De ijsbeer krijgt
het warm
Wereldnatuurfonds slaat alarm over opwarming aarde
Kunnen ijsberen en
rendieren nog
overleven als het een
paar graadjes warmer
wordt op aarde? Het ijs
van de Noordpool
smelt en de diep
bevroren toendra's
ontdooien. Ook het
traditionele
eskimoleven dreigt
door het broeikasejfect
teloor te gaan. Een
reportage uit het (nu
nog) ijskoude
poolgebied in het
uiterste noorden van
Canada.
De leden van de Nederlandse
Noordpoolexpeditie merken
weinig van de opwarming van
de aarde. Het is bitter en bitter koud op het
poolijs. De temperaturen die 's winters ge
makkelijk dalen tot min zestig, bewegen zich
nu in de buurt van de dertig graden onder
nul. De ziedende wind jaagt de gevoelstem
peratuur nog verder naar beneden. Wie niet
goed eet en niet constant in beweging blijft,
koelt rap af. Vingers, tenen en de onbedekte
delen van het gezicht kunnen gemakkelijk
bevriezen.
Toch komt de opwarming van de aarde gek
genoeg juist in het poolgebied het hardst
aan, zo constateert het Wereldnatuurfonds
(WNF). De organisatie grijpt de Nederlandse
expeditie, die deze week op de Noordpool is
gearriveerd, aan om de aandacht te vestigen
op het fatale broeikaseffect.
Terwijl hij zijn dikke muts over de oren
trekt om zich tegen de bijtende kou te be
schermen, legt bioloog prof. J. Malcolm van
de universiteit van Toronto uit waarom hij
zich zo'n zorgen maakt. .Juist hier in het
Noordpoolgebied zijn de gevolgen van de
opwarming van de aarde het eerst merk
baar." De zone van extreme kou wordt klei
ner, zo verklaart hij. In het noorden van het
Amerikaanse continent is het poolijs inmid
dels al zo'n vijf procent geslonken en ook het
gebied met permanent bevroren toendra's
wordt kleiner. Opmerkelijk genoeg is dat op
de Noordpool zelf moeilijk te meten omdat
de temperatuur er te sterk schommelt.
ijsregen
Er valt dit voorjaar in het poolgebied minder
sneeuw dan gebruikelijk. In plaats daarvan
zijn er ijsregens, vertelt Adam Markham ter
wijl zijn oog dwaalt over de bevroren bran
ding voor de kust van Resolute in noord-Ca
nada. Markham leidt wereldwijd de WNF-
campagne om klimaatverandering tegen te
gaan. Het gevolg van de ijsregens is dat de
kariboes - rendieren - niet meer aan voldoen
de voedsel kunnen komen. De beesten zijn
gewend de sneeuw opzij te krabben om zo
hun kostje bij elkaar te scharrelen, maar een
keiharde ijslaag is zelfs hen te veel, zodat ze
honger lijden. De jachtopziener in Resolute,
doet er tamelijk luchtig over: ,,Dat is in de ja
ren dertig en zeventig ook al eens gebeurd,
maar na vijftien jaar had de kariboe-stand
zich hersteld."
Burgemeester George Eckalook van Reso
lute Bay, het dorp van de Inuït-eskimo's waar
de Nederlandse noordpoolexpeditie zijn ba
siskamp heeft, weet echter zeker dat het
vroeger anders was. „Het regent in de zomer,
dat hebben we nooit eerder gehad." Vriende
lijk lacht hij de vier tanden bloot die zijn ach
tergebleven in zijn mond: ,,'t Is nu veel war
mer dan veertig jaar geleden", zegt hij met
stelligheid.
Dat geldt voor de hele wereld. De gemid
delde temperatuur steeg in de afgelopen
eeuw met 1,5 graad Celsius, als gevolg van de
verbranding van kolen en oÜe. Het aandeel
van koolstofdioxide of C02 in de atmosfeer is
verdubbeld, waardoor de warmte van de
zonnestralen minder goed weg kan uit de at
mosfeer.
De wetenschap is het hierover wel eens, al
wordt deze theorie de laatste tijd aangevoch
ten door een groep Deense onderzoekers. Zij
menen dat niet het menselijk handelen, maar
veranderingen op de zon de belangrijkste
oorzaak zijn van het broeikaseffect. De De
nen signaleren een verband tussen de aan
wezigheid van zogenaamde zonnevlekken en
de stijging van de temperatuur op aarde.
