Dusko Tadic:
verkeersagent of oorlogsbeul
r
j; aanklacht
I door MA,RJOLIJN.de COCQ EN SIMONE VAN DRIEL
Ruim vijf maanden na het ho
ren van de laatste getuige
doen de rechters van het Oor
logstribunaal voor ex-Joegosla-
vië in Den Haag woensdag 7
mei uitspraak in het eerste pro
ces. Dat betreft de zaak tegen
de Bosnische Serviër Dusko
'Dule' Tadic (41), verdacht van
het plegen van oorlogsmisda
den in de regio Prijedor in het
noordwesten van Bosnië. Het
wordt een historische uit
spraak: na de processen van
Neurenberg en Tokyo is Tadic
de eerste verdachte van oor
logsmisdaden die door een in
ternationaal tribunaal wordt
berecht.
Verwonderlijk is het niet dat
de rechters zo veel tijd nodig
hadden om tot een oordeel te
komen. Zij hebben niet minder
dan 115 getuigen gehoord, die
verklaringen aflegden die soms
lijnrecht tegenover elkaar ston
den. De getuigen die de aankla
gers hadden opgeroepen, ver
haalden over martelingen en
,ji mei 1992 dwongen (Bosnisch-)Ser-
iche troepen de moslimbevolking
e streek rond het stadje Kozarac in
dwest-Bosnië zich over te geven,
bige inwoners werden onmiddellijk
?d, anderen moesten naar Kozarac
vanwaar ze naar verschillende kam-
jerden afgevoerd.
jgens de aanklacht van het Joegosla-
ibunaal heeft Dusko Tadic de Ser-
bij het innemen van zijn woonplaats
|ac met lichtkogels naar doelen ge
ilet een groepje Serviërs haalde hij
Ipngens uit de colonnes moslims, die
|n doodgeschoten. Tijdens de 'etni-
^jzuiveringen' in Prijedor zou Tadic
letrokken zijn geweest bij vijf moor-
In mishandelingen in de dorpen Jas-
ti Sivci.
|sen 23 mei en 31 december 1992
jadic volgens de aanklacht betrokken
h minste dertien moorden en ernsti-
ishandelingen en martelingen in de
jen Omarska, Trnopolje en Keraterm,
jj 'frequentbezocht',
jadic nam met een groepje Serviërs
aan het slaan en schoppen van een
j gevangenen in het 'dodenkamp'
(ska. Twee gevangenen moesten een
i-gevangene, Fikret Harambasic,
ieel verminken. Een van hen beet Ha-
jasic een testikel af. Het slachtoffer en
(andere gevangenen overleefden de
ilingen niet.
jien groep gevangenen in Omarska
I op één na, dood aangetroffen, daags
i zij door Tadic en andere Serviërs
'ji mishandeld.
jen groep Serviërs, onder wie Tadic,
leen aantal gevangenen om 'als bees-
lit plassen op de grond te drinken. De
prs sprongen op hun rug en sloegen
jbt ze niet meer konden bewegen: Ta-
pegde een brandhlusapparaat in de
rjl van een van de slachtoffers,
ten groep Serviërs, onder wie Tadic,
I gevangenen in het 'Witte Huis' in
ïska, de plaats waar de meeste marte-
ii plaatsvonden. Een van de gevange-
ffeeg een touw om zijn nek, De Ser-
ploegen hem met stokken en staven
hopten hem tot hij bewusteloos raak
te heeft zich volgens de aanklagers
dig gemaakt aan misdaden tegen de
jheid, ernstige schendingen van het
Nationale humanitaire recht, ernstige
Idingen van de Geneefse Conventies
pendingen van het oorlogsrecht.
j Tadic te kunnen veroordelen voor
idingen van de Geneefse Conventies,
je bescherming van de burgerbevol-
regelen, moet sprake zijn van een in-
.tionaal conflict. De rechters van het
haal zullen in het geval van Tadic dus
jen uitspraak moeten doen of Servië
et ex-Joegoslavische Volksleger JNA
p oorlog in Bosnië betrokken waren,
andere woorden: dat er in Bosnië'
[burgeroorlog woedde maar er een
jet tussen zelfstandige staten gaande
ZATERDAG 3 MEI 1997
Dusko Tadic: „Zo netjes hebben
wij hem nooit gezien."
FOTO CPD
moorden waaraan Tadic zich te
buiten zou zijn gegaan. Ze
schilderden hem af als rigide
nationalist, die vol overgewe
meedeed aan de 'etnische zui
veringen' tegen de moslims.
De getuigen van de verdedi
ging presenteerden een bijna
sullige 'Dule', die voor de oor
log veel moslimvrienden had,
verkeersagent was en zich voor
al bekommerde om de leef
baarheid van zijn woonplaats
Kozarac.
