Chirac maakt zich ernstige zorgen
Vrouwen Iran hopen op Khatamy
Clinton hoopt met Europa-reis
op erkenning als 'visionair'
Feiten &Meningen
Israël en Egypte
zoeken voor top
nog toverformule
MAANDAG 26 MEI 1997
NIEUWSANALYSE
Egypte en Israël zoeken koortsachtig naar een formule
om de topconferentie tussen president Hosni Mubarak
en premier Benjamin Netanyahu, morgen in Sharm el-
Sheich, tot een succes te maken. Gisteravond leken ze
daar nog niet in te zijn geslaagd. Israël blijft weigeren
de bouw van zijn nederzetting Har Horna in Arabisch-
Jeruzalem, te staken. Egypte wil minstens een pauze in
de bouw, zodat de Palestijnen het vredesoverleg kun
nen hervatten.
Volgens de Egyptische minister van buitenlandse za
ken, Amr Moussa, heeft zijn land geen voorwaarden
vooraf gesteld aan de bijeenkomst met Netanyahu.
Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat de top zal doorgaan
als niet van te voren vaststaat dat er enige resultaat zal
worden geboekt.
Gistermiddag arriveerde de politiek adviseur van Mu
barak, Osama el-Baz, in Israël voor het tweede overleg
in drie dagen. De president zelf heeft afgelopen zater
dag in het Jordaanse Akaba voorbereidende besprekin
gen gevoerd met koning Hussein. Na afloop waar
schuwde hij tegen overspannen verwachtingen van zijn
overleg met Netanyahu. ,,De omstandigheden zijn bui
tengewoon moeilijk geworden."
Mubarak vond het nog te vroeg om te spreken over
een Egyptisch 'initiatief om de Israëlisch-Palestijnse
onderhandelingen nieuw leven in te blazen. ,,We moe
ten eerst zien welke ideeën de Israëlische kant naar vo
ren brengt. Daarna gaan we terug naar de Palestijnen,
om te zien wat zij ervan vinden. Pas als zij akkoord
gaan zal het overleg worden hervat." Hussein verklaar
de dat de Egyptische inspanningen de zegen van Jorda
nië hebben.
Volgens berichten in de Israëlische pers heeft Osama
el-Baz bij zijn eerste bezoek aan Israël, afgelopen vrij
dag, voorgesteld dat Israël de bouw van Har Horna een
half jaar onderbreekt, de mogelijkheid openlatend voor
een verlenging van die periode. Dat voorstel is door Is
raël zonder meer van de hand gewezen.
Gisteren zou El-Baz een aangepast plan naar voren
hebben gebracht, dat de goedkeuring zou hebben van
de Verenigde Staten, de Europese Unie en Jordanië.
Volgens dat plan zouden de Palestijnen de samenwer
king met Israël op veiligheidsgebied hervatten en dui
delijk maken dat ze terreur bestrijden. Voor wat betreft
Har Horna zou moeten gewerkt aan 'een politieke op
lossing', die in elk geval een tijdelijk bouwstop zou in
houden.
Een van de mogelijkheden is dat Israël instemt met
een stopzetting van de bouw in Har Horna tot in de on-
middelijke omgeving een daadwerkelijk begin wordt
gemaakt met de bouw van drieduizend huizen voor
Arabieren. De rechtervleugel binnen Netanyahu's coali
tie en de kolonisten-organisaties zijn echter tegen iede
re vertraging in de bouw van Har Horna. De Nationaal
Religieuze Partij heeft aangekondigd dat ze dan uit de
regering zal stappen.
Het Britse weekblad Sunday Times meldde gisteren
dat Netanyahu heeft ingestemd met de top met Mu
barak uit bezorgdheid over het gevaar van een nieuwe
oorlog in het Midden-Oosten. De veiligheidsdienst zou
hem daarvoor hebben gewaarschuwd in een geheim
rapport. Daarin zou staan dat de bouw van nederzet
tingen zal leiden tot ongekend gewelddadige reacties in
de bezette gebieden. Als het leger daarop zou reageren
met het opnieuw bezetten van Palestijnse steden zou
den Arabische landen geen andere keuze meer hebben
dan oorlog.
