ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
1
Isfahan blues: de
sluier in beweging
llr
Gitaargehiid sleept zich traag door de boxen.
Loom geeft de zangeres uiting aan haar
lelancholische stemming. Buiteti de bus raast
een zandstorm, binnen klinkt het rauwe
erikaans uit de mond van een vrouw. O zoete
onde. Een zingende vrouw, in het Engels nog
eUFamouz straalt. In zijn handen wentelt het
nirwiel dat voortrolt richting Isfahan. In zijn
hoofd buitelt de herinnering. Dansen tot het
htendgloren. Na achttien jaar lonkt nog altijd
de sprookjeswereld van de sjah.
door ONNO HAVERMANS
ZATERDAG 31 ME11997
sip:
it
m
Doorkijkje in de Imammoskee, met zijn
blauwgele mozaieken.
Ydll k&Yl HO k Straatbeeld in verkiezingstijd. Het affiche van regeringskandidaat Nateq-Nouri gaat vrijwel schuil achter de linkerarm van een schoenlapper. De glansrijke overwinnaar Muhamed Khatamy (rechts) wordt in augustus geïn
stalleerd als nieuwe president. FOTO'S ONNO HAVERMANS
iet stil laten staan
Zwart, donkerblauw en grijs domineert het straa
rouwperiode om de dood van imam Hussein (ee
nieuwe Iran. „Vijfjaar geleden zat die hoofd
doek nog vlak boven de wenkbrauwen", zegt
Hossain. „Nu is hij opgekropen tot bijna hal
verwege het hoofd, zodat steeds meer haar te
zien is. Nog altijd is het niet prettig, maar er
zit beweging in. Je moet Iran een beetje tijd
geven. En intussen aardig zijn voor de vrou
wen."
Hossain is tapijthandelaar. Hij koopt hand
geknoopte kleden op bij nomadenstammen
die hij opzoekt in de bergen. Zijn handel
moet het vooral hebben van de export. Van
het half miljoen buitenlandse toeristen dat
Iran jaarlijks bezoekt loopt een aanzienlijk
aantal zijn zaak alleen maar binnen voor een
kopje thee en een praatje. Hij houdt van dat
soort gezelschap.
Tien jaar lang was Hossain tapijtverkoper
in Istanbul, Turkije. Hij reisde de halve we
reld rond. Een paar jaar geleden keerde hij
terug naar Iran. Eerst naar Mashad, zijn ge
boortestad in het noordoosten, bij de Af
ghaanse en Turkmeense grens. Vandaar trok
hij naar Isfahan. „Ik kwam hier en vond het
meteen een fijne stad. Dus belde ik mijn
Deeld, zeker tijdens moharram, de jaarlijkse
soort islamitisch Pasen).
vrouw en zij vond het goed, toen zijn we ver-
Hij straalt de rust uit van iemand die zijn
plek gevonden heeft. Kan zich de onrust van
de jongeren nog wel voorstellen. Maar hij
heeft een groot deel van de wereld gezien, hij
weet dat het gras voorbij de horizon niet
groener is. Iran is zijn lancj en hij is er geluk
kig.
Als de zinderende zon achter de moskee is
weggezakt begint de gebedsdag. Gezinnen
picknicken op de grasperkjes van het uitge
strekte Imamplein. De tegels voor de Ali Qa-
pu, het ontvangstpaleis van sjah Abbas I
(1587-1629), zijn het speelveld van een
groepje straatvoetballertjes. Een jongen op
een crossfiets oefent zijn Engelse spreekvaar
digheid op de buitenlandse toerist. Hebt u in
Nederland ook een zoon van mijn leeftijd?
Hoe oud bent u eigenlijk? Om het antwoord
'36 jaar, niet getrouwd, maar jong genoeg
om nog een gezin te stichten' moet hij on-
b edaarlijk lachen
Sinds ayatollah Khomeiny het
voormalige Perzië in zijn greep
kreeg wordt Iran geassocieerd met
terrorisme en godsdienst-fanatisme.
Iran dankt zijn slechte reputatie
vooral aan de manier waarop de Is
lamitische Revolutie van 1979 er is
ingepompt.
Meteen bij zijn triomfantelijke in
tocht in Teheran, op 1 februari van
dat jaar, toonden Europa en Ameri
ka hun afkeer van Khomeiny. Angst
voor moslimfundamentalisme in
het christelijke westen gepaard aan
loyaliteit met de verdreven sjah lijkt
de belangrijkste drijfveer. Diepte
punt in de betrekkingen was de be
zetting van de Amerikaanse ambas
sade in Teheran, die van 4 novem
ber 1979 tot 20 januari 1981 duurde.
