Zaïres nieuwe leider
dictator of democraa
Belgen hebben Zaïre nooit goed begrepei
Feiten &Meningen
Tune-terreur
Smoke Free Kids:
Geld verdienen
met niet-roken
m
Éi
Ruim dertig jaar Mobutu
<i06 ma ZCJMZ
ZATERDAG 17 ME11997
Laatst was er een enquête waarbij Nederlanders naar
hun ergernissen werd gevraagd. Het moordende verkeer
en de hondenpoep scoorden 't hoogst. Dat verbaasde
mij. Als fietser kun je je, dankzij de nieuwe wetgeving, al
les veroorloven, dus hoe zou 't verkeer dan nog ergernis
kunnen opleveren? En dankzij 't feit dat ik zelf een
Schiedams jeneverhondje heb, kan ik een drolletje wel
door de vingers zien. Om vervelende opmerkingen te
voorkomen ga ik overigens altijd 's morgens vóór zeven
uur - dan is er nog niemand op straat! - met mijn hondje
joggen. Hij wil dan steevast - kun je nagaan hoe gewiekst
zo'n beestje is! - een termijndepositootje deponeren in
de border van de Rabo-bank.
Op mijn toptien van ergernissen staat de tune, nog
boven de tuinbroek, onbedreigd bovenaan. Haast alle
vaste programma's op radio en televisie hebben tegen
woordig een tune. De meeste tunes zijn gelukkig kort,
maar toch word ik iedere keer
weer wild van bijvoorbeeld de
tune van het Journaal. Goddank
kun je op de afstandsbediening
het knopje mute indrukken,
maar niettemin lukt 't mij zel
den om die hele tune vanaf de
eerste tot de laatste noot de nek
om te draaien. Veel erger nog
dan de Journaal-tune is het af
grijselijke dissonerende gekrijs
waarmee Studio Sport begint.
Of zouden die satanische deci
bellen bedoeld zijn als waar
schuwing voor het troosteloze
Nederlandse voetbal dat daar
steevast op volgt? De tune van
Twee Vandaag is een onnozel
marsmuziekje dat maar doorzeurt, en dat, hoe knullig
het ook is, desondanks in je hoofd blijft malen. Hetzelfde
geldt voor dat huppeldeuntje dat 's avonds voorafgaat
aan het Tien Uur Journaal.
Veel erger dan de televisietune's die je met mute god
dank allemaal de nek kunt omdraaien, zijn de radio-tu-
ne's. Op Radio Vier, de klassieke muziekzender van Ne
derland, is ronduit sprake van een ware tune-terreur. El
ke omroep heeft, om te beginnen, zijn eigen tune. Van al
die tune's is de TROS-tune het allerergst. Hij duurt maar
liefst een volle minuut. Het is een slijmerig stukje slak-
kenmuziek voor strijkkwartet. Zou je 't één keer per jaar
horen, dan zou je 't misschien leuk vinden, maar nu
hoor je het op dinsdag minstens een paar keer.
Op Radio Vier hebben echter niet alleen alle omroe
pen hun identiteitstune, maar zijn diverse programma's
ook voorzien van hun eigen inleidende deuntje. Tegen
woordig begint, wat ik als early riser hartelijk toejuich,
Radio Vier al om zes uur. Het eerste programma heet el
ke dag Vroeg op Vier en wordt, behalve op zondag, elke
dag bij elke omroep, ingeleid met hetzelfde stukje mu
ziek. Dat is echt, uitsluitend vanwege de herhaling, om
horendol van te worden. Zodra 't begint stop ik tegen
woordig twee wijsvingers in twee oren, en zing dan
hardop vier regels van psalm 118 vers 5: 'Toen ik de
heid'nen aan zag rukken, heb ik in 's Heren kracht ge-
streen, ik hieuw z' in 's Heren naam aan stukken, de
stukken vlogen overal heen.' Na die regels is de tune
goddank voorbij en kan ik mijn vingers weer uit de oren
halen. Wat zou ik niettemin dolgelukkig zijn als al die
treitertune's radicaal zouden worden afgeschaft!