De eerste zwaluw was boven het Elysée-paleis gesignaleerd, toen president Jacques Chirac zich
begin vorige maand boog over de mogelijkheid vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Zijn ei
gen populariteit en die van zijn premier, Alain Juppé, waren eindelijk weer aan het stijgen. De
economie was de magere maanden te boven. En de opiniepeilers zeiden dat rechts zou winnen
als er voor de zomer verkiezingen kwamen.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Toen Chirac gisteravond aan
zijn Louis-XIV-bureau zat en in
het schijnsel van de majestueu
ze kroonluchters nog eens de
cijfers op het papiertje analy
seerde, moet hij tot de slotsom
zijn gekomen dat die ene zwa
luw nog geen zomer maakte. De
cijfers waren helemaal niet
goed.
De twee regeringspartijen wa
ren blijven steken op 31,5 pro
cent van de stemmen, volgens
de analysten goed voor 255 tot
287 zetels. Socialisten, commu
nisten en milieupartijen daar
entegen hadden bijna 40 pro
cent gekregen, goed voor 262
tot 302 zetels. Alleen als voor de
twee rechtse partijen (RPR en
UDF) bij de tweede ronde, ko
mende zondag, alles mee zou
zitten, en voor links alles tegen,
kan het ergste worden voorko-
Wat zich gisteravond verder in
het hoofd van president Chirac
afspeelde, laat zich moeilijker
raden. Alain Juppé, de gehate
premier, vóór zondag aan de
kant zetten? Een meer geliefde
politicus, zoals Eduard Balladur
of Philippe Séguin, naar voren
schuiven? Geen enkele wan-
hoopsprong mag worden uitge
sloten, behalve die welke de ex
treemrechtse leider Jean-Marie
Le Pen suggereerde: een aftre
den van Chirac.
Onder Juppé was Frankrijk
schoorvoetend de weg ingesla
gen die andere landen in Euro
pa al veel langer volgen. Hij had
het mes gezet in het ambtena
rendom, dat het grootste en
machtigste is in Europa. Hij had
een beginnetje gemaakt met de
hervorming van de gezond
heidszorg, de duurste in Euro
pa. Hij had een verlaging aange
kondigd van de belastingen, de
hoogste van Europa.
Juppé begreep dat in een we
reld zonder tariefmuren l'excep
tion frangaise (de Franse uit
zondering) niet langer houd
baar was. Om te concurreren
met KPN en BT (British Tele
com) zou ook France Télecom
geprivatiseerd moeten worden.
En hoe kon Air France als
staatsmoloch de slag in de lucht
winnen van geprivatiseerde
luchtvaartondernemingen, die
Ook de monniken van de Trappisten-abdij 'Mont des Cats' in het Noord-Franse Godewaersvelde gingen gisteren naar de stembus.
hun piloten zeker een kwart
minder betalen?
Maar gisteravond werd die weg
naar de toekomst geblokkeerd
door de 39 miljoen kiezers. Bij
na 32 procent nam niet eens de
moeite naar het stembureau te
gaan, en van de rest stemde
68,5 procent tegen de regering.
De rechtse coalitie had al moei
te genoeg om de hervormingen
door te voeren met haar ver
bluffende meerderheid in het
oude parlement. Vorige week
nog legden de piloten van Air
France het ganse luchtverkeer
lam, omdat zij een verlaging
van het salaris van beginnende
collega's tot 300.000 francs
(100.000 gulden) niet aanvaard
baar achtten.
Zelfs als de rechtse coalitie aan
staande zondag met de hakken
over de sloot toch nog wint, zal
haar meerderheid tot een zetel
of wat verschrompeld zijn. Hoe
kan zo'n coalitie de hervormin
gen voortzetten, die de afgelo
pen jaren al moeilijk genoeg
waren?
Als socialistenleider Lionel Jos
pin de nieuwe premier wordt,
doet die vraag zich niet eens
voor. Jospin wil de geplande
privatisering van France Téle
com schrappen, opdat Frankrijk
het enige land ter wereld blijft
waar de staat de telefoon runt.
En hij wil tevens de werkloos
heid bestrijden door 350.000 ex
tra ambtenaren aan te nemen
en de werkttijd van 39 tot 35
uur te bekorten. Met behoud
van salaris.
Zelfs in eigen kring wordt
gegniffeld om Jospins economi
sche plannen. Maar vaak, zo
gaat de redenering, wordt de
soep minder heet gegeten dan
opgediend. Dat zou het geval
kunnen zijn als Jospins partij de
absolute meerderheid wint.
Maar dat is uitgesloten, en Jos
pin zal alleen kunnen regeren
met steun van de communis
ten.
