Taalkunde helpt woordblinden vooruit
Wetenschap Techniek
Ruim miljoen sterren op CD-Rom en Internet
DONDERDAG 15 MEI 1997
REDACTIE: SASKIA STOELINGA
Lexy-methode: de afwijking verdwijnt nietmaar het helpt wel
Voor kinderen die lijden aan
woordblindheid is van alles uit
gevonden. Ze krijgen speciale
brilletjes aangemeten, moeten
kalktabletten slikken om verzu
ring van hun hersenen tegen te
gaan en vooral maar heel gedul
dig oefenen met spelling. Vol
gens pessimisten is er gewoon
niks aan te doen. Deze week
werd echter bekend dat de zo
geheten 'Lexy-methode' blij
vend succesvol is. Na een cur
sus van ongeveer een jaar spelt
een dyslecticus even goed als
iedere gemiddelde Nederlander.
Paul (34) is inmiddels inge
nieur, maar op de lagere school
vond de onderwijzer dat-ie
maar naar de lom-school
moest, want hij bakte niks van
taal. Na een test bleek Paultje
heel intelligent, hij mocht blij
ven en kreeg bijles. Vrolijk werd
hij er niet van, want toen zijn
moeder hem eens uitlegde wat
'dwangarbeid' was, zei hij: 'Da's
niet zo erg, ik moet toch ook el
ke dag naar school'.
Begrip was er weinig, twintig
jaar geleden. Leraren presteer
den het om Paultje een nul te
geven voor een overhoring van
rijtjes Duitse of Franse woord
jes, 'omdat hij toch gewoon
niets uitvoerde'. Met toewijding
maakte zijn moeder thuis ge
kleurde kartonnen platen met
de verschillende werk
woordsvormen Frans. Oefenen,
oefenen, oefenen. Pas later ont
dekte zij een boek. Dat ging
over Paul. Hij was woordblind.
Wpordblinden schrijven: paart,
vreendeling, mius. En roob in
plaats van rood. Ze lezen som in
plaats van mos. Ze 'vergeten'
letters in een woord of voegen
juist extra letters toe. Soms gaat
het goed, dan weer bakken ze er
niks van.
Tussen de vijf en de tien pro
cent van alle Nederlanders lijdt
onder dyslexie of woordblind
heid. Ze lijden er echt onder,
want op school worden kinde
ren uitgelachen en een volwas
sen werknemer voelt zich be
hoorlijk ongelukkig als hij alleen
maar stukken schrijft die weme
len van de taalfouten.
Er is iets mis met de hersenen
van mensen die woordblind
zijn; ze hebben twee precies
even grote taalgebieden in de
linker- en rechterhersenhelft
(planum temporale), juist ach
ter de slaap. Bij gewone mensen
is het linkerdeel groter dan het
rechter. In die twee taalgebie
den zitten bij dyslectici zenuw
cellen in een hoeveelheid, die
normaal alleen voorkomt bij
ongeboren kinderen. Gewoon
lijk sterven die 'overtollige' ze
nuwcellen af tot peuters twee,
drie jaar oud zijn. Bij dyslecti
sche mensen gebeurt dat niet.
Woordblindheid zit in de fami
lie. Vaak is de afwijking erfelijk,
Voor de meeste kinderen op de basisschool gaat lezen grotendeels vanzelf. Terwijl aan kinderen met woordblindheid de regels juist heel precies
moeten worden uitgelegd. foto cpd
een dyslecticus heeft broers, ne
ven, een vader of moeder die
zwak zijn in taal. Woordblind
heid komt vijf keer vaker voor
onder jongens dan onder meis
jes. Dat zou te maken hebben
met de positieve invloed van
vrouwelijke geslachtshormonen
tijdens.de zwangerschap op het
afbreken van die 'overtollige'
zenuwcellen.
In 1925 beschreef de Ameri
kaanse zenuwarts Orton
dyslexie als een foutje in het vi
suele systeem. Dat zou verkla
ren waarom woordblinde men
sen de b en de d omdraaien en
som lezen als er mos staat: ze
spiegelen woorden en letters.