Zonnevlekken duiden op een verhoogde acti
viteit aan de oppervlakte van de zon. Het ge
volg zou zijn dat zich op aarde minder wol
ken vormen, waardoor de temperatuur stijgt.
Woestijnen
Adam Markham van het WNF, een goedlach
se Brit, is niet onder de indruk van deze theo
rie. Hij erkent dat er nog vragen zijn over het
broeikaseffect. „Maar het is voor 95 procent
zeker dat het wordt veroorzaakt door het ver
stoken van olie en kolen." Het WNF vergelijkt
het optreden van de mens met dat van de to
venaarsleerling die een proces in gang zet dat
hij niet meer weet te stuiten. De aarde wordt
warmer en warmer. In de komende tientallen
jaren zou de gemiddelde temperatuur nog
1,5 tot 4,5 graden kunnen stijgen. Zelfs als de
uitstoot van koolstofdioxide vanaf vandaag
gelijk blijft, stijgt de temperatuur nog verder.
De maan reflecteert op de ijskristallen die
hoog in de lucht boven de bevroren zee rond
Resolute zweven. Hier wordt het in déze tijd
van het jaar 's nachts niet meer echt donker.
Opgewaaide sneeuwduinen bedekken de ra
men. Binnen schetsen Malcolm en Markham
een sombere toekomst.
Een paar graden extra zijn genoeg om de
randen van de woestijn te laten verdrogen en
gletsjers te doen smelten. De sneeuwgrens in
het Andesgebergte ligt al 600 meter hoger
dan pakweg een halve eeuw geleden en de
Alpensneeuw smelt sneller dan ooit. Dat lot
wacht ook het pooüjs als de negatieve voor
spellingen uitkomen. Vijf procent is al weg.
Malcolm: „Het poolgebied is extra kwets
baar omdat het geen kant op kan. Als de tro
pen zich uitbreiden, kunnen de gematigde
zones zich ook een beetje verplaatsen. Het
poolgebied wordt daardoor almaar kleiner."
Als de ijsmassa's aan de polen verder smel
ten, stijgt de zeespiegel in de komende eeu
wen minstens een meter. De gevolgen daar
van voor landen als Bangladesh en tal van ei
landen in de Stille Oceaan zullen dramatisch
zijn. Ook Nederland moet de dijken extra
verhogen om het droog te houden.
Bioloog Malcolm, die veel onderzoek doet
voor het WNF, voorziet dat veel planten en
dieren zullen verdwijnen. De zeehond en de
ijsbeer hebben snel last van de warmte. Zee
hondenbaby's hebben nog geen speklaag die
hen beschermt tegen de extreme kou en le
ven daardoor de eerste maanden in holen in
de sneeuw. Maar als er te weinig sneeuw valt,
sterven ze.
Ijsberen, die vooral van zeehonden leven,
komen daardoor in de problemen. Boven
dien moeten ze nu al langer wachten tot er
genoeg ijs is om de vaste wal te verlaten om
aan hun maandenlange trektochten over het
poolijs te beginnen. Als de ijsbeer en de zee
hond worden bedreigd, betekent dit dat er
een eind komt aan de laatste resten van de
traditionele leefwijze van de Inuït (eskimo's),
die nu al zwaar onder druk staat.
Het broeikaseffect dreigt het klimaat op
aarde binnen honderden jaren ingrijpend te
veranderen. Vooral dat tempo baart het WNF
grote zorgen. Eerdere veranderingen in het
klimaat voltrokken zich in de loop van dui
zenden jaren. Daardoor hadden planten en
dieren de tijd zich aan te passen. Volgens
Malcolm kunnen flora en fauna de verande
ringen die nu dreigen niet bijbenen. „De evo
lutie doet zijn werk, natuurlijk, daardoor pas
sen allerlei levensvormen zich aan de meest
extreme omstandigheden aan. Maar dat kan
alleen als dat niet te snel gaat, want dat
houdt de evolutie niet bij."