De communisten vinden
350.000 extra ambtanaren veel
te weinig. Maar vooral: ze zien
ook niets in de euro, de ge
meenschappelijke Europese
munt. Jospin wil die euro alleen
onder bepaalde voorwaarden,
zoals deelname van Italië. Maar
FOTO REUTERS PASCAL ROSi
Robert Hue, de communis!
leider, wil hem helemaal ni
Hoe kan dit akkefietje tusse
socialisten en communiste!
de wereld worden geholpei
Dat is eenvoudig, zeggen vi
binnen beide partijen: dooi
nieuw referendum over dei
Behalve in het Elysée zullei
teravond ook in Brussel eer
aantal mensen met grote z<
de verkiezingsuitslag hebbf
geanalyseerd.
PARIJS CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Land is op weg naar een nieuwe fase in de Islamitische Revolutie
Ontdaan zakken de twee Neder
landse toeristen achterover.
Woede en onbegrip strijden in
hun blik om voorrang. Ze heb
ben een paar uur genoeglijk zit
ten praten met twee beeldscho
ne Iraanse studentes. Totdat
angst de dames in hun greep
kreeg. Ongetrouwde vrouwen
mogen in Iran niet met vreem
de mannen praten. En iedere
landgenoot kan een verrader
zijn.
De zweep is in Iran nog een veel
gebruikt wapen om te straffen.
Vooral vrouwen riskeren de
striemen op hun rug. Rood ge
stifte lippen? Tien zweepslagen.
Teveel haar zichtbaar onder de
hoofddoek? De zweep erover.
Op een doordeweekse dag puilt
een willekeurig politiebureau in
een stad als Teheran uit van de
arrestantes, opgepakt door de
gehate Kornitês, de geheime po
litie die toeziet op naleving van
de islamitische wetgeving.
Vrouwen zijn in Iran alleen bin
nen de muren van hun eigen
huis de baas, reden waarom
vrijwel elke woning is omgeven
door een hoge schutting. Alleen
daarachter mag de sluier los.
Het is de vraag of de nieuwge-
kozen president Muhammed
Khatamy wat aan die strenge
leefregels kan veranderen.
Khatamy (54) werd vrijdag door
een overweldigende meerder
heid van de Iraanse kiezers ge
kozen. Tot veler verrassing,
want de door de regering naar
voren geschoven parlements
voorzitter Ali Akbar Nateq-Nou-
ri leek de gedoodverfde win
naar.
Dat Nateq-Nouri niet goed lag
bij de Iraanse bevolking bleek
anderhalfjaar geleden al, toen
hij uit het niets naar voren werd
geschoven om parlementsvoor
zitter te worden. De vorige
voorzitter was te liberaal; hij
had Faizeh Rafsanja, dochter
van de vertrekkende president,
als eerste vrouw tot het parle
ment toegelaten.
Nateq-Nouri, afkomstig uit
Qom waar de meeste mollahs
worden geschoold en waar ook
ayatollah Khomeiny zijn oplei
ding genoot, moest de teugels
Muhammed Khatamy, oud-minister van cultuur, vierde afgelopen weekeinde zijn overwinning in de Iraanse
presidentsverkiezingen. foto reuters
strakker aantrekken. Anderhalf
jaar geleden bleven de protes
ten nog onderhuids. In de hui
dige verkiezingscampagne
kwam de afkeer van deze stro
man van de machthebbers
openlijker tot uiting. Op veel af
fiches waren beide ogen van de
kandidaat weggestoken.
Vooral vrouwen en jongeren
hebben op Khatamy gestemd.
Zij zien in de voormalige minis
ter van cultuur een liberaal, die
durft te twijfelen aan de alm
acht van de mollahs, die sjiïti-
sche geestelijken. Als minister
moest hij vertrekken omdat hij
niet streng genoeg optrad tegen
vrijzinnige filmmakers.
Toch is Khatamy geen tegen
stander van het islamitische re
gime; in dat geval had hij niet
eens kandidaat kunnen zijn.
Khatamy was een van de vier
kandidaten die uit 238 gegadig
den waren geselecteerd door de
Raad van Wachters van de Isla
mitische Revolutie. Behalve
Khatamy en Nateq-Nouri waren
er twee andere kandidaten,
maar zij speelden geen enkele
rol.
