SLEUTE
'Euthanasie? Geen tijd voor'
Prijswinnende zandcreatie vernield
Vissers schelpdieren
beleven zware tijden
Schoolexamens beginnen
met Nederlands en muziek
Randstad
Topcat/ dream escort*
MAANDAG 12 MEI 1997
Wel goed jaar voor mosselvangst
Oester- en kokkelvissers maken zware tijden door. Voor
mosselen daarentegen was 1996 wel een goed jaar, ter
wijl de kottervisserij op tong en schol, ondanks de
vangstbeperkingen, een meevaller had door de goede
prijzen die deze vissoorten opbrachten. De garnalenvis-
sers zitten enigszins in de verdrukking, het gevolg van
kleinere vangsten en lagere prijzen. De Zeeuwse Visserij-
vereniging Zevibel in Bruinisse heeft dat bekend ge
maakt.
vibel-voorzitter J.D. de Voogd,
dat een strenge winter nadelig
is voor kokkels, maar juist gun
stig voor mosselen.
De sombere verwachtingen
van de visserijvereniging over
de lagere schol- en tong-quota
zijn niet uitgekomen. Dankzij
de 'goed prijsontwikkeling' van
deze vissoorten en het bijhuren
van forse tong-quota bleef de
schade beperkt. Bot en schar
brachten bovendien goede prij
zen op. De sanering van de
rondvisvloot in Breskens, Vlis-
singen en Arnemuiden leidde er
tevens toe dat meer kabeljauw
en wijting werden aangevoerd.
De garnalenvangst, in 1995
Het seizoen 1996 was voor de
kokkelvisserij een 'absoluut
dieptepunt'. De strenge winter
van 1995-1996 alsmede het uit
blijven van voldoende broedval
(het vastzetten van jonge
schelpdieren) tastten de kokkel
bestanden aan, waarna er nog
een strenge winter overheen
kwam.
Het afgelopen jaar kon er al
leen in de Oosterschelde be
perkt worden gevist op kokkels.
De vissers vrezen ook dit jaar
een tegenvallend seizoen: „De
vooruitzichten zijn zeer som
ber." Opvallend is, volgens Ze-
nog op tophoogte, liep in 19!
fors terug en dat bij aanzienli
lagere prijzen. De totale aan
voer naar de drie Zeeuwse vi
mijnen daalde vorig jaar l
miljoen gulden naar 98,5 it
joen.
De mosselen noteerden
1996-1997 voor de derde
tereenvolgende keer een g
jaar. Het onlangs afgesloten se
zoen was zelfs een topjaar, i
100.000 ton meer mosselen di
het vorige, zij het dat i
minder vlees in de schelpen zi
De netto-opbrengst daalde m
16 miljoen tot ruim 105 miljoe
•gulden.
Alle aangevoerde mosself
werden afgenomen, zodat
groeiende vraag de handel i
import noopte. De mosselpe
celen in de Waddenzee blijve
volgens de Zevibel, achter ti
opzichte van die in de Ooste
schelde. De vereniging schat d
eidereenden en scholekste
Bijna 218.000 scholieren begonnen vanmorgen
aan hun schoolexamen. Voor vwo-leerlingen
stond de samenvatting Nederlands op het pro
gramma. Het havo-examen begon met muziek,
en vbo/mavo-leerlingen gingen aan de slag met
de samenvatting Nederlands. De examens ein
digen op 27 mei met Fries voor havo- en vwo-
leerlingen.
Kort na 9 juni horen de scholieren of zij zijn
geslaagd. Wie het niet heeft gered kan op 17 juni
herexamen doen. De meeste examens worden
in het voorbereidend beroepsonderwijs afgeno
men: 71.118. Het mavo telt 61.345 kandidaten,
het havo bijna 50.000 en het vwo meer dan
35.000.
Afgezien van een soms heel korte nachtrust
en onzekerheid over de uitslag is voor de meeste
scholieren het eindexamen een kwestie van ho
ren of lezen wat de opdracht is en deze vervol
gens zo goed mogelijk uitvoeren. Voor een aan
tal is dat helemaal niet zo vanzelfsprekend.
Scholieren die dyslectisch zijn mogen wat lan
ger over hun examens doen, en voor slechtzien
de examinandi zijn de opgaven speciaal in eei
groter lettertype gedrukt.
Ook leerlingen die niet zijn opgevoed met d
Nederlandse taal kunnen meer tijd krijgen, c
mogen een woordenboek gebruiken. Voorwaai
de is wel dat zij korter dan zes jaar in Nederlan
zijn.
