Moeilijk omdat het niets voorstelt
en verliezen, nooit samen winnen
Sport
De elf'beroemdste' penalty's
utrecht
1. Hoe kan het anders? Antonin Panenka tijdens de EK-finale in
'76 tegen Duitsland. Hij stuurt doelman Sepp Maier naar de lin
kerhoek en scoort met een tergend langzaam 'stiffie' door het
midden. De titel is voor Tsjechoslowakije.
2. Miroslav Djukic kan Deportivo La Coruna in '94 tegen Va
lencia vanaf de penaltystip naar het kampioenschap schieten. In
Barcelona, waar de thuisploeg al klaar is met voetballen, wach
ten 120.000 supporters in spanning af. Djukic faalt, Barca is
kampioen.
3. Het duel Van Breukelen - Belanov in de finale van het EK in
'88. De doelman houdt zijn wijsvinger onder zijn oog om aan te
geven dat hij wel weet in welke hoek de Rus gaat schieten. Bela
nov schiet te slap in.
4. Minder belangrijk, zeker niet minder geniaal. Johan Cruijff
en Jesper Olsen doen eigenwijs tegen Helmond Sport. Het tikkie
opzij van Cruijff, Olsen legt terug en Cruijff scoort in een leeg
doel. Doelman Otto Versfeld is met stomheid geslagen.
5. Clarence Seedorf tijdens de kwartfinale van het EK '96 tegen
Frankrijk. De man die eigenlijk geen penalty mocht nemen om
dat hij niet in de wedstrijd zat, deed dat toch. Doelman Lama
redt eenvoudig, Nederland is uitgeschakeld.
6. Weer een misser. Marco van Basten tegen Denemarken in
de halve finale van het EK van '92 in Zweden. De ster zou toch
zeker goed moeten zijn voor een treffer. Maar doelman Peter
Schmeichel troeft hem al' en Nederland wordt uitgeschakeld.
7. Een invaller met lef. De Zeeuwse draver Peter van Vossen
valt in '93 in op Wembley tegen Engeland. Een concurrent in de
kwalificatiestrijd voor het WK in Amerika. Ijskoud eist Van Vos
sen, toch niet gezegend met een briljante trap, de penalty op en
scoort beheerst.
8. Een dubbele. Sonny Silooy en Edgar Davids vorig jaar in de
finale van de Champions League tegen Juventus. Beiden willen
niet, maar worden omgepraat door Louis van Gaal. Ze komen
niet verder dan slappe rollertjes. Geen doelpunten.
9. De WK-ffnale in '74. Nadat Johan Neeskens Nederland met
een strafschop op 1 -0 heeft gezet, wordt aan de andere kant een
'schwalbe' van Bernd Hölzenbein door scheidsrechter Taylor als
een overtreding van Wim Jansen gezien. Penalty dus en Paul
Breitner tekent voor de gelijkmaker. De ommekeer in de wed
strijd.
10. Uit het boekje van Jan Reker. Een boek dat Hans van Breu
kelen goed gelezen heeft. In de beslissende strafschoppenserie
van de finale van de Europacup 1 in 1988 stopt hij drie straf
schoppen van Benfica. Als hij de laatste van Veloso onschadelijk
maakt, heeft PSV de beker met de grote oren.
11. Opnieuw Seedorf. Als Frank de Boer en Wim Jonk niet
thuis geven in het uitduel met Turkije, neemt hij de verantwoor
delijkheid. Nederland houdt, met de misser op het EK tegen
Frankrijk in het achterhoofd, de adem in. Seedorf schiet over.
Een kwalijk geval van zelfoverschatting? Of moet de jongeling
geprezen worden om zijn moed?
twee en Ajax werd de beste club
van de wereld.
Een half jaar later hadden de
Ajacieden hun huiswerk op
nieuw goed gedaan. De drie
voornaamste kandidaten voor
het nemen van een strafschop
bij Juventus waren geanaly
seerd. Helaas voor Ajax vielen
die alledrie tijdens de wedstrijd
uit. Van der Sar moest gokken,
een beroep doen op andere
hulpmiddelen.
