'Ritzen bakt er niet veel van'
Hoogmoed van Peres komt opnieuw voor de val
Sorgdrager moet grens aangevei
tussen ondervraging en pressie
Feiten &Meningen
'Vluchtelingen
niet allen naar
Bosnië terug'
IWfó m 6at
WOENSDAG 14 ME11997
De Bosnische zaakgelastigde in Den Haag.
Jasna Kulic is het volledig met EU-commis-
saris Van den Broek eens: ..Vluchtelingen
zullen niet terugkeren naar Bosnië als oor
logsmisdadigers nog vrij rondlopen."
Van den Broek verklaarde afgelopen week
einde. dat vluchtelingen niet naar hun land
kunnen worden teruggestuurd, zolang de
van oorlogsmisdaden verdachte Servische
leider Karadzic en zijn militaire kompaan
Mladic niet zijn opgepakt en uitgeleverd
aan het oorlogstribunaal in Den Haag.
Kulic: „Mensen keren niet terug als deze fi
guren rond blijven lopen. Ze zullen nooit
naar Servische gebieden van Bosnië terug
keren om daar te gaan wonen. Het wan
trouwen van vluchtelingen jegens Mladic
en Karadzic zit diep. Pas als zij zijn gearres
teerd kan er over repatriëring worden nage
dacht". verklaart de Bosnische diplomate in
haar Haagse residentie.
Zij verblijft nu veertien maanden in Neder
land, maar echt ingeburgerd voelt ze zich
niet. De oorlogsjaren, die ze met haar man
en dochter in Sarajevo doorbracht, hebben
haar voor het leven getekend.
Nadat Bosnië in april 1992 uiteen was ge
vallen, belandde Kulic op het kersverse mi
nisterie van buitenlandse zaken van de me
diagenieke Sacirbey. Zij werd een van zijn
naaste adviseurs en hij was het die haar in
Den Haag wilde hebben. „Het liefst was ik
in Sarajevo gebleven. Daar ligt mijn hart.
daar heb ik de oorlog overleefd. Ik ben met
tegenzin weggegaan." Zij behoort nog
steeds tot Sacirbeys vertrouwelingen.
Eén van haar belangrijkste opdrachten is
om de bijna 23.000 Bosnische vluchtelingen
in Nederland te stimuleren terug te gaan
naar het moederland. Het is geen eenvoudi
ge taak. geeft Kulic toe. Vorig jaar nog gaf
tachtig procent van de vluchtelingen aan
niet te willen terugkeren naar huis. Ook de
den weinig vluchtelingen mee aan de ver
kiezingen. omdat ze bang waren dat ze zou
den worden uitgewezen.
Kulic bespeurt echter ook veranderingen in
de Bosnische gemeenschap in Nederland,
nu het in voormalige Joegoslavië de afgelo
pen jaren tamelijk rustig is gebleven. „Je
ziet dat vluchtelingen soms voor een vakan
tie even terugkeren. Er wordt over nage
dacht. Maar het is ook niet eenvoudig voor
ze. Er is geen werk en hun huizen zijn ver
woest of beschadigd. Terugkeren zal een
proces van vele jaren worden. Ik denk dat
niet alle vluchtelingen zullen terugkeren.
Een deel zal hier willen blijven.
Ze vertelt dat ze onderhandelt met de Ne
derlandse regering over onder meer finan
ciële steun voor vluchtelingen die terug wil
len keren. „Als ze geld meekrijgen om hun
huis op te knappen of om een bedrijf te
starten, dan zou dat een begin zijn."
Kulic is er ook een groot voorstander van
dat vluchtelingen voor vakantie naar Bosnië
afreizen. „Dan kunnen ze zien hoe het daar
gaat. Wij hopen dat de Nederlandse rege
ring de visumplicht voor Bosnische vluchte
lingen afschaft. Het is geen probleem voor
vluchtelingen om terug te keren, maar wie
van Nederland naar Bosnië reist, heeft voor
ieder land waar doorheen gereden wordt
een transitvisum nodig. Dat is erg omslach
tig en weerhoudt de mensen ervan om naar
Bosnië te gaan. Ze zijn bang, dat ze niet
kunnen terugkeren naar Nederland.
