'Ja, ik speel vaak kneusjes'
jjchtmachtkapel brengt
.litbundige Sinatra-show
Norèn creëert vreselijke
confrontatie met waanzin
Cultuur&Kunst
tarist Yepes overleden
Onmachtige
mensen die je
doen huiveren
Formidabel inlevingsvermogen Hiranaka in westerse traditie
iNDAG 5 ME11997
941
27
n rijsdam, 071 -5356444
jksmuseum naakt de zomer in
[erdam Het prentenkabinet van het Rijksmuseum heeft het
tselijk naakt als thema gekozen voor de zomerexpositie die
tjrt van 10 mei tot en met 3 augustus. De expositie bestaat uit
aten, tekeningen en foto's. Grote namen uit 500 jaar worden
lond: Rembrandt, Dürer, Goltzius, Matisse Gauguin, Degas,
sso, Toorop en Willink. De tentoonstelling biedt dus een ge-
;erd beeld, waar naast traditionele uitbeeldingen ook uit
erlijke en onverwachte naakten te bewonderen zijn.
and bij Royal Academy of Arts
\?EN» Een brand heeft zaterdag schade aangericht aan de
al Academy of Arts in Londen, een van de belangrijkste
jthistorische instituten van Groot-Brittannië. Er werden
kunstwerken beschadigd. De brand trof twee zalen op de
>,ine grond en de eerste verdieping van Burlington House in
ladilly, het onderkomen van de Academy. Het vuur was snel
/vongen. De 30 tot 40 schilderijen, die in de zalen waar de
"erexpositie van de Academy wordt ingericht lagen, werden
^verwijderd door brandweerlieden en personeel van de
lemy. De Royal Academy of Arts bezit werken van onder an-
i Michelangelo, Constable, Stubbs en Gainsborough.
lim zes miljoen voor fotoverzameling
>enEen collectie van 220 foto's uit de jaren twintig heeft op
veiling bij Sotheby's in Londen 2,06 miljoen pond (ongeveer
,piljoen gulden) opgebracht. Nog nooit is zo veel betaald
een verzameling foto's die door één verzamelaar bijeen wa-
rjebracht. De foto's, die de ontwikkeling in de fotografische
it-garde in de jaren twintig weergeven, waren verzameld
de Duitse fotografe Helene Anderson, die in 1970 is overle-
Haar dochter vond ze kortgeleden terug in kartonnen do-
$n in koffers. Twee foto's van de Amerikaanse fotograaf
ard Weston brachten het meest op: elk bijna 350.000 gul
den foto van een bijzondere kattenkop van Otto Umbehr
t'voor meer dan 200.000 gulden van de hand.
,windslieden vroeg uit de veren
eiornNegen bewindslieden moeten op 14 mei vroeg op
pihun deelname aan de Nationaal Voorleesdag. Ministers en
i jssecretarissisen hebben toezegd peuters en kleuters te ver-
r»n op een voorleesontbijt. Captain is staatssecretaris
ujstra van VWS. Ook commissarissen van de koningin en bur-
iesters lezen hun partijtje mee. Minister Jorritsma van Ver
gen Waterstaat meldt zich om 08.00 uur bij kinderdagverblijf
jfinde in Den Haag. Haar collega Melkert van Sociale Zaken
urn kwart voor negen bij peuterspeelplaats Pippeloentje in
>*im. Dijkstal van Binnenlandse Zaken gaat er om half negen
ai goed voor zitten bij dagverblijf 't Haventje in de residentie.
kdrager (Justitie) doet in Den Haag Het Peuterbos aan. Van
jijen (Landbouw) verkiest in de hofstad kinderdagverblijf Pip-
itaatssecretaris Nuis (Media) doet het in De Kleine Kapitein
Lheveningen. De Grave (Sociale Zaken) komt naar Dol-Fijn
n woonplaats Amsterdam, Schmitz (Justitie) strijkt neer in
jirechtse De Blokkendoos, Terpstra pakt het voorleesboek in
mestein te Den Haag.