Frans Hoek, die de strafschop
tot in de kleinste details heeft
ontleed, vertelt. ,,Hij kon kijken
naar het type speler dat tegen
over hem kwam te staan. Een
robuuste voetballer schiet vaak
wat harder en kiest voor een
diagonaal schot, dat is het vei
ligst. Bij begaafde voetballers is
het moeilijker. Die hebben de
mogelijkheid om 'open te draai
en', waardoor ze ook makkelijk
naar de andere hoek kunnen
schieten. Uit de aanloop is ook
een hoop informatie te halen.
Komt iemand rechtdoor aanlo
pen, in boogvorm of iets daar
tussenin? Is de aanloop lang of
juist kort?"
Dan begint het kans bereke
nen en volgt eventueel nog een
psychologisch foefje. „Heeft een
tegenstander een favoriete
hoek, dan kan je iets meer naar
die kant gaan staan", vertelt
Hoek. „Veel bewegen op de lijn
kan of snel gokken op een
hoek."
Het belangrijkste wapen dat
een doelman heeft, is waar
schijnlijk het ontzag dat hij bij
een voetballer afdwingt. Peter
Schmeichel doet dat met zijn
grote lichaam, Hans van Breu
kelen was een meester in het in
timideren. Van der Sar krijgt
zijn tegenstanders nog niet aan
het bibberen, waardoor hij zich
ook volgens Hoek nog geen spe
cialist voor de penalty mag noe
men. „Toch heeft Van der Sar
de juiste uitstraling. Hij mist al
leen de reputatie. Voordat Van
Breukelen in 1988 een aantal
zeer belangrijke strafschoppen
tegenhield, pakte hij er ook niet
zo heel veel. Pas daarna werd
hij 'heilig', ging het dun door de
broek bij de voetballers die te
genover hem kwamen te staan.
Hans was als keeper geen na
tuurtalent, maar qua mentaliteit
wel."
Jan Huijbers had Frans Hoek
waarschijnlijk graag als voor
beeld willen hebben voor hape
rende strafschopschutters. Als
keeper was hij verre van een
specialist, als voltrekker van het
door de scheidsrechter opgeleg
de vonnis des te meer: veertig
strafschoppen zette hij stuk
voor stuk in een doelpunt om.
„Als doelman lag ik al op de
grond voordat de scheidsrech
ter had gefloten. Pas toen ik zelf
strafschoppen ging nemen,
stopte ik er een paar. Als straf-
schoppennemer wachtte ik al
tijd op de beweging van de kee
per en daarom was mijn aller
eerste penalty de moeilijkste.
Toen bleef de keeper namelijk
staan. Op een gegeven moment
werd ik heel zeker van mezelf,
wist ik zeker dat ik zou scoren."
De tekst van Huijbers klinkt
hem niet ais theoretische blabla
in de oren, al denkt hij in eerste
instantie niet dat hij zijn aan
dacht op één punt vastzette.
„Of inderdaad, ik keek altijd
naar de keeper, misschien was
dat het wel." Het raadplegen
van psychologen wijst hij niet
bij voorbaat af, maar een warm
pleitbezorger is hij ook niet. „Zij
zijn absoluut een hulpmiddel in
het onder controle krijgen van
het ongrijpbare aspect van een
strafschop. Wij kregen in Rome
tijdens de finale van de Cham
pions League te maken met
voetballers die het niet aandurf
den om een penalty te nemen,
in Tokyo hadden we dat pro
bleem niet. Zoiets evalueer je,
maar garanderen dat het niet
meer voorkomt is onmogelijk."
Gebrselassi (links) en Morceli tijdens de persconferentie van de Adriaan Paulen Memorial
PJERDAG31 MEI 1997
je psychologische oorlogsvoering rond de penalty
en Gebrselassiehet duel der vrienden
Ie strafschop bepaalt bij
ilangrijke internationale
ïrletbalwedstrijden gere
ild het verschil tussen
■iinst en verlies. Ronaldo
!Help Barcelona vanaf elf
ieter aan de Europacup 2;
Jn week later haalde
eithalke 04 ten koste van
^ter de UEFA Cup naar
Jelsenkirchen en vorig jaar
ks de eindzege in de
hampions League na een
Vl ;afschoppenserie voor
e ventus.