„Toch zal de terugkeer van de twee miljoen
vluchtelingen een uiterst moeizaam en
langdurig proces zijn. Het Dayton-akkoord
is nog steeds niet volledig uitgevoerd. De
meeste oorlogsmisdadigers zijn niet opge
pakt en van vrij reizen in Bosnië is geen
sprake. Vooral dit laatste is van belang. Als
dat weer kan, dan gaan mensen zich ook
weer vestigen in gebieden die in handen
zijn van de Serviërs. Tot nu toe is deze be
lofte echter niet waargemaakt.
In september worden de gemeenteraads
verkiezingen in Bosnië gehouden. Kulic
noemt deze verkiezingen van zeer groot be
lang, omdat er moet worden gestemd in de
gemeente waar men vandaan komt.
„Vluchtelingen kunnen ook per brief stem
men, maar ik krijg signalen dat een groot
aantal Bosniërs in Nederland de gelegen
heid te baat neemt om in hun eigen land te
gaan stemmen. En dat is een positieve ont
wikkeling."
DEN HAAG CEES VAN DER LAAN
Het afscheid van Shimon Peres als voorzit
ter van Israëls partij Arbeid dreigt uit te lo
pen op een zelf geregisseerde afgang. Meer
dan drieduizend afgevaardigden op een
speciaal partijcongres beluisterden gisteren
een meelijwekkende toespraak van een ou
de staatsman, die koste wat kost een vinger
in de pap wil houden.
Met cynische opmerkingen als 'Vergeef het
me als ik niet oud word volgens het boekje,
misschien is er iemand in de zaal die het
proces wat kan versnellen', probeerde Peres
steun te winnen voor een voorstel hem on
middellijk te benoemen tot 'partij-presi
dent'. Maar uiteindelijk stemde een ruime
meerderheid van de aanwezigen voor het
uitstellen van een besluit daarover. En daar
mee maakte Peres zijn reputatie van eeuwi
ge verliezer voor de zoveelste keer waar.
'President van de partij Arbeid' is een func
tie die niet bestaat en die speciaal voor Pe
res is uitgevonden door zijn trouwste sup
porters. De man achter het idee is secreta
ris-generaal Zvili. Hij meent dat Peres met
zijn lange politieke ervaring behouden
moet blijven 'als samenbindende kracht'.
Maar de actie heeft de partij Arbeid juist
diep gespleten. Op 3 juni worden verkiezin
gen gehouden voor een nieuwe voorzitter.
De 75-jarige Peres heeft zich geen kandi
daat meer gesteld zo verstandig is hij nog
net en het staat vrijwel vast dat oud-staf
chef Ehud Barak zijn opvolger zal worden.
Het is duidelijk dat Barak er niets voor voelt
straks een 'partij-president' naast of boven
zich te hebben.
De partij Arbeid heeft zich op het eerste ge
zicht gesplitst in twee kampen: de Barak-
aanhang, die van Peres af wil, en de overi
gen, die Peres willen houden als tegen-
laacht tegen Barak. Maar in werkelijkheid
vragen ook veel tegenstanders van Barak
zich af wat Peres bezielt. Vandaar dat de
stemming over de vraag of een besluit over
het partij-presidentschap tot september
moest worden uitgesteld, zoals Barak voor
stelde, uitpakte in een ruime overwinning
(1403 tegen 863 stemmen) voor de 'nieuwe
generatie'.
WAARDIG
In de Israëlische krantencommentaren
overheersen woorden als 'zielig' en 'gênant'
als het gaat over Peres' houding. De teneur:
wat jammer dat iemand die zoveel voor het
land heeft betekent niet op een waardige
manier afscheid weet te nemen van de poli
tiek. „Verdeeldheid en onderlinge strijd lei
den de aandacht van de partij Arbeid af, in
een periode waarin kritieke besluiten moe
ten worden genomen over Israëls toe
komst", schrijft het dagblad Ha'aretz in een
hoofdartikel. 'Belachelijk en triest' zijn de
woorden van Yediot Acharonot.
Verschillende kranten wijzen op het verschil
tussen de gang van zaken in de partij Ar
beid en die in Engeland, waar John Major
onmiddellijk na zijn verkiezingsnederlaag
uit de politiek stapte. Het was cru. maar
verdiend, dat Peres gisteren op zijn vraag
aan de afgevaardigden of hij soms een eeu
wige verliezer was, een uitbundig 'Ja. ja!' als
antwoord kreeg. Dat de helft van de 3500
aanwezigen de aftredende partijvoorzitter
een staande ovatie bezorgde, was extra
triest omdat de andere helft bleef zitten.