Malcolm is een man van de praktijk. Hij
deed jarenlang onderzoek in de snikhete en
benauwde jungle van Zuid-Amerika, maar is
ook vertrouwd met het poolgebied in het ui
terste noorden van Canada. Hij ziet er geen
been in om bij 48 graden onder nul even te
stoeien met een passerende poolhond, ook al
heeft hij dan toevallig zijn dikke gewatteerde
jas nog niet aan.
Timing
De gevaren die de dieren in het gebied be
dreigen, zijn niet alleen een kwestie van tem
peratuur, maar ook van timing. De rendieren
op de toendra's weten precies wanneer ze op
zoek moeten naar sappige weiden. Trekvo
gels die de halve wereld overvliegen om in
het poolgebied te broeden, arriveren precies
als er voedsel üi overvloed is.
Het broeikaseffect verstoort de onderlinge
afstemming van deze processen, die zich vol
trekken met de nauwkeurigheid van een
Zwitsers horloge. In 1990 arriveerden de kud
des rendieren op de toendra's toen het mos
dat ze eten door de vroege warmte allang was
uitgebloeid. De voedingswaarde van het res
tant was een stuk lager, waardoor tal van jon
ge dieren sneuvelden. Zo vergaat het ook tal
van watervogels die in mei vanuit het Caraï-
bisch gebied naar het uiterste noorden van
Canada trekken om daar jongen groot te
brengen. Halverwege stoppen de dieren aan
de Atlantische kust om op krachten te ko
men. Ze eten er massa's krabeieren die pre
cies in die periode worden gelegd. Als het
waterpeil in zee stijgt, is de kans dat de die
ren vervangend voedsel vinden zeer gering,
meent het WNF. De vogels die in de Wad
denzee fourageren, is hetzelfde lot beschoren
als het waterpeil stijgt.
Er zijn voorbeelden te over en sommige
daarvan lijken zelfs tegenstrijdig. Het broei
kaseffect betekent namelijk niet dat het
overal in de wereld warmer wordt. Integen
deel. Onder invloed van stromingen in de
oceanen zijn er ook gebieden waar het kou
der wordt dan nu, zoals aan de oostkust van
de Verenigde Staten en Canada, in Groen
land en in Noordwest-Europa. Zo kan het ge
beuren dat trekganzen die in de lente vanuit
de Cariben in het noorden van de VS aanko
men de dupe worden van een 'te laat' voor
jaar. De dieren treffen er niet het mos aan
waar ze normaal gesproken van leven, maar
slechts de wortels die nog moeten uitschie
ten. Noodgedwongen eten ze die dan maar,
waardoor er het volgende jaar zeker onvol
doende voedsel is.
Ingrepen
Om al die veranderingsprocessen te stoppen
wil het WNF drastische ingrepen. De uitstoot
van het broeikasgas kooldioxide moet we
reldwijd worden gehalveerd. Om dat doel
halverwege de volgende eeuw te bereiken,
moeten vooral de rijke landen in de wereld
het roer omgooien en tachtig procent minder
oÜe en kolen verstoken dan in 1990. Over ze
ven jaar moet al een reductie met een vijfde
verwezenlijkt zijn.
De Nederlandse overheid denkt er ook zo
over. Milieuminister De Boer mikt op een re
ductie van ongeveer twee procent per jaar.
Op haar ministerie is men niet onder de in
druk van de inzichten van de Deense onder
zoekers die menen dat het broeikaseffect niet
het gevolg is van menselijk handelëh. „We
volgen het met belangsteüing, maar we hou
den vast aan ons uitgangspunt dat de uit
stoot van C02 moet worden teruggebracht",
aldus de woordvoerster. „Wij gaan uit van
het zogeheten 'no regret-beleid'. We probe
ren het zo te doen dat we er later in elk geval
geen spijt van krijgen."
Ook de experts van het WNF redeneren zo.
Adam Markham kan eenvoudig niet geloven
dat het anders is. „Maar wat moet er gebeu
ren als de Denen tóch gelijk hebben met hun
zonnevlektheorie?" Even blijft het stil: „Ze
hébben gewoon geen gelijk."
Het traditionele eskimoleven wordt bedreigd. Een iglo bouwen is leuk
voor het weekeinde, maar wonen doe je in een huis. foto cpd
Bioloog Jay Malcolm: „Hier in het Noordpoolgebied zijn de ge
volgen van de opwarming van de aarde het eerst merkbaar."
foto cpd
