'Onafhankelijkheid
zit ons
in het
bloed'
it,
T
ZATERDAG 24 ME11997
In Voorschoten vragen ze al jaren om een discotheek, in Druskininkai hebben ze die al jaren. Westerse jongeren wordt afgeraden dit
gebouw alleen te bezoeken omdat de plaatselijke jeugd nog wel eens wat klappen wil uitdelen en de gasten beroven.
FOTO'S DIMITRI WALBEEK
I sjernobyl-kinderen", fluistert
I Brian Werbickas in het hotel
'Centras Dainava.' En hij wijst
buiten in de richting van een groep vra
gende kinderen uit het gebieckdat jaren
len door een kernramp werd getroffen,
zingend en hardop lachend lopen ze
ileke gezichtjes richting sanatorium aan
or de rest lege Laan van Vilnius. Hunke-
naar een lekker warm bad.
rbickas, een 48-jarige Engelsman met
tvse voorvaderen, woont sinds enkele
den in het dorp en werkt als leraar En-
»p basisscholen. Daarnaast geeft hij les
emeente-ambtenaren. Hij is hier voor
lijk vanwege de rust. Hij wil aan zijn
raalscriptie over de filosoof Nietzsche
en.
>t. Daar moet Druskininkai het van heb-
Het 'verkeersknooppunt' rondom het
Litouwse vlag getooide gemeentehuis
in de ochtenduren dan ook een geheel
beeld te zien te zien dan hetzelfde
in Voorschoten; geen gehaast, geen
geen verkeerslichten, geen zebrapaden
en tekort aan parkeerplaatsen,
de Laan van Vilnius, de autovrije wan-
omenade waaraan het gebouw ligt,
en in trainingspak gestoken bejaarde
i van het sanatorium verderop, met de
doekjes rond de nek, de passanten
delijk toe. In alle rust. Zelfs de eek-
itjes uit het naburige park komen 'vra-
Jfer nog nootjes zijn. Kom daar in Voor-
en eens om.
jumelage met Druskinikai bestaat nu
vier jaar. De Stichting Voorschoten
Europa koos de gemeente in 1993 uit
itouwse dorpen die zich voor samen-
ng aanboden. De 'kruisbestuiving'
op cultureel, sociaal en economisch
1 tot een wederzijdse verrijking leiden
ocht niet ontaarden in hulp- en subsi-
rlening. Maar sinds de banden in 1994
iel werden, werd en wordt er af en toe
lakketje naar de zustergemeente met
1)inwoners gestuurd,
sfeer onder de bevolking van Draskini-
i het zuiden van Litouwen bij de grens
Wit-Rusland en Polen (drie uur rijden
Ie bus vanuit de hoofdstad Vilnius), is
annen. De inwoners zijn goedlachs en
edelijk en lijken nog steeds in de roes te
ten die in 1991 is ontstaan door de on
gelijkheid. De trotse en ontspannen
ng wordt behouden, ondanks de finan-
problemen van Druskinikai die vele ma-
oter zijn dan die van de rijke zusterge-
te.
(afhankelijkheid en democratie hebben
i twee kanten: We hebben nu wel veel
id en we kunnen onze eigen keuzes
maar de financiële moeilijkheden en
problemen rijzen de pan uit. Het is
ijk om zelf verantwoordelijk te zijn",
burgemeester Algimantas Maknys.'Deze
rvatief is sinds enkele weken aan de
Zijn partij werd in het hele land de
winnaar van de gemeenteraadsverkie-
Druskininkai, het
Litouwse zusje van
Voorschoten,
trots op vrijheid
Voorschoten heeft sinds 1993
een zustergemeente in
Litouwen, Druskininkai
genaamd. Ondanks enkele
overeenkomsten (het dorp heeft
bijna evenveel inwoners) wordt
de band vooral gekenmerkt
door verschillenrijk-arm,
Oost-West, Randstad-bossen en
meren. Maar hoewel de
gemeentekas een bodemloze
put lijkt, overtreft het kuuroord
het rijke zusje ook wel eens. Zo
heeft het van de weldadige rust
zelfs het visitekaartje gemaakt.
