De politieke broodschrijver rukt op
Van Aartsen verdient niet langer begrip
Militairen spelen Turkse
fundamentalisten in de kaai
Feiten &Meningen
Genetische manipulatie
ZATERDAG 24 ME11997
Laatst zong ik in gezelschap de lof van het boek van
dokter Houtsmuller over verstandige voeding als vorm
van kankerpreventie. Eigenwijs doceerde ik dat hij
krachtig aanbeveelt om sojabonen te eten. Waarop een
dame in het gezelschap uitriep: 'Ja. maar die sojabonen
zijn tegenwoordig allemaal genetisch gemanipuleerd.'
Waarop alle anderen haar bijvielen: sojabonen, gruwe
lijk. want genetisch gemanipuleerd. Greenpeace was er
ook fel tegen, had zelfs actie gevoerd tegen een schip
geladen met van die reuze enge genetisch gemanipu
leerde bonen. En. o gruwel, ook tomaten konden al ge
netisch gemanipuleerd zijn, en zelfs bietjes en snijbo
nen en broccoli.
Als je zo luisterde naar de wijze waarop de diverse le
den van het gezelschap huiverend de woorden 'gene
tisch gemanipuleerd' in de mond namen, leek het wel
alsof het hier ging om een levensgevaarlijke ziekte, een
soort AIDS in het plantenrijk. Wat is dat toch merk
waardig! Elk organisme, plant of dier, dat wij vandaag
de dag aanschouwen is het product van miljoenen ja
ren van geduldige genetische
J manipulatie. U en ik zijn van
3F voetzool tot kruin genetisch ge-
'V' manipuleerd.
M' JÊ De natuur doet helemaal niets
anders dan steeds maar op
nieuw manipuleren. Het ver
schil tussen de genetische mani
pulatie zoals die door mensen
wordt bedreven, en de geneti
sche manipulatie van de natuur
is dat de natuur niet bewust
doelgericht, en derhalve uiterst
langzaam werkt. Maar de natuur
heeft de tijd, heeft miljoenen ja
ren tot z'n beschikking om orga
nismen in die oneindige opeen
volging van geslacht op geslacht
genetisch zodanig te kneden, te vormen, te veranderen,
te manipuleren dat de aanpassing aan het milieu zo
groot mogelijk is.
Als een plantensoort er miljoenen jaren over doet om
via selectie en mutatie resistentie op te bouwen tegen
een sullig slakje dat hem graag oppeuzelt, is er sprake
van een proces dat niet wezenlijk anders is dan als de
mens een nieuw gen inbouwt om datzelfde slakje om
zeep te helpen als hij het waagt om een hapje te ne
men van die plant. Het enige verschil is de tijd die no
dig is om het gewenste effect te bereiken.
Het is dus grote onzin om zo beducht te zijn voor ge
netische manipulatie. Uiteraard kun je bij de snelle ge
netische manipulatie die de mens toepast, ongewenste
bijeffecten krijgen, maar die kunnen zich in de natuur
ook voordoen. Natuurlijk, als je een gen inbouwt dat er
voor zorgt dat een slakje het hoekje omgaat, kan dat
zelfde gen ook het effect sorteren dat die plant ons bij
voorbeeld heel bitter smaakt, of zelfs een beetje giftig
voor ons is. Niet prettig, maar niet onoverkomelijk. Al
lerminst een reden om zo'n blind en stupide wantrou
wen ten toon te spreiden tegen genetische manipula
tie.
Stel dat je een varken had dat dankzij genetische ma
nipulatie immuun was voor varkenspest - wat een ze
gen zou dat dezer dagen zijn! Eén ding is intussen wel
zeker: als je kerngezonde biggetjes afmaakt, hoef je er
in ieder geval NOOIT op te rekenen dat je op termijn
een varken zult fokken dat resistent is tegen varkens
pest. Gezonde dieren doodmaken onj een ziekte te be
strijden, zo ongeveer het absolute tegendeel van gene
tische manipulatie, kan op korte termijn effect hebben,
maar is biologisch gezien wel de meest kortzichtige,
domste maatregel die je treffen kan!