Petra Laseur als Bibi in 'Een Sneeuw'
giafp/dpa/anp
'ercia is zaterdag op 69-jari-
nftijd de wereldberoemde
se concertgitarist Narciso
eaan kanker overleden.
tbs gold als één van de
te gitaarvirtuozen ter we-
,lijn naam werd vaak in
'idem genoemd met zijn
2nde landgenoot Andres
ia. De meester van de
ïarige gitaar is te horen
"elbaar veel opnamen. Tot
)opulairste stukken be-
het 'Concierto de Aran-
ekan Joaquin Rodrigo. Ook
Jöhij bekendheid als com-
c van de muziek voor de
tjeux Interdits' van regis-
istené Clement (1951) en
lfe aux yeux d' or'.waarin
res Marie Laforêt de
Volspeelde.
ïs werd als zoon van een
geboren in Lorca in de
buurt van Murcia. Hij kreeg als
vijfjarige van zijn vader zijn eer
ste gitaar. Op een ezel ging hij
elke dag met zijn instrument
naar een muziekschool in Mur
cia. Als twintigjarige gaf hij zijn
eerste concert. In 1950 verhuis
de hij naar Parijs. In 1964 liet hij
speciaal voor zichzelf een tien-
snarige gitaar bouwen, omdat
hij meende dat de klank ervan
beter was dan de normale zes
snaren van de klassieke gitaar.
Bovendien vond hij dat hij klas
sieke stukken die voor de piano
waren gecomponeerd, er beter
op kon uitvoeren.
Ondanks zijn ziekte had Ye
pes dit jaar nog een tournee in
Japan gepland, maar half april
moest hij worden opgenomen
in het ziekenhuis. Zijn laatste
concert was vorig jaar maart in
de Noord-Spaanse stad Santan
der.
„Toen ik gevraagd werd om de rol van Bibi te spelen, heb
ik zonder ook maar even adem te halen ja gezegd. Ik
voelde meteen dat het goed zat. En zo is het ook al die
tijd gebleven." Petra Laseur schittert in 'Een sneeuw' van
de Nederlandse toneelschrijver Willem Jan Otten. Onder
regie van Albert Lubbers sleepte Het Toneel Speelt hier
mee lovende recensies in de wacht. Aanstaande woens
dag speelt het gezelschap 'Een Sneeuw' voor de aller
laatste keer in de overigens reeds uitverkochte Leidse
Schouwburg.
amsterdam/leiden
annemiek ruyrok
Eigenlijk is het niks voor Petra
Laseur om snel toe te happen
wanneer ze een rol aangeboden
krijgt. „Sinds ik freelance werk,
ben ik veel kieskeuriger gewor
den. Vraag ik me vaker af of ik
het wel moet doen. Ik tob meer.
Ook al omdat er zo veel op het
spel staat, er zo veel belangen
mee gemoeid zijn."
Die tvfijfel kwam bij 'Een
sneeuw' dus helemaal niet kna
gen. Het was meteen raak. „Een
heerlijk stuk traditioneel toneel.
Geen wanklanken tijdens de re
petities, we zijn een hechte club
geworden. Het is allemaal even
fijn en heerlijk geweest. Zoiets
maak je maar eens in de zo veel
jaar mee."
'Een Sneeuw' werd 13 jaar ge
leden onder regie van Ton Lutz,
eveneens met groot succes, op
gevoerd. Het gaat over een fa
milie vol oorlogstrauam's, die
doorspelen tot in de tweede en
derde generatie. De vriend van
de moeder (Annet Nieuwen-
huijzen) - een bijzonder knappe
rol van Lou Landré - viert zijn
verjaardag. De man, die Panda
wordt genoemd, heeft tijdens
de Tweede Wereldoorlog in een
concentratiekamp gezeten. Nu
is hij ten dode opgeschreven.
Zijn strottenhoofd is verwijderd,
dus praten kan hij niet. Via
briefjes laat hij weten niemand
tot last te willen zijn. Maar hij is
wél een last voor iedereen, om
dat zij met zijn ellende niet we
ten om te gaan. En bovendien
heeft iedereen zo zijn eigen na
righeid, want de moeder heeft
in een Jappenkamp gezeten.