Sommige ouders beloven hun kinderen gouden bergen
als ze tot hun zestiende niet roken. Rijlessen, een brom
mer of duizend gulden contant; geen prijs is te hoog om
het roken tegen te gaan. Andere ouders kan het allemaal
wat minder schelen. Hun kinderen moeten zelf maar be
palen of ze aan de sigaretten gaan, dus aan belonen
doen ze niet.
„Dat verschil is niet eerlijk", vindt R. Hennis, woordvoer
ster van stichting de Ombudsman. Zij zou graag zien dat
in toekomst alle jongeren een beloning krijgen als ze niet
gaan roken.
Een begin is inmiddels gemaakt. De Ombudsman be
heert sinds deze week een bedrijfsfonds, dat roken onder
jongeren moet terugdringen. Jongeren die aan dit Smoke
Free Kfrfc-initiatief meedoen, krijgen driehonderd gulden
als zij van hun twaalfde tot hun zestiende niet roken.
Het is de bedoeling dat jongeren groepsgewijs, op scho
len en sportclubs, meedoen aan het project. Op twaalfja
rige leeftijd tekenen zij een contract waarin ze beloven
tot hun zestiende niet te zullen roken. Als zij zich aan
deze afspraak houden, krijgen ze het geld en een oor
konde. In de tussenliggende vier jaar worden de jonge
ren via steekproeven gecontroleerd op hun niet-rookge-
drag.
R. Hennis: „Op onverwachte momenten komt er iemand
langs op de sportclub of op school. Alle deelnemers
moeten dan een ademtest doen, waaruit nauwkeurig
valt vast te stellen of iemand heeft gerookt. Stiekeme ro
kers vallen zo onmiddellijk door de mand. Maar de
groepscontrole is misschien wel het belangrijkst. In een
klas weet iedereen wel van elkaar wie er rookt. Als er
controle komt, pikt de rest het waarschijnlijk niet als ie
mand daarover liegt.
Het, contract vermeldt overigens geen sancties voor jon
geren die zich niet aan de afspraak houden. „Zij straffen
zichzelf want zij moeten later ooit weer proberen te
stoppen. En ik weet uit eigen ervaring wat voor ellende
dat is", aldus Hennis.
Volgens haar is het project in eerste instantie bedoeld
voor jongeren die van huis uit geen beloning voor niet-
roken krijgen. „Wij zullen niet te vinden zijn op
'kakscholen'. Niet dat leerlingen daar niet zouden roken,
maar daar stellen de ouders juist vaak wel een beloning
in het vooruitzicht. We zullen ons eerder richten op
vbo/mavo-scholen, dan op een zelfstandig gymnasium."
Het initiatief voor Smoke Free Kids komt van F. Hiet-
brink, directeur van Volvotruck Finance Netherlands BV.
Hij zag vorig jaar een uitzending over een groep scholie
ren uit Bergen op Zoom die een vergelijkbaar contract
had gesloten met de plaatselijke GG&GD. De uitvoering
van dat contract liet nogal te wensen over. In plaats van
de beloofde 250 gulden werden de leerlingen na vier jaar
afgescheept met een T-shirt en een appelflap.
Hietbrink (zelf goed voor drie pakjes sigaretten per dag
maar vast van plan om binnenkort te stoppen) vond dit
zo schandalig, dat hij besloot er met zijn eigen bedrijf
wat aan te doen. Hij richtte een bedrijvenfonds op onder
dè naam Smoke Free Kids, stortte een eerste bijdrage
van 20.000 gulden. Hij gaf het fonds in beheer van stich
ting de Ombudsman. Het fonds werd deze week officieel
gelanceerd en de zeventien gedupeerde jongeren uit
Bergen op Zoom kregen alsnog elk 250 gulden.
