Proefballon of klapsigaar
J
D
de revival van het luchtschip. Als versnelling van de
onthaasting in de luchtvaart. Uit vrees voor verstikking
van het luchtruim maakt de Jongerencoalitie, het
politieke platform van de Nationale Jongerenraad voor
Milieu Ontwikkeling (NJMO), een zogeheten
zeppelin tournee om het geloof in de zeppelin te
verkondigen. Volgens deze milieubewuste jongeren is de
toekomst aan wat in het bovengrondse transportivezen al
langen breed historie scheen. Bij het bedrijf Rigid
Airships Design in 's-Graveland zijn ze aan het goede
adres. Daar liggen de plannen klaar voor de bouw van
een luchtschip. De vraag is wie dat zal betalen. „Eerst
zien, dan geloven. Tot dusver is in Nederland nooit een
zeppelin van de tekentafel opgestegen.
door GERARD VAN PUTTEN
ZATERDAG 24 MEI 1997
wikkeling van het luchtschip, dat volledig
werd overvleugeld door de technische evolu
tie van het vliegtuig. Een niet onbelangrijk
detail daarbij was dat de Amerikanen eind ja
ren dertig in reactie op Hitiers landjepikpoli-
tiek het vertikten Hugo Eckener, de hoogste
baas bij Luftschiffbau Zeppelin GmBh in
Friedrichshafen, onbrandbaar heliumgas te
verstrekken voor de LZ130. „Ook voor het
luchtschip is het uitbreken van de oorlog een
grote ramp geweest. Goering eiste al het alu
minium op, dat voordien werd gebruikt voor
het geraamte van luchtschepen."
Proefballon
Sinds de bevrijding zijn er links en rechts
heel wat proefballonnen opgelaten, vooral in
de laatste twee decennia. Een willekeurige
greep van luchtschipprojecten die vol en
thousiasme werden gelanceerd en vervolgens,
in de anonimiteit landden. In 1972 trommel
de Theo Wielenkemper als baas van een
luchtreclamebedrijf in Essen-Mülheim enige
vooroorlogse Zeppelin-technici op met het
doel eigentijdse luchtvaartexperts wegwijs te
maken in de constructie van luchtschepen.
Na veel gebrainstorm kwam het van een ont
werp van de WDL1, een zeppelin ter lengte
van 60 meter en een doorsnee van 17 meter.
Volgens het plan zou het gevaarte met twee
propellermotoren van het merk Rolls Royce
worden uitgerust. Nadien is er noch van Wie
lenkemper, noch van de WDL1 iets verno-
In het Engelse Cardington besprak in 1973
een groep ruimtevaartdeskundigen onder lei
ding van de Brit John West de ontwikkelings
mogelijkheden van een luchtschip, qua vorm
gelijkend op een vliegende schotel. Het heet
te destijds dat de energiecrisis luchtschepen
een lift kon geven. Een consortium van finan
ciers moest het project van de grond tillen,
maar het is bij gepalaver gebleven.
Concreet heeft alleen de Skyship 500 van
de luchtschipfabrikant Airship Industries in
1984 enkele maanden dienst gedaan nabij
Parijs. Voor het vervoer van passagiers tussen
de vliegvelden Charles de Gaulle en Orly. De
lijndienst bleek niet rendabel genoeg.
In de sterkte/zwakte-analyse zoals gefonnu-
leerd in het vorig jaar september verschenen
rapport 'Revival van het luchtschip' komt de
zeppelin er redelijk vanaf. Grif wordt toege
geven dat luchtschepen het qua snelheid ver
re moeten afleggen tegen een vliegtuig. Een
ander nadeel is dat starten en landen bij
windkracht 7 uit den boze is. Maar de schrij
vers van het rapport verwijzen met enige gre
tigheid naar een NASA-studie, in 1975 uitge
voerd door Goodyear, die heeft uitgewezen
dat een luchtschip zich tijdens de vlucht nog
goed houdt bij windkracht 11, onweer,
sneeuw en hagel.