Ook haar zoon, die met Bibi
trouwde, nadat hij haar in het
interneringskamp had ontmoet.
De twee liggen in scheiding,
want met de psychotische Bibi
valt eigenlijk niet te leven. Ze is
dan ook niet uitgenodigd op de
verjaardag van Panda, maar
weet op een gegeven moment
toch binnen te komen. Een 'ge
sprek' met Panda leidt tot een
zeer dramatische ontknoping.
En toch is het een komedie.
Laseur: „In de voorstelling van
13 jaar geleden werd veel min
der gelachen. Omdat de afstand
tussen het heden en die oorlog
servaringen veel kleiner was.
Dat is het voordeel van nu: je
kunt meer afstand nemen. De
structuur is weliswaar hetzelfde
gebleven - er is slechts margi
naal in veranderd - maar er
wordt toch meer in gelachen.
Het is natuurlijk vreselijk wat
die mensen hebben meege
maakt en wat zij nog beleven,
maar ze kunnen er niet mee
omgaan. Stoppen het weg. Dat
maakt het toch wel erg ko
misch. Dat gemier van die moe
der aan het ontbijt met die ei
tjes, terwijl ze verdorie wel wat
anders aan haar hoofd heeft."
'Een Sneeuw' gaat vooral ook
over verdriet. Onverwerkt ver
driet. „Ik vraag me steeds af:
wanneer heb je verdriet ver
werkt? Kun je het wel verwer
ken? Hoe kunnen die mensen
van wie in de oorlog hun hele
familie is uitgemoord, ooit hun
verdriet verwerken? Zoiets, daar
gaan generaties overheen."
Bibi is al een hele tijd lijfelijk
op het podium aanwezig, maar
heeft nog geen woord gezegd
als vlak voor de pauze haar 'ge
sprek' met Panda begint. Een
gruwelijk lange monoloog: „Het
is een rol die je niet op de auto
matische piloot kunt spelen en
die veel van je vergt. Maar ik
heb ontzettend veel aan Lou.
Door zijn heel summiere mi
miek, het optrekken van een
wenkbrauw, hebben we toch
samen een scène. Het is een
van de moeilijkste rollen die ik
ooit heb gespeeld, maar het is
heerlijk om te doen."
Bibi heeft, zoals gezegd, last
van gekte en klampt zich vast
aan haar mislukte huwelijk met
Frederik. „Die twee zijn voor
eeuwig op elkaar aangewezen.
Hij probeert eruit te breken,
maar zij klampt zich met alle
middelen die God verboden
heeft aan hem vast. Als een hor
zel die je niet van je afkrijgt. Zij
is een gewoon mens, maar -
door haar oorlogservaringen -
een kneusje. Ik heb iets met
kneusjes. Die rollen van Lotte
'In Groot en klein' (waarvoor zij
de Theo d'Or kreeg -red.) en
van Sonja in 'Oom Wanja'. Ja, ik
speel vaak kneusjes."
recensie susanne lammers
Voorstelling: Noordeloos door De Federa
tie Tekst. Peer Wïttenbols Regie: Rob
Ligthert. Spel: Juul Vrijdag, Han Römer,
Joke Tjalsma. Gezien: 3/5, LAK-theater,
Leiden.
De mooiste scène is die van
Mon en Ama, samen spelend.
Op een lege tafel spelen ze een
soort ganzenbord, de pionne
tjes verzetten ze op een denk
beeldig bord: het ultieme doen
alsof.
In Noordeloos, een nieuw Ne
derlands drama, gaat het om
krampachtig doen alsof. Wat de
personages overkomt is zo ver
schrikkelijk ingewikkeld, dat de
enige manier om ermee te leven
is te doen alsof er eigenlijk niets
gebeurt.
Mon (Han Römer) en Lux
Quul Vrijdag) leiden een in ve
lerlei opzicht armoedig leven.
Liefde uitgeblust, illusies opge
geven, de enige kans op vakan
tie is een winnende slagzin ver
zinnen voor een kofhemerk.