Hoorbaar maar nauwelijks zichtbaar breidt de macht van de speechschrijver zich uit. Mi
nisters laven zich steeds vaker aan deze professionals om hun boodschap te verkopen.
Politics by speech', aan het Binnenhof. „Dat het publiek in één zin herinnert wat er is ge
zegd. Dat is toch vakwerk."
De speechschrijver van minister
Annemarie Jorritsma (verkeer
en waterstaat) liet er geen gras
over groeien. In afwachting van
haar komst die warme zomer
van '94, sloot hij zich twee
maanden lang op in zijn werk
kamer. Arthur van den Brink las
alle debatten die zijn nieuwe
bazin als Tweede-Kamerlid ooit
gevoerd had en verslond hon
derden interviews met haar. Tot
slot had hij twee indringende
gesprekken met de minister.
„Nadien kende ik het taalge
bruik van Annemarie door en
door, net als haar karakter. Bin
nen vijf seconden weet ik nu
exact wat ze wil gaan zeggen. Ik
schrijf dat vervolgens voor haar
op."
Van den Brink is geen uitzonde
ring meer in Den Haag. Politici
beseffen steeds scherper de
waarde van goede speeches en
daarmee van getalenteerde
speechschrijvers. Neem Irene
van Geest, onlangs benoemd tot
directeur Voorlichting van het
door negatieve publiciteit ge
plaagde ministerie van volksge
zondheid, welzijn en sport.
Voorheen werkzaam ais ghost-
writerbij een commercieel ad
viesbureau, put Van Geest haar
inspiratie uit de gelikte speech
es van Amerikaanse presiden
ten. Alle broodschrijvers in Ne
derland waren destijds onder de
indruk van de toespraken van
J.F. Kennedy. Reagan, Bush en
Clinton hebben dat alleen maar
versterkt. Een steeds terugke
rende boodschap, in gewone
woorden, ondersteund door een
warme glimlach en wat lucht
belletjes, dat is toch vakwerk.
Dat het publiek zich op weg
naar huis in één zin herinnert
wat er gezegd is."
GESTUNTEL
'Amerikaanse toestanden' foe
teren de critici, maar opmerke
lijk genoeg laten ze de speech
schrijvers met rust. Ministers en
hoofdvoorlichters ruiken dan 1
ook hun kans en zijn volop in
de weer met een vergaande
professionalisering van het
tekstschrijverschap. Naast
Volksgezondheid en Verkeer
hebben ook de ministeries van
economische zaken, onderwijs
en sociale zaken de afgelopen
jaren in alle stilte aparte tekst
bureaus binnen het departe
ment uit de grond gestampt.
Gestuntel is uit den boze, stelt
Henk Brons bij Onderwijs.
Brons dient als directeur Voor
lichting maar liefst drie bazen:
Ritzen, Nuis en Netelenbos.
Alle drie zijn ze ervan
doordrongen dat speeches
steeds belangrijker worden om
een boodschap goed over het
voeüicht te brengen. De tijd is
voorbij dat als de overheid iets
riep, iedereen beleefd knikte.
Beleid wordt niet meer in de
Tweede Kamer besproken en
daarna over de schutting het
land in gekieperd. Je moet het
aankondigen, neerzetten èn uit
leggen voor een breed publiek."
Dat speeches daarvoor uiterma
te geschikt zijn zeker met
enige steun van de media
weet ook minister Melkert van
sociale zaken. Zijn ministerie
heeft daarvoor sinds kort drie
goedbetaalde professionals op
de loonlijst staan, waaronder
twee oud-journalisten. Sociale
Zaken geldt in politieke kringen
als het Walhalla voor speech
schrijvers. Melkert schuwt het
immers niet om proefballonne
tjes op te laten of zijn tegen-
TEKENING EDITH BUENEN
standers via toespraken onder
vuur te nemen.