Wie klachten heeft over de examens kan we<
terecht bij de Eindexamen Klachtenlijn van hf
Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS). Hi
telefoonnummer is 020 - 6257288. De lijn is o
examendagen bereikbaar van 12 uur 's middaj
tot zeven uur 's avonds. Scholieren kunnen
terecht met allerlei opmerkingen, variërend va
onduidelijke opgaven tot smakkende surveillan
ten.
Over spelfouten hoeven scholieren zich no
niet druk te maken, tenminste tot op zeket
hoogte. Dit jaar worden nog geen punten af{
trokken als iemand nog de oude spelling i
bruikt, dat wil zeggen de spelling die gold to
augustus 1996.
'Een eindeloze zoektocht naar een betere we
reld' heet de creatie die zaterdag tijdens het In
ternational Sand Sculpture Festival in Scheve-
ningen de eerste prijs krijgt. In de nachtelijke
uren na de prijsuitreiking blijkt dat die zoek
tocht inderdaad eindeloos is: twee van de tien
creaties worden verminkt, waaronder het win
nende object.
Twee jaar geleden werden voor de kust van
Scheveningen vergelijkbare vernielingen aange
richt. „Het gebeurt zelden", zegt Marcel Elsjan
of Wipper namens Inaxi, het uitvoerend bureau
dat de zandkunstenaars op meerdere interna
tionale stranden begeleidt. „In de afgelopen ja
ren misschien vier keer. Maar wel twee keer in
Scheveningen. Niemand begrijpt dit."
Martin van den Berg, beter bekend als Peukie
van de gelijknamige strandtent, heeft zo juist
zijn tranen gedroogd. Voor zijn zaak staat het
uit 650 kruiwagens opgebouwde kunstwerk dat
is omgeven door een blijkbaar toch makkelijk te
nemen hekwerk. Op een bord staat geschreven
dat het bouwwerk van zand windkracht zeven
kan trotseren, maar tegen dergelijke acties van
vandalen is het niet bestand.
Het wandelend publiek spreekt buiten mas
saal haar afkeuring uit over deze zinloze daad
die tussen 4.00-7.00 uur moet zijn gepleegd. „Er
is veel voor nodig om mij zo emotioneel te ma
ken, maar nu ben ik het. Laat de dader niet in
mijn buurt komen", zegt Peukie, die als sponsor
de groep van tien zandkunstenaars uit Den
Haag en Ierland een week lang van een natje en
een droogje voorzag. „Twaalf uur per dag waren
ze bezig. Nooit was het in de afgelopen zeven
jaar zo'n slecht weer. Telkens was er tegenslag,
maar toch maakten ze er zo iets moois van. Ik
had een band met die groep. Kapot ben ik er
van".
Namens Inaxi probeert Elsjan of Wipper de
makers van de prijswinnende creatie en die van
'De nieuwe kleren van de keizer' op deze zon
dag in te lichten. Meer kan hij niet doen, want
hij weet dat de schade niet meer kan worden
hersteld. „We zullen her en der wat ruimen.
Maar je kunt ze nooit meer krijgen zoals ze wa
ren. Je kunt er simpelweg niet meer-bij."
Peukie vindt dat er voor volgend jaar een
sponsor moet worden gevonden die de bewa
king gaat financieren. Nu houden de strand
tenthouders zelf toezicht. Ook 's nachts. Maar
het blijkt niet afdoende. In 1998 met honden
over het strand patrouilleren? „Dat moet dan
maar", zegt Peukie. „We zullen volgend jaar ze
ker over de beveiliging praten", zegt Elsjan of
Wipper die met Inaxi dit jaar nog de stranden
van Zeebrugge, Kopenhagen, San Diego en
Cran Canaria zal aandoen. „Maar het blijft
moeilijk. Een vernieling is zo aangericht. Geluk
kig gebeurt het maar zelden. Jong en oud heb
ben er altijd respect voor. Behalve deze idioot
die misschien wel dronken was en nu toch een
enorme spijt zal hebben."
De tentoonstelling op het strand van Scheve
ningen - met de nog acht gave creaties - duurt
nog tot 1 juni.
Het bouwwerk van zand kan windkracht zeven kan trotseren, maar tegen dergelijke acties van vandalen is het niet bestand.