Dan blijkt Lux ziek, kanker, en
komt haar ongetrouwde zus
Ama (Joke Tjalsma) de huishou
ding bestieren. Tussen Mon en
Ama ontstaat iets, maar ook dat
mag geen liefde heten.
Het stuk gaat over eenzaam
heid, maar naar mate het vor
dert, wordt het motief 'relaties',
verdrongen door 'omgaan met
ziekte'. Lux is een perfecte pa
tiënte. Nuchter, realistisch,
maar toch hoopvol. Haar man is
een hork. Hij vlucht. Naar de
particuliere, want vrijgezelle
Ama, die gevangen zit in haar
oudevrijsterdom. Kaal en een
voudig en in super-korte flitsen
suggereren de drie het huiska
merdrama. Als het larmoyant
dreigt te worden, als er gezegd
moet worden, in plaats van
aangeduid, springen ze in de
volgende scène. Het voordeel
van deze aanpak is dat je het
droog houdt. Het nadeel dat de
kaarten al vrij snel geschud zijn.
De afloop van het drama is vrij
wel meteen bekend, de perso
nages zijn af, het is wachten op
het einde.
Dat wachten wordt bekort
door de eigenaardige en vaak
hilarische gesprekken en door
de vreugdeloze huiselijke bes
ognes. Noordeloos zit bomvol
prachtige, kille taferelen. De on
bereikbaarheid van de ander
wordt op alle denkbare manie
ren aangetoond. De manier
waarop Mon wegglipt uit het le
ven van Lux - het begint ermee
dat hij hun huiskamer veran
dert terwijl zij in het ziekenhuis
ligt, het eindigt met haar smee
kbede: „Kus me" en zijn ripos
te: „Kus jezelf' - is onvoorstel
baar wreed.
Noordeloos toont wezens met
weggezwegen emoties, on
machtige mensen, die je doen
huiveren.
Jeugdsentiment in de Stadsgehoorzaal
muziek
|tecensie arjan van dijk
'Sinatra, the Bands, the Music'
orkest van de Koninklijke Lucht-
company o.l.v. Jos Pommer. Re-
nid Eavis. Choreografie: Adam Ri-
1 «zien: 3/5, Stadsgehoorzaal, Lei
en midden van het podium
sfn grijze man op een
'J|k. Zijn blauwe ogen sta-
jiemoedig in de verte. Met
iepe stem zingt hij een
lg lied over zijn geliefde,
aï hij met hangend hoofd
dium verlaat. 'One for my
gezongen door de beken-
siton Dick Rienstra, vormt
atoment van bezinning tij-
een uitbundige Sinatra-
7afgelopen zaterdagavond
stadsgehoorzaal. Toch be-
juist dit sobere arrange-
de stijl van de 81-jarige
gende het dichtst,
f edoeling van de Konink-
Jchtmachtkapel was dui-
liet om een perfecte imi-
an 'The Voice' te geven.
i dan in de Soundmix-
gaat het in 'Sinatra, the
Bands, The Music' vooral om
het sfeerbeeld. Daarom heeft
het Luchtmachtorkest de ver
sterking van een zevental dan
sende zangers en zangeressen
ingeroepen, die de show tot een
sprankelende revue maken.
Wie een aaneenschakeling
van Sinatra's grootste hits had
verwacht, komt ook bedrogen
uit. Vooral in het gedeelte van
voor de pauze, waarin het re
pertoire van de jaren veertig en
vijftig aan bod komt, worden
weinig bekende nummers ten
gehore gebracht. Uitzonderin
gen vormen Sinatra's eerste hit
'I'll never smile again', 'Bad,
bad, Leroy Brown' en 'Love and
Marriage', dat bij de jonge ge
neratie bekendheid geniet als
herkenningsmelodie van de te
levisieserie 'Married with
Children'.
In de Stadsgehoorzaal waren
zaterdagavond echter weinig
jongeren van de partij. Een Si
natra-show is in de eerste plaats
toch een avond vol nostalgie en
jeugdsentiment voor ouderen.