'Politics by speech' vat Van
Geest de trend samen, naar
analogie van het 'Management
by speech' dat opgang maakte in
het bedrijfsleven. Geen taaie
ambtelijke nota's meer, maar
krachtige 'missionstatements'
van de minister; geen vuistdikke
verkiezingsprogramma's (die
toch niemand las), maar bevlo
gen redevoeringen. Van Geest:
„Personen in de politiek zijn
steeds belangrijker. Niemand
luistert graag naar lange door
wrochte uiteenzettingen. Het
publiek is ontzettend blij als er
iemand opstaat die dergelijke
zware kost in tien minuten hel
der kan samenvatten. Dan den
ken ze: hè, aan zo iemand ver
trouw ik het land wel toe."
Een krachtig wapen dus voor
politici met pretenties, die
speeches, maar geen eenvoudig
wapen. „Speechschrijven is een
vak", valt te lezen in een interne
notitie van Economische Zaken
(EZ). „Van een ambtenaar mag
niet worden verwacht dat hij
een goede speechschrijver is."
Nieuw is deze conclusies aller
minst. De vorige minister op dit
departement, Koos Andriessen,
ergerde zich begin jaren negen
tig mateloos aan het ambtelijk
proza dat hij onder zijn neus
kreeg. Te lang, te moeilijk, te ge
detailleerd en niet ter zake
doend, brieste de CDA-be-
windsman steevast, terwijl hij
het papier tot een prop ver
frommelde.
Op zondagmiddag kroop de mi
nister dan in arren moede zelf
maar achter zijn pc. Daarnaast
benoemde hij Jolly Kerkstra tot
de eerste officiële tekstschrijf
ster op het ministerie. Kerkstra:
„Ambtenaren vinden speeches
schrijven niet leuk. Ze stellen
het uit. Op het laatst trekken ze
dan een oude nota uit de kast,
zetten er 'Geachte aanwezigen'
boven en 'Dank voor uw aan
dacht' onder, en klaar is Kees.
Dat werkt dus niet. Dat wekt al
leen maar irritatie."
SPEECH-AHOLIC
Heel voorzichtig werd de weg
naar professionalisering inge
slagen, maar de' resultaten mo
gen er inmiddels zijn. Sociale
Zaken kent sinds een jaar het
Bureau Presentatie waaronder
de drie eerder genoemde
speechschrijvers vallen. Dit
drietal schrijft alle speeches na
overleg met de minister en de
staatssecretaris. De ambtenaren
leveren de benodigde informa
tie en verdwijnen daarna uit
beeld. Van hetzelfde laken een
pak bij Verkeer en Waterstaat
waar eveneens drie tekstschrij
vers werken, terwijl Jolly Kerk
stra (EZ) binnenkort versterking
krijgt van een nieuwe collega.
Bij Volksgezondheid en Onder
wijs blijven de ambtenaren de
speeches schrijven, maar nu wel
onder zware begeleiding van
Voorlichting. Van Geest wij
gaan werken met een apart
ploegje met een 'keurmerk'
hun hoofd: ambtenaren me
een vlotte pen en oog voor|
tieke en publieke gevoel"
den.
De opluchting over de nieu
werkwijze is groot, verzeker
Kerkstra. „Ik had me voorbi
op een ernstig gevecht met
ambtenaren, maar dat vieli
ze mee. Zij hebben verstanr
van de inhoud, ik van de vo
Daar zijn we het over eens,'
Ook de ministers zijn zeerii
spreken over de nieuwe aai
Volop ruimte dus voor dep
fessionals. Speechschrijver
den Brink voelt zich dan oo
een vis in het water bij Vert
en Waterstaat. „Jorritsmaii
speech-a-holic, ze genieten
Daarbij vertrouwt ze mij. H
krijg misschien één procenr
mijn speeches terug, meest
omdat ze iets luchtiger mor
ten."