Dat resulteerde in tal van oefe
ningen en therapieën, die nog
steeds niet zijn verdwenen.
Nog steeds doen allerlei menin
gen en methoden opgeld. Er
zijn neurologen die menen dat
aan zo'n aangeboren hersenaf
wijking nu eenmaal niets te
doen is. Je moet er maar mee
leren leven. Anderen pleiten
voor hersenoperaties. Maar va
ker worden allerlei therapieën
aanbevolen uit onwetendheid.
Voor veel ouders betekent hun
onvoorwaardelijke steun aan
een woordblind kind een lij
densweg, stelt drs. Th. Schaap,
directeur van het IWAL (Insti
tuut voor Woordblindheid en
Andere Leermoeilijkheden) in
Amsterdam. „Ik spreek veel ou
ders die hebben moeten vech
ten tegen verwijzing naar het
speciaal onderwijs, eindeloos
veel thuis oefenen, hun kind re
flextherapie lieten volgen, bril
len met gekleurde glazen lieten
aanmeten, hun kind kalktablet
ten laten slikken omdat die ver
zuring van de hersenen zouden
tegengaan, 'Touch for Health'-
therapie proberen en een cur
sus 'met twee handen zand
borstelen tussen lijntjes' volgen,
om de motoriek te oefenen."
De IWAL-methode, LEXY, is ge
baseerd op het idee dat woord
blinden een taalprobleem heb
ben in plaats van een visueel
probleem. Want inmiddels is
gebleken dat ze heel goed de
verschillen zien in figuurtjes die
qua vorm lijken op de p, b en d.
Ze leggen ze zonder mankeren
in de juiste volgorde en op de
juiste manier. Conclusie van
Schaap: ze verwisselen de let
ters niet omdat ze op elkaar lij
ken, maar omdat ze ongeveer
hetzelfde klinken.
Het LEXY-pro gramma moet
worden gezien als een prothese,
een soort kunstbeen waarmee
RUSWUK «-ANP
Europa zet begin juni zijn gegevens over de plaatsbepaling van ruim 1,1 miljoen sterren op Internet en CD-ROM. Dat is het resultaat
van vier jaar (1989-1993) waarnemingen in de ruimte door de Hipparcos-satelliet. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA deelde dit
mee aan het begin van het Hipparcos-symposium in Venetië.
De door de Europese satelliet in kaart gebrachte sterren staan vergeleken met melkwegstelsels verder in het universum betrekkelijk
dichtbij. Maar de satelliet heeft hun plaats ten opzichte van die stelsels en verre radiobronnen zoals quasars zo nauwkeurig bepaald
dat ook ruimtemissies daarvan gebruik kunnen maken. Dit geldt ook voor de gezamenlijke Cassini/Huygens-missie van ESA met de
Amerikaanse NASA naar de planeet Saturnus en zijn maan Titanen ESA's Rosetta-missie naar de komeet Wirtanen.
mensen kunnen leren lopen,
zonder dat hun handicap wordt
verholpen. Kern is dat deelne
mers heel nauwgezet de logica
van de Nederlandse spelling
wordt ingeprent. Schaap: „We
leveren woordblinden af als
kleine taalkundigen.
Het idee dat die weerbarstige
taal tot op het bot kan worden
uitgekleed en teruggebracht tot
eenvoudige regels, maakt
dyslectici rustiger. Want op een
gewone basisschool gaat leren
lezen immers voor de meeste
kinderen grotendeels 'vanzelf.
Zouden alle regels zo héél pre
cies worden uitgelegd, dan zou
leren lezen en schrijven voor de
meeste kinderen veel te lang
zaam gaan, want ze snappen
het allang.
Deelnemers van LEXY worden
getraind in het verdelen van
woorden in klankgroepen (sylla
ben); op het gehoor. Zo bestaat
'weten' uit twee klankgroepen
en 'bokken' ook: bo en kken.
Voor watje niet kunt horen,
geldt een spellingsregel, die al
tijd klopt. Bij zo'n tweeklank
komt na een 'lange' klinker (we
ten) één medeklinker, na een
'korte' klinker (bo-kken) twee.