Was Tadic een oorlogsbeul of
een verkeersagent? Twee weken
voor de uitspraak zette hij om
mysterieuze redenen zijn advo
caat Michail Wladimiroff aan
de dijk. Het ontlokte de raads
man het commentaar dat Tadic
handelde als 'een kat in het
nauw'. Op deze pagina een
overzicht van heikele punten
en tegenstrijdigheden die tij
dens het proces naar voren
kwamen. Over baarden en
bloembakken, uniformen en
avondklok.
|sa ""•MST" etuige Senad Muslimovic: „Tadic
H wilde me doden. Iemand hield
hem tegen. Toen zei Tadic: Maar
ik moet hem op zijn minst een oor afsnij
den." Getuige Edin Mkalj: „Tadic stak de
loop van een pistool in mijn mond. Hij sloeg
me met een ijzeren staaf op mijn hoofd. Mijn
hoofd barstte, mijn tanden braken."
Dusko Tadic is aangeklaagd wegens moord
op en marteling van moslimburgers in het
'dodenkamp' Omarska en de kampen Kera-
term en Trnopolje. Tadic houdt vol dat hij
Na zijn demasqué verklaarde Opacic dat
hij door het Bosnisch leger was gearresteerd
wegens oorlogsmisdaden en door dat leger
was getraind om de rol van 'L' te spelen. Bos
nië heeft dit na onderzoek ontkend. Mogelijk
wordt Opacic aangeklaagd wegens meineed.
Voor de verdediging, die de meeste getui
gen tegen Tadic al dan niet verkapt van
meineed beschuldigde, was de affaire-L het
grootste succes. De Britse kruisverhoor-spe
cialist Steven Kay hield getuigen aan een stuk
door voor dat het niet Tadic was die zij in
Omarska of elders zagen. Dat het niet Tadic
was die zij namen van gevangenen hoorden
afroepen. Dat het niet Tadic was die bij de
Servische inname van Kozarac deelnam aan
het gevangennemen en afvoeren van mos
limmannen naar kampen. Dat het niet Tadic
was die jonge mannen uit het dorp uit de
eindeloze rij vluchtelingen selecteerde, die
nooit meer werden teruggezien. Omdat Tadic
nu eenmaal was gearresteerd en naar Den
Haag was afgevoerd, werden zij hun wraak
gevoelens op hem bot, aldus Kay: „Ik sugge
reer dat u liegt."
Bloembakken
Om de geloofwaardigheid van getuigen te
ondermijnen, gingen de advocaten ook over
tot, te midden van alle tragedie, bijna absur
distisch onderzoek. Zo werd veel energie ge
stoken in het onderzoeken van de bloembak
ken die in het kamp Omarska de 'pista' mar
keerden, de binnenplaats waar de gevange
nen in de moordende hitte van de zomer van
1992 op elkaar gepakt moesten zitten of lig
gen. Met foto's wilden de advocaten aanto
nen dat de bloembakken dusdanig geplaatst
waren dat bepaalde getuigen vanuit hun po
sitie Tadic onmogelijk hadden kunnen zien.
Als tegenzet zette de aanklager 'bloembakge-
tuige' Said Grozdanic in. Hij behoorde eind
augustus 1992 tot de laatste groep Omarska-
gevangenen, die in het goeddeels opgedoekte
kamp alle bloedsporen moesten uitwissen.
Tijdens deze grote schoonmaak, zo getuigde
Grozdanic, werden de bloembakken verscho
ven en de recente foto's van Tadic' advocaten
gaven dus niet de situatie in '92 weer.
De getuigen bleven veelal kalm onder de
beschuldigingen van wraakzucht en leu
genachtigheid door Kay en de andere advo
caten. „Ik weet wat ik heb gezien", of: „Ik was
daar, niet u", luidde hun verweer. Aanklager
Hollis benadrukte in het slotpleidooi dat de
zogenaamde 'zwakte' van getuigenverklarin
gen juist hun kiacht is. Als je iemand erin wilt
luizen, waarom dan vertellen dat je iemand
op de rug, in het donker, of op honderd me
ter afstand hebt gezien, en dat hij alleen
maar langs liep? Waarom niet zeggen dat je
Tadic elke dag zag, in het volle zonlicht,
frontaal, en dat hij jou en anderen vaak
sloeg?
Tadic' advocaten verklaarden aan het be
gin van het proces op 'persoonsverwisseling'
te zullen aansturen. Want, zo hielden zij de
getuigen voor, was er in de kampen niet een
Bosnische Serviër die, met volle zwarte
baard, veel van Tadic weghad? En was er niet
een man die net als Tadic 'Dule' werd ge
noemd, of soms ook 'Duca', beide afkortin
gen van Dusko? Dat was immers de naam die
rondzong in het kamp als er misdaden waren
gepleegd. „Duca, Dule of Dusko, het is in
mijn hoofd allemaal hetzelfde", zei een getui
ge confuus.