MACHT
Maar met die professionali
ring kun je je ook afvragen
groot de macht van de teks
schrijver is. De volzinnen d
normaliter uit hun pen vlot
blijven nu plotseling achter
ge. Ontwijkende blikken en
zelige antwoorden volgen,]
cies als echte ministers. „D
macht van de speechschriji
nul", verzekert Van den Bn
Een opmerkelijke uitspraal
voor iemand wiens teksten
wel ongewijzigd door dem
ter worden voorgelezen.
Kerkstra (EZ) schat haarim
aanzienlijk hoger in. „Den
van de speechschrijver isv
groot. Ik ben de laatste die
verhaal ziet voor het naard
minister gaat. Als ik iets scl
weet ik gewoon dat hij dati
zou doen. En als ik een pas
er per se in wil hebben, ish
daar gevoelig voor." Voori!
Geest is er geen twijfel moj
„Het belang van de speech
schrijver groeit. De bewind
soon bepaalt de inhoud va
speech, zeker, maar voord
overdracht ervan en dus hl
fect is hij of zij steeds afhai
lijker van goede tekstschriji
Dat is geen ramp, dat is on
werk."
MARC PEEPERKORN
De bestrijding van de varkens
pest is een ramp. Daarvoor hoef
je niet te zien hoe een klein
weerloos biggetje met een grote
spuit in zijn borstkasje de dood
in de ogen kijkt. Langzamer
hand moeten de politiek ver
antwoordelijken voor dit drama
de wanhoop nabij zijn. Keer op
keer is het ministerie van land
bouw, met aan het hoofd de
koele kikker Jozias van Aartsen,
er niet in geslaagd de crisis te
bedwingen. Maar tot dusverre
vergoelijkt de Kamer diens ge
brekkige crisismanagement.
Er zijn een paar duidelijke rede
nen waarom de pestcrisis zo uit
de hand gelopen is. Een: de ma
nier waarop varkens in Neder
land worden grootgebracht voor
de slacht of de export. Niet in
één bedrijf, maar in een wille
keurige aaneenschakeling van
fokkers, mesters en handelaren.
Daardoor is de kans op ver
spreiding van een ziekte groot.
Twee: de enorme varkensdicht
heid in met name het oosten
van Brabant. Daar zitten de be
drijven zo vlakbij elkaar dat een
virus gemakkelijk kan voort
woekeren. Drie: de boeren zelf.
De gemiddelde boer denkt eerst
aan zijn eigen hachje en dan
pas aan het gemeenschappelij
ke belang om de varkenssector
te beschermen. Het gesleep met
mogelijk besmette varkens was
onverantwoordelijk. En tot slot,
het departement en zijn dien
sten. Wie alles op een rijtje zet,
moet concluderen dat ook daar
iets grondig fout is gegaan.
Om te beginnen had de uit
braak van varkenspest voorko
men kunnen worden. Al drie
jaar ligt er bij een dienst van
Landbouw een zogenoemd
marker-vaccin op de plank.
Daarmee kunnen varkens - ach
teraf controleerbaar! - tegen
pest ingeënt worden. Minister
Van Aartsen heeft er ondanks
het belang van-de varkenssector
voor Nederland al die jaren
geen vaart achter gezet om dit
nieuwe vaccin afdoende te tes
ten en vervolgens geaccepteerd
te krijgen in Europa. Nu bestaat
er een vaccinatieverbod, terwijl
een varkenspestvrij Europa zon
der inentingen een utopie is.
Het registratiesysteem voor var
kens - waarin het in Nederland
gebruikelijke gesleep met var
kens wordt bijgehouden - is
door talloze boeren geboycot.
De lankmoedige reactie van het
ministerie daarop heeft tijdens
de varkenspestcrisis voor veel
problemen gezorgd. Omdat de
registratie rammelde, was niet
duidelijk waar alle mogelijke
besmette dieren waren geble
ven.
Met het vervoersverbod ging
het meteen fout. In plaats van
het gebied ogenblikkelijk af te
sluiten, werd het verbod te traag
en onduidelijk aangekondigd.