„Allevier zijn het geestelijken",
aldus een student in het stadje
Abadeh, vorige week. „Wat
maakt het uit wie we kiezen?
We mogen in Iran geen eigen
denkbeelden hebben, er is geen
vrijheid."
De echte leider van Iran is Ali
Khamenei, de opvolger van aya
tollah Khomeiny als geestelijk
leider. De acht jaar geleden
overleden imam is nog alom
aanwezig in de islamitische
heilstaat. Zijn portret prijkt
overal: in vrijwel elk winkeltje,
in openbare gebouwen, zien
zijn kille ogen toe. Ook Khata
my zal zich aan die dwingende
blik onderwerpen.
Toch mocht de buiten Iran nog
onbekende Khatamy zich ver
heugen in een groeiende popu
lariteit onder de Iraanse jeugd,
die snakt naar hervormingen.
Van de bijna zeventig miljoen
inwoners van Iran is de helft
niet ouder dan 25 jaar. De jon
geren zijn opgegroeid na de re
volutie van 1979. Negen jaar na
de oorlog met Irak, waarin va
derlandsliefde voorop stond en
tienduizenden jongeren als
martelaar hun dood tegemoet
marcheerdeen op het slagveld,
klinkt de roep om verandering
steeds luider.
Iraniërs vanaf 16 jaar waren
stemgerechtigd. In de moskee
zetten zij een rode vingerafdruk
in het verkiezingsregister waar
na ze voor of na het gebed hun
stem uitbrachten. De opkomst
was vrijdag ongekend hoog: er
kwamen dertien miljoen men
sen méér naar de stembureau's
dan ooit tevoren. Zij kozen on
omwonden voor een koerswijzi
ging. Teheran, dat internatio
naal vrij geïsoleerd staat door
de Amerikaanse economische
boycot en de diplomatieke ruzie
met Europa, zal moeten luiste
ren naar de jongeren. Iran is op
weg naar een nieuwe fase in de
Islamitische Revolutie.
SHIRAZ ONNO HAVERMANS
Voor een president die de repu
tatie heeft zich vooral te con
centreren op de binnenlandse
Amerikaanse politiek, is Bill
Clinton de afgelopen vierenhalf
jaar toch opmerkelijk vaak de
grens overgestoken. Hij maakte
zesendertig buitenlandse rei
zen, één meer al dan zijn voor
ganger George Bush, die als ty
pische buitenlandkenner te
boek stond.
Maar volgens het Wite Huis is
geen van die buitenlandse
avonturen van zo'n vitaal be
lang geweest voor Amerika en
'de toestand in de wereld', als
de reis naar Europa waaraan
Clinton vandaag begint. De trip
naar Parijs en Den Haag wordt
in Washington zonder aarzeling
omschreven, als hèt gebeuren
dat Clintons buitenlands poli
tieke betekenis voor de eeuwig
heid zal vastleggen.
Tot nog toe is zijn buitenlands
beleid vooral gekenmerkt ge
weest door crisisbeheersing: het
Amerikaanse optreden in de
burgeroorlogen in Somalië, Haï
ti of Bosnië was vooral een reac
tie op gebeurtenissen. Flij had
op het ontstaan daarvan nau
welijks invloed. Het bevestigde
het beeld dat een groot deel van
de wereld nog steeds van de VS
heeft: dat van 's werelds politie-
Maar de ondertekening in Parijs
van het samenwerkingsakkoord
tussen Rusland en de NAVO en
de herdenking in Den Haag van
de Marshallhulp geven de Ame-
rikaane president eindelijk een
kans om een echte visie op de
transatlantische politiek te for
muleren, een visie waaraan het
sinds het einde van de Koude
Oorlog ontbroken heeft. Vol
gens zijn medewerkers is dat
wat Clinton deze week ook gaat
doen.
Het is een week vol symboliek.
Het begint vandaag op Me
morial Day, de dag dat de Ame
rikanen hun gevallenen herden
ken met een speech op de
nationale begraafplaats van Ar
lington, en een kranslegging op
het graf van George Catiett
Marshall, de generaal die aan de
Daar hoort alleszins ook de re
devoering bij die Clinton vrijdag
zal houden als afsluiting van het
academiejaar aan de militaire
academie van West Point in de
staat New York. Die zal hij im
mers gaan gebruiken om zijn
weinig geïnteresseerde, en in
elk geval sceptische landgeno
ten te overtuigen van de nood
zaak van de uitbreiding van de
NAVO met Polen, Tsjechie en
Hongarije.