Daarnaast roemen de onderzoekers het
comfort van een luchtschip, dat veel ruimte
biedt en zich ook nog eens schokvrij en ge
luidsarm kan verplaatsen. Zich beroepend op
Amerikaans onderzoek is het veiligheidsas
pect volgens hen geen punt van discussie,
terwijl het luchtschip bovenal als milieu
vriendelijk wordt aangemerkt. Alleen de
trein, meer bepaald de intercity, stoot als ver
voermiddel minder NOx (stikstofoxyde) en
CxHy (koolwaterstoffen) af.
In weerwil van de betrokkenheid van de
Technische Universiteit Delft bij het onder
zoek is prof. ir. E. Torenbeek, hoogleraar aan
de faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek,
en beeld uit vervlogen dagen, de zeppelin in glijvlucht boven de stad. Zal dit ook het toekomstbeeld worden?
zo vrij een kanttekening bij de uitkomsten te
plaatsen. „Volgens een ijzeren wet zal men
geneigd zijn de snelheid te laten toenemen,
naarmate de afstand groter wordt. Gestejd
dat die van 100 naar 150 kilometer per uur
wordt opgevoerd, dan neemt het brandstof
verbruik met factor 3,5 toe. En bij 200 kilo
meter per uur, praat je al gauw over factor 8.
Daarnaast is het nog eens zo dat twee keer zo
veel brandstofverbruik per uur twee keer zo
veel uitstoot van C02, oftewel kooldyoxyde,
veroorzaakt. Gerekend in kilometers wordt
de vermenigvuldigingsfactor 2 respectievelijk
4. In de luchtvaart is brandstofverbruik veel
minder afhankelijk van snelheid."
Speerpunt
De ingebrachte bezwaren wegen niet op te
gen de opgesomde voordelen, is de overtui
ging die door het driehoofdige Zeppelin-pro
jectteam van de Jongerencoalitie van de
NJMO wordt aangehangen. Kirsten Kuipers,
Ellen Tijmes en Mireille Sennef doen vanuit
hun hoofdkwartier in Utrecht aan 'natuurlij
ke, milieuvriendelijke en duurzame beleids
beïnvloeding' en hebben daarbij het lucht
schip tot speerpunt verheven. Op 27 mei or
ganiseren ze een landelijk debat in Utrecht,
volgend op eerdere gespreksessies in den
lande.
„En we gaan met het oog op de verkiezin
gen van volgend jaar ook de politieke partij
en, de schrijvers van de verkiezingprogram
ma's aanschrijven. Iedereen heeft de mond
vol als het gaat over oplossingen van het
milieuprobleem, maar alles verdwijnt uitein
delijk in de kast. De overheid heeft in het ver
leden wel veel geld in Fokker gestoken en on
langs ook in de vijfde landingsbaan op Schip
hol, maar als er veertig miljoen op tafel moet
komen voor een luchtschiphangar houden ze
in Den Haag de hand op de knip. De conven
tionele luchtvaart zal blijven bestaan, we zijn
geen luchtfietsers. Maar het luchtschip, afge
zien van fiets en benenwagen zo ongeveer
het schoonste middel van vervoer, verdient
wel een plaats in het luchtverkeer. Het zou de
helikopter kunnen vervangen bij kustbewa
king. Het zou bij vredesoperaties kunnen
worden ingezet. En ook bij de controle op lo
zingen van schepen in open zee, zodat het
milieumes aan twee kanten snijdt."
Op instigatie van de Jongerencoalitie hield
het NIPO een steekproef onder 1000 repre
sentatieve Nederlanders. De uitkomst: de
helft achtte het de hoogste tijd voor een in
vestering in een nieuwe generatie-zeppelins.