In Voorschoten zijn de
problemen op de vingers van
één hand te tellen. Maar wat
speelt er eigenlijk in
Druskininkai?
Verslag van een bezoek aan
Litouwen aan de vooravond
van de komst van een delegatie
naar Voorschoten.
Burgemeester Algimantas Maknys in zijn
werkkamer: „De financiële problemen rijzen de
pan uit."
zingen begin april. In twintig van de vijfen
vijftig steden in Litouwen zit nu een (geko
zen) conservatieve burgemeester.
Privatiseren
Het grootste dilemma voor Maknys wordt de
komende jaren het koesteren van de rust die
hij tegelijkertijd juist wil exploiteren. Want er
is geld nodig en daarbij is het binnenhalen
van grote Westerse investeerders noodzake
lijk. Vooral de noodruftige sanatoria van
Druskininkai kunnen een financiële injectie
goed gebruiken. Zeker omdat de inwoners
van de gemeente bijna volledig afhankelijk
zijn van deze gezondheidscentra. Nu zijn ze
nog staatsbezit. „Maar we gaan de overheid
vragen deze centra te privatiseren zodat we
de zaken samen met investeerders kunnen
aanpakken en meer toeristen uit het Westen
kunnen lokken", zegt Maknys.
Probleem daarbij is dat de werkwijze van
buitenlandse investeerders de laatste tijd
nogal wat vragen oproept onder de bevol
king. Die volgt argwanend de ontwikkelingen
rond de vestiging van de Amerikaanse siga-
rettenfabrikant Philip Morris in Klaipeda, een
stad in het noordwesten van Litouwen. Als
een van de grootste buitenlandse investeer-
Op de achtergrond een van de vele voorbeelden van onafgemaakte bouwwerken. Er is geen geld om ze te voltooien.
Een gebouw zoals er geen tweede van is; het grootste sanatorium van Oost-Europa aan de Laan
van Vilnius.
ders, neemt Philip Morris het niet zo nauw
met de wet. Uitgerekend dit bedrijf, dat in z'n
eentje drie procent van het bruto nationaal
product van Litouwen voor zijn rekening
neemt, draaide het afgelopen jaar zonder
vergunning gewoon door. Terwijl de kwali
teitseisen niet werden gehaald, bleven de
pakjes sigaretten van de band rollen. Daar
naast overtrad de onderneming ook nog eens
de milieuregels en staat de concentratie teer
en nicotine in de sigaretten ter discussie.
In een hoofdredactioneel commentaar in
de Baltic Times wordt Philip Morris afge
maakt. Onder de kop 'A Matter of Respect'
(een zaak van respect), wijst deze krant het
bedrijf op zijn verantwoordelijkheden. „We
moeten niet blind zijn voor wat ze doen al
leen omdat ze geld in het laatje brengen",
schrijft de commentator die het nationale
onrustgevoel in Litouwen verwoordt.
Fout
Voorbeelden van westerse bedrijven die het
heft in eigen hand nemen, zijn er te over. En
daar zijn ze ook in Druskininkai bang voor.
Uiteraard zijn investeerders van harte wel
kom. Maar niet tegen elke prijs. De angst
voor uitbuiting en machtsverlies is diep ge
worteld. „We maken in Litouwen een grote
fout door alle deuren wagenwijd open te zet
ten. We moeten verstandig zijn en het rustig
aan doen", zegt Gintaras Cekauskas, de ge
meente-ambtenaar die verantwoordelijk is
voor de samenwerking met Voorschoten. Op
zijn werkkamer hangen een kalender met de
tekst 'Mooi Holland' en een foto van een
aantal schapen. Aanstaande maandag komt
hij met een delegatie naar Nederland.
„Net zo min als we weer een bezetter in
ons land willen, willen we in deze onzekere
tijden onder een Westerse baas werken. We
willen het nu allemaal zelf doen en er zelf de
vruchten van plukken", betoogt Cekauskas
terwijl hij de Laan van Vilnius afloopt. Op
weg naar het grootste sanatorium van Oost-
Europa, zoals het 'Druskininku Fizioterapijos
Gydykla' trots wordt genoemd.