Vólgens Samuel Berger gaat
Clinton die uitbreiding verko
pen als 'de eigentijdse versie
van het Marshallplan'. Net zoals
heid mee instemt. De me
ningsverschillen tussen Moskou
en de NAVO over de betekenis
van het nog niet eens getekende
akkoord, hebben de bereidheid
om er blindelings mee in te
stemmen niet vergroot.
Het akkoord heeft de vragen
over de zin en de levensvatbaar
heid van de NAVO in het tijd
perk na de Koude Oorlog weer
doen toenemen. Als de Russen
immers geen bedreiging meer
zijn, wat is dan de zin van het
uitbreiden van het bondgenoot
schap met Oost-Europeanen?
En als Moskou nog steeds als
Op het Haagse Malieveld werd gisteravond met de helikopter van Bill
Clinton geoefend. foto anp bas rutten
basis stond van de Amerikaanse
militaire, economische en poli
tieke betrokkenheid met Europa
na de Tweede Wereldoorlog.
Daarna volgen morgen de bij
eenkomst met Boris Jeltsin in
Parijs en de Marshallplan-her-
denking in Den Haag. „Het is
het afsluiten van een tijdperk en
het begin van een nieuw", zei
Samuel Berger, Clintons natio
nale veiligheidsadviseur, vorige
week.
Het is op zich al opmerkelijk dat
de eerste Amerikaanse presi
dent die na de oorlog geboren
is, en die bovendien zelf nooit 's
lands wapenrok gedragen heeft,,
de afgelopen drie jaar al diverse
malen centraal heeft gestaan bij
de herdenkingen van Amerika's
grootste militaire successen van
een halve eeuw geleden. Nu is
het echter tijd om definitief de
blik naar de toekomst te rich-
de Amerikanen na 1945 de
West-Europeanen de helpende
hand toestaken, is het volgens
de president nu de allerhoogste
tijd om hetzelfde te doen met
de landen in Oost- en Centraal-
Europa, die veertig jaar lang
hebben gezucht onder het juk
van het communisme.
De NAVO-uitbreiding is volgens
Clinton de beste garantie dat
zich nooit meer een herhaling
van die zwarte bladzijden uit de
Europese geschiedenis zal voor
doen. En dat mag best een ste
vig prijskaartje dragen. De be
zwaren in het Amerikaanse
Congres tegen de 200 miljard
gulden die de uitbreiding gaat
kosten, zal Clinton afdoen als
een kortzichtige kruideniers-
mentaliteit.
Maar hij zal nog heel wat zen
dingswerk moeten verrichten
voordat de Senaat er met de
vereiste tweederde meerder-
een opponent wordt geziei g
dan maakt die uitbreiding!
juist alleen maar erger.
Clinton staat de komende i
gen voor de taak die paradi
voor de Amerikanen en de
sceptici elders in de werelt
verklaren en aanvaardbaai
maken. Dat is geen gering!
gave, maar niemand andei
de leider van enig overgeb
supermacht is daartoe ins
Clinton beschouwt die taa'
een historische, die zijn pl
in de geschiedenisboekjes
paalt.
Die plaats is iets wat hem
bezighoudt. Het wegwerke
het begrotingstekort, de he
ming van de verzorgingssti
hèt sluiten van handelsató
den met Mexico en Canad;
belangrijke resultaten, ma;
geen waar onmiskenbaar!
stempel 'Clinton' op staat,
waren of het gevolg van dn
van de oppositie, of van d
stige economie of van het v
van anderen.
De uitbreiding van de NAV
het tot stand brengen vanf
geheel nieuwe transatlanti!
veiligheidsstructuur kan Cl
echter zonder bortskloppe
'van hem' beschouwen. Ot
was de uitbreiding mede ii
geven door de wens in 199
stemmen te winnen van
te Oost-Europese immigra
gemeenschap in de VS, dai
niets af aan de historische
kenis van het plan.
De binnenlandse politiek i
geen enkel besluit van een
Amerikaans president, en!
van Clinton, ooit ver weg.
dit kan Clintons eerste buil
lands-politieke succes van
heel eigen makelij worden
dat geeft er voor hem eeni
re dimensie aan. De binne
lands zo door banale gebei
nissen e
zijn volk en de wereld als e
sionair te presenteren.
WASHINTON HANS DE BRUIJN
CORRESPONDENT