Coers meldde dat een eventueel
record ook door de 1AAF zal
worden geaccepteerd.
Het duo wilde wel bevestigen
dat zo'n één tegen één duel de
toekomst is voor de atletiek.
„Het is goed voor de publieke
belangstelling." Allicht, ze zei
den beiden ook onmiddellijk 'ja'
toen het ze werd voorgelegd.
Maar ze beaamden ook de no
dige mentale druk te voelen.
Ook al vanwege dat enorme be
drag. Een miljoen dollar is zeker
in Afrika veel waard. Morceli:
„Dat verandert je hele leven."
Adidas is verzekerd voor een
geslaagde recordpoging. De
premie die de sponsor van bei
de atleten daarvoor betaald
heeft zou in de buurt 300.000
dollar liggen.
Na de weken van voorberei
ding op Hengelo weet Morceli
niet zeker welke afstand hij in
Athene tijdens het WK zal lo
pen. De 1500 meter is z'n speci
aliteit, maar misschien wordt 't
wel de vijf kilometer. Hij heeft
nu toch al voor de langere af
stand getraind en de APM
vormt zo tevens een mooie test.
Volgens trainer en manager Ab-
derahmane Morceli kijkt z'n
broer met die opties al naar de
Spelen in Sydney.
Het zou het WK wel beroven
van het duel Morceli-El Guer-
rouj. En dat duel wil het publiek
toch ook zien? De vraag kent
Morceli, die er van wordt ver
dacht de jonge Marokkaan te
ontlopen. „We zullen zien", is
dan ook z'n enige commentaar.
Gebreselassie ziet vrijwel ze
ker af van 'Athene' en dus mist
het WK ook zijn duel met Salah
Hissou, die hem vorig jaar z'n
geliefde wereldrecord op de tien
kilometer afpakte (26.38,08).
Gebrselassie richt zich na Hen
gelo in de eerste plaats het te
rughalen van dat record. Het
WK staat niet hoog op zijn ver
langlijstje omdat in Athene de
zelfde baan ligt als in Atlanta.
Hard beton, met een dunne
laag tartan. Ideaal voor snelle
sprints, maar rampzalig voor de
lange afstand. Als het daarover
gaat, verdwijnt op slag zijn lach.
„Ja, daar ben ik boos over. Het
is niet eerlijk tegenover de atle
ten op de lange afstand."
nale van een Europacup, ben je
nerveus, dat geeft helemaal
niets. Vergelijk het met de
laatste putt van een golfer, een
slag die beslissend is over het
winnen van een toernooi. Een
vreselijk moment.
Een andere stelling, datje lek
ker in je vel moet zitten om ëen
strafschop goed te kunnen ne
men, snijdt volgens Huijbers
wel hout. „Dat is zeker geen fa
beltje. Iemand die niet lekker
voetbalt, heeft zijn gedachten
niet helemaal vrij, is ook met
andere dingen bezig. Dan moet
je zeker geen penalty nemen."
Toch blijkt ook iemand die
wel blaakt van zelfvertrouwen te
kunnen falen. Clarence Seedorf
staat symbool voor die catego
rie. Huijbers weet er het fijne
niet van, zou eerst eens met de
'Madrileen' moeten praten. „In
ieder geval is duidelijk dat hij
die mentale routine ook niet
had. Tweemaal vergat hij zijn
techniek totaal."
Huijbers vindt het daarom
onbegrijpelijk dat in een beroep
waar miljoenen in omgaan toch
zo amateuristisch wordt gehan
deld. „Met een sportpsycholoog
erbij, had het Nederlands elftal
vorig jaar op het EK nooit verlo
ren van Frankrijk, dat durf ik
best te zeggen."
Het is de benadering van de
psycholoog. Het hoofd moet fris
zijn, dan doen de benen wat
van ze verwacht wordt. Frans
Hoek, keeperstrainer bij Ajax,
maakt juist gebruik van de we
tenschap dat het koppie van de
voetballer die een penalty mag-
/moet trappen geregeld frisheid
ontbeert. Dat is ook het uit
gangspunt van Edwin van der
Sar. Daar begint het psychologi
sche steekspel. De keeper moet
foto archief
zijn kansloze positie steeds
rooskleuriger maken. Door de
voetballer uit zijn evenwicht te
brengen.