FOTO ANP
TEL. 071-5143545
FAX 071-5320833
Diverse clubs en 06-nummers
Leiden, Rijnstraat 12
Nieuwe jonge sexy meisjes verwennen u v.a. 50,-
Ópen ma tot vrij. van 12.00-24.00 uur. Zat. van
12.00-17.30 uur. CABINE SHOWCLUB. 071-5146674.
Voor gez. privé ontvangst en escort div. Ned. meisjes v.a.
20 jr. Gratis entree. Wij verw. U v.a. ma. t/m do. v.a.
20.00-01.00 uur, vrij. en za. tot 04 00 uur Hooigracht 2
Tel.: 071-5140350. Elke do. STRIPTEASE-AVOND.
Sex van 2 kanten
Linda laat het toe. 1gpm.
0906-20.320.14
50 cpm! GAY Direct Apart:
Op zoek naar
'n hete knul?
090-60.500.
RIJNDIJK 59, Hazerswou-
de. Ruime keuze, betaal
baar, vrij entree, ma.-vrij.
11-24 uur, 071-3412579.
Tevens escort service.
40+ vrouwen willen
snel sexcontact.
Direct apart.
090-600.200 (60 cpm).
Leiden sexdating:
Vrouwen uit Leiden
WILLEN SEX!
090-650.444.71 (75 cpm).
Netnummerdating:
vrouwen 35+ uit
jouw netnummergebied!
0906-17.17 (60 cpm).
HAARLEM. Club Jan Bik,
Spiegelstr. 29, 7 dg.p.w. v
12-02 u. 023-5400457
gastvr welk. cr.crds. esc
club mass, privé v.a./ 100.
00 245 292 777 Het tele
foonnummer dat alle 06
sexnummers overbodig
maakt (200 cphm).
HOLLANDSE LIVESEX
Lekkere meiden voor
chat date
00.592.592.092 (4,60p/m).
NYMFOMANESLIJN:
Direct apart met
een oudere vrouw!
090-600.900 (60 cpm).
Snel-doorschakellijn.
Vrouwen van 40+
willen direct sex!
090-600.500 (60 cpm).
LAAG TARIEF!
Sexthuiscontact: vrouwen
(35+) willen sex thuis!
090-600.700 (60 cpm).
TRIOSEX: 'n vrouw
of man extra in bed.
Sexcontacten!
090-600.800 (60 cpm).
60 cpm! Quick sex date.
Nu bellen
direkt afspreken.
Bel: 0906-1700.
Dominante vrouwen
geven telnrs. voor
gratis sex bij hen thuis.
090-60.555 (60 cpm).
60 cpm! Sexdating:
vrouwen (20-59) zoeken
een hete sexafspraak!
0906-8080.
Postcode GAY dating:
gay's uit jouw postcode-
gebied! 0906-81.00
(50 cpm!)
POSTCODE sexdating:
vrouwen uit jouw
postcodegebied!
090-68.111 (60 cpm)
Lekkere Sex
Keihard van Achter 1 gpm.
0906-20.321.10
60 cpm' Vrouwen (40+)
willen snel sexcontact
DIRECT APART!
090-600 100.
Bel Dames Thuis!
In heel Nederland
GEHEEL PRIVÉ
06-98.50
24 u/pd (1 gpm).
LENTEKRIEBELS?
geheel privé
0906-96.88
24 u/pd ca 1 gpm.
Weduwe journalist Hans Auer vecht bureaucratie GGD aan
Tijdens het gesprek vallen er nauwe
lijks stiltes. Else Auer praat rustig. Be
redeneerd ook en met een uitgebalan
ceerd gevoel voor nuance. Maar des
ondanks bespeur je een ingehouden
woede, een gevoel van onmacht en
verbijstering, aangewakkerd door de
Haagse GGD. Door de afdeling lijk
schouwing om precies te zijn. Want
haar man Hans (61) mocht niet ster
ven op het moment dat hij zelf had ge
kozen. Hij wilde euthanasie omdat de
pijn ondraaglijk was geworden, maar
nee, dat kon niet.
„Hans en ik woonden de helft van het
jaar altijd in Frankrijk, in een mooi
huis in de Dordogne. Vorig jaar zomer,
toen we daar weer waren, kreeg Hans
last van spierpijn in een schouder. Hij
dacht dat het door al dat gespit in de
moestuin kwam, want dat is toch
zwaar werk. Maar die spierpijn ging
niet weg; het werd zelfs erger. Toen we
in oktober in Nederland terug waren,
ging Hans naar z'n huisarts. Er werden
foto's gemaakt. Behalve een slijm
beursontsteking en een lichte artrose
konden ze niets vinden. Maar de pijn
werd eind december zo erg dat hij
voor nader onderzoek naar het zieken
huis moest."