Die regel is steekhoudend, want
hij geldt ook bij boksen: bo
ksen.
Veertig letters
De klankgroepen bestaan uit af
zonderlijke letters die je alle
maal apart kunt uitspreken.
Voor de plek van een letter in
een woord gelden ook weer re
gels. Een klinker heeft bijvoor
beeld maximaal drie medeklin
kers voor of achter zich (markt,
straks). Een p en een b staan
nóóit naast elkaar, een s en een
t heel vaak.
Een computer met een speciaal
toetsenbord is een hulpmiddel,
dat deelnemers dwingt na te
denken over elke klank afzon
derlijk. In plaats van de gebrui
kelijke 26 letters, telt dit bord er
40: één voor elke klank. De e
heeft dus meer dan een toets:
een voor de e in pet, een voor
de e in eten, een voor de e in
stukje, een voor de e in leeuw.
Twee studenten van de Univer
siteit van Amsterdam evalueer
den de LEXY-methode. Ze con--
cludeerden dat ex-deelnemers
ook vier jaar na de cursus nog
baat hadden bij deze techniek:
ze lezen en schrijven niet slech
ter dan de gemiddelde Neder
lander. Jaarlijks volgen 150 tot
200 woordblinden de LEXY-me
thode, aldus Schaap; eenderde
basisschoolleerlingen, eenderde
leerlingen uit het voortgezet on
derwijs en eenderde volwasse
nen. Ze moeten de lessen zelf
bekostigen; iemand met een
modaal inkomen betaalt onge
veer 300 gulden per maand.
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Het wordt slechter als ik uit
nalatenschap een ledikant krijg!
(6); 4. Opheffing van de bus (8);
6. Eén van de ledematen heeft
het niet breed (3); 7. Ruimte van
harde ondergrond (3); 9. Mooie
foto (7); 11Wat een kracht, niet
te geloven! (5).
Verticaal:
1Houterig produkt van een ezel
(4); 2. Geschikt credo voor de
achtergrond.(5); 3. Voor soldaten
in de piepzak (4); 5. Fijn stukje
nylon (6); 6. Slecht logement,
ook om ervoor te staan! (3); 8.
Bedenkelijk bericht (4); 10. Ge
nummerde bijbelse figuur (3).
KRUISWOORDRAADSEL
-eboniet-
p-eerst-o
amor-laan
li-ara-ls
-cel-mal-
erggek
-oog-aan-
eb-eed-ga
eeuw-rest
n-ieder-e
-klimmer-
HEINZ
H
W
E
TOM POES
Heer Bommel en de Pikkin Ring
De heer Dorknoper klapte voldaan
zijn notitieblokje dicht, lichtte de
hoed en verliet het pand. „Wie is dat?
krijste de dwerg, die hem bij het
venster naoogde. „Wie is die dorre fi
guur die daar wegloopt met mijn
ring?" „Ga het hem vragen", stelde
Tom Poes voor. „Je bent vlug genoeg
en je duikt altijd op waar de Pikkin-
ring aan het werk is. Waarom ga je
nu niet achter hem aan?" „Dat kan ik
niet!" riep het ventje smartelijk. „Er
is iets ergs gebeurd; de ring beheerst
niet langer de drager! De drager be
heerst de ring en dat is heel erg! Bij
de baard van de grote Dralpoen; wie
is de dorre figuur die daar met mijn
ring wegloopt?" „Dat is een ambte
naar eerste klasse", zei Tom Poes. De
dwerg bleef enkele ogenblikken als
door de bliksem getroffen staan; toen
begaf hij zich handenwringend op
het gazon en daar kon men hem in
de volgende uren klagend en jamme
rend waarnemen. „Mijn schatten!"
zo hoorde men hem roepen. „Mijn
mooie fonkelstenen en mijn goud
metaal! Wat baat het nu dat ik heb
geboord en gespit en gesmolten en
geklopt? Ik heb voor niets gedraaid
en gehard en mijn vuren hebben
voor niets gebrand. Mijn greep is in
gepikt." Tegen de avond nam het
akelig gekrijt een weinig af, doch het
zwol aan tot getier toen er een zwarte
bestelwagen van de ontvanger der
belastingen verscheen. Want door
een potige gemeentekruier werden
nu de kisten met kostbaarheden uit
Bommelstein in het wagentje gedra
gen, terwijl de ambtenaar Dorknoper
zonder ontroering aantekening hield.
