De overeenkomst tussen een robot en een krekel
Wetenschap Techniek
Planetarium wervelt door ruimte en tijd
DONDERDAG 22 MEI 1997
BEN APELDOORN
Combinatie van Amerikaans en Brits onderzoek levert opvallend resultaat op
terpretatie van die specifieke
geluidsgolven kan ze de voor
haar voorbestemde bruidssuite
feilloos vinden."
„Welk neurologisch principe
daaraan ten grondslag ligt, is
nog onbekend. Misschien is het
een zeker timbre, een klank
kleur in de gespeelde melodie
dat we tot dusverre nog niet
konden opsporen. Het moet,
hoe dan ook, iets heel subtiels
zijn; iets ongelofelijks."
Webb experimenteerde met
een robot, gebouwd van 'tech
nisch Lego' en voorzien van ge
luidssensoren met ongeveer
dezelfde gevoeligheid als het
neuro-systeem van een krekel.
De sensoren waren gekoppeld
aan het aandrijvingsmechanis
me en werden 'gevoed' door
een geluidsbron op afstand. Na
een groot aantal experimenten
werd duidelijk dat de robot zich
op vrijwel dezelfde riianier naar
de bron begaf als de krekel.
„Door geluidspulsen van een
zekere golflengte en in een ze
ker ritme uit te zenden bleken
we in staat te zijn de richting te
beïnvloeden waarin zich zowel
een krekel als onze Lego-robot
placht te begeven", aldus
Webb.
„Ons onderzoek beperkt zich
tot nu toe puur tot de micro-
elektronica" zegt JPL's Sarita
Thakoor. „Maar met dat van
Barbara Webb erbij ontstaat de
mogelijkheid om krekels uit te
rusten met die mini-sensoren
en -camera's en ze met speci
fieke geluidsgolven op bepaal
de doelen af te sturen."
Wie bang is voor insecten als
krekels en aanverwante we
zens, doet er alvast verstandig
aan die angst te overwinnen.
Wetenschappers van het Ameri
kaanse 'Jet Propulsion Labora
tory' GPL) in de Californische
stad Pasadena zijn druk bezig
met de ontwikkeling van mini-
robotten. De allerkleinste zijn
niet groter dan een flinke bacte
rie, onzichtbaar voor het men
selijk oog. De grootste blijven
nog onder de tien centimeter.
Volgens de onderzoekers kun
nen ze binnen enkele jaren in
grote hoeveelheden worden ge
produceerd. De productiekos
ten per exemplaar zullen zo laag
zijn dat kan worden gesproken
van 'weggooi-robotjes'.
De inzetbaarheid is afhankelijk
van de grootte van de robot. De
allerkleinste krijgen een enkele,
beperkte taak, bijvoorbeeld het
in ontoegankelijke ruimten de
tecteren van schadelijke stoffen.
Ook kunnen ze worden ingezet
bij het opsporen van slachtof
fers in puinhopen na een na
tuurramp. De opvallendste bij
zonderheid van deze mini-ro-
botjes is dat ze zich, hoe klein
ook, geheel onafhankelijk in een
bepaalde richting kunnen ver
plaatsen.
De JPL-onderzoekers maken
daarbij gebruik van de bijzon
dere eigenschappen van be
paalde ceramische materialen,
die zelfs op micro-schaal sterk
reageren op bijvoorbeeld licht.
Door de vormveranderingen die
daarbij optreden, gedragen de
ze materialen zich als het ware
als (beweegbare) ledematen. En
als je die veranderingen goed
op elkaar afstemt kun je 'stu
ren', draadloos en desnoods
vanaf grote afstanden.
„Micro-robotten zijn de parade-
Een krekel bij een bouwwerkje van technisch lego dat is uitgerust met een zelfdenkend bewegingsmechaniekje.
paardjes van de chip-industrie
en de ruimtevaart", zegt JPL-
onderzoeker Sarita Thakoor.