Op 10 januari het bericht: kanker met
uitzaaiingen, geen kans op genezing.
De primaire tumor was niet ontdekt,
maar wat maakte dat nog uit? De
boodschap betekende dat hij dood
zou gaan. Een prognose kon niet wor
den gegeven. Om de pijn te bestrijden
werd Hans bestraald. Twee series. De
pijn werd pas minder na voltooiing
van die sessies. Ook kreeg hij morfine,
wat nog eens zorgde voor een totale
darmafsluiting. Else: „Soms was Hans
gewoon radeloos van de pijn. Vanaf de
eerste dag dat hij hoorde dat hij kan
ker had, sprak hij over euthanasie. Een
week na het bericht hebben wij hier
over gesproken met onze huisarts en
ons opgegeven bij de Vereniging voor
Vrijwillige Euthanasie om een eutha
nasieverklaring te krijgen."
'Vuurpeloton'
Het klinkt zo simpel, zo koel eigenlijk.
Maar dat was het natuurlijk niet. Ie
mand die heel graag wil doorleven,
nog volop werkt en gelukkig is, komt
in een zwart gat terecht. In een perio
de van ontkenning en woede. Een ge
zond persoon kan zich niet voorstellen
euthanasie te plegen. Maar wat doe je,
als de pijn zo ondraaglijk wordt en de
kwaliteit van het leven tot het nulpunt
Panorama-journalist Hans Auer mocht geen euthanasie
plegen op het tijdstip dat hij zelf had gekozen. De
lijkschouwer had geen tijd. Een andere afspraak dus. Alsof het
om de kapper ging. Een verslag over een 'incident' dat een
flinke staart krijgt.
is gedaald? Else is zelf ook voorstander
van euthanasie. Maar hoe moetje
meebeslissen voor je man die geeste
lijk nog heel goed is?
„Drie weken voor zijn dood hadden
we het nog niet gehad over de datum
van overlijden. Het is ook zó moeilijk.
Wat moet je zeggen? 'Dan ga je op die
datum en op dat tijdstip dood?' Het is
zo'n enorme drempel om zo'n datum
vast te stellen. Ik had op een gegeven
moment het idee alsof het om een
executie voor een vuurpeloton ging. Ik
dacht: 'Dit red ik nooit."
Maar toch groeide Else er naartoe. Ze
verzorgde Hans dag en nacht zelf en
zag hoe hij met de dag meer pijn kreeg
en zwakker werd. Er bleek geen hou
den meer aan. „Twee dagen voor zijn
geplande overlijden, op donderdag
morgen, zei Hans: 'Het moet maar ge
beuren'. En toen kon ik het ook aan.
Van zijn kinderen had hij die avond
ervoor al afscheid genomen. We
moesten dit met ons tweetjes en de
huisarts doen."
Nadat Hans die dag ook.nog met de
huisarts had gesproken en de datum
(zaterdag 22 maart, 14.00 uur) had be
paald, werd de procedure voor eutha
nasie in werking gesteld. Er kwam een
onafhankelijke arts langs die een lang
gesprek met Hans en Else voerde. Tij
dens dit bezoek werd het tweetal,
zoals Else zegt, 'doorgezaagd' over de
vraag of Hans dit nu wel écht wilde.
Die bevindingen moet de arts altijd
doorgeven aan de officier van justitie.
Huisarts A.J. Luiten, voor wie dit ook
een zeer moeilijke opgave was, achtte
het verstandig om alvast donderdag
avond de GGD in te lichten en te vra
gen of er die zaterdag na twee uur een
gemeentelijke lijkschouwer zou kun
nen komen. Dit is verplicht. De GGD
beschikt hiervoor over een pool van
tien artsen; sommigen zijn in loon
dienst en anderen zijn huisarts. Bij eu
thanasie moeten, na officiële constate
ring van een onnatuurlijke dood, ge
gevens worden uitgewisseld. De ge
meentelijke lijkschouwer rapporteert
vervolgens aan de officier van justitie.