„De vraag blijft overeind wie bereid is het be
nodigde geld uit te geven om het luchtschip
van de grond te trekken. Wij hebben de in
druk dat de overheid naar het bedrijfsleven
kijkt en het bedrijfsleven naar de overheid."
In het Duitse Friedrichshafen is het proto
type van de Zeppelin LZ N07 gebruiksge-
reed; met een lengte van 75 meter goed voor
maximaal 14 passagiers. „Ik kan niet geloven
dat met een dergelijke capaciteit rendabel
vervoer is op te zetten", reageert professor
Torenbeek van TU Delft, die in relatie tot de
zeppelin-hype een tikje cynisch gewaagt van
een telkens opstekende epidemie.
Prototype
Dan worden de zaken in 's-Graveland bij Ri
gid Airlines Design, althans op papier, groot
ser aangepakt. Onder de bezielende leiding
van directeur Ian Alexander, al meer dan der
tig jaar een zeppelinmaffe Schot, wordt ge
werkt aan het prototype van de 'Holland Mil
lenium Navigator'. Trots meldt zijn trouwe
medewerker Roest dat na anderhalfjaar teke
nen het model klaar is en voor type-certifice
ring is voorgelegd aan de Rijksluchtvaart
dienst.
„Klopt", zegt woordvoerder Van Wijk van
het ministerie van Verkeer en Waterstaat.
Zonder zich uit te spreken in bedragen kon
digt hij alvast aan dat Rigid Airships Design
fors moet dokken voor het type-certificaat.
„Want voor de RLD gaan er zeker 16.000 tot
20.000 mensuren inzitten om vast te stellen
of het ontwerp wel klopt en of het voldoet
aan luchtwaardigheid. Vandaar datjiet certi
ficeringsproces eerst dan ter hand zal worden
genomen, nadat Rigid voor een financiële ga
rantie heeft gezorgd."
Dat komt volgens Rigid-medewerker Roest
allemaal best voor elkaar. Voor hem staat het
ook nagenoeg vast dat over een maand of ne
gen de eerste proefvlucht kan worden ge
maakt met het prototype, waarmee in totaal
een bedrag van rond 80 miljoen is gemoeid.
„Een aantal niet nader te noemen privéper-
sonen heeft het mogelijk gemaakt dit con
cept te ontwikkelen door de benodigde 5 mil
joen gulden te financieren. Met als resultaat
dat er een ontwerp is uitgekomen van een
luchtschip van 174 meter, met een doorsnee
van 29 meter, geschikt voor het vervoer van
35.000 kilo mensen c.q. vracht en goed voor
een kruissnelheid van 148 kilometer per
Bij TU Delft heeft professor Vogelesang op
het instituut voor lucht- en ruimtevaartin
dustrie een team klaarstaan, dat Rigid Airs-
hips Design de helpende hand kan toesteken
bij de verdere constructie. „Maar het staat
hier. op een laag pitje", aldus een woordvoer
ster. „Al een half jaar is er helemaal niets ge
beurd. Het project is financieel nog niet rond.
Wij willen graag beginnen, maar dan moet er
wel geld op tafel komen."
Een tegenvaller voor Rigid Airships Design
was dat de Rabobank zich onlangs als poten
tiële geldschieter terugtrok. Woordvoerder
Van Doeselaar: „Zonder in details te treden,
kan ik zeggen dat we te veel vraagtekens bij
het projectplan van Alexander en zijn men
sen moesten zetten om er 'ja' tegen te kun
nen zeggen."
Consortium
Geen man overboord in 's-Graveland. Rigid
Airships Design is volgens medewerker Roest
zo goed als rond met een andere bank („ik
zeg niet welke"), die bereid zou zijn geld te
fourneren voor de verwezenlijking van het
gedachtengoed van mister Alexander en con
sorten. „Binnen drie maanden valt de oprich
ting van een consortium te verwachten, dat
de productie gaat financieren. Ik verwacht
dat in de september met de bouw kan wor
den begonnen."