Met zijn koppige gedrag heeft Peres het zijn
aanhang in de partij nodeloos moeilijk ge
maakt. Oude vrienden en 'leerlingen' als
Beilin vonden dat ze loyaal moesten blijven
aan de oude meester. Maar ze moesten zich
in allerlei bochten wringen om een aan
vaardbare verdediging op te dissen. Cynici
merkten op dat Beilin zelf kandidaat is voor
het partijleiderschap en de steun van Peres
best kan gebruiken.
In ieder geval vertelde Beilin gisteren aan
ieder die het wilde horen, hoe jammer het
zou zijn als Peres geen partij-president zou
worden. „Ik sta verbaasd over de botheid
van de mensen die zeggen dat zoiets een
partij Arbeid met twee leiders zal creëren.
Wie op 3 juni wordt gekozen, is de enige
voorzitter. Peres zal altijd het symbool van
de partij blijven, het symbool van eenheid
en het symbool van vrede. Hij zal zich niet
bemoeien met de dagelijkse gang van de
zaken in de partij en ik zie geen enkele re
den hem deze minimale symbolische func
tie van president te onthouden."
STRIJDBIJL
De doorgaans zo redelijke Beilin leek verge
ten hoe Peres in het verleden een de partij
verscheurende tweestrijd heeft uitgevoch
ten met Rabin. Pas een paar jaar voor de
tragische moord in 1995 begroeven ze de
strijdbijl.
Het was die reputatie van Peres als intri
gant, die Barak gisteren deed zeggen: „Wat
we in de politiek nodig hebben is duidelijk
heid en eerlijkheid. We moeten tegen bijna
elke prijs voorkomen, dat we opnieut
toestand krijgen met interne campag
manipulaties. Het is beter dat we al o:
energie steken in het ten val brengen
regering-Netanyahu."
Loyalisten als Beilin en Zvili beti
teren, dat Peres geen machtspositien
wil. Maar dat overtuigde weinigen, ni
de laatste plaats omdat Peres zelf het
zegd, dat hij niet is geïnteresseerd ini
louter symbolische functie. Hij maaki
aan de vooravond van het congres va
teren zelfs nog een echte prestigestrij
„Barak moet goed begrijpen dat eenp
leider iets anders is dan een stafchef'
hij. „Ik laat de leden niet in de steek.1
gewend geraakt aan conflicten en ikb
wend te verliezen. Maar ik zal me niei
leggen bij een schrikbewind. Barak mi
maar eens leren wat eerbied en g
nieren zijn. Als ik nu aan hem toegeef
partij verloren."
Het was dezelfde hoogmoed die Peres
verkiezingsstrijd van vorig jaar ten too
spreidde jegens Netanyahu, en ookns
kwam ze voor de val.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Nieuwe studentenvoorzitter Larissa Pans begint als actievoerder
Ze is 22 jaar, tenger en tovert
rap een vriendelijke glimlach
op haar gezicht. Toch wekt La
rissa Pans niet de indruk snel
in haar schulp te kruipen. Dat
kan deze studente journalistiek
en geschiedenis ook moeilijk:
over enkele weken behoort zij,
als voorzitter van de Landelijke
Studenten Vakbond (LSVb) tot
de belangrijkste tegenspelers
van minister Ritzen (onder
wijs). Hij zal het moeilijk krij
gen. Larissa is geschoold in het
actievoeren.
„Ik vind dat minister Ritzen het op dit mo
ment slecht doet. Hij bakt er niet veel van.
Niet de kwaliteit van het onderwijs staat bij
hem voorop. Het gaat hem om zijn begro
ting. Hij vertoont gebrek aan visie. Als hij
het wel goed zou doen, dan was het Lande
lijk Actiecomité (LAC) allang dood ge
weest."
De 22-jarige Larissa Pans, student te Gro
ningen en oud-scholier van het Vellesan
College in Velsen, behoort nu nog tot de
drijvende krachten achter het studentenco
mité dat vecht voor het behoud van de Stu
denten OV-kaart. Sinds zaterdag is zij daar
naast beoogd voorzitter van de LSVb, een
functie waarin zij regelmatig met Ritzen
rond de tafel zal zitten.