In de bloedige oorlog tussen Irak
en Iran over de grensrivier Shatt al-
Arab kozen de VS onverwijld de kant
van Saddam Hussein. Een pijnlijke
vergissing, die pas aan het licht
kwam toen Saddam ook Kuwayt
binnenviei en zo de Golfoorlog be
gon. In het geheim zocht De Grote
Satan toenadering tot Teheran door
wapens te smokkelen, waarvan de
winst naar de contra's in Nicaragua
werd doorgesluisd. In ruil zou Iran
zich inzetten voor de vrijlating door
de Hezbollah (Partij van God) van
de westerse gijzelaars in Libanon.
De zogeheten Iran-Contra-affaire
zorgde zowel in de VS als in Iran
voor grote politieke consternatie.
Mohammed Reza Pahlavi de
laatste sjah verliet Iran in januari
1979 om een jaar later in balling
schap in Egypte te sterven. Reza was
in 1961 in conflict gekomen met
Khomeiny toen hij zijn Witte Revo
lutie begon. De sjah wilde Iran op
stuwen naar westers voorbeeld,
door middel van landhervorming,
vrouwenkiesrecht, privatisering en
bestrijding van het analfabetisme.
De ayatollah ging in verzet uit vrees
dat de islamitische samenleving ver
loren zou gaan. Hij werd in 1964 het
land uitgezet en verbleef jarenlang
in Parijs.
Khomeiny, die op 3 juni 1989
stierf, wees Iran een eigen weg: wars
van het westen én van het oosten.
De hoogste macht is in handen van
de geestelijk leider van de sjiïeten,
ayatollah Khamenei. In de regering
zijn de mollahs ruim vertegenwoor
digd. Ook de nieuw gekozen presi
dent, Muhames Khatamy, behoort
tot de geestelijkheid. Toch verwach
ten zijn kiezers (vooral vrouwen en
jongeren) van hem een versoepeling
van de strikte leefregels.
abi is niet weg te slaan. Hij is
een spraakwaterval, die -bijna
twee uur onafgebroken stroomt,
e verontschuldigingen voor zijn magere En-
Is worden steeds zwakker. En terecht. Zijn
J der heeft het hem geleerd en pa mag tevre-
nzijn.
Nabi's vader kwam om in de oorlog tegen
I ik, tien jaar geleden alweer. „No problem",
gt Nabi met een ontwijkende grijns. Die
rschrikkelijke oorlog bond Iran acht jaar
ïg samen als een hechte gemeenschap, die
n gevallenen vereerde als martelaren. Pas
en nadien begint het pantser van de Isla-
tische Revolutie barstjes te vertonen. De
igeren, naar schatting de helft van de bijna
fentig miljoen Iraniërs, lopen niet langer in
pas van de mollahs, de sjiïtische geestelij-
Mabi is een 20-jarige student mechanica in
ahan. Hij is een fanatiek aanhanger van
ihammed Khatamy, de 'andere' kandidaat
de Iraanse presidentsverkiezingen. Samen
:t honderden leeftijdgenoten voert Nabi
dreven campagne voor Khatamy, die tot ie-
rs verrassing de kandidaat van de gevestig-
orde, parlementsvoorzitter Nateq-Nouri,
gvaagt.
)e nieuwe president, die in augustus aan-
edt, geniet het vertrouwen van de jeugd en
vrouwen. Zij venvachten van hem een
rsoepeling van de strenge wetten, die vrou-
n deels uitsluiten van het openbare leven
gehoorzaamheid verlangen van de jonge-
i. Iran kan de klok niet langer stil laten
tan. „Wij willen vrijheid", zo verwoordt Na-
fel de behoeften van zijn generatie.,
Hij wijst op zijn spijkerbroek, die slobbert,
ost tien dollar, dat is voor ons een vermo-
n. En het is een broek van niks, flutkwali-
t, geen jeans zoals jullie dragen." Hij
oomt van muziek, rockbands met gillende
aren en zangers met haar tot op hun
touders die komen optreden in Isfahan,
iraz of Tabriz. Hij wil flirten met de meis-
zijn hand door hun lange zwarte haren
ijken, zoenen op een bankje in het park.
n plaats daarvan stond hij onlangs met
nderden mede-studenten voor de Duitse
ibassade in Teheran. „We moesten 'Weg
it Duitsland' roepen. Ik wilde helemaal
:t, ik heb niks tegen Duitsland. Maar ze
ongen ons met geweren, ik had geen
labi gelooft niet in de Iraanse lezing van
l zogeheten Mykonos-proces. Twee maan-
i geleden stelde een Berlijnse rechter vast
I geestelijk leider Khamenei en president
fsanjani hoogstpersoonlijk opdracht heb-
i gegeven voor de moord op een Koerdi-
ie leider in het Griekse restaurant Myko-
s in de Duitse hoofdstad. Van de diploma
te rel tussen Teheran en de Europese Unie
ill Iran niets te merken. Maar wie er ter-
'ps naar vraagt, krijgt onomwonden het
ijk van de rechter te horen,
labi weet het zeker. Hij is immers zelf van
erdische komaf. En de Koerden worden
derdrukt, dat is in Iran niet anders dan in
kof Turkije. „Die drie landen bezetten de
afhankelijke Koerdische staat.