Daardoor kon er nog anderhal
ve dag straffeloos met vracht
wagens vol varkens worden
rondgereden. Bij het afsluiten
van het gebied deugde de con
trole door Algemene Inspectie
dienst (AID) en politie ook niet,
waardoor er ook nog illegale
transporten van varkens en
sperma zijn geweest. Het is niet
onmogelijk dat de eerdere toe
geeflijkheid van Van Aartsen te
genover boeren - onder meer
bij de boycot van de mestboek-
houding - de sector heeft gesti
muleerd in zijn ontduikend ge
drag. En dan was er nog dat KI-
station in Wanroij dat zonder
erbij na te denken sperma van
besmette beren (mannetjesvar
kens) leverde aan honderden
varkensbedrijven. Door slordig
heden en chaotische toestan
den was niet meer te achterha
len welke bedrijven precies be
smet sperma gekregen hadden
en moesten 1700 varkenshou
derijen worden stilgelegd. De
chaos in Wanroij werd door Van
Aartsen krachtig veroordeeld,
maar hij is er wel voor verant
woordelijk.
Volgens bestuurskundige Bekke
is de ramp met de varkenspest
deels te wijten aan het feit dat
de top van het ministerie van
Landbouw niet goed in elkaar
zit. In een interview zei hij dat
er op het ministerie volgens ver
ouderde instructies wordt ge
werkt, dat de communicatie
niet goed verloopt, dat de be
voegdheden niet goed zijn gere
geld en dat de veterinaire ken
nis versnipperd is over verschil
lende diensten. De belangrijkste
beslissing die Van Aartsen de af
gelopen maanden heeft moeten
nemen is het vernietigen van
een half miljoen jonge biggen.
Ze worden geïnjecteerd met het
dodelijke gif T-61. Een fokver-
bod zou humaner en ethischer
zijn geweest. Van Aartsen heeft
echter voor het doden van de
biggen gekozen, omdat het on
middellijk effect heeft. De stal
len raken niet zo snel vol. Het
opkopen van jonge biggen is
goedkoper dan van grotere big
gen. En er kunnen veel meer
biggen tegelijkertijd worden
vernietigd.
Maar nu worden met steun van
de Tweede Kamer biggen gefokt
voor de gifspuit. Terwijl het fok-
verbod mogelijk alsnog in sep
tember uit de kast moet worden
gehaald. Vorige week ging Van
Aartsen te ver door de media te
verbieden het doodspuiten van
de biggen te verslaan. Hij ver
bood boeren journalisten aan
wezig te laten zijn bij het doden
van de biggen. De door hem
verordonneerde persbreidel was
vooral wrang omdat zijn minis
terie eerder zowaar een echte
persexcursie organiseerde om te
laten zien dat Britse kalveren
wegens BSE-dreiging moesten
worden afgemaakt. Maar tóen
had Van Aartsen er belang bij te
laten zien hoe krachtig hij de
crisis aanpakte.
De twijfels groeien over de ef
fectiviteit waarmee Van Aartsen
de epidemie heeft aangepakt.
Nu staat de teller op bijna 200
besmette bedrijven, 200.000 ge
zonde varkens die preventief
zijn geruimd, 360.000 vernietig
de zieke varkens en 1,4 miljoen
jonge en oude biggen die zijn
opgekocht en gedood om ruim
te te maken in de stallen. De
crisis kost inmiddels om en na
bij 600 miljoen gulden, waarvan
meer dan de helft door Europa
wordt betaald.
Met het eind nog niet in zicht,
komt de vergevingsgezinde
houding in Den Haag wrang en
misplaatst over. Hoe lang duurt
het nog voor de onmacht van
Van Aartsen om de varkens
pestepidemie een halt toe te
roepen, ook het begrip van poli
tiek Den Haag te boven gaat?
ANS BOUWMANS
De campagne tegen de Turkse
islamitische Welvaartspartij
heeft deze week een nieuw
hoogtepunt bereikt. Middels
een achttien pagina's tellende
aanklacht heeft de Turkse pro
cureur-generaal Vural Savash
een partijverbod geëist. Voor de
vierde keer in zijn leven wordt
premier Necmettin Erbakan ge
confronteerd met opheffing van
zijn partij. „We hebben bewij
zen dat de partij het land naar
een burgeroorlog leidt", be
schuldigde Savash.