„Kunt u zich niet wat matigen?"
vroeg de beambte terloops. „U stoort
mijn besomming. Wanneer u klach
ten hebt kunt u die in triplo indienen
bij de heer inspecteur."
DOOR JAN VISSER
Er wareri dinsdagavond enkele voortekenen zoals een
toename van de sluierbewolking en een langzaam daler
de barometer maar dat het woensdag een verregende
dag zou worden daar hadden maar weinigen rekening
mee gehouden.
Een uit Frankrijk afkomstige storing veroorzaakte vrijwe
de hele dag regenachtig weer. Alleen de neerslaghoe
veelheden vielen mee. Op de Luchthaven Schiphol wen
8 mm opgevangen. In het midden van het land viel ech
ter veel meer. Op enkele plaatsen zo'n 15 mm. Door de
bewolking en de regen bleven de temperaturen laag.
Lange tijd was het nauwelijks warmer dan 11-12 gra
den. Pas aan het einde van de middag, toen het vanuit
Zeeland begon op te klaren, kwam het kwik langzaam ii
beweging en kon Valkenburg bij Leiden nog op 14 gra
den uitkomen.
In de atmosferische huishouding zijn inmiddels de voor
bereidingen gereed voor een aantal dagen met zomerse
condities. Met een oostelijke stroming wordt lucht aan
gevoerd waarin de temperaturen morgen stijgen tot om
streeks 24 graden. De aangename temperaturen worde
bereikt bij een geregeld schijnende zon. Wel is er, voon
later op de dag, een kleine kans op een regen of on
weersbui.
Tijdens het pinksterweekeinde duurt het warme weer
voort maar er vallen ook enkele regen en onweersbuien
In de kustgebieden kan het bovendien afkoelen doorei
invallende wind van zee. Of het warme weer ook op twe
de pinksterdag nog zal voortduren is nog niet in kannen
en kruiken. Er zijn aanwijzingen dat zich in de buurt va
ons land een storing vormt. Wanneer dit systeem op de
verkeerde plek komt te liggen (bijvoorbeeld boven Duit
land of de Noordzee) waait de wind vanaf de Noordzee
en stroomt veel koelere lucht het land binnen.
Belangrijk koudere lucht stroomt opnieuw over Scan
dinavië naar het zuiden. Of deze lucht ons na het pink
sterweekeinde zal bereiken is nu nog niet te zeggen.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig toten met
vrijdag.
Noorwegen:
In het zuiden flinke opkla
ringen en het wordt droog.
Naar het noorden toe meer
wolken en nog een enkele
bui. Middagtemperatuur
ongeveer 15 graden, mor
gen in het zuiden plaatse
lijk 20 graden en kans op
lokaal onweer.
Zweden:
Langzamerhand van het
zuiden uit geregeld zon en
droog. Middagtempera
tuur van 10 in het noorden
tot 20 in het zuiden.
Denemarken:
Flink wat zon en het wordt
droog. Mi
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Flink wat zon en meest
droog. Alleen in het zuidoosten van En
geland vandaag kans op regen. Verdere
stijging van temperatuur tot 17 graden
in Schotland en bijna 25 graden in'En
geland.
België en Luxemburg:
Eerst nog wolkenvelden en bijna overal
droog. Morgen zonnig en warm met
maxima van ongeveer 27 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Overgang naar zonnig en warm weer. In
het westen beide dagen nog wel wolken
velden en mogelijk wat regen. Middag-
temperatuur ongeveer 26 graden.
Portugal:
Vandaag nog perioden met zon en meest
droog. Morgen meer wolken en enkele
buien. Middagtemperatuur van 17 gra
den langs de noordwestkust tot iets bo
ven de 20 in het zuiden.