Bij de KLM wordt koeltjes kennis genomen
van w&t in 's-Graveland al enige tijd aan acti
viteiten wordt ontwikkeld. „Eerst zien, dan
geloven", zegt woordvoerder Baas, die mee
deelt dat binnen de luchtvaartmaatschappij
vooralsnog geen enkel standpunt leeft over
de eventuele nakende concurrentie van
luchtscheepvaart.
„Met alle respect voor de plannenmakers
door de jaren heen, maar het is er nooit van
gekomen dat een luchtschip van de tekenta
fel is opgestegen. Sinds de Hindenburg in
brand vloog, heb ik alleen maar van die recla
mezeppelins in de lucht zien hangen. Uit er
varing weet ik dat de discussie over lucht
schepen periodiek wordt aangezwengeld na
een voltooide studie-opdracht. Twee jaar ge
leden was er nog een student die Groningen
noemde als de aangewezen vestigingsplaats
voor luchtschepen. Daarna heb ik er nooit
meer van gehoord, kennelijk is ook zijn plan
in een of andere la verdwenen. Zoals vele van
die.plannen."
Sollicitaties
Bij Rigid Airships Design denken ze zich vol
doende te hebben ingedekt tegen het klapsi--
gaareffect dat eerder zo vele luchtschipidee-
en heeft getroffen. Intern wordt daar hardop
gedacht over een fabriek, ergens in de Flevo-
polder. Na de eeuwwisseling zouden daar
volgens de nu geldende prognoses jaarlijks
twintig luchtschepen van de productielijn
moeten komen. Medewerker Roest calculeert
werkgelegenheid voor 3000 tot 4000 mensen,
waarbij hij niet onvermeld laat dat er al ten
minste 200 sollicatiebrieven van oud-Fokke-
rianen zijn binnengekomen. „Ga er maar van
uit dat wat twee jaar geleden door alles en ie
dereen nog lacherig werd afgedaan als een
luchtkasteel, realiteit wordt."
Bij de KLM horen ze ervan op. Zegt woord
voerder Baas na enige bedenktijd: „Ik wens
die meneer Alexander en z'n staf oprecht alle
succes toe, want ik gun iedereen het verwe
zenlijken van z'n ideaal. De tijd zal leren of
de exploitatie ervan haalbaar is."
Iets meer dan zestig jaar nadat de Hindenburg in vuur
en vlam opging, wordt de haalbaarheid onderzocht van
Perfectie
Het luxieuze interieur van de Graf
Zeppelin in de jaren twintig. De
bovenste foto geeft een impressie
van de prestigieus aangeklede sa
lon; op de onderste prent is de
voor die tijd hypermoderne elek
trische keuken te zien.
Jongerencoalitie
wil zeppelin weer
de ruimte geven
oven de brede maatschappelijke
discussie over de toekomst van de
luchtvaart hangt het luchtschip,
aj het feitelijk bezien vooralsnog als imagi-
ïaire optie. Nog hoort PvdA-Kamerlid Valk
giet hihahoongelach van collega-volksverte-
pnwoordigers, dat werd aangeheven toen hij
jind februari in het parlement de zeppelin
roorzichtig als transportmiddel voor komen
de dagen opperde. Niettemin wordt bij de
nitiatieven tot herleving van de zeppelin een
in ie serieuze toon aangeslagen om alle plan-
ïenmakerij meteen af te doen als zweverig
;ezwatel over vervlogen luchtvaartromantiek
>n futurische nostalgie. Gedachtig aan de
milieu- en veiligheidsproblematiek die het
lestaafide vervoer in toenemende mate op-
verpt, liet de Adviesdienst Verkeer- en Ver
roer van het Directoraat-Generaal Rijkswa-
lerstaat recentelijk een 'verkennend haal
baarheidsonderzoek'instellen.