Hulpeloos
Maar de huisarts was met stomheid
geslagen toen hij van de GGD hoorde
dat de dienstdoende lijkschouwer er
niet aan wilde meewerken omdat eu
thanasie niet strookte met zijn christe
lijke geloofsovertuiging. Er werd wel
voor een vervanger gezorgd, maar de
ze kon niet om twee uur, maar wél 's
ochtends, zo werd kil meegedeeld. Er
moest een ander tijdstip worden vast
gesteld. Alsof het ging om een afspraak
met de garage of de kapper! Else was
woedend. De vervangende lijkschou
wer meldde echter 'geen tijd' te heb
ben om de afspraak van 14.00 uur na
te komen. Zelfs nu, op de rand van le
ven en dood, zou de overheid nog be
palen wanneer Hans mocht sterven.
„Toen Hans het hoorde, was hij zeer
geëmotioneerd en in zijn zwakheid
bevangen door een grote hulpeloos
heid. Wat moet je doen? Hebben die
mensen enig idee wat ze op zo'n mo
ment aanrichten?', zegt Else, nu even
met vuur in haar stem.
Maar het werd toch elf uur, op die on
werkelijke zaterdag 22 maart. Hans
rookte eerst nog een sigaret en nam de
middelen in het bijzijn van de huisarts
en zijn echtgenote zelf in. Rechtop in
bed zittend. „Heel moedig, maar voor
al waardig. Ja, waardig", zegt Else.
Hels
Er zijn mensen die bureaucratische
blunders bij een sterven maar laten
voor wat ze zijn. Overmand door ver
driet, het gemis, het opruimen van
persoonlijke spulletjes: er is immers
nog zoveel te verwerken. Maar Else
was een maand na het overlijden van
Hans nog steeds hels op de GGD. In
overleg met haar huisarts schreef ze
daarom onlangs een brief aan de
Haagse gemeenteraad. Niks vertrou
welijke behandeling, het mag best
openbaar worden, zo meende zij. Ze
haalde in de brief flink uit naar de
GGD en vroeg zich af hoe het mogelij
is dat een lijkschouwer in dienst van
de gemeentelijke overheid zijn werk
niet hoeft te doen vanwege zijn chris
telijke principes. En hoe het kwam da
een lijkschouwer kon zeggen 'geen
tijd' te hebben. Huisarts Luiten vond
het ook 'heel bijzonder' te horen dat
een GGD-arts geen tijd had voor een
schouwing. „En dan druk ik me nog
eufemistisch uit. Later zei die man te
gen me dat 'als we er een punt van
hadden gemaakt, hij wel op dat eersti
tijdstip was gekomen'. Ik had de eu
thanasie natuurlijk wel op twee uur
kunnen houden, maar dan had het
veel te lang'geduurd voordat er een
lijkschouwer zou zijn gekomen. Ik hei
dit niet eerder meegemaakt."
Eigenmachtig
Bij de GGD zitten ze er behoorlijk me
in hun maag. Niet in de laatste plaats
omdat de brief op 15 mei in de Haags
gemeenteraad wordt behandeld. En
mqandag moet H. Bovenlander, hooli
van de GGD, bij wethouder J. Luijten
komen vertellen hoe dit allemaal mo
gelijk is geweest. Bovenlander: „Alsh
allemaal waar is wat mevrouw Auer
schrijft en ik heb geen enkele rede
om hieraan te twijfelen dan is het
laatste woord hierover nog niet geval
len. Deze gebeurtenis, ik noem het
een incident, krijgt een flink staartje
voor de betreffende arts die zei geen
tijd te hebben. Dat is namelijk onmo-
gelijk. De GGD zorgt voor een lijk
schouwer voor het moment dat dit
nodig is. Hier is geen enkele discussif
over."
Op de vraag van Else in de brief of ee
arts in overheidsdienst vanuit zijn ge
loofsovertuiging werk mag weigeren
het ging tenslotte niet om de han
deling zelf maar om de schouwing-
is Bovenlander ook heel duidelijk. „1
vinden dat er ruimte moet zijn om di
te respecteren. Maar tegelijkertijd
heeft de overheid ook de plicht ervoo
te zorgen dat er een oplossing wordt
gevonden. En de arts die geen tijd ha
heeft eigenmachtig gehandeld. Hij
had zich er niet mee mogen bemoei
en. Deze zaak wordt helemaal uitge
zocht."
Else hoopt toch iets te hebben bereil
Niet meer voor Hans of haarzelf, ma:
voor anderen. Mensen die de regje
van hun sterven in eigen hand wilier
hebben. Zelfs tot na de laatste zucht
1