Madeira:
Zowel zon als wolkenvelden en vooral
morgen een enkele bui. Middagtempe-
ratuu r ongeveer 22 graden.
Spanje:
Zowel zon als wolkenvelden en een vrij
grote kans op buien, soiYis met onweer.
Maxima ongeveer 23 graden, in het
noordwesten lager.
Canarische Eilanden:
Flink wat zon, in het noorden ook wol
kenvelden en kleine kans op een bui.'
Middagtemperatuur ongeveer 25 gra
den.
Marokko:
Westkust: Afwisselend zon en wolken
velden en een enkele pittige bui. Mid
dagtemperatuur oplopend naar ongeveer
25 graden.
Tunesië:
Naast zon van tijd tot tijd ook wolkenvel
den en vooral vandaag een regen- of on
weersbui. Middagtemperaturen vlak aan
zee meest tussen de 25 en 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Zonnig en warm weer. In het uiterste
westen vandaag nog wolkenvelden en
kans op een buitje. Morgen in alle zuide
lijke regio's een enkele fikse regen- of
onweersbui. Middagtemperatuur onge
veer 26 graden, vlak bij zee iets lager.
Mallorca en Ibiza:
Geregeld zon, maar ook kans op een ste
vige regen- of onweersbui. Middagtem
peratuur ongeveer 24 graden.
Italië:
Flinke perioden met zon en droog. Mor
gen in het noorden meer wolken en kans
op een bui. Middagtemperatuur onge
veer 26 graden.
Corsica en Sardinië:
Zonnige perioden, soms ook wolkenvel
den en een bui. Middagtemperatuur on
geveer 24 graden.
Malta:
Veel zon. Middagtemperatuur ongeveer
25 graden.
Griekenland en Kreta:
Veel zon. Maxima ongeveer 25 graden,
landinwaarts nog enkele graden hoger.
Rond de Egeische Zee eerst een stevige
noordenwind.
Turkije en Cyprus:
Zonnig. Middagtemperatuur meest tus
sen de 25 en 30 graden.
Duitsland:
Overgang naar zonnig en erg warm weer.
In het westen eerst nog wolkenvelden en
kans op een regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur meest tussen 25 en 30
graden.
Zwitserland:
Eerst veel zon en droog. Morgen toene
mende kans op onweer. Middagtempe
ratuur ongeveer 25 graden.
Oostenrijk:
Vrij zonnig en droog. Middai
tuur ongeveer 28 graden
Polen:
Flink wat zon. Vandaag in he
en morgen in het zuiden kans
gen- of onweersbui. Middagtei
van 24 graden in het uiterst
tot tegen de 30 in het zuidoosl
Tsjechië en Slowakije:
Overwegend zonnig er
op veel plaatsen tegen de 3'
vanaf morgen iets lager.
Hongarije:
Zonnig en drc
meest tussen 26 en 29 graden
VRIJDAG 16 ME11997
Zon- en maanstanden
Zon op 05.45 Zonond
Maan op 14.59 Maan on
Waterstand
IJmuiden
Hoog 12.24
Laag 06.50 19.45 06.3
Weerrapporten 14 mei 20 u
station weer wind
Eindhoven licht bew.
Den Helder regen
Rotterdam onbew.
Twente regen
Vhssingen onbew.
Maastricht hall bew.
Aberdeen licht bew.
Barcelona licht bew.
Berlijn regenbui
Boedapest onbew.
Bordeaux half bew.
Brussel half bew.
Cyprus onbew.
Dublin zwaar bew
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul onbew
Klagenfurt lichtb
Kopenhagen regen
LasPalmas half b«
Lissabon
licht bew.
licht bew.
licht bew.
half bew
Madrid
Malaga
Mallorca
Split
Stockholm
Warschau
Bangkok
Buenos Air
licht be
half bew.
half bew.
licht bew
licht bew.
hall bew.
half bew.
licht bew.
Casablanca half bew.
Johannesburg onbew
Los Angeles half bew,
New Orleans half bew.
New York