De komende maanden zal stichting de Ombudsman
proberen zoveel mogelijk bedrijven ertoe te bewegen
een bijdrage in het fonds te storten. De eerste collectieve
contracten onder 12-jarigen zullen in september worden
afgesloten.
WADDINXVEEN NATHAUESTRUKER
Het was op 30 juni 1960 dat Zaïre onafhankelijk
werd van België, dat het land onder de Belgen
'Belgisch Congo' geheten vanaf 1908 als kolo
nie had bestuurd. Voor die tijd had België's ko
ning Leopold II er al 23 jaar lang macht uitgeoe
fend, nadat de Engels/Belgische ontdekkingsreizi
ger Henry Morton Stanley als eerste Europeaan
door de Congo was getrokken, en het gebied als
'economisch aantrekkelijk' bij de Belgische vorst
had geïntroduceerd. Decennia lang bestuurden
de Belgen hun kolonie op patriarchale wijze,
waardoor ze zich in de loop der jaren zeer onge
liefd maakten bij de bevolking. Pas in 1958 wer
den politieke partijen toegestaan. Maar de leiders
ervan werden een jaar later bijna allemaal opge
pakt en gevangen gezet, omdat de Belgen zich be
dreigd voelden.
Begin 1959 kwam de geleidelijk aan opgeborrelde
onvrede onder de bevolking tot een explosie en
brak in de hoofdstad, toen nog Leopoldstad gehe
ten, een opstand uit tegen de blanke overheer
sers. Er vielen duizenden doden en gewonden;
veel lijken werden in de rivier de Congo gegooid.
Kerken, ziekenhuizen en scholen werden in
brand gestoken. Toen bekend werd dat de Con-
golezen de hele Europese wijk van de hoofdstad
in de as wilden leggen, sloegen veel blanken op
de vlucht.
Het werd al snel duidelijk wat de kern van de
frustraties van de Congolezen was: een totaal ge
brek aan communicatie tussen de Belgen en de
Afrikanen. Diverse boeken die kort daarna ver
schenen, zoals 'Africa in Awakening van Basil
Davidson, leverden allemaal felle kritiek op de
houding van Brussel, die uiteindelijk op 30 juni
1960 Congo zonder veel tegenstribbelen haar on
afhankelijkheid gaf.
Tijdens de machtsoverdracht sprak de nieuwe
president Joseph Kasavubu bittere woorden over
Zaire's koloniale verleden. „Wij werden beledigd
en geslagen, alleen omdat wij negers waren. Ons
bezit aan grond werd ons ontnomen. Voor blan
ken en negers waren er verschillende wetten. De
blanken hadden prachtige huizen en de negers
smerige krotten. Wie zal de galgen vergeten en de
schietpartijen, die zoveel van onze broeders heb
ben gedood? Nu is er gelukkig een eind gekomen
aan het lijden, dat het koloniale systeem ons heeft
aangedaan. Samen zullen we nu gaan strijden
voor vrede, welvaart en grootheid."
Helaas voor de nieuwe republiek heeft het nooit
zo mooi mogen zijn. De eigen leiders die na de
onafhankelijkheid aantraden, hebben het land
nimmer welvaart of grootsheid gebracht. En ook
vrede is een illussie gebleken. Het begon al een
maand later, toen de provincie Katanga (Shaba)
zich afscheidde, gevolgd door Zuid-Kasai. De af
scheidingen duurden maar een paar jaar, maar
werden gevolgd door vele andere opstanden, oor
logen en etnische spanningen. Diverse keren wer
den Belgische troepen te hulp geroepen om de
opstanden neer te slaan, terwijl ook een VN-vre-
desmacht werd ingezet om orde op zaken te stel
len. Daarnaast zijn Belgische en Franse huurlin
gen Congo verschillende malen te hulp gekomen.
De eerste republiek kwam ten einde in 1965, toen
generaal Mobutu de macht greep. In 1971 schrap
te hij de naam Congo en vanaf dat moment heet
het land Zaïre (wat 'schone rivier' betekent).
