!hina ruilt miljoenen graven voor landbouwgrond
kraakbeweging Barcelona zoekt eigen plaatsje in stadsjungle
Dwaze Moeders pleiten al
twintig jaar voor kinderen
.frikaner boeren worstelen met paternalisme
Buitenland
ABOUW RUNA I
RRESPONDENT
pAC 16 MEI 1997
ètoriteiten in de kustprovincie Shandong in Oost-China hebben 1,6 miljoen gra-
met de grond gelijk laten maken. Hiermee willen zij meer landbouwgrond beschik-
crijgen voör de groeiende bevolking. De boeren in de hoogontwikkelde provincie
en door deze massale actie vanaf dit jaar 3300 hectare graan meer inzaaien.
■ONDENT
ia, dat meer dan een mil-
onden te voeden heeft en
andbouwgrond schaars is,
■gelopen vijftien jaar door
ijle economische ontwik
keling veel bouwland verloren
gegaan. Nieuwe fabrieken, be
drijventerreinen, wegen en
nieuwe steden zijn gebouwd in
gebieden die traditioneel voor
de productie van gewassen wa
ren bestemd.
Elk jaar sterven ongeveer acht
miljoen mensen in China en
hun graven nemen meer dan
75.000 hectare land in beslag.
Dat betekent dat jaar na jaar
een vierkant van ruim 27 bij 27
kilometer beschikbaar moet ko
men voor de doden. In de ste
den is crematie weliswaar ver
plicht gesteld, maar driekwart
van de Chinezen, 900 miljoen,
woont op het platteland waar
eeuwenoude tradities in ere
worden gehouden.
Het begraven van de doden
wordt in China beschouwd als
een vorm van respect betuigen
aan voorouders. Het schoon
maken van de graven een keer
per jaar. op 5 april, hoort daar
ook bij. Bovendien zegt de Chi
nese overlevering dat een dood
lichaam intact moet blijven
voor zijn reis naar het hierna
maals. Vandaar de weerstand
tegen cremeren en ook tegen
het afstaan van organen.
Gevolg is dat volgens officiële
cijfers nog steeds zeventig pro
cent van de doden in China
wordt begraven. Begraafplaat
sen namen eind 1994 een ge
bied in dat ongeveer zo groot is
als Nederland en dat vier pro
cent van China's tachtig miljoen
hectare bebouwbare grond be
slaat. Het Amerikaanse World
watch Institute heeft voorspeld
dat China met de huidige groei
van de bevolking en het verlies
aan landbouwgrond tegen het
jaar 2030 jaarlijks 200 miljoen
ton graan tekort komt.
De Chinese overheid, die voor
geen goud afhankelijk wil zijn
van de invoer van graan uit an
dere landen, is aan een wan
hoopsoffensief bezig om de
graanproductie in eigen land op
te voeren. De 'grafvernietiging'-
campagne in Shandongeen
van de rijkste provincies in Chi
napastiin dat beleid. Boven
dien wordt de bevolking gesti
muleerd zich na overlijden te
laten cremeren.
De eerder dit jaar overleden
partijveteraan Deng Xiaoping
heeft een prominent voorbeeld
gesteld door zijn stoffelijke res
ten te laten verassen ep de as
over zee uit te laten strooien. In
navolging van Deng die door de
Chinezen wordt geprezen als
'architect van de economische
hervormingen', hebben velen
besloten hetzelfde te laten
doen. Waarschijnlijk heeft Deng
ook plaatselijke functionarissen
in de havenplaats Qingdao in
Shandong geïnspireerd. Zij heb
ben het tijdens de campagne
twee dagen lang mogelijk ge
maakt dat as plechtig boven de
kustwateren verspreid werd.
Afrikaanse boer werkt op boerderij 'De Rust' bij Grabouw.
ngvei Kluver wijst ons op een kinder-
eelplaats waar geen schommel meer
el is en geen wip meer functioneert.