De samenwerking met Nederland draait
om dit sanatorium. Bossen en meren in Li
touwen zijn de laatste decennia drastisch
vervuild. En wil het dorp in de toekomst de
zogenaamde 'eco-toerist' aantrekken, of de
westerling die zich komt 'opladen' in de
sanatoria, dan moet het grondwater be
schermd worden. Dankzij de hulp van Voor
schoten, en een subsidie van 300.000 gulden
van het Nederlandse ministerie van Buiten
landse Zaken en de Europese Unie, worden
nu maatregelen getroffen om dat te bereiken.
Zo wordt binnenkort het huisafval in Druski
ninkai gescheiden opgehaald.
Het is een slechts een eerste maatregel in
een reeks ter verbetering van het milieu,
maar wel een belangrijke. Nu nog gaat al het
afval naar een grote vuilnisbelt buiten het
dorp, maar volgende maand worden er drie
containers geplaatst voor het scheiden ervan.
Dat aantal zal binnen twee jaar fors worden
uitgebreid om de plaatselijke bevolking er
definitief toe te bewegen af te stappen van
het verbranden van het afval in de achter
tuin. Door velen wordt dat nog gezien als de
meest efficiënte methode van verwerking,
ook al staat er dan een boete op.
Om die mentaliteit te veranderen, wordt
het probleem aan de wortels aangepakt.
Dankzij de steun van Voorschoten en het Ne
derlandse bedrijf TOOLconsult wordt aan
leerlingen van basisscholen geleerd welk af
val ze kunnen weggooien en op welke ma
nier. Ambtenaar Cekauskas schrijft geregeld
stukjes in de plaatselijke krant om de burgers
op de hoogte te houden van het milieupro
ject. En hoewel de pas gekozen burgmeester
nog niet precies weet wat het allemaal voor
stelt, is ook hij er enthousiast over. „Het is al
leen maar goed voor onze sanatoria als het
grondwater wordt beschermd.
Paaien
Via deze milieu-acties hoopt Druskininkai de
Westerse investeerder te paaien om geld te
steken in de sanatoria. In het grootste ge
zondheidscentrum wachten op deze doorde
weekse dag vele tientallen bejaarden op een
behandeling. Met een handdoekje om hun
hals zitten ze geduldig op volgepakte bank
jes. „Ze komen uit Rusland, Polen maar ook
uit Israël", zegt Cekauskas. „Voor de meesten
worden de behandelingen door de staat be
taald. Net als voor die kinderen uit Tsjer-
nobyl. Ze komen hier allemaal om uit te rus
ten, te baden of om zichzelf weer op te pep
pen."
Cekauskas is nog nooit voor een behande
ling in een sanatorium geweest. Met zijn 38
jaar voelt hij zich daar te jong en vitaal voor.
Onderweg naar het café 'Pas Alberta', wande
lend over de uitgestorven Ciurlionio Gatvé,
vertelt hij hoe hij in 1988 als een van de voor
vechters in de strijd om onafhankelijkheid
naar Vilnius trok om de vrijheid op te eisen.
„We wisten al jaren dat het eens weer zou ge
beuren. Onafhankelijkheid zit in ons bloed",
zegt hij. Maar erg veel onafhankelijkheid
heeft Litouwen deze eeuw niet gekend. Al
leen van 1918 tot 1940 kon daaraan worden
geroken, daarna volgde een bijna vijftig jaar
lange overheersing vanuit Moskou. Nu willen
de Litouwers hun vrijheid voor geen goud
meer uit handen geven.
Toch kunnen ze niet zonder de hulp uit het
buitenland en burgemeester Maknys van
Druskininkai beseft dat als geen ander. Zijn
flirt met het Westen wordt echter niet door
iedereen toegejuicht. Ook ambtenaar Ce
kauskas twijfelt aan de vaardigheden van de
nieuwe conservatieve burgemeester. De vori
ge eerste man was een christendemocraat.