„Het is nu al mogelijk om een
videocamera, nauwelijks groter
dan de doorsnede van een
mensenhaar in te bouwen in
een chip. Op diezelfde chip kun
je de complete elektronica in
zetten, nodig voor de beeldbe
werking van de camera. Alle
maal niet groter dan een vinger-
Wetenschapper Thakoor werkt
samen met Barbara Webb, ver
bonden aan de Engelse univer
siteit van Nottingham en gespe
cialiseerd in kunstmatige intelli
gentie. Zij houdt zich bezig met
de bruikbaarheid van de
'robotica' bij insecten, met na
me bij krekels.
„Deze insecten hebben een
uniek neurologisch systeem
voor het volgen van geluidsgol
ven", aldus Webb. „Om te be
ginnen bevinden de trommel
vliezen, hun eigenlijke oren dus,
zich bij de onderste gewrichten
van hun voorpoten. Ook via
twee aparte Lichtopeningen in
de luchtpijp, die zich vlak ach
ter de kop aan de bovenzijde
van hun lijf bevinden, bereiken
trillingen van een geluidsbron
hun centrale zenuwsysteem. In
totaal dus vanuit vier richtin
gen." Volgens Webb zijn de kre
kels daarmee in staat 'griezelig
nauwkeurig' richting te bepa
len. En dat niet alleen. „Een
vrouwtjes-krekel kan van kilo
meters afstand het geluid van
haar bruidegom onderscheiden
temidden van vele andere vrij
ers die zo op het gehoor precies
dezelfde melodie spelen", zegt
Webb. „Aan de hand van de in-
Sinds kort draait in het Artis Planetari
um in Amsterdam het nieuwe pro
gramma 'Leven in het heelal'. Het is
een wervelende show van dia's, hemel-
projecties en computeranimaties met
een boodschap: we zijn niet alleen,
maar wél uniek.
Dat klinkt misschien wat pretentieus,
en dat is het natuurlijk ook. Maar het
moet gezegd: de samenstellers van de
voorstelling hebben erg hun best ge
daan. De projecties zien er verzorgder
uit dan ooit, al is het jammer dat de
binnenkant van de koepel van het pla
netarium als projectiescherm zo lang
zamerhand niet meer voldoet. Met na
me als er heldere beelden op de koepel
verschijnen, zijn de talrijke naden dui
delijk te zien.
Gelukkig zijn beeld- en geluidskwaliteit
én het niveau van de gesproken tekst
dermate hoog, dat de technische be
perkingen van het projectiegeweld de
neutrale toeschouwer nauwelijks zul
len opvallen. In ruim een half uur tijd
wordt het verhaal verteld van de im
mer voortdurende speurtocht naar le
ven in het heelal. Onze aarde is im
mers maar één van negen planeten bij
een kleine doorsnee-ster (de zon). Het
zou wel erg vreemd zijn als al die mil
jarden andere sterren in het heelal pla-
netenloos zouden zijn. En er zijn ook
sterke aanwijzingen dat nabije sterren
inderdaad een eigen planetenstelsel
hebben. Maar of er op deze verre pla
neten ook leven is of kan ontstaan,
blijft natuurlijk koffiedik kijken.
In ons zonnestelsel is de kans op bui
tenaards leven nog het grootst op
Mars, al is het maar zeer de vraag of er
ook nu nog leven op deze nabije buur-
planeet voorkomt. In het planetarium
programma wordt uiteraard veel aan
dacht besteed aan de leefomstandighe
den op Mars, waar het in het verre ver
leden warmer en vochtiger moet zijn
geweest dan nu. Vorig jaar kwam de
planeet volop in het nieuws, toen we
tenschappers bekendmaakten dat ze
mogelijk fossiele resten van primitief
leven hadden aangetroffen in een me
teoriet waarvan wordt aangenomen
dat hij van Mars afkomstig is.
Onvermijdelijk vliegt er tijdens de
voorstelling ook een UFO voorbij,
waarbij gelukkig duidelijk wordt ver
teld dat er tot op heden geen enkel
tastbaar bewijs is gevonden voor het
bestaan van vliegende schotels die van
verre werelden afkomstig zouden zijn.
De afstanden tussen de sterren zijn
ook zo groot, dat ze vrijwel onover
brugbaar lijken.
Gelukkig stellen moderne telescopen
en andere sterrenkundige instrumen
ten ons in staat om sterren en andere
hemelobjecten vanaf grote afstand te
bestuderen.