Is ik dat zie, bekruipt me de twijfel,
e speelplaats hebben ze cadeau ge
en en als de apparaten zouden vver-
zouden de kinderen er veekplezier
n hebben. Soms vraag ik me af of we
te veel goed willen doen. Veran-
ring moet ook uit de mensen zelf ko-
n."
ngvei en haar man-, de neuroloog en
it- en wijnboer Paul Kluver. hadden
keuze. Met zijn medische beroep
d Kluver makkelijk elders in de we-
d een baan kunnen vinden. Maar
or hen stond vast: Zuid-Afrika was
n land. Kluver zei de neurologie vaar-
ilen wijdde zich geheel aan het boe
kbedrijf. Het Afrikaner echtpaar pro-
ert een aandeel te leveren aan de ver-
dering. Politiek speelt daarbij geen
erweging. Ze worden gedreven door
inselijkheid, compassie,
in boerderij De Rust nabij Grabouw
i in een landschap van adembene-
ïnde schoonheid. Hoge bergen om-
igen de glooiende heuvels met appel-
omgaarden en wijnstokken. Een
>ot, witgekalkt woonhuis met de typi-
ie Kaapse klokgevel, omringd door
)emen en hoge bomen, straalt een at-
)sfeer van goed leven uit. Het is
gsttijd en tussen de appelbomen
[ermt het van de mensen. Het pluk-
n gebeurt geheel met de hand. De
ist biedt werk aan een legioen arbei-
rs.
ngvei leidt ons rond in Lebanon, een
rpje van zo'n vijftig huizen midden in
t bos dat in het verleden door het
tatsbosbedrijf Safco voor zijn werkne-
irs werd gebouwd. De huizen zijn op
trokken uit donkere, geteerde balken,
de onverharde straat spelen wat ma
re, armoedig geklede kinderen. Er is
•inig leven op dit uur van de dag, op
een aantal gepensioneerden na zijn de
meeste volwassenen elders aan het
werk.
Tandenborstels
Drie jaar geleden huurde Paul Kluver
het ten dele verlaten dorp van Safco als
onderdak voor zijn eigen landarbeiders.
Het ruim opgezette arbeidersdorp op
De Rust zelfwas te klein geworden.
Met de verhuur kwam Lebanon onder
de goede zorgen van de Kluvers, die net
als in hun eigen arbeidersdorp plots
verantwoordelijk werden voor alles, van
het handhaven van de orde tot aan de
reparatie van een gebroken raam en ba-
byopvang. „Maar het is eigenlijk niet
meer van deze tijd, dat je als boer alles
te zeggen hebt over het leven van je ar
beiders. Dat paternalisme, daar moeten
we vanaf", zegt Songvei.
Songvei' weet waarover ze praat. Ze
neemt ons mee naar het arbeidersdorp
van De Rust, een schoolvoorbeeld van
sociaal bewogen paternalisme. Tussen
de boomgaarden doemen enkele tien
tallen witte arbeiderswoningen op. Het
zijn stevige onderkomens, gebouwd in
dezelfde Cape Dutch-stijl als het woon
huis van de Kluvers. Ieder huis is om
ringd door een behoorlijke tuin. In het
centrum van het dorpje staat een kerk,
met daarnaast een crèche, een kleine
bibliotheek, een gemeenschapszaal en
een prachtige kinderspeelplaats. Een
tiental peuters komt ons lachend tege
moet.
De crèche is Songveis initiatief. Trots
laat ze de ruimte zien. Er liggen puzzels
en speelgoed op de tafels, tekeningen
hangen aan de wand. In een badkamer
tje staat een rij bekers met tandenbor
stels. „Ik wilde een crèche naar Euro
pees model, waar kinderen echt gesti
muleerd worden, niet gewoon een on
derkomen waar de kinderen van onze
landarbeiders gedurende de dag zou
den rondhangen terwijl de ouders op
het veld zijn."
Maar ze weet ook dat de ouders welis
waar gebruik maken van de voorzienin
gen, maar het nut er veelal niet van in
zien. Tandenpoetsen, tekenen, boeken
lezen, voor veel van de landarbeiders
zal het allemaal wel. De zorgeloze sloop
van de speelplaats in Lebanon is er het
levende bewijs van dat veel dorpelingen
de bemoeienissen van de Kluvers met
gemengde gevoelens bekijken.
Wat niet wegneemt dat Songvei hoopt
clat tenminste een deel van de kinderen
er profijt van hebben. Maar, erkent ze,
verandering kan uiteindelijk pas komen
als de mensen er zelf in geloven.
Stoomcursus
Haar man Paul is het daar helemaal
mee eens. Daarom startte hij, in samen
werking met Safco, een project om van
Lebanon een echte, hechte dorpsge
meenschap temaken. „Landarbeiders
dorpen zijn hele kunstmatige gemeen
schappen", meent Kluver, „Iedereen
werkt voor dezelfde baas en doet min of
meer hetzelfde werk. Er is geen gegroei
de sociale structuur, geen leiderschap
of wat dan ook."