Gisterochtend is het daar in ieder geval niet
van gekomen. Een periodieke vergadering
van de minister met studentenorganisaties
ging niet door. „Wij hebben het overleg af
gebroken". zegt ze. De studenten wilden
met de minister praten over de OV-kaart en
de loting, maar daar had hij geen zin in.
„Hij stuurde een hoge ambtenaar. De be
windsman was bang dat de kaart toch ter
discussie zou komen. Maar zonder minister
heeft het overleg geen zin."
Pans beseft maar al te goed dat in het ko
mende jaar talloze voor de studenten be
langrijke zaken aan de orde komen. Zij gaat
er dan ook vanuit dat het overleg wel weer
op de rails wordt gezet. De ruzie over de
OV-jaarkaart zal immers niet het hele jaar
duren, schat ze. Op dit moment is construc
tief overleg echter onmogelijk.
„We moeten verder. Het HOOP (Hoger On
derwijs en Onderzoek Plan) komt eraan, de
discussie over de studiestops begint, de be-
Larissa Pans is een van de drijvende krachten achter het studentencomité dat vecht voor het behoud van de Studenten OV-kaart.
groting natuurlijk, maar ook moeten we ons
voorbereiden op de aanstaande Kamerver-
ldezingen."
Het belangrijkste onderwerp voor het ko
mende jaar noemt Larissa Pans de verande
ringen rond de studiefinanciering. De ko
mende maand wordt het rapport van de
commissie-Hermans venvacht over de
prestatiebeurs. Dan begint de discussie over
een nieuw stelsel pas echt.
„Dat nieuwe stelsel krijgt een enorme in
vloed op de toekomst van de studenten. Als
het heel krap is, dan wordt de studie nog
veel schoolser. Is de beurs wat royaler, dan
zul je zien dat studenten meer kans krijgen
zich ook maatschappelijk te ontplooien."
Zij constateert dat nu al dat steeds meer
studenten uitsluitend denken in studiepun
ten. Onder druk van de tempo- en presta
tiebeurzen is de keuzevrijheid langzaam
verdwenen. Academische vorming speelt
een steeds minder grote rol. „Studenten
denken alleen nog maar in punten, in twee
tjes en drietjes. Ze moeten gewoon punten
scoren."
De studiefinanciering zal even moeten
wachten. Ook het zware gesprek over de
studiestops, die niet gaan gelden voor stu
denten met een acht als gemiddelde van de
eindlijst, is tijdelijk weggeschoven.
Pans houdt zich nu vooral bezig met de OV-
studentenkaart. Als woordvoerder van het
LAC verwijt zij de bewindsman, dat deze
nog meer wil bezuinigen op de kaart. Zo
veel zelfs, dat hij nu bezuinigt met geld dat
de studenten toekomt. Op dit moment kun
nen studenten nog kiezen tussen een week
kaart, wat negentig procent doet, en een
weekendkaart.
Straks schrijft de minister verplichtend voor
welke soort kaart de student ontvangt. Voor
thuiswonende studenten resteert dan de
weekkaart, zodat zij naar hun onderwijsin
stelling kunnen reizen. Uitwonenden moe
ten het doen met de weekendkaart.
Daarmee wil Ritzen nog eens 500 miljoen
bezuinigen op de reisfaciliteiten van de stu
denten. Pans: „Hij denkt te simplistisch.
Voor hem gelden alleen de bezuinigingen.
Sinds de invoering van de OV-kaart is er al
leen sprake van verslechteringen. Wij kun
nen steeds minder reizen en daar moeten
we steeds meer voor betalen."
Een terugblik bewijst haar gelijk. Bij de in-
FOTO GPD ROL AND
voering van de kaart kostte het vrij rei
de student zestig gulden per maand.!
talen ze 94 gulden voor een week- ofi
endkaart. Alle studenten bij elkaar bn
rond 600 miljoen bijeen. Dat is ronde
kwart van de totale kosten van de hui
studentenkaart. Als minister Ritzen zi
krijgt, blijven de studenten 600 miljoe
talen voor een uitgeklede kaart die he
miljoen gaat kosten.
„Wij krijgen nu eigenlijk een hele dui
gerenkaart", voert Pans aan. „Het zou
ons goedkoper zijn als wij gewoon ea
tingskaart van 99 gulden per jaar zou:
kopen, en voor grote afstanden de au;
bruiken."