En dergelijke gevoelens werden
door de zangers en zangeressen
in ruime mate gevoed. Talloze
malen doken ze in de verkleed
kist, zodat ze nu eens in matro
zenpakjes op de bühne stonden
en dan weer als nachtclubdan-
A1 die haastige verkleedpartij
en deden gelukkig niets af van
de zangtalenten van de drie da
mes en vier heren. Stuk voor
stuk toonden ze aan over een
prachtige stem te beschikken,
die nergens onderging in het
geweld van het orkest. Als een
reusachtige Big Band zorgde dat
voor de muzikale begeleiding,
zonder daarbij de zang te over
stemmen. Voor een 52-koppig
orkest mag dat best uitzonder
lijk genoemd worden.
De combinatie van muziek,
zang en sketch maakte van 'Si
natra, the Bands, the Music' een
vlotte show in een feilloze uit
voering. Bovendien bood het
een unieke gelegenheid om
weer eens een Big Band aan het
werk te zien, wat sinds de dagen
van Tommy Dorsey, Nelson
Riddle en Count Basie een zeld
zaam verschijnsel is geworden.
'Sinatra, the Bands, The Music', vooral een sprankelende revue.
-ensie li dy van der spek
Yuzuru Hiranaka in de serie Za-
ddag Orgelconcerten Gehoord:
Hooglandse Kerk, Leiden.
Hiranaka, wiens wortels
niet in de westerse cul-
iggen, speelt Bach en
ie' uit het Nederlandse
huysen Manuscript'. Zijn
gsvïrmogen in die" wes
terse traditie is formidabel. Als
geen ander laat Hiranaka de
liedvariaties in 'Daphne' canta
bile, zingend aan je voorbij
gaan. Zijn toucher is heel licht
zonder kracht te verliezen. Z'n
interpretatie is niet pompeus of
belust op effecten. Je proeft hier
de integere smaak van Joop
Brons, de initiatiefnemer van
deze internationale zomerorgel-
serie in de Hooglandse Kerk.
Ook in Bachs Triosonate in G,
berucht om z'n moeilijkheids
graad, blijft Hiranaki's stijl le
vendig en verre van zwaarlijvig.
Ook al hoor je een enkele keer
een kleine slipper, het Vivace is
van een zeer dragelijke licht
heid. Het Lento had iets langza
mer, iets gedragener mogen
klinken; de combinatie
Praestant en Vox Humana men
gen kleurrijk en harmonisch.
Het Allegro danst over de toet
sen (en pedalen) en laat elke
moeite en gezwoeg achter zich.
Uit de tijd van Weimar da
teert de grote Passacaglia in c.
In tegenstelling tot de Passacag
lia van Buxtehude komt het the
ma bij Bach niet alleen in de
bas voor, maar ook in de andere
stemmen (als een chaconne),
eerst mineur, later majeur. Hi
ranaka speelt vol spirit en po
wer in prachtig breed uitgezon
gen passages en terugkerende
thema's. Zo tussen de spijlen
door zie je hem werken, een en
al 'schwung'. Vlak voor het slot
wordt de melodie afgesloten
met een monumentaal open
majeur akkoord, dat Hiranaka
alle tijd gunt om te staan in de
ruimte. Waarop een vlinderlich
te 'amen'-achtige melodie naar
de einder zweeft.
'Een soort Hadesdoor Toneelgroep Amsterdam
theater
recensie max smith
Voorstelling: 'Een soort Hades' van Lars
Norèn door Toneelgroep Amsterdam.
Regie: Gerardjan Rijnders. Vertolkers o.a.
Joop Admiraal, Marjon Brandsma, Titus
Muizelaar, Pierre Bokma en Kitty Cour-
bois. Gezien: 2/5 (première), Transfor
matorhuis, Amsterdam. Uitsluitend daar
te zien t/m 31 mei (aanvang- 19.00 uur;
duur: vier uur).
Is het leven doorgaans al moei
lijk genoeg, bij het zien van de
voorstelling 'Een soort Hades'
raak je geheid (alweer) een
stukje zorgeloosheid kwijt.
