'Zelf beslissen over
seks en dood'
Frankrijk heet dictators welkom
Schotland wacht
op ontknoping
van abortusruzie
Uitzichtloze
strijd Turken
tegen PKK
Feiten &Meningen
VRIJDAG 23 ME11997
NIEUWSANALYSE
Turkije houdt er een erg vreemde manier
van solliciteren op na. 'Ankara' wil graag zo
snel mogelijk toetreden tot de Europese
Unie, maar terwijl de laatste brief net uit de
computer is gerold, is het Turkse leger mas
saal het noorden van Irak binnengevallen.
De EU-landen hebben daarmee een
nieuw argument in handen gekregen om
Turkije voorlopig in de wachtkamer te hou
den. Dat is tegen de wens van de Amerika
nen. Die willen dat Turkije zo snel mogelijk
als volwaardig lid wordt geaccepteerd. Op
die manier wordt volgens de Amerikanen
voorkomen, dat Turldje een islamitische
staat wordt en het slechte voorbeeld van
Iran volgt.
Europa heeft die druk van de Amerikanen
tot nu toe weten te weerstaan. Terecht.
Mensenrechten spelen in het Europees Par
lement gelukkig nog een belangrijke rol. In
Turkije zijn die al enige tijd op de bon. Vice-
premier en minister van buitenlandse za
ken Chiller heeft in maart nog toegegeven
dat op politiebureaus wordt gemarteld en
in het zuid-oosten van het land worden de
Koerden op grote schaal vermoord.
Dat laatste gebeurt met als argument dat
de 'terroristen' van de Koerdische Arbei
derspartij PKK onder controle moeten wor
den gebracht. Deze groepering strijdt al
sinds 1984 voor een onafhankelijke staat
voor de Koerden. De afgelopen dertien jaar
zijn daarbij zo'n vijftienduizend mensen,
voornamelijk Koerden, om het leven geko
men.
Omdat de PKK het noorden van Irak als
uitvalsbasis gebruikt voor de aanvallen te
gen het leger heeft Turkije voor de derde
maal in twee jaar een groot offensief ge
opend. In maart 1995 werden 35.000 mili
tairen ingezet, in juli van dat jaar 30.000 en
nu 50.000. Net als toen worden journalisten
geweerd. Volgens militaire bronnen zouden
al duizend PKK'ers om zeep zijn geholpen.
Dezelfde cijfers begeleidden ook de invasies
in 1995. Daarna is echter gebleken dat voor
al veel onschuldige burgers om het leven
waren gebracht en dat de PKK niet veel aan
kracht had ingeboet.
De strijd is voor alle partijen dan ook uit
zichtloos en kent uitsluitend verliezers. Dat
geldt zeker ook voor de Koerden, die zich
voor de zoveelste maal tegen elkaar hebben
laten uitspelen. Zoals de twee Koerdische
partijen in Noord-Irak, de KDP en de PUK,
elkaar regelmatig naar de strot vliegen, zo
vecht de Koerdische Democratische Partij
nu aan de zijde van Turkije tegen de PKK.
De KDP beschouwt de PKK'ers als indrin
gers en wil af van de invallen door Turkije.
Het sprankje hoop waarvan vorig jaar
sprake was voor de Koerden, is door al deze
ontwikkelingen weer vervlogen. In maart
1996 merkte de toenmalige premier Yilmaz
op dat militaire maatregelen nooit tot een
oplossing zouden leiden. Er moest een dia
loog op gang komen: bommen moesten
worden vervangen door woorden. De Koer
den werden zelfs 'volledige rechten' in het
vooruitzicht gesteld.
Yilmaz zit inmiddels echter in de opposr-
tie. De huidige minister-president, Erbakan,
leek een aanwinst voor de Koerden. Als eer
ste islamitische premier van Turkije moet
hij echter zoveel moeite doen om zich te
handhaven, dat het er alle schijn van heeft
dat hij het leger niet onder controle heeft.
Zo zou hij niet op de hoogte zijn gesteld
van het tijdstip waarop Noord-Irak werd
binnengevallen. Het leger beschouwt Er
bakan met zijn islamitische ideeën als een
bedreiging voor het land en wil hem het
liefst aan de kant schuiven.
In die sfeer mag niet worden verwacht
dat Turkije zich plotseling vreedzamer zal
opstellen en zal gaan onderhandelen met
de PKK. Toch is dat nodig als de Turken
echt een einde willen maken aan de con
frontaties en toegelaten wilen worden tot
de Europese Unie.