De geschiedenis van Lebanon leidde er
toe dat de sociale structuur in Lebanon
nog minder is dan elders. Er leven ge
pensioneerde bosbouwers, landarbei
ders van De Rust en een aantal huur
ders van buitenaf. De inwoners hebben
bovendien verschillende religieuze ach
tergronden, zodat de allesbindende fac
tor, de kerk, in dit geval niet werkt.
„Het doel is van Lebanon een natuurlij
ke, stabiele dorpsgemeenschap te ma
ken die uiteindelijk zelf in staat is zijn
eigen sociale problemen op te lossen",
zegt Kluver. Zelfstandigheid was daarbij
één van de eerste voorwaarden. Eind
vorig jaar gingen de inwoners, na een
stoomcursus over kiesrecht en demo
cratie, voor het eerst in hun leven naar
de stembus om een gemeenteraad te
kiezen.
Sindsdien wordt het dorp door die raad
bestuurd. Althans, dat is het ideaal.
Voorlopig loopt het nog niet helemaal
volgens plan. Kluver is realist genoeg
om daarover niet teleurgesteld te zijn:
„Ik had niet anders verwacht. Dit soort
veranderingen kosten tijd. Je moet een
cultuur afbreken waarbij mensen niet
verantwoordelijk waren voor hun toe
komst, waarbij altijd door anderen over
hen werd besloten.
Een andere voorwaarde voor een sta
biele dorpsgemeenschap is dat de in
woners ook een redelijke bron van in
komsten hebben. Om die te garande
ren, hebben Kluver en Safco samen 80
hectare grond ter beschikking gesteld
voor de aanplant van appelbomen. Een
stichting die de dorpelingen vertegen
woordigt, is voor eenderde mede-eige
naar van de nieuwe onderneming.
Het project kost Kluver handenvol geld.
Het vrijmaken van de grond, de nieuwe
boompjes, de aanleg van een irrigatie
systeem zijn allemaal kostbare zaken.
En het komt allemaal uit zijn eigen zak.
Staatssteun kan hij niet krijgen, omdat
de inwoners van Lebanon geen eigena
ren van de grond worden, alleen maar
medeaandeelhouders.
„Het is absurd", zegt hij, „Ik lever ken
nis, grond en materieel, maar krijg geen
subsidie omdat dit plan niet politiek
correct genoeg is. Maar elders in het
land zie je dat gemeenschappen die wel
grond in eigendom hebben gekregen,
ook geen subsidie krijgen. En waarom
niet? Omdat ze geen goed bedrijfsplan
hebben en niet voldoende kennis."
Het grote probleem is, erkent Kluver,
dat het zo'n jaar of tien zal duren eer de
pas geplante boomgaarden winstge
vend zullen zijn. En dat is langer dan de
meeste dorpelingen hadden gedacht.
Ondanks hun blijdschap over de hulp
van Kluver is dat een van hun grootste
teleurstellingen: dat de nieuwe demo
cratie in Zuid-Afrika hen geen instant
welvaart heeft gegeven, maar wel ver
antwoordelijkheid die ze met gemeng
de gevoelens dragen.
AMSTERDAM/BUENOS AIRES AP
MARJAN TERPSTRA
De Moeders van het Plaza de Mayo lopen al
twintig jaar met witte hoofddoekjes op hun
wekelijkse ronde langs het regeringspaleis op
het centrale plein in Buenos Aires, om ophel
dering te eisen over het lot van hun kinderen
die tijdens de militaire dictatuur verdwenen.
De moeders, die onlangs in Nederland de Geu
zenpenning in ontvangst namen en veel steun
hebben ontvangen van Nederlandse vrouwen,
hebben wereldwijd bekendheid verworven als
symbool voor de strijd voor de mensenrechten.
In andere Latijns-Amerikaanse landen die ook
jarenlang een dictatuur hebben gekend, heeft
hun vorm van protest navolging gevonden.