Het belangrijkste hulpmiddel
van de doelman is de bal. De
'nemer' wil die zo snel mogelijk
hebben. Wil de bal neerleggen
en schieten, het karwei achter
de rug hebben. „Dat moet de
keeper voorkomen", meent
Hoek. „Hij moet de bal pakken
en zo lang mogelijk vasthouden.
Zijn tegenstander moet de kans
krijgen om na te denken, te
twijfelen. Vertragen dus. De vol
gende stap is de bal naar de
voetballer brengen, hem door
dringend in de ogen kijken. Iets
tegen hem zeggen kan, maar
hoeft niet. De laatste stap is heel
rustig teruglopen naar je doel.
Maar doe dat niet irritant, het
moet echt overkomen."
Dat laatste is niet onbelang
rijk, want volgens Hoek is het
van het grootste belang om de
scheidsrechter te vriend te hou
den. „Die man hanteert de spel
regels bij een penalty niet altijd
strikt. Natuurlijk is het verve
lend om een strafschop tegen te
krijgen, maar vertel de arbiter
dat je respect hebt voor zijn be
slissing, al betreur je die." Kee
pers maken namelijk altijd een
overtreding bij de poging een
penalty te keren. Te vroeg be
wegen is zelfs regel.
De provocatie is een belang
rijk middel, weten in welke
hoek een strafschop gaat ko
men ook. Toen Ajax eind 1995
ten koste van het Braziliaanse
Gremio de wereldbekerfinale na
strafschoppen won, wist Van
der Sar van de eerste drie 'ne
mers' de hoek die zij waar
schijnlijk zouden kiezen. Het
kwam uit, de doelman stopte er
geld, een rol speelt. Voor de
winnaar ligt er in Hengelo één
miljoen dollar klaar, mits hij de
dubbele mijl onder de acht mi
nuten loopt. Nog bedreigender:
de verliezer krijgt niks, ook al
blijft ook hij onder die magische
grens.
Stel nu, dat de één de bonus
pakt omdat de ander hem voor
treffelijk heeft geholpen. Blijft
de ander dan met lege handen
achter? Morceli, serieus: „Dat is
de uitdaging..." Gebrselassie, la
chend: „Ik zal Noureddine uit
nodigen in Ethiopië." Hij be
looft een gezellige tijd, waarin
ze samen een deel van het mil
joen gaan opmaken.
De twee vrienden ontmoetten
elkaar één keer eerder op de
baan, drie jaar terug in Monte
Carlo op de 3000 meter. Morceli
won, in een wereldrecord
(7.25,11), dat hij al weer kwijt is
aan Daniel Komen (7.20,67). De
Keniaan bezit ook het record op
de dubbele mijl (8.03,54).
Het zou kunnen dat Komen
ze vandaag bij de Adriaan Pau
len Memorial allebei kwijt raakt.
In theorie. 'Meeting director' Ab
de ooit vier regels voor het ne
men van een penalty. Hou je je
daaraan, dan kan het eigenlijk
niet-mis gaan: 1) kies voor jezelf
een hoek, 2) lange en felle aan
loop nemen, 3) onderweg niet
van hoek veranderen, 4) bin
nenkant voet gebruiken (indien
rechts van de keeper geschoten
mag binnenkant wreef ook,
yoorbeeld Danny Blind in
Tokyo).
Iedereen weet hoe het moet,
of denkt dal op zijn minst te
weten. Toch zijn nog steeds de
afgrijselijkste missers te zien.
Duurbetaalde profs die bedan
ken voor de eer, als versteend
achter de bal staan, als een be
ginneling achterover leunen en
de bal over het doel zien ver
dwijnen.