JAN PREENEN
Ethica en WD 'er Heieen Dupuis:
Ze zat jarenlang bij D66, maar stapte over naar de WD. Daar is geen
vaagheid en kan ze zeggen wat ze wil. ,,Het is een club waar niet alles en
iedereen in een worst wordt geperst." De liberalen lijken blij met de
Leidse ethica Heieen Dupuis (51). ,,Ik had me nog niet aangemeld of ze
vroegen al wat ik wilde gaan doen."
Met zo'n 28 jaar ervaring bij de
Leidse universiteit, van assistent
tot hoogleraar, behoort ze al tot
de oude rotten in het academi
sche vak. Bovendien is ze zo'n
beetje het ethische gezicht van
Nederland. Bij gevoelige medi
sche onderwerpen als euthana
sie of abortus doen de media
graag een beroep op haar. Sinds
kort zit ze in tal van WD-mee-
denkclubjes en is ze lid van de
partijraad.
De ethica is een liberaal van de
'oude soort'. Ze vraagt beleefd
of ze een kopje koffie 'mag' in
schenken. Maar van kouwe kak
is geen sprake. Dupuis werkt in
een oude kamer waar de schil
der al jaren niet langs is ge
weest. De bank is versleten en
zakt door. Toch zou ze voor
geen goud naar die nieuwer
wetse kantoorkolos iets verder
op willen verhuizen.
De algemene ledenvergadering
van de WD bespreekt dit week
einde in Venlo het rapport
waaraan zij heeft meegeschre
ven. 'Vrij en verantwoordelijk'
schetst het liberale toekomst
beeld voor de komende tijd.
De tijd van vrijheid, blijheid en
van 'lekker jezelf zijn' (de kreet
van oud-voorman Nijpels) is
voorbij. Maar geen enkele libe
raal wil betrapt worden op mo
raliseren. Sterker nog, de partij
raad heeft vorig jaar de VVD-top
Bolkestein voorop verbo
den het woord zelfs in de mond
te nemen. Jammer, maar wat
nu?
PEDOFILIE
Dupuis: ,,We houden in ons
stuk wel degelijk een pleidooi
voor een publieke moraal. We
werken met z'n allen toe naar
burgerdeugden. We moeten
niet doen alsof moraal alleen
iets is dat met tuttige Victori
aanse ideeën over seks te ma
ken heeft. De Grondwet heeft
natuurlijk ook alles met moraal
te maken."
,,Als partij moeten we een on
derscheid aanbrengen. Met het
persoonlijk leven moeten we
ons niet bemoeien. Mensen
moeten zelf over seks, ouder
schap en dood kunnen beslis
sen. Wat mij betreft moet op
deze gebieden alles kunnen, al
leen pedofilie gaat te ver. Daar
in verschillen we sterk van het
CDA, die hierover als politieke
partij wel uitspraken doet. Waar
liberalen het over hebben zijn
deugden als verantwoordelijk
heid, vrijheid en zelfredzaam
heid."
Hoewel ze fulltime met volksge
zondheid bezig is, vindt ze on
derwijs eigenlijk belangrijker.
Daar moet veel geld naar toe.
Het leraarsvak heeft een opfris
beurt nodig, docenten moeten
De Leidse Heieen Dupuis is ze zo'n beetje het ethische gezicht van Nederland. foto gpd roland de bruin
weer prestige te krijgen.
De juf of meester voor de klas
vormt immers de 'verantwoor
delijke burger' die de WD voor
staat. Daar begint het debat
over normen en waarden. Ze is
geen fan van Hans Wiegel, maar
deelt wel zijn pleidooi voor or
de, discipline en regelmaat bij
de jeugd.
Dupuis wil zelfs een Teleac-cur-
sus om ouders het 'vak' van op
voeder te leren. „Scholen kun
nen het niet alleen, het is in de
eerste plaats een zaak van de
ouders. Ik erger me wild als ik
zie, dat ze een abri hier in de
buurt elk weekend in elkaar
timmeren. Om razend van te
worden."
FILOSOFIE
jongeren en ook allochtone
nieuwkomers bij de samen
leving bevorderen. Daarom
moeten filosofie en geschiede
nis verplichte vakken worden.
Helaas heeft de Tweede-Kamer
fractie dit idee uit het rapport
totaal genegeerd. „Ja, ik weet
het", verzucht Dupuis. „Die ene
woordvoerder wilde er niet aan.