In het kader van de Afrikanisering ('Zaïrisatie')
droeg hij ook iedereen op zijn naam te verande
ren. Zelf gaf hij het voorbeeld door zijn voorna
men Joseph Desirée te veranderen in Sese Seko
Nkuku Ngbengdu wa za Banga, wat staat voor 'de
eeuwige krijger die geen nederlagen kent en
overal verwoesting achterlaat' en voor 'een haan
die alle kippen dekt'. Mobutu verbood voorts het
dragen van Westerse kleding en kwam met een
nieuw nationaal uniform op de proppen, dat veel
weghad van een Mao-kostuum.
Op 30 november 1973 werden alle bedrijven ge
nationaliseerd die nog in buitenlandse (vooral
Belgische) handen waren. Officieel heette het dat
hierdoor het land economisch onafhankelijker
zou kunnen worden, maar uiteindelijk ging het
om een politieke manoeuvre. Alle bezittingen
werden cadeau gegeven aan Mobutu's vriendjes,
om zo zijn aanhang te vergroten en te verstevi
gen. De gevolgen waren echter desastreus en later
werd een aantal maatregelen teruggedraaid
sommige ondernemingen werden aan de recht
matige eigenaars teruggegeven en konden bui
tenlandse investeerders toch weer met hun geld
terecht in het land.
In 1990 stemde Mobutu onder druk van zijn be
langrijkste Westerse donoren Frankrijk, België
en de Verenigde Staten in met de democrati
sche hervormingen. Er kwam een nationale con
ferentie om de nieuwe beleidslijn uit te stippelen,
maar het leidde allemaal tot niets. Mobutu ver
traagde, speelde oppositieleiders tegen elkaar uit
en verschoof telkens de datum voor vrije presi
dents- en parlementsverkiezingen.
De oppositie keek machteloos toe en slaagde er
alleen in af en toe het leven in de hoofdstad Kins
hasa lam te leggen. De paar keer dat heti
leger aan het moorden en plunderen sloe
vreesd werd voor de val van het Mobutu,
greep de presidentiële garde in en werde
de machtsstructuren weer hersteld.
In de loop van september 1996 werdenet
ontwikkelingen in gang gezet, die het de&
einde van Mobutu's dictatoriale bewindj
den. De in Oost-Zaïre woonachtige Tutsi
den aangevallen en vermoord door hetZ
ger, met behulp van Hutu-extremistenus
Rwanda. Toen de gouverneur van de pro
Zuid-Kivu de Tutsi's een ultimatum stei
land te verlaten, sloeg de vlam in de pain
ken met name de Tutsi's plots over eenfi
strijdmacht te beschikken, die zonderal
problemen het Zaïrese leger kon verslaan
was de eerste belangrijke stad die werdg
gevolgd door Bukavu en Goma. Daaraan
even rustig aan het front en iedereendai
rebellen, onder leiding van Laurent-Desii
la, niet verder zouden komen dan de gres
in het Oosten.
Maar toen Kabila en zijn manschappen!)
opnieuw de aanval inzetten, bleek er nau
een soldaat bereid en in staat het land te
gen. Het land in zeer korte tijd ten prooi!
len aan de eerste de beste goed georganii
guerrillabeweging.
KINSHASA FRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
Laurent-Desirée Kabila.
mil
FOTO REUTERS
30 juni 1960: Belgisch Kongo
wordt uitgeroepen tot onafhanke
lijke Republiek Kongo. Joseph
Kasavubu wordt president.
5 juli 1960: Het leger slaat aan het
muiten; Joseph-Desire Mobutu,
oud-journalist en onderofficier,
wordt tot kolonel gepromoveerd.
14 september 1960: Mobutu kon
digt opschorting van alle politieke
instellingen af en neemt de macht
in het land over.
1961: Mobutu sluit een akkoord
met Kasavubu, die daarop als pre
sident terugkeert,
juli 1964: Opstandelingen verove
ren deel van Oost-Zaïre; onder
hen is de 23-jarige Laurent-Desire
Kabila.