Perspectieven
bevindingen in het rapport 'Revival van
iet Luchtschip', waarvoor behalve de Haar-
imse onderzoeker Paul Peeters ook de Tech-
ische Universiteit Delft en NEA Transport-
inderzoek- en opleiding tekenden, beloven
1 tel degelijk zekere toekomstperspectieven
oor het aloude luchtschip. En dan niet zo-
ieer in het goederenvervoer, waar op grond
an hun 'globale verkenning' de onderzoe-
ers concluderen dat in principe alleen han-
lel zit in het transport van turbines, fabrieks-
irocessoren, alsmede snijbloemen, levende
1 uikens en pingpongballen. Berekeningen
lebben uitgewezen dat het vervoer van an-
!ere goederen per luchtschip vijf keer duur-
ler kan uitvallen dan per vrachtauto.
Maar in het onderzoeksrapport wordt het
akantieverkeer aangestipt als een mogelijk-
leid om zeppelins rendabel te exploiteren,
lijvoorbeeld als redelijk alternatief voor de
nuspendels naar Zuideuropese kusten. En
iet luchtschip zou per vlucht een paar hon-
!erd vermogende, niet door haast achter-
olgde pensioen- en lijfrentetrekkers kunnen
I ienen voor een door luxe overladen cruise,
lat wordt straks, als alles tenminste doorgaat
latuurlijk, genieten voor de vergrijzende ba-
yboomers vanaf 300 meter hoogte. Niet
neer opgevouwen zitten in vliegtuigcharters,
ouringcars en treinen; ook de benen kunnen
net verlof tijdens de zeppelin-vaart.
'ergeelde foto's uit de glorietijd van de zep-
din geven al aan dat het eind jaren twintig
ua comfort aan weinig ontbrak in de Graf
eppelin, zoals die toen rond de wereld
weefde. Het interieur voorzag onder meer in
en voor die tijd hypermoderne elektrische
l euken en een prestigieus aangeklede salon,
i litaat uit het rapport 'Revival van het Lucht-
chip'; 'De Duitse luchtschepen van de jaren
ertig bereikten al een hoge graad van per-
ectie. Gebruik van moderne navigatiemidde-
en en weerradar zal de veiligheid alleen
naar verbeteren'.
Het Hindenburg-trauma is al lang ver-
verkt, hoewel vooral in de Verenigde Staten
le begin jaren tachtig door een platenmaat-
chappij uitgebrachte cassettebandjes van
iet ooggetuigeverslag van radioreporter Her-
leit Morrison als collectors-item geldt. Mor-
son was op 6 mei 1937 ter plaatse om na-
nens het radiostation WLS in Chicago zijn
nisteraars deelgenoot te maken van de lan-
De ondergang van de hooggeprezen Hindenburg, die op 6 mei 1937 op het nabij New York gele
gen landingsterrein Lakehurst in vlammen opging. foto's archief
ding op het nabij New York gelegen Lake
hurst van de 245 meter lange en 118 ton zwa
re LZ 129 Hindenburg, gevuld met ontvlam
baar waterstofgas. In de oren van menige ou
dere Amerikaan ligt nog de nagalm van Mor
risons legendarisch geworden reportage ver
ankerd: „Hier komt hij, dames en heren. En
wat een aanblik. Hoe opwindend. Een schit
terend schouwspel. Het brandt, barst in
vlammen uit. Dit is een van de ergste cata
strofes. O mensheid..."
Ruim zestig jaar naderhand ziet onderzoe
ker Peeters de positieve kant van al wat deze
gedenkwaardige catastrofe aan negatiefs op
leverde. Van de 96 inzittenden kwamen 35
mensen, alsmede een lid van het grondper
soneel om. „Hoe triest het voorval ook, ik zie
het nog niet gebeuren dat zo veel mensen het
kunnen navertellen als van eenzelfde hoogte
een Jumbojet brandend naar beneden
komt."
Niet lang na de ramp stagneerde de ont