Daardoor hoeven havo- en
vwo-leerlingen in deze vakken
geen eindexamen te doen. Heel
teleurstellend."
De amateurpolitica is ook in an
dere zaken teleurgesteld. Zoals
de 'krenterigheid' bij zwanger
schapsverlof en de onmogelijk
heid het werk nu eens eerlijk te
verdelen. „De vorige kabinetten
hebben de arbeidsmoraal on
dermijnd. Zelfs mensen met
een leuke baan, zoals artsen en
advocaten, weten nu al, dat ze
er voor hun 65ste mee willen
ophouden. Dat kan toch niet.
Daar moeten we creatiever mee
omgaan. Waarom niet op je
dertigste minder gaan werken,
zodat je leuke dingen kunt
doen. Maar dan wel doorwer
ken zolang je dat wilt, al ben je
zeventig jaar."
De kwaliteit van het leven staat
bij Dupuis voorop. Een van haar-
liberale stokpaardjes is de eu
thanasiepil van Drion. Ze houdt
er een vurig pleidooi voor. „Al
heb je hem maar in je nacht
kastje liggen. Stel je bent negen
tig jaar bent en niemand noemt
je nog bij je voornaam. Dan
moet je zelf kunnen bepalen dat
het genoeg is geweest. Worden
we er zoveel wijzer van als we
oud worden? Ik verwacht dat
die pil in de volgende eeuw nog
heel belangrijk wordt."
LEIDEN MARGIT KRANENBURG
EN WILFRED SCHOLTEN
James en Lynn Kelly besloten
acht weken geleden hun
tweejarig huwelijk te beëin
digen. Er was een vervelende
bijkomstigheid: Lynn was net
zwanger geworden. De 21-ja
rige Schotse wilde naar een
abortuskliniek, maar haar 26-
jarige echtgenoot eiste het
ongeboren kind op en stapte
naar de rechter in Edin
burgh. Die maakte van de af
weging tussen vader- en
moederrechten een puin
hoop, zodat de abortusruzie
van de Kelly's is uitgegroeid
tot een nationaal drama.
Begin deze week zette het ci
viele Hooggerechtshof in
Edinburgh het abortuslicht
in eerste instantie op rood
voor pubzangeres en danse
res Lynn. Maar in de tweede
rechtbankzitting op woens
dag hief dezelfde rechter,
Lord Eassie, dit tijdelijke ver
bod weer op. Dakdekker Ja
mes boekte echter gisteren
een voorlopige overwinning,
doordat de drie rechters van
de beroepskamer van het
Hooggerechtshof de uit
spraak van collega Eassie
weer terugdraaiden, in af
wachting van een definitief
vonnis dat vandaag zal wor
den uitgesproken.
Beide partijen zijn zo verbit
terd, dat tijdens de zitting
van gisteren door de advoca
ten van Lynn werd gezegd
dat zij al in de abortuskliniek
was en de abortus had
plaatsgevonden. Die infor
matie kwam van de vader
van Lynn en werd naderhand
weer schielijk ingetrokken.
De advocaten konden of wil
den niet meedelen waarom
op het laatste moment was
afgezien van afdrijving.
EIGENDOM
Achter James staan de Schot
se rooms-katholieke kerk en
de anti-bortusbeweging.
Lynn krijgt morele steun van
vrouwen- en pro-abortus
groepen. Die laatste Redene
ren dat baarmoeder en in
houd het eigendom vaii dé
vrouw zijn. Carol Kearney
van de Nationale Abortus
Campagne een beweging
die de abortuswetgeving wil
hervormen vond dat Lynn
zwaar was benadeeld. „Een
vrouw neemt niet zomaar
het besluit tot abortus. Deze
uitspraak is een belediging
voor vrouwen en hun vermo
gen om afgewogen besluiten
te nemen. James Kelly moet
maar een andere vrouw zoe
ken als hij zo graag een kind
wil", zei ze gisteren.
De anti-abortusbeweging
wijst als te doen gebruikelijk
op de rechten van het onge
boren kind. Het hoofd van de
Schotse rooms-katholieke
kerk, kardinaal Winning, ont
dekte ook een juridische te
genstelling. „Een vader kan
door de autoriteiten worden
verplicht in het onderhoud
van zijn kind te voorzien,
maar heeft geen enkele zeg
genschap over het recht op
leven van zijn kind zolang
het in de baarmoeder is",;
hij.