Hoewel de verdediging de strategie van
persoonsverwisseling uiteindelijk niet door
zette, werden de rechters geconfronteerd met
een Tadic in vele gedaanten: glad geschoren,
ongeschoren of ongekamd, met een 'kleine'
of 'korte' baard of een volle zwarte. In een
politie-uniform (vaak), in camouflagepak
(vaak), in burger, in een grijs politie-uniform,
in een pilotenjack, in een blauw politiejack,
in een wit T-shirt. Hij droeg een band om zijn
hoofd, een witte politieriem, een camouflage-
hoed, een baret, een zonnebril. Hij zat op een
motor, in een tank, in een auto, was gewa
pend met een pistool, een automatisch ge
weer, een mes. Over twee dingen waren ge
tuigen het eens: Tadic liep 'als een beer'. En
zo netjes als in de rechtzaal hadden zij hem
nooit gezien.
Genocide
Hebben de aanklagers Tadic' schuld 'boven
redelijke twijfel verheven' bewezen? Voor
spellingen over de uitspraak zijn zinloos. Een
aantal getuigen is achter gesloten deuren ge
hoord en het is niet duidelijk wat die aan be-
of ontlastend materiaal hebben ingebracht.
Levenslang of vrijspraak zijn de uitersten
waartussen het vonnis zich kan bewegen.
Mochten de rechters Tadic schuldig bevin
den, dan hebben zij ook nog de moeilijke
taak een strafmaat voor volgende processen
te bepalen. Tópfiguren als Ratko Mladic en
Radovan Karadzic zijn aangeklaagd voor ge
nocide op de moslimbevolking van Bosnië,
een misdaad die levenslange opsluiting, de
hoogste straf die de rechters kunnen opleg
gen, lijkt te rechtvaardigen. De moorden en
martelingen die Tadic zou hebben begaan,
zullen daartegen ongetwijfeld worden afge
zet.
nooit een voet in Omarska heeft gezet, zoals
hij alle punten uit de aanklacht van A tot Z
ontkent. Toch hebben alleen al 26 ex-gevan-
genen voor het tribunaal verklaard dat zij de
oud-karate-expert en ex-café-eigenaar uit
Kozarac een of meer keren in het kamp heb
ben gezien. Van die 26 kenden 22 Tadic al
voor de oorlog uitbrak. De gevangenen zagen
hem in Omarska praten met bewakers, ze za
gen hem voor en in de buurt van het beruch
te 'Witte Huis', het marteloord waar bijna
niemand levend uitkwam.
Advocaat Wladimiroff stelde dat zelfs als
Tadic in de kampen zou zijn geweest, dat nog
niets bewijst. Maar aanklager Brenda Hollis
noemde het regelmatig bezoeken van kam
pen waar mensen aan een stuk door werden
gemarteld en vermoord 'een aanwezigheid
die zwanger is van betekenis'.
Tadic ontkent ook in Keraterm te zijn ge
weest. Hij geeft wel toe dat hij Trnopolje vijf
keer heeft bezocht. Het ging volgens hem om
'humanitaire missies', zoals het opsporen
van de zus van Jovo Samardzija, een oude fa
milievriend. Samardzija bevestigde in zijn ge
tuigenis het verhaal van Tadic. Maar terwijl
Tadic zei dat hij in Trnopolje met gevangen
'moslimvrienden' had gepraat, vertelde Sa
mardzija dat Tadic met kampbewakers sprak
en dat die hen ook voor de lunch uitnodig
den. Op de vraag of Tadic zich misdroeg te
genover de gevangenen, was het prompte
antwoord van Samardzija: „Nee, in mijn aan
wezigheid zou hij dat niet durven."
Verkeer
Waar was Tadic dan wel, als hij niet als 'sla
ger van Prijedor' de kampen bezocht? Hij
stond naar eigen zeggen burgerverkeer te
controleren, als reserveagent van de ver
keerspolitie, op een checkpoint bij Orlovci
tussen Kozarac en Prijedor-stad. Met veel
moeite bevochten Tadic' advocaten op de
Bosnisch-Servische autoriteiten kopieën van
dienstroosters en logboeken van de politie,
die Tadic een alibi moesten verschaffen voor
dagen waarop hij volgens de aanklagers
oorlogsmisdaden heeft gepleegd.