De laatste jaren zijn aanwijzingen ge
vonden voor het bestaan van planeten
bij andere sterren, maar het gaat in alle
gevallen om reusachtige werelden van
het formaat Jupiter en groter. Zelfs al
wordt de ontdekking van deze objec
ten de komende jaren bevestigd, het
lijken nu niet bepaald geschikte oor
den voor het ontstaan van leven. Er
zullen ongetwijfeld ook kleinere, meer
op de aarde lijkende planeten worden
ontdekt, maar tot nu toe hebben we
nog nergens uit het heelal een radio
bliepje opgevangen dat op het bestaan
van een verre beschaving duidt. De
kosmos zwijgt.
Toch menen de makers van het nieu
we planetariumprogramma dat het
heelal 'zwanger van leven' is en dat het
slechts een kwestie van tijd is voordat
we een 'tweede aarde' vinden. We zul
len zien. Voorlopig zullen wé het moe
ten doen met de talrijke soorten op on
ze kleine planeet, waarvan een kleine
gulden voor kinderen van 4 t/m 11 jaar). Het p
rium is niet apart te bezoeken.
1 23456789
OPGAVE
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
1. vruchtengelei, Engels bier; 2.
bijbelse stad, voorzetsel; 3. part,
eiland in de Middellandse Zee;
4. volk; 5. eetgerei; 6. bijwoord,
oude lengtemaat; 7. liefhebberij
voor postzegels; 8. man van adel;
9. zangstuk, wandpilaster; 10.
thans, bijwoord; 11. vogel, Euro
peaan.
Verticaal:
1. bijbelse naam, zijkant; 2.
vlaktemaat, uitroep, verenwisse
ling; 3. van dezelfde soort; 4.
slag, bijbelse naarrr; 5. ten
laatste, voorzetsel; 6. rivier in
België, vuur; 7. met een lepel
eten; 8. boogbal, bijbelse naam,
stapel; 9. tandglazuur, muggelar-
SLEUTELWOORD
Horizontaal:
1. speedway; 2. carriere; 3. ha
gelwit; 4. overheid; 5. margriet;
6. mondharp; 7. emigfant; 8.
lastpost.
De woorden op de eerste en der
de verticale regel zijn: SCHOM
MEL en ERGERNIS. Het sleutel
woord luidt: WACHTLOPER.
HEINZ
TOMPOES
Tom Poes en de Tijwisselaar
De passagiers van de 'Albatros' zaten
in gemakkelijke houdingen aan dek
en het zal de oplettende lezertjes niet
moeilijk vallen in hen heer Bommel
en Tom Poes te herkennen.
„Een zeereis naar het zuiden zal ons
goed doen'.', had heer Ollie gezegd.
„Geen gedoe met het weer; zon en
frisse lucht, dat is wat we nodig heb
ben."
Geen wonder dan ook, dat hij onaan
genaam getroffen was toen kapitein
Walrus klossend van de brug daalde
en uitriep, dat hij regen verwachtte.
„Regen", herhaalde heer Bommel
opschrikkend. „En de zon schijnt!
Dat moet een vergissing zijn; in deze
buurt is het toch altijd mooi weer?"
„Dat zou je wel willen", sprak de ge
zagvoerder. „Op deze breedte kan
het oude wijven regenen, meneer. En
praat me niet over vergissingen. Ik
heb net het laatste radiobericht bin
nen; het weerkundig instituut vergist
zich niet meer. Ze zitten vol met fijne
technische snufjes, laat ik je dat ver
tellen."
Heer Ollie zakte ontmoedigd terug
en staarde bitter naar de vriendelijke
wolkjes die langs de blauwe lucht
dreven.
Ook Oene Horletoet keek er naar
vanaf een landtong, maar op zijn ge
laat was geen ontstemming te lezen.
„Daar hangt vochtigheid, Kobbe",
mompelde hij. „De kunst is om-het
naar beneden te krijgen; want hoog
is droog, onthoudt dat."
„Ja, Oene", zei de leerling eerbiedig.
„Kan je erbij, denk je?"
„Wat moet, dat moet", verklaarde de
grijsaard, „en als ik er niet was zou er
nooit regen komen. Let op, dit wordt
een moeilijk schot waar je wat van
kan leren."