De moeders eisen met hun wekelijkse rond
gang in eerste instantie dat hun kinderen le
vend terugkeren. „De militairen hebben ze le
vend meegenomen en we willen ze levend te
rugzien", zegt Hebe de Bonafini, de voorzitter
van de moeders. Ze zien echter wel in dat hun
eis niet realistisch is, aangezien het merendeel
van de 8.900 officieel geregistreerde 'verdwe
nen' personen naar wordt aangenomen is ver
moord door de militaire junta, die van 1976-
1983 aan de macht was. De moeders eisen
daarom nu „dat wanneer ze ons onze kinderen
niet kunnen teruggéven, er officieel wordt vast
gesteld waar, hoe en op bevel van wie ze zijn
vermoord. En de schuldigen moeten de cel in",
aldus Bonafini.
Hun vasthoudendheid heeft de 'dwaze' moe
ders al veelvuldig in aanvaring gebracht met de
democratische regeringen die vanaf 1983 Ar
gentinië besturen. Ze verwijten ex-president
Raul Alfonsin en de huidige regeringsleider
Carlos Menem, dat ze de militairen de hand
boven het hoofd hebben gehouden. Door de
wetgeving die hun regeringen erdoor hebben
weten te loodsen, zijn alle hoge militairen die
verantwoordelijk worden gehouden voor ont
voeringen, illegale aanhoudingen, martelingen
en standrechtelijke executies van duizenden
politieke gevangenen vrijuit gegaan.
Bonafini toont zich verheugd dat ze al twintig
jaar in vrijheid haar recht heeft kunnen eisen.
„We weten dat we een ethische manier van
politiek bedrijven in de mensen hebben ge
zaaid. Wij geloven in rechtvaardigheid" zegt
ze. De strijd van de moeders krijgt ook steun
binnen het Argentijnse parlement. Afgevaar
digde Marcela Bordenave van het centrum
linkse Frente del Pais Solidario (FREPASO)
heeft een wetsvoorstel in voorbereiding om 30
april uit te roepen tot de 'Nationale Dag van de
Moeders van het Plaza de Mayo'.
De twintig jaar oude strijd is ook in Nederland
niet ongemerkt voorbijgegaan. Bonafini nam
de Geuzenpenning in ontvangst en in het Am
sterdamse stadhuis is momenteel een expositie
te zien van fotografe Maya Pejic, die de ge
schiedenis van de groep heeft vastgelegd. De
fotografe was achttien jaar geleden bij de op
richting van de Stichting Steun aan Argentijnse
Moeders (SAAM), die onder voorzitterschap
van Liesbeth den Uyl jarenlang van grote bete
kenis is geweest voor de moeders. Pejic: „Er
gingen tonnen geld naartoe waarvan de moe
ders onder andere een kantoor konden beta
len, wekelijks de bus naar het plein konden ne
men en waarvan kinderopvang kon worden
betaald."
Volgens Pejic heeft de Nederlandse steun
'waanzinning veel' betekend voor de moeders.
In tegenstelling tot andere Europese landen,
waar hun strijd vooral wordt gesteund door Ar
gentijnen, zijn in Nederland altijd prominente
vrouwen uit de politiek en de kunst actief ge
weest voor de moeders, zoals kinderboeken
schrijfster Mies Bouhuys, die na de dood van
Liesbeth den Uyl het voorzitterschap overnam,
actrice Willeke van Ammelrooy en Europarle
mentariër Hedy d'Ancona. Op de vraag waar
om zij en de anderen zich al jarenlang voor de
ze zaak inzetten, aarzelt Maya Pejic geen mo
ment. „Dat kan toch niet anders", zegt ze. „De
moeders kwamen hier clandestien naartoe om
steun te vragen. Het is te gek om los te lopen,
wat daar is gebeurd. Er gebeurt overal ter we
reld veel, maar als je direct met wantoestanden
geconfronteerd wordt, word je zonder beden
king meteen lid van die club. Iedereen was
zeer geemotioneerd.
Hoewel de SAAM nu minder actief aan fonds
werving doet, steunt ze de moeders nog steeds.
Onlangs is met Nederlands geld een huis aan
gekocht waar bejaarde moeders samen hun
oude dag kunnen doorbrengen, het Casa Lies
beth den Uyl.
T»
„De militairen
hebben ze levend
meegenomen en
we willen ze le
vend terugzien",
zegt Hebe de
Bonafini, de voor
zitter van de
Moeders van het
Plaza de Mayo.