1965: Belgische militairen en Eu
ropese huurlingen onderdrukken
een opstand die aan tienduizen
den mensen het leven kost.
24 november 1965: Mobutu zet
Kasavubu af en neemt de macht
over.
1966: Mobutu verbiedt politieke
partijen en legt alle macht bij de
president.
1968-'70: Mobutu wint de presi
dentsverkiezing waarin hij de eni
ge kandidaat is.
oktober 1971: Naam van het land
wordt gewijzigd in Republiek Zaï
re.
november 1984: Kabila begint een
opstand en verovert de stad Moba.
Het leger slaat de opstand neer.
1990: Mobutu ziet de steun voor
zijn bewind dalen en belooft pre
sidents- en parlementsverkiezin
gen. Geen van beide worden ge
houden.
augustus 1991: Onder internatio
nale druk wordt een meerpartijen-
verkiezingen aangekondigd. De
oppositie wordt belaagd, waarna
rellen en plunderingen uitbreken.
Franse en Belgische para's worden
aangevoerd om de orde te herstel
len.
6 april 1994: Hutu-president Ju
venal Habyarimana van Rwanda,
een oude bondgenoot van Mo
butu, komt om bij een vliegtuig
ongeluk. Zijn regering zet een vol
kerenmoord in gang op een half
miljoen Rwandese Tutsi's. Na een
machtsovername door Tutsi-re-
bellen vlucht een miljoen Hutu's
naar Zaïre, waar Mobutu hen in
kampen laat wonen,
september 1996: Tutsi's in Oost-
Zaïre komen in opstand na pogin
gen hen het land uit te zetten. Ka
bila stelt zich aan het hoofd van de
'opstand en het rebellenleger valt
de vluchtelingenkampen aan om
voormalige Hutu-militairen weg te
jagen.
1997: rebellen trekken in west-
waartse richting door Zaïre.
4 mei: vredesoverleg Mobutu-Ka
bila mislukt.
16 mei: Mobutu doet afstand van
de macht.
Kabila verstoot Mobutu na strijd van dertig jaar
De nieuwe voorlopige? leider van Zaïre
heet Laurent-Desirée Kabila (58). Hij leidde de
afgelopen zeven maanden de rebellie tegen
Mobutu, na meer dan dertig jaar een constante
maar niet erg succesvolle strijd tegen de nu ver
trokken dictator te hebben gevoerd. Kabila pre
senteert zichzelf graag als een democraat, die
voorgoed een einde zal maken aan de corruptie
in Zaïre, het land een goed georganiseerd en
gedisciplineerd leger zal geven en binnen twaalf
maanden vrije verkiezingen zal uitschrijven.
Maar komt dat beeld wel overeen met de wer
kelijkheid?
„We kennen hem als een ver
zetsstrijder, niet als de leider
van een natie. Of hij die laatste
verantwoordelijkheid aankan,
moet blijken. We geven hem het
voordeel van de twijfel. Want op
dit moment is Kabila ongetwij
feld de beste man voor Zaïre."
De mening van een universi
teitsprofessor in een Zaïrese
stad, die door menige landge
noot en buitenlander wordt ge
deeld. Er zijn wel twijfels over
zijn democratische intenties en
activiteiten op het gebied van
essentiële mensenrechten.
Maar het gros van de Zaïrese
bevolking ziet Kabila als een
held, als een bevrijder die hen
eindelijk van de gehate dictator
Mobutu heeft afgeholpen.
Voordat Kabila die positie als
verzetsheld bereikte, heeft hij
een lange weg moeten afleggen.
Hij begon al in de jaren zestig
met zijn strijd tegen de toen net
aangetreden Mobutu. Na in
Frankrijk filosofie te hebben ge
studeerd en zich het Marxisme
eigen te hebben gemaakt, sloot
hij zich bij terugkeer in Zaïre
aan bij nationalistische leiders
als Patrice Lumumba, Pierre
Mulele en Gaston Soumialot.