Er is nog een tweede kind
slachtoffer van het drama
Het oorspronkelijke abortui
verbod voor Lynn Kelly was
mede gebaseerd op de be
schuldiging van James dat]
een slechte moeder was, dn
haar artiestencarrière bovet
hun achttien maanden oud
dochtertje Hazel stelde. Ja
mes wil dat ook Hazel aan
hem wordt toegewezen. Vol
gens Lynn echter was Jame
de slechterik; hij zou haarn
gelmatig hebben mishan
deld. Lord Eassie bleek
woensdag gevoelig voor ha
verhaal, mede omdat zieks
huisartsen hadden inge
stemd met het abortusver-
zoek van Lynn.
Als de rechtbank alsnog be
sluit dat Eassie woensdagii
onrechte het abortuslichtc
groen zette, is er een juri
disch precedent van jewels
In 1979 werd in een soortg
lijk geval door de rechter b(
paald dat de bestaande alx
tuswetgeving een vader
en/of echtgenoot geen reel
geeft om een abortus te vo
komen.
DRAAGMOEDER
Volgens de Britse media is
het alleen in Verenigde Sta
ten een keer voorgekomen
dat de rechter ten gunstev
de vader intervenieerde.
Een uitspraak ten gunste v
Lynn ligt ook in de lijn van
de Britse wetgeving op
draagmoeders. Een wensvi
der kan geen enkel recht oj
het (ongeboren) kind doen
gelden, als de draagmoede
dat wenst te aborteren ofn
geboorte alsnog zelf te hou
den.
In het geval van de weduw
Diana Blood bleek het be
schikkingsrecht van de
vrouw uiteindelijk ook het
bezit van het sperma van
haar overleden echtgenoot
omvatten. Na een lang juti
disch gevecht werd Blood
kunstmatige inseminatie]
gestaan, hoewel haar in co
ma verkerende man nietd
volgens de wet vereiste
schriftelijke toestemming
had kunnen geven om spei
ma bij hem weg te halen
voor bevruchting van zijn
echtgenote.
Het ethische en juridische
gevecht over de eigendom
rechten van zaad en baar
moeder zal ongetwijfeld re
geruime tijd voortwoekert!
Volgens columniste Yvono
Roberts van de Londense
Evening Standard roept dt
affaire-Kelly echter een hei
andere vraag op. „Het defc
kan beter gaan over de va
waarden waaronder een is
dividu het recht op ouder
schap verdient", meendei
„Dat is pas een echt enge
discussie".
LONDEN HANS GELEIJNSE
CORRESPONDENT
Frankrijk, het land dat de mensenrechten
uitvond, toont zich genadig voor in onmin
geraakte dictators met diepe zakken. Bokas-
sa streek er neer en Baby Doe woont er nog
altijd. Deze week wordt ook Seso Seko Kuka
Ngbendu Wa Za Banga, 'Mobutu' voor zijn
vrienden, verwacht.
Verscholen in het dal van de Aubette lag
een pittoresk gehucht dat levensgenot bood
aan enkele honderden eerzame boeren, die
met hard werk hun plaatsje onder de zon
hadden verdiend. Het grootste huis, een
kasteel, was het bezit van Baby Doe, de
voormalig dictator van Haïti.
Haïti genoot een reputatie als armste land
ter wereld, maar Baby Doe verdiende er een
leuke boterham. Nadat hij de scepter had
overgenomen van zijn vader, de beruchte
Papa Doc, was hij begonnen belasting te
heffen op elke zak meel. Dat was zo'n suc
ces, dat hij besloot hetzelfde te doen met al
le andere zakken.
En zo kon er op het eiland geen zak suiker
of cement meer worden verkocht, zonder
dat Baby Does bankrekening groeide. Jaar
lijks hield Jean-Claude Duvalier, Baby Doe
genoemd om zijn onschuldige gezicht, al
leen al aan deze belasting acht miljoen gul
den over.
Maar dezer dagen is het zwembad bij het
kasteel overwoekerd met onkruid. De duik-
plank is kapot, de barbecue verroest, de bar
leeg. De barkrukken liggen op de grond.
Het verhaal van Baby Doc is de droeve ge
schiedenis' van een dictator die overal aan
had gedacht, behalve aan zijn eigen oude
dagsvoorziening. Toen hij in 1986 zijn land
ontvluchtte, zag hij de meeste van zijn
bankrekeningen geblokkeerd. De villa's die
hij bezat aan de Cóte d'Azur moest hij de
één na de ander van de hand doen en drie
jaar geleden moest hij ook zijn kasteel in
Thémericourt, het gehucht ten westen van
Parijs, verkopen.