Terwijl deze klus volgens
sportpsychologen zo verdomd
n twee vrienden van het
Twee vederlichte k&m-
die elke vraag met een
beantwoorden. Vrien-
en beleefd. Praten doen
lachen zonder geluid,
de fotograaf willen Haile
en Noureddine
wel eventjes wat duwen
Maar gearmd pose-
ze toch makkelijker af.
voor de twee vrienden,
ze samen al Het Duel
Tengelo besproken? Dan
Gebrselassie toch even
schtóetten: „We zijn in de
:oncurrenten, dan praat je
over."
i vraag over de tactiek dan.
jebeurt er als na pakweg
kilometer de laatste van
lazen z'n werk heeft ge-
Morceli: „Dat moeten we
Gebrselassie: „Je kunt
tactische race lopen." Het
leri knallen of samen ver-
l.
mdschap kan zomaar illu-
ijken zodra geld, héél veel
Frankrijk-keepr Lama stopt de penalty van Clarence Seedorf, die Oranje de halve finale zou kosten.
eenvoudig is. Volgens hen kan
elke voetballer zich een mentale
routine aanmeten die hem in
staat stelt om de trap technisch
goed uit te voeren. Om de span
ning van het moment niet ten
koste van de zuiverheid van de
handeling te laten gaan. „Een
penalty is iets waar je niet over
na moet denken", zegt Jan
Huijbers die als sportpsycho
loog verbonden is aan het
olympisch steunpunt in Am
sterdam. „Gewoon een hoek
kiezen en doen wat je moet
doen."
Volgens Huijbers zijn de ne
mers van strafschoppen in hun
gedachten vaak een stap te ver.
Bij het resultaat. Het scoren,
vooral het moeten scoren. Bij de
vernedering van het falen of de
opluchting van de bolling van
het net. „Daardoor verliest de
handeling aan kwaliteit. Een
golfcoach omschreef het ooit
heel treffend: 'Als je met je
hoofd al in het gaatje zit, kan de
bal er niet meer bij'. Je moet je
alleen concentreren op de han
deling. In welke hoek wil je
schieten, hóe hard moet de bal
gaan, wat doe je met de stand
van je lichaam."
Nee, dan de fabeltjes die
rondgaan over de mythe die
strafschop heet. Dat je ontspan
nen moet zijn bijvoorbeeld. La
riekoek, is het commentaar van
Huijbers. „Spanning hoort erbij.
Zolang je zelf maar de baas blijft
en die spanning tijdens de aan
loop wegvloeit. Concentratie
komt niet voort uit ontspan
ning, het is juist andersom. In
de tijd dat Marco van Basten
nog bij Ted Troost zat, miste hij
eens een penalty. 'Ik was toch
ontspannen', was zijn reactie.
In een vol stadion, tijdens de fi-
oeilijk door eenvoud. Een pe
lt)' mag niet worden gemist
juist daardoor gebeurt het zo
ak. Het podium van een psy-
lologische oorlog, regelmatig
slissend over de belangrijkste
i etbalwedstrijden. Sportpsy-
lologen kunnen uitleggen hoe
ikkelijk het is om een straf-
hop te benutten. Er mentaal
aar voor zijn is genoeg. Kee-
rstrainer Frans Hoek weet
N e moeilijk het is om een pe-
"lty te verzilveren en daarom
'■:rt hij Ajax-doelman Edwin
n der Sar hoe een voetballer
t best uit zijn concentratie
Jn worden gehaald. De penal-
Ihet zenuwenspel.
kis strafschoppen beslissend
Hp is veel geoorloofd. Geen
djetballer die zich nog op de
lining waant als winst in de
lampions League op het spel
atlat. Elf meter wordt opeens
nh eind weg, het doel lijkt te
1 simpen en de keeper lijkt aan
Missa te winnen. Maar weinig
^tballers zijn in staat om op
[n moment rustig te blijven.
.Jnk aan Sonny Silooy en Ed-
Davids die vorig jaar in de
|ale van de Champions Lea-
tegen Juventus de bibbers
jen.
sychologen, sportjoumalis-
voetbaltrainers, theoretici,
maal hebben ze geprobeerd
!tn de sleutel te vinden. Een
dchtsbenige zou in de linker-
5 lek moeten schieten en een
diksbenige in de rechterhoek.
'ufrcentages worden genoemd,
peobeelden geanalyseerd. Co-
"mnist Jan Mulder formuleer-
Seedorf wordt getroost door Jordi Cruijff na zijn gemiste strafschop tegen Frankrijk op het EK van af-
zomer. foto archief