FOTO AP
r r^ONA LEON LAZAROFF
rof 'sterdam behoren kraakpanden al jarenlang tot
fbruikelijke straatbeeld. De kraakbeweging is er
nluidelijk op haar retour, al zal de harde kern dat
kien bestrijden. In Barcelona zijn de krakers
'nog druk bezig een plaatsje in de stadsjungle
overen.
tie 27-jarige Juan Carlos Padilla, bewoner van
ouvvval waarvan de muren afbrokkelen. Binnen
het linoleum op en steken de elektriciteitsdra-
ervaarlijk uit vele hoeken en gaten. Vorig jaar
kraakten Padilla en zijn medestanders het
dat 27 jaar geleden onbewoonbaar werd ver-
I wegens ondeugdelijke bedrading en onregel-
iheden met de bouwvergunning.
„Deze plek is bedoeld voor bewoning", zegt Padilla,
wijzend op de kamer die hij met zijn huisgenoten
heeft schoongemaakt, geschilderd en gemeubileerd.
„Als de eigenaar deze plek braak laat liggen, dan heb
ben wij het recht hem over te nemen."
In heel Spanje hebben ongeveer 1.500 jongeren een
leegstaande woning gekraakt. De kraakbeweging
concentreert zich vooral in Barcelona, waar ongeveer
500 krakers 70 woningen of leegstaande fabrieksge
bouwen bewonen. De Catalaanse hoofdstad is bo
vendien het bolwerk van Okupaeen linkse beweging
die door hoge jeugdwerkloosheid en onbetaalbare
huren steeds meer aanhang krijgt. Krakers staan in
Spanje dan ook bekend als Okupa's.
Enkele grotere kraakpanden worden ook gebruikt
voor politieke bijeenkomsten, exposities of theater
voorstellingen. Andere panden dienen als café, waar
bier wordt getapt en muziek wordt gemaakt. Veel
krakers beschouwen zich als anarchisten en laten
zich inspireren door de ideeën van de vakbondsbe-
wegingen in de Spaanse burgeroorlog, begin jaren
dertig.
Vorig jaar oktober kreeg Okupa grote bekendheid na
een zware veldslag met de politie, die met 200 man
mobiele eenheid een oude bioscoop wilde ontrui
men waar zich 400 krakers en hun medestanders
hadden verschanst. De strijd om het gebouw duurde
vijf uur en riep herinneringen op aan de beruchtste
ontruimingen in Amsterdam, zo rond 1980.
De mobiele eenheid, vuurde traangas en rubberen
kogels af, terwijl de Okupa's de ME'ers bekogelden
met stenen en flessen. Toen de rookwolken waren
opgetrokken, werden 48 krakers gearresteerd wegens
'onrechtmatige toe-eigening van andermans eigen
dom'. Tien krakers moesten in het ziekenhuis wor-
derfopgenomen.
De Okupa's vochten niet voor niets zo hard om de
voormalige bioscoop Cine Princesa. Het pand stond
al vijftien jaar leeg, en was uitverkoren als speerpunt
in de protesten tegen een wet waarmee kraken in
mei 1996 kraken strafbaar. De stadsbestuurders za
ten er duidelijk mee in hun maag, want Cine Prince
sa ligt op een steenworp afstand van het stadhuis in
de Barrio Gotico, het historische centrum.
Sinds de straatgevechten van oktober hanteert de po
litie een andere strategie. Nu worden krakers elders
in de stad in alle vroegte van hun bed gelicht. De
Okupa's reageren met vergeldingsacties door andere
leegstaande woningen te kraken.
De Catalaanse regering breekt zich intussen het
hoofd over methoden om de dreigende sociale on
rust te voorkomen. De autoriteiten zijn daarom te ra
de gegaan bij deskundigen in Berlijn en Parijs, steden
die in de jaren zeventig ook de nodige krakersrellen
beleefden. Hun advies: snelle ontruimingen en stren
ge naleving van de wetten, maar wel gekoppeld aan
lagere huren.
Maar Jaume Asens, een advocaat die de Okupa's ver
dedigt, vindt dat het stadsbestuur van Barcelona zijn
licht ook wel eens mag opsteken in Amsterdam, waar
huiseigenaren worden bestraft als ze hun woning
langer dan een jaar laten leegstaan. In Barcelona
staan ongeveer 70.000 huizen leeg. Padilla zegt dat
het kraken daarom zal doorgaan. „Wat moet een jon
gere anders", vraagt hij. „Altijd bij zijn ouders blijven
wonen?"