Zo sprekende legde hij een pijl op
zijn boog en richtte zorgvuldig op het
zwerk.
REDACTIE: SASKIA STOELINCA 023-5155
H
E
W
E
DOOR JAN VISSER
In Katwijk werd gisterochtend ruim 34 millimeter afgetapt.
Het grootste deel van deze etmaalhoeveelheid werd dinsdag
middag al opgevangen want gisteren overdag nam de buiig
heid in onze streken af. Alleen in het midden en oosten wa
ren nog heftige buien actief en Schiphol kreeg daar nog een
staartje van 6 mm van te verwerken.
Minder buien gisteren maar het bleef meestentijds bewolkt.
Dankzij enkele kortstondige opklarinkjes kon het kwik plaat
selijk nog tot zo'n 16 graden stijgen. In een aantrekkende
west tot noordwestelijke luchtstroming, IJmuiden rapporteer
de windkracht 5, hobbelde het kwik in de loop van de m'
echter steeds verder achteruit. Om 20 uur was het op Valken
burg bij Leiden slechts 10 graden.
Onder invloed van een hogedrukgebied tussen Schotland en
IJsland stroomt geleidelijk drogere lucht naar ons land. Voor
al in de kustgebieden zal de zon zich morgen dan ook gere
geld laten zien. Meer landinwaarts gaat de zon dikwijls schuil
achter stapelwolken. Uit de 'bloemkoolwolken' valt waar
schijnlijk geen bui meer.
De temperaturen dalen de komende nacht naar waarden om
streeks 5 graden maar daar waar het langer helder blijft kan
het best nog een graadje kouder worden en in beschutte
duingebieden zou grondvorst kunnen optreden. Morgen loopt
de temperatuur op tot 12-13 graden. De wind waait uit het
noorden tot noordwesten en is matig van sterkte. In het
weekeinde komt het hogedrukgebied dichterbij. Deze ontwik
keling heeft tot gevolg dat het droog blijft met geregeld zon.
Bovendien wordt het overdag weer wat minder koel.
Opzondagzijn maximumtemperaturen mogelijk van onge
veer 17 graden. De nachten blijven nog wel uitgesproken fris.
Na het weekeinde wordt met een noord tot noordwestenwind
een nieuwe hoeveelheid koude lucht aangevoerd. Kortom ge
durende de rest van mei zal het waarschijnlijk niet meer zo
mers warm worden.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Wolkenvelden en af en toe
regen, in het noorden ook
sneeuw. Hier en daar ook
zonnige perioden. Middag-
temperatuur van 6 graden
in het noorden tot 13 in
het zuiden.
Zweden:
Wolkenvelden en vooral in
het midden en zuiden
kans op een bui, mis
schien wel met onweer.
Middagtemperatuur van 6
in het noorden tot 13 gra
den in het midden en zui-
Denèmarken:
Overwegend bewolkt en
kans op enkele buien, ook
met onweer. Maximum
temperatuuromstreeks 14
graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Geleidelijk iets beter met hier en daar
zon, maar vooral in het zuidwesten nog
kans op een regen- of onweersbui. Maxi
ma uiteenlopend van een graad of 10 in
Noordwest-Schotland tot 16 plaatselijk
in Ierland.
België en Luxemburg:
Geleidelijke overgang naar droog weer
met wat zon, maar vandaag eerst nog
bewolkt en af en toe wat (mot)regen.
Middagtemperatuur ongeveer 15 gra-
Noord- en Midden-Frankrijk:
Geleidelijk meer zon en vanaf morgen
op de meeste plaatsen droog. Middag
temperatuur op vandaag rond 18 gra
den, morgen iets hoger.
Portugal:
Vandaag nog zonnige perioden en tot de
avond bijna overal droog. Morgen meest
bewolkt en een aantal buien, mogelijk
'met onweer en in het noorden veel neer
slag. Langs de kust in het westen maxi
ma rond 20 graden; langs de Spaanse
grens 25 graden of meer.
Madeira:
Vandaag perioden met zon en droog.
Morgen meer bewolking en mogelijk re
gen. Middagtemperatuur ongeveer 21
graden.