Het laatste dat van hem bekend is, is dat hij
woont in een bescheiden huis in het Zuid-
Franse Valauris. Hij moet nu,zelf zijn bood
schappen doen en volgens de plaatselijke
correspondent van Le Monde heeft hij tegen
één van zijn buren al eens gezegd: „Als je
een klusje hebt, denkt eens aan mij. Maakt
niet uit wat het is." Zijn mooie vriendin
heeft hem verlaten.
Baby Doc was slechts één van de despoten
die na hun val neerstreken in Frankrijk, dat
al sinds de Revolutie gastvrijheid verleent
aan politieke vluchtelingen. Sommigen,
zoals de Libanese generaal Aoun, waren
weinig meer dan een voetnoot in de ge
schiedenis. Anderen vulden hele hoofdstuk
ken in de schandkronieken van de mens
heid.
Eén van de meest beruchte dictators die de
mensheid heeft voortgebracht, was Jean-
Bedel Bokassa. Als heerser mocht de 'keizer'
van de Centraal-Afrikaanse Republiek zich
zeker meten met een Santé Anna, de Mexi
caanse despoot die ooit een staatsbegrafe
nis voor zijn afgeschoten been organiseer
de. Bokassa at mensenvlees, maar wierp
diamanten in de schoot van Franrijks
president Giscard d'Estaing. En hij be
schouwde zich als Gods dertiende apostel.
Het beloofde land voor Bokassa was na zijn
val uiteraard Frankrijk, waar hij over wat
onroerend goed beschikte. Maar in '87 be
vestigde Bokassa de bangste vermoedens
omtrent zijn verstandelijke vermogens,
door terug te keren naar de Centraal Afri
kaanse Republiek voor zijn eigen berech
ting.
Hij ontsnapte aan de doodstraf, maar moest
voor zes jaar de cel in. Erger was, dat zijn
bezittingen verbeurd werden verklaard. Na
zijn vrijlating in 1993 kreeg hij één van zijn
oude villa's in de hoofdstad Bangui terug,
maar hij was gedwongen rond te komen
van een Frans militair pensioentje.
Zo berooid was hij, dat hij in '94 een jour
naliste van JeuneAfrique nederig om 50.000
francs voor het interview moest vragen. De
correspondente weigerde en Bokassa kon
zelfs niet datgene doen wat hij vroeger deed
met onwelwillende journalisten hen be
dreigen met zijn scepter.
Bokassa was een ander voorbeeld van een
dictator die met goedgevulde beurs naar
Frankrijk was gekomen, om uiteindelijk
toch te verkommeren. Al wat de familie-Bo-
kassa nu nog zou bezitten, is haar kasteel
bij Hardricourt, een dorpje niet ver van Ba
by Does voormalige chateau in Thémeri
court. Maar de meubels, tapijten, schilderij
en en Rolls Royces hebben zijn kinderen
hij had er zestig moeten verkopen om
het hoofd boven water te houden.
Niet alle dictators hebben hun zaken zo be
roerd geregeld als Baby Doe en Bokassa.
Maarschalk Mobutu van Zaïre speelde als
despoot niet in dezelfde divisie als Bokassa.
Zijn voornaamste wapenfeit was dat hij
eens een politieke tegenstander arresteerde,
martelde en dwong zijn eigen urine te drin
ken, alvorens de man een goedbetaalde mi
nisterspost aan te bieden. Dat haalde het
niet bij het afgeschoten been van Santé An-
De villa van Mobutu in Roquebrune is twintig miljoen gulden waard.
foto gpd jacqix
Maar Mobutu heeft wel voor een onbekom
merde oude dag gezorgd. Voordat hij zich
mogelijk deze week definitief in
Frankrijk vestigt, zal Mobutu zijn gedachten
eerst over een aantal andere mogelijkheden
hebben laten gaan. Want hij beschikt over
een twintigtal optrekjes, van een paleis in
Marokko tot een kasteel in België en een
luxe appartement in Zwitserland.
Alleen al de villa in Roquebrune, aan de
Franse Cöte d'Azur, is twintig miljoen gul
den waard. Mobutu's vermogen, becijferde
de Financial Times vorige week, beloopt
bijna acht miljard gulden. Dat is meer dan
de buitenlandse hulp aan zijn land in de
periode 1982-'91, en evenveel als de totale
staatsschuld. Acht miljard gulden iso
noeg om nog een paar jaren als Godi
Frankrijk te leven.
THEMERICOURT CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