Hij spiegelde zich bovendien
aan de Zuid-Amerikaanse revo
lutionair Che Guevara, die in
1965 naar Uvira in Oost-Zaïre
kwam om Kabila's guerrilla-ac
tiviteiten met eigen ogen te
aanschouwen. De strijders van
Kabila zag Guevara absoluut
niet zitten; hij omschreef ze als
ongedisciplineerde knoeiers
met een zeer lage moraal. Kabi
la vond hij echter een goed or
ganisator.
In oktober 1976 richtte Kabila
de Revolutionaire Volks Partij
(PRP) op en vestigde zich aan
hetTanganyikameer. Jarenlang
werd echter niks van hen ge
hoord, totdat de groepering in
1974 vier Amerikaanse studen
ten kidnapte. Enkele jaren later
zetten Kabila en zijn PRP een
socialistische mini-staat op, die
zichzelf economisch in stand
hield via land- en mijnbouw
(vooral goud). In de jaren tach
tig bracht Kabila veel tijd door
in Dar es Salaam en Kampala,
waar hij contacten legde met
Julius Nyerere en Youweri Mus
eveni. Volgens de geruchten
hield hij er in die tijd een luxu
euze levensstijl op na, met veel
dure hotels, auto's, drank en
vrouwen.
Toen hij in oktober vorig jaar
weer opdook in Uvira en zich
als de leider van de net begon
nen rebellie presenteerde, nam
nauwelijks iemand hem serieus.
Temeer daar deze vriendelijke,
vaderlijke figuur al meteen over
de verovering van Kinshasa be
gon te praten, een doel dat ie
dereen lachend afdeed als on
realistisch.
Maar de buitenwacht heeft op
alle fronten ongelijk gekregen.
Kabila ontpopte zich als een
sterke en onbetwiste leider, ver
overde met zijn troepen in een
paar maanden het grootste deel
van Zaïre en slaagde er uitein
delijk in Kinshasa te nemen. Die
opmerkelijke successen hangen
nauw samen met de morele en
militaire steun van de buurlan
den Uganda en Rwanda, de
weigering van het Zaïrese leger
om het land te verdedigen en
het enorme enthousiasme
waarmee de rebellen door de
bevolking werden ontvangen.
Tienduizenden jongeren heb
ben zich de afgelopen maanden
bij de rebellenalliantie aange
sloten en de val van de nationa
le strijdkrachten en daarmee
het Mobutu-regime versneld.
De haat voor Mobutu was zo
groot, dat het voor Kabila niet
zo heel erg moeilijk was
als een held te worden!
Het zal snel genoeg blip
hij als nieuwe leider van
land ook een held is, oli
dictator, een nieuwe Mi
zoals menige buitenlarn
waarnemer de laatste p.
ken heeft gewaarschuwi
zegt Kabila een democii
zijn, die het marasmei
heeft afgezworen. Hij ui
zijn land een echteden
maken en de corruptie
goed uitroeien, maarhj
die tegelijkertijd in de li
door zijn ambtenaren^
betalen.
Lang niet iedereen is on
van zijn góede bedoelic
bila heeft de afgelopeni
den overal in het lande i
grootscheepse campag
zet om het volk 'opnieu
voeden'. Hij doetvanw
groene boekje waarini
en staan opgetekend,
aan de voormalige Chic
der Mao.
Ook zijn verbod op poli!
partijen, zijn onvoorwat
eis dat alle macht van II
direct naar hem moest i
wijze waarop hier en dsv
bestuurders zijn neerge;
(populistische verkiezir;
door de menigte moest;
steeds een andere indit
ken), roepen vele vraag
op. En in het Westen he
veel krediet verspeeldd
onverschillige en soms!
houding ten opzichte v?
tienduizenden Rwande
vluchtelingen in Oost-2
LUBUMBASHI FRANS VAN DB
CORRESPONDENT
TOM JANSSEN