Spanje:
Vandaag flinke zonnige perioden en
droog. Morgen in het westen kans op en
kele buien, ook met onweer. Middag
temperatuur uiteenlopend van een
graad of 20 in het westen van Galicië tot
tegen de 30 graden in het binnenland.
Canarische Eilanden:
Vandaag veel zon en droog. Morgen
meer bewolking en mogelijk een bui.
Middagtemperatuur ongeveer 25 gra-
Marokko:
Westkust: eerst veel zon. Morgen van
het westen uit toenemende bewolking
maar tot de avond waarschijnlijk droog.
Middagtemperatatuur variërend van iets
boven de 20 graden in het noorden tot
rond 30 in het zuiden.
Tunesië:
Veel zon en droog. Middagtemperatuur
ongeveer 25 graden, aan zee hier en
daar wat lager.
Zuid-Frankrijk:
Flinke perioden met zon en op de mees
te plaatsen droog. Middagtemperatuur
op Vandaag rond 21 graden; morgen
iets hogere maxima, in het zuidwesten
bij föhn meer dan 25 graden.
Mallorca en Ibiza:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 25 graden.
Italië:
Flinke zonnige perioden. Vandaag in het
zuiden eerst nog een enkele bui; Morgen
in het midden mogelijk een lokale1 on
weersbui. Middagtemperatuur rond 25
graden maar bij buien lagere maxima.
Corsica en Sardinië:
Vrij zonnig en droog. Middagtempera
tuur ongeveer 24 graden.
Malta:
Veel zon, maar vandaag eerst ook nog
wolken en kans op een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur rond 26
graden.
Griekenland en Kreta:
Veel zon en mogelijk een lokale on
weersbui; eerst alleen in het noorden
maar morgen later op de dag ook elders.
Maxima aan zee tussen 24 en 28 gra
den; morgen op Kreta nog warmer.
Turkije en Cyprus:
Zonnig. Morgen later op de dag in het
noordwesten mogelijk een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur meest
tussen 25 en 30 graden.
Duitsland:
Veel bewolking en wat regen of motre
gen, lokaal mogelijk onweer. Morgen in
het noorden opklarend, maar in het zui
den nog hardnekkige bewolking en kans
op een regen- of onweersbui. Middag
temperatuur uiteenlopend van 14 gra
den in het noorden tot iets boven de 21
graden in het zuiden.
Zwitserland:
AAn de noordkant van de Alpen veel be
wolking en enkele regen- of onweersbui
en. In het zuiden wat zon. Morgen afne
mend buiig. Middagtemperatuur uiteen
lopend van 20 graden in het noort*
rond 25 in de omgeving van Locam
Oostenrijk:
Vandaag naar het oosten trekken:
gen- en onweersbuien. Morgen v
velden en kans op wat regen. In
marken en Karinthië dan waarscltL
droog. Middagtemperatuur dalen
rond de 20 graden; in het zuida
iets warmer.
Polen:
Langzaam naar het zuiden trek-
buien, mogelijk ook onweei
leen in het zuiden nog eer
noorden dan geregeld zon.
peratuur van 14 graden in het u
noorden tot 18 in het zuiden.
Tsjechië en Slowakije:
Véél bewolking en een enkele regÉl
onweersbui. Middagtemperatuuri
veer 20 graden.
Hongarije:
Toenemende bewolking er
gen- of onweersbuien. Vai
schijnlijk enkele zware bu
dalend tot rond 20 graden.
VRIJDAG 23 ME11997
Zon- en maanstanden
Zon op 05.35 Zon onder
Maan op 22.37 Maanonderü
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.07 17.29 04.40
Laag 00.55 13.30 00.36
Weerrapporten 22 mei 08 uur:
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissmgen
Maastricht
Athene
Barcelona
Boedapest
Brussel
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Londen
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
licht bew. r
mistbanken v
halt bew.
half bew.
5T n
Stockholm o
Warschau o
Wenen n
Bangkok li
Buenos Aires t
Casablanca t
Johannesburg o
Los Angeles z
New Orleans
New York
Tel Aviv
wnw3 17 I )j
onbew.
regenbui
Vancouver regenbui
