijn. In
:e periode wonnen somatisch georiënteer-
therapieën waaronder de shocktherapie
i ein.
Bekende hoogleraren (Carp, Bastiaansen)
en directeuren (Stotijn, Mojet) waren voor
korte of langere tijd verbonden aan de Psy
chiatrisch Universiteitskliniek Rhijngeest-
Jelgersma of de Psychiatriscli Inrichting
Endegeest. Die zich tevens mocht verheu
gen in het bezoek van beroemde figuren uit
de geschiedenis als de grondlegger van de
psycho-analyse Sigmund Freud, de compo
nist Gustav Mahler alsmede koningin Em
ma. Na de ingrijpende restauratie die begon
in 1990 - waarbij ondermeer de Blauwe Ka
mer met zijn prachtige gobelins in oude
staat werd hersteld - heropende koningin
Beatrix in 1993 het geheel gemoderniseerde
kasteel Endegeest.
Weggevoerd
Nieuwe wegen
Anno 1997, een eeuw na de vestiging van
het 'instituut voor krankzinnigen', staat
Endegeest op het punt om nieuwe wegen in
te slaan. Als open en toegankelijk centrum
voor Geestelijke Gezondheid heeft Ende
geest zijn hekken allang neergehaald en
zich per 1 januari losgemaakt van de ge
meente Leiden. Het gaat op in èen regio
naal samenwerkingsverband met Lange-
veld, het .RIAGG en de RIBW voor gehele re
gio Zuid-Holland Noord. Doelend op een
bepaalde geestestoestand heet het in de
volksmond nog wel eens: 'Jij hoort in Ende
geest thuis'. Maar zo bestaan er wel meer
van die misvattingen.
Het paviljoen Bloemhof behoort
tot de moderne bebouwing van
Endegeest.
FOTO DICKHOGEWONING
In de Tweede Wereldoorlog werden veel in
richtingen langs de kust ontruimd op last
van de bezetter in verband met het constru
eren van de Atlantikwal. Vanwege de ligging
landinwaarts bleef Endegeest een ontrui
ming bespaard. Toch liet de oorlog ook
Endegeest niet onberoerd. Niet alleen om
dat de schaarste de verzorging van 600 pa
tiënten ernstig bemoeilijkte, maar ook om
dat de Duitsers de twaalf joodse bewoners
afvoerden naar het kamp Westerbork en
daarna naar het vernietigingskamp Sobibor.
Geen van hen zag Endegeest ooit terug.
Na de oorlog nam de psychiatrie een
enorme vlucht, mede dankzij de invloed
van de psychofarmaca (medicatie). Er kwa
men nieuwe therapiën en behandelmetho
den. Daarnaast werd de blik steeds meer
naar buiten gericht. In de jaren zeventig
nam, als gevolg van grote omwentelingen in
het maatschappelijk denken, de sociale
psychiatrie een grote-vlucht. Het therapie
aanbod breidde zich enorm uit met de
komst van allerlei vormen van creatieve-
bewegings- socio- en milieutherapieën.
Niet langer stond meer de (gesloten) in
stelling maar het welzijn van de patiënt-
/cliënt centraal. Met de uitplaatsing van
verstandelijk gehandicapten naar specifieke
instellingen kon het ziekenhuis Endegeest
meer en meer zijn specifieke deskundigheid
aanwenden voor de behandeling van pa
tiënten met (tijdelijke) geestelijke stoornis
sen.
In het begin van dit decennium
onderging het kasteel een groot
scheepse restauratie. Koningin
Beatrix heropende in 1993 de
poorten van het geheel gereno
veerde gebouw dat in zijn huidige
vorm stamt uit 1651
FOTO DICK HOGEWONING