Zelf is Cekauska sociaaldemocraat. „Maknys
is een marionet. Hij danst naar de pijpen van
zijn leiders in de hoofdstad Vilnius," is zijn
oordeel over de eerste burger die in de Sov-
jettijd jarenlang gemeenteraadslid was voor
de communistische partij.
De overwinning van de conservatieven
wordt vooral door ambtenaren met lede ogen
aangezien. Zij worden om de twee jaar 'ge
test' en iedereen weet dat de nieuwe ge
meenteraadsleden van deze mogelijkheid ge
bruik maken om 'hun vriendjes te benoe
men'. Aan tafel worden er cynische grappen
over gemaakt. In de trant van 'Ik wil ook nog
wel eens naar Voorschoten...als ik hier dan
nog werk natuurlijk...
„Het zijn vooral de vrouwelijke ambtena
ren die zich daar druk om maken", zegt Ce
kauskas. Burgemeester Maknys roept dat het
allemaal wel mee zal vallen met de wijzigin
gen. „Enkele ambtenaren zullen inderdaad
worden weggestuurd. Maar niet allemaal. We
vervangen heus niet puur om te vervangen.
We doen dat alleen als de nieuwe gemeente
raadsleden vinden dat de kwaliteit van de
ambtenaren niet voldoet."
Identiteit
Meer woorden wil Maknys niet aan het on
derwerp besteden. Liever houdt hij zich bezig
met die ene prioriteit: het vinden van inves
teerders die de zaken niet meteen geheel
overnemen. „We willen gewoonweg geen al
te grote invloed uit het Westen", zegt ook hij.
En Cekauskas voegt toe: „We willen Litouwen
blijven, onze eigen identiteit bewaren. Wil elk
Europees land dat niet? Nederland toch ook?
Desondanks kan Druskininkai niet anders
dan de deuren steeds verder open zetten. De
tijd begint te dringen. Het geld dat buiten
landse investeerders nog moeten binnen
brengen, is al dubbel en dwars besteed. Als
voorbeeld gebruiken de twee mannen het
meest nijpende probleem. De gemeente
moet veel historische gebouwen in het dorp
onderhouden, maar heeft daarbij een jaren
lange achterstand opgelopen. Er is geen geld
voor. Dus ontstaat er een enorme verpaupe
ring. De sporthal in aanbouw staat al jaren
klaar om afgebouwd te worden, maar dat
kost 400.000 gulden en dat geld is er niet.
Om diezelfde reden kunnen ook de vuilnis
auto's niet vervangen worden. „We rijden
nog steeds in vrachtauto's uit de Sovjettijd.
Sommige zijn tientallen jaren oud en vragen
dagelijks onderhoud," aldus Maknys.
Cekauskas persoonlijk heeft een soortgelijk
probleem. Hem ontbreekt het geld om zijn
huis af te bouwen. „In de Sovjettijd hadden
we relatief veel geld, maar geen stenen om te
bouwen. Ik kon mijn huis toen niet afmaken.
Nu, na de onafhankelijkheid, hebben we ge
noeg stenen, maar hebben we absoluut geen
geld om ze te kopen", legt hij uit.
Leraar Engels Werbickas kan zich er niet zo
druk om maken. Hij geniet van de rust aan
de Laan van Vilnius. Net als steeds meer be
zoekers uit het Westen. Met de politieke en
economische situatie in het land van zijn
voorouders kan het nog alle kanten op, con
stateert hij. „De positie is nog labiel. Ze zijn
ook zo trots en nationalistisch hier. Eigenlijk
willen ze alles zelf doen, alleen schoorvoe
tend aanvaarden ze hulp uit het buitenland."
De onafhankelijkheid was voor hem eigen
lijk een geschenk uit de hemel. „Hier heb je
als afgeschreven leraar uit Engeland plotse
ling ongekende mogelijkheden. Daarnaast
ben je als oudere westerling ook nog verras
send interessant voor de dames hier. Nee,
voor mij is het een prachtige tijd."
Naast de vele gele houten huisjes is de bouwstijl van dit appartementencomplex erg typisch voor
Druskininkai.