Oorspronkelijk duurt dit in
1995 geschreven tv-stuk van
Lars Norén ruim zes uur. In de
theateropvoering door Toneel
groep Amsterdam is het terug
gebracht tot zo'n vier uur, in
clusief een pauze.
Geestelijk murw geslagen
raak je na deze lange confron
tatie met de kwellingen, ang
sten en mensonterende ont
reddering van patiënten in een
psychiatrische inrichting. De
langgerekte speelruimte van
het Transformatorhuis is inge
richt als ziekenzaal annex re
creatieverblijf en praktijkkamer
van de psychiater. Patiënten
liggen apathisch in bed, doen
dwangmatige handelingen of
ze praten met elkaar op mo
menten dat ze helder van geest
zijn.
Om uiteenlopende redenen
zijn ze opgenomen. Joop Ad
miraal bijvoorbeeld is een ge
wezen leraar Grieks en Latijn,
die op zijn oude dag volstrekt
in de war is geraakt. Hij is een
waardige, beschaafde en eru
diete man. Jacques Comman
deur speelt een rustige, ver
eenzaamde figuur die aan
waandenkbeelden lijdt. Marie
ke Heebink verbergt haar psy
chosen door net te doen alsof
ze een ontwikkelde en gesoig
neerde vrouw van de wereld is.
Nagenoeg alle acteurs van
Toneelgroep Amsterdam, aan
gevuld met enkele gastspelers,
zijn aanwezig in deze uitge
breide rolbezetting. Ze ver
plaatsen zich zo goed in hun
personages, dat ze de indruk
wekken niet langer te spelen,
maar ze daadwerkelijk te zijn.
De machteloosheid, het leu
genachtige waarmee ze para
doxaal hun eigenwaarde pro
beren te behouden, hun af
schuwelijke angstaanvallen, de
futloosmakende verveling, de
onberekenbare gedragingen en
het veelal uitzichtloze van hun
toestand grijpen je aan en ver
oorzaken dat gevoel van bang
onbehagen. Immers er is niet
veel nodig of je bent zelf een
van hen; verword je figuurlijk
gesproken eveneens tot een
identiteitloze schim in de Ha-
des, het mythologische doden
rijk.
In het begin kan er ondanks
alle tragiek nog even opgelucht
gelachen worden om de ma
nier waarop Joop Admiraal en
Jacques Commandeur met el
kaar converseren/redetwisten.
Maar de voortdurend zwijgend
voor zich uit starende Gijs de
Lange bij hen aan tafel zegt al
genoeg: er is weinig reden tot
vrolijkheid.
Als dramatische leidraad van
de voorstelling dient het ziek
teverloop van een jong meisje
en het regelmatige bezoek van
haar vader. Roos Ouwehand
beeldt haar lijden dusdanig
doorvoeld uit, dat het haast
ondragelijk wordt om er zo
lang getuige van te moeten
zijn. Ze beschuldigt haar vader
van incest toen ze nog een
kleuter was. Tot aan het eind
toe blijft hij dat ontdaan ont
kennen.
Lars Norén weet waar hij het
over heeft bij het schrijven van
'Een soort Hades'. Hij zelf is in
therapie gegaan, zijn vrouw en
dochter zijn opgenomen ge
weest. Ter voorbereiding van
zijn regie heeft Gerardjan Rijn
ders zich enige tijd in een psy
chiatrische inrichting georiën
teerd. Ondanks de realistische
nabootsing, reikt het stuk ver
der dan een kijkje in een in
richting voor geesteszieken. De
voorstelling verwijst naar we
zenlijke eenzaamheid die aan
het bestaan is vastgeklonken;
aan de betrekkelijkheid van ze
kerheden en van wat materieel
als waardevol wordt bevochten
en aan een tevergeefs hunke
ren naar liefde als een al het
kwaad afschermende gebor
genheid. Het stuk eindigt niet
voor niets met de drievoudige
hartekreet: Ik verlang naar je...
Toch schuilt er ook iets posi
tiefs in 'Een soort Hades': het
spoort je als in een soort van
reactie aan om vooral niet te
zeuren over betrekkelijk kleine
tegenslagen en om intenser te
genieten van de dingen die het
leven veraangenamen.