De gedachte dat de grootste,
democratisch gekozen partij het
zwijgen kan worden opgelegd,
is geheel in lijn met de wijze
waarop de legerleiding de
laatste maanden de regering-
Erbakan onder druk zet. In de
Nationale Veiligheidsraad - een
invloedrijk college van politieke
en militaire leiders waarin de
laatsten de meerderheid vor
men - eisten zij al twee keer
maatregelen tegen de 'toene
mende invloed van de islam'.
Aanleiding vormden op zichzelf
vrij onschuldige plannen van
Erbakan. Zo wilde hij een einde
maken aan de strikte Turkse
kledingvoorschriften - hoofd
doekjes zijn in kantoren en uni
versiteiten verboden - en de be
perkte beroepsmogelijkheden
voor theologen. Daarmee gloort
niet direct een islamitische re
volutie. Eerder krijgen Turken
hierdoor zelf de mogelijkheid
vóór dan wel tegen een islami
tische levenswijze te kiezen.
De legerleiding, die zich wat
protserig opwerpt als 'bescher
mer van het gedachtengoed van
Kemal Atatürk' (stichter en eer
ste president van de republiek
Turkije), ziet het echter als een
eerste stap naar een fundamen
talistische heilstaat. Daarom
stelt zij alles in het werk om de
Welvaartspartij te bestrijden.
Een legercoup zou de relatie
met het Westen ernstig versto
ren, maar verder laten de gene
raals geen middel onbeproefd.
Met de hetze tegen de Wei-
De Turkse premier Necmettin Erbakan.
vaartspartij maakt het leger een
grote vergissing. De generaals
zijn luidruchtige aanbidders
van de westerse oriëntatie en
staatsinrichting van Kemal Ata
türk, maar nu zetten juist zij de
democratie op het spel. Twintig
procent van de stemmen ging
in 1995 naar de Welvaartspartij.
Daarmee werd zij de grootste
partij van het land en is rege
ringsverantwoordelijkheid een
logisch gevolg. Als de Turkse
burgers vinden dat de politiek
daarmee te 'islamitisch' wordt,
dan kunnen zij Erbakan via de
stembus terugfluiten. Dat is
goed mogelijk, gezien het feit
dat nog steeds een grote meer
derheid voorstander is van een
seculiere politiek. Met het onge
duldige militaire ingrijpen glijdt
Turkije af naar de status van on
democratische bananenrepu
bliek.
Verrassend genoeg krijgt Er
bakan hierdoor de positie van,
verdediger van democratie en
godsdienstvrijheid naar westers
model. Het leger beticht hij van
'seculier fascisme'.Hij vindt
zichzelf moderner en westerser,
met zijn pleidooi voor scheiding
van staat en godsdienst. Die
scheiding zou een einde maken
aan veel wetgeving in Turki
die religieuze activiteiten b
perkt. Erbakan is een sluw
liticus die als hij de kans ki
van die godsdienstvrijheid
bruik zal maken om de isla
versterken. Maar de demoi
moet daarop het controlen
chanisme vormen, niet hel
ger.
Het machtsspel van het le
niet alleen ondemocratisc
versterkt ook de polarisati
het land verscheurt. De sa
werking tussen de Welvaa
partij en de seculiere Part?
het Juiste Pad betekendee
verzachting van de tegens
tussen secularisten en fun
mentalisten. Ontbindingv
Welvaartspartij speelt dei
le krachten binnen die paf
de kaart. De consequentie
een politieke instabiliteit
land op de rand van eenl
oorlog kan brengen.
Het is niet de aanwezighf
een fundamentalistischep
mier, maar de autoritaire
ding van het leger, waard
Turkije steeds verder afdr
het Westen.
ANDRÉMEEUSEN
In een wagentje worden net doodgespoten biggetjes afgevoerd.
FOTO ANP