ten romanticus is hij. Niet voor niks stu-
ert hij in Isfahan, stad van de poëzie en de
ien. Prachtig Isfahan, met zijn lommerrijke
'en waar mannen en wouwen flaneren,
is paarsgewijs. „Hier komen jongens en
lisjes om elkaar te ontmoeten. Maar o wee
de geheime politie je betrapt. Je kunt wel
«gen dat je broer en zus bent, maar
lestal vragen ze dan naar je identiteitspa
an. Als je niet getrouwd bent, mag je niet
is met een meisje praten. Ik had een poos-
Grote Satan en
de moslimfanaten
Nabi met de poster van zijn favoriet: 'Wij wil
len vrijheid.'
je een vriendin, maar haar oom kwam er
achter. Hij heeft me in elkaar geslagen en ge
dreigd me dood te schieten als we elkaar nog
een keer zouden zien. Het mag niet van de is
lam. Maar waarom niet? Al heb ik twee vrien
dinnen, of drie, wat maakt dat nou uit? Ik wil
zelf bepalen wat ik doe, ik wil wij zijn."
'We love Holland and Ruud Gullit', schrijft
hij op de achterkant van een affiche van Kha
tamy. De volgende dag staat Nabi niet tussen
de campagnevoerende studenten. Hij is ner
gens te vinden.
Na drie uur overwinnen de twee studentes in
het theehuis hun verlegenheid. De gebruike
lijke wagen. Where are you from? What do
you think of Iran? Dan de hamvraag: hoe
denk je over onze cultuur? „Zelf draag ik mijn
hoofddoek uit overtuiging", zegt de een. Ze
heeft opvallend grijze ogen, lichtbruin haar
en een donkerblauw tuniek. „Ik kan het niet
goed uiüeggen. Het is mijn godsdienst. Ik
voel me er veilig door", zegt ze ferm. Haar
wiendin, donker van ogen, huid, haar en kle
ding, schudt droef het hoofd. „Ik niet, ik vind
het niks."
Vanaf het terras op de eerste verdieping is het
uitzicht op het immense Imamplein fantas
tisch. Als de avond valt en de bewoners naar
het woegere poloveld komen om te kuieren
of in het gras te zitten, ademt de stad een
weldadige rust. Aan de verre overkant lost de
prachtige blauwgele Imammoskee langzaam
op in de duisternis.
Hossain verontschuldigt zich, pakt een ta
pijtje van de stapel en zijgt buiten neer in ge
bed. Als overtuigd moslim bidt hij vijf keer
per dag, het gezicht naar Mekka gekeerd, de
gedachten bij Allah. Hossain moet niet zo
veel hebben van de mollahs, de eenvoudige
geestelijken die sinds de vlucht van de sjah in
januari 1979 zo'n zwaar stempel drukken op
het oude Perzië. Maar dat belemmert hem
niet in zijn geloof.
Van politici wil hij al evenmin veel weten.
„Ze beloven altijd meer dan ze kunnen waar
maken. Dat is overal in de wereld zo. Corrup
tie is overal. Die jongens die zich inspannen
tijdens de verkiezingscampagne weten niet
met wie ze te maken hebben. Daar bemoei ik
me liever niet mee. Ik ga wel stemmen, al
heb ik nauwelijks een wije keuze. De macht
hebbers schuiven de parlementsvoorzitter
naar voren als nieuwe president. Maar is dat
bij jullie anders dan?"
Het Iraanse regime is streng, beaamt Hos
sain. Vooral wouwen hebben het zwaar.
Sinds de revolutie van 1979 is hun positie be
perkt. In de moskee, de rechtzaal en het leger
spelen wouwen een ondergeschikte rol. Ze
mogen niet zingen. Vrijwel geen enkel huwe
lijk wordt uit liefde gesloten, maar alleen de
man kan een scheiding aanwagen, de wouw
niet. De sluier is verplicht, op sommige plaat
sen zelfs de zwarte chador. Donkere vormlo
ze gestaltes domineren het straatbeeld, als
fladderende vleermuizen.
'De islam heeft zich tegen het beeld van de
wouw als lustobject verzet en geeft de wouw
haar waardigheid terug', zo omschreef aya
tollah Khomeiny, de leider van de Islami
tische Revolutie, de rol van de wouw in het
Als de avond valt en de bewoners naar het vroegere poloveld komen om te kuieremn of in het gras te zitten, ademt Isfahan een weldadige rust.
L "TV