DEN HAAG LOUIS BURGERS
TOM JANSSEN
IN 0.v. svjp&rijn«a^t
V4N 64T Ih Ml)d e&ROriHé,
Voor het eerst heeft de Hoge
Raad een oordeel geveld in een
zaak waarbij de omstreden
'Zaanse verhoormethode' een
rol speelde. Het hoogste rechts
college moest zich uitspreken
over een arrest van het ge
rechtshof in Den Haag dat een
38-jarige man veroordeelde tot
veertien jaar gevangenisstraf en
dwangverpleging wegens het
doden van het 9-jarige meisje
Felicita Oostdam.
De Hoge Raad liet het arrest in
stand en wees daarmee het na
mens de veroordeelde man in
gestelde cassatieberoep van de
hand. Volgens zijn advocaat had
het openbaar ministerie niet-
ontvankelijk moeten worden
verklaard wegens de ontoelaat
bare psychische druk die de po
litie tijdens de verhoren heeft
uitgeoefend.
Bij de in deze zaak toegepaste
Zaanse verhoormethode wordt
geprobeerd een verdachte het
gepleegde delict als het ware
opnieuw te laten beleven. Doel
van het verhoor is dan niet zo
zeer in alle objectiviteit de
waarheid aan het licht te bren
gen, maar de verdachte tot een
bekentenis te bewe
gen door hem psy
chisch ineen te laten
storten. Zo werd de
dader van de moord
op het Haagse meis
je geconfronteerd
met een collage van
foto's van het
slachtoffer met
daaromheen foto's
van familieleden.
Volgens gedragsdes
kundigen, maar ook
volgens politiemen
sen als de voormali
ge Rotterdamse hoofdcommis
saris J.A. Blaauw, komt dit neer
op een vorm van hersenspoe-
ling.
De wet eist dat een verklaring in
vrijheid moet zijn afgelegd. Als
dat niet zo is, bestaat het gevaar
van valse bekentenissen en de
veroordeling van onschuldigen.
Het uitoefenen van psychische
druk is in strijd met het beginsel
dat niemand mag worden ge
dwongen mee te werken aan
zijn eigen veroordeling. Boven
dien is het na een afgedwongen
bekentenis niet meer mogelijk
de werkelijke toedracht objec-
GIJS SCHREUDERS
juridisch
medewerker
tief vast te stellen.
De Hoge Raad deelt
de kritiek op de
Zaanse methode
overigens wél. Maar
de veroordeling be
rustte in dit geval
niet op de onder
psychische druk af
gelegde verklarin
gen van de verdach
te. Er waren andere
bewijzen voorhan
den. Dus kon het
college zich onthou
den van een uit
spraak over de onrechtmatig
heid van het bewijs dat met de
Zaanse methode was verkregen.
De meest vergaande sanctie op
het gebruik van de methode zou
zijn geweest het openbaar mi
nisterie niet-ontvankelijk te ver
klaren, dat wil zeggen de hele
strafvervolging ongeldig te ma
ken. Dat ging de Hoge Raad
echter te ver gezien de buiten
gewone ernst van het gepleegde
delict. Niet-ontvankelijk zou het
openbaar ministerie pas zijn, als
er volgens de Hoge Raad we
gens de uitgeoefende pressie tij
dens de verhoren geen sprake
meer was geweest van eet
lijk proces.
De veroordeling bleef du
handhaafd, wat ongetwijl
vredigend is voor het rechi
voel. Intussen heeft de Ho
Raad wel degelijk duidelif
maakt, dat de politie mei
speelt als zij de Zaanse ve
methode ongewijzigd zou
ven toepassen. Het arresi
tigt hiermee het standpui
de Recherche Adviescomi
Deze schreef in een advie
minister Sorgdrager dat d
Zaanse methode in het al
meen ontoelaatbaar is. D
nister heeft de toepassing
tijdelijk verboden.
Nu de Hoge Raad heeft g>
ken, ligt het op de weg va
nister Sorgdrager duidelij
richtlijnen aan de politie'
ven. Onderdelen van deZ
methode, zoals een systei
tisch verhoorplan, advies
psychologen en videoregi
van verhoren kunnen ooi
toekomst bruikbaar zijn
de minister moet eerst sd
de grens trekken tussenc
dringende ondervraging'
geoorloofde pressie.