Maar uit de roosters bleek ook
dat Tadic op twee cruciale
data niet op het check
point was. Diensten op
andere dagen, of 's
nachts, sluiten boven
dien niet uit dat hij ook
elders kon zijn ge
weest - Omarska bij
voorbeeld lag slechts
luttele kilometers
verderop. Bekend is
dat de Bosnisch-
Servische politie
zwaar betrokken
was bij de etni-
gen. Volgens
een oud-colle
ga van Tadic gingen de agenten soms na hun
werk naar het politiebureau om te zien of er
'andere taken of plichten' waren. Hij wilde
niet zeggen wat die waren.
Aanklager Hollis in haar slotpleidooi: „Is
het niet verdacht dat (in oorlogstijd, red.) het
aantal verkeersagenten het aantal agenten in
vredestijd overstijgt? In een tijd dat benzine
op rantsoen is en veel burgers die een auto
hadden dood zijn, in kampen zitten of ver
jaagd zijn? Is dat niet nog verdachter als je in
ogenschouw neemt dat de verkeerspolitie al
leen met burgerverkeer te maken had en
geen autoriteit had over militaire voertuigen
of militairen? En dat van negen uur 's avonds
tot zes uur 's ochtends een avondklok gold?"
Brief
Veel tegenstrijdigheden constateerden de
aanklagers tussen de verklaringen die Tadic
tijdens zijn verhoor voor de rechters aflegde
en zijn verklaringen tegenover de Duitse poli
tie na zijn arrestatie in München in februari
1994. Volgens hen heeft Tadic zijn verhaal
voor het tribunaal aangepast na de getuige
nissen van zijn broer Ljubomir en zijn vrouw
Mira. Het blijft onduidelijk wanneer Tadic
door het Bosnisch-Servisch leger werd gemo
biliseerd, er zijn drie verhalen hoe Tadic aan
zijn automatisch geweer kwam en evenzo
veel versies over Tadic' functie in de lokale
nationalistische SDS-partij van Radovan Ka
radzic. Ook de verhalen over het vertrek van
de familie Tadic uit Kozarac naar Banja Luka
en later naar de stad Prijedor wijken op cru
ciale punten af.
De advocaten sloegen groen en geel uit
toen de aanklagers citeerden uit een brief die
Tadic na zijn arrestatie aan zijn vrouw Mira
had geschreven: „Onthoud dat we van 15 ju
ni tot 29 juni 1992 elke nacht samen hebben
doorgebracht. Ik werkte voor de verkeerspoli
tie in Prijedor. Ik hoop dat je in staat zult zijn
te getuigen." Advocaat Wladimiroff probeer
de het schrijfsel nog af te doen als 'bespiege
lingen van een man die van zijn gezin ge
scheiden was'. Tadic was volgens de aan
klacht in de periode van 15 tot 29 juni betrok
ken bij etnische zuiveringen en bij misdaden
in Omarska.
Testikel
Als Tadic zoveel misdaden op zijn geweten
heeft, waarom hebben dan niet tientallen
ooggetuigen zich gemeld om verklaringen af
te leggen? Het antwoord is dat die er niet zijn.
Veel gevangenen lieten het leven in de kam
pen. Gevangenen werden in speciale ruimtes
gemarteld. En zij moesten met bewakers of
andere autoriteiten in de buurt steeds met
gebogen hoofd zitten of plat op de grond lig
gen. Opkijken of rondkijken, verklaarden zij,
moesten ze met klappen of erger bekopen.
Daarom hebben meer gevangenen het ge
kerm en gekreun gehoord dan dat ze marte
lingen of moorden hebben gezien. Ze zagen
dat gevangenen werden weggehaald, die
nooit meer terugkwamen. Ze vonden op we's
en in andere ruimtes tanden, stukjes huid en
tegen de wanden gespat bloed. Slachtoffers
kwamen zwaar mishandeld terug en vertel
den mede-gevangenen wat er gebeurd was.
Toch hebben ex-gevangenen in het proces
zeer belastende verklaringen afgelegd. Zoals
Senad Muslimovic, die in Omarska door Ta
dic en andere Serviërs aan een grote auto
band zou zijn vastgebonden en geslagen en
geschopt. Tadic, zo verklaarde Muslimovic,
sloeg hem het ergst en stak hem met een mes
twee keer in zijn schouder. Muslimovic ver
loor een aantal malen het bewustzijn, maar
maakte in zijn heldere momenten delen mee
van de ijzingwekkende martelingen waarbij
uiteindelijk een gevangene een testikel werd
afgebeten. Tadic was daarbij volgens Musli
movic en andere getuigen aanwezig.
Een grote domper voor de aanklagers was
dat uitgerekend de beschermde getuige 'H',
die er zeker bij was omdat hij werd ge
dwongen het slachtoffer vast te houden,
heeft verklaard dat hij Tadic niet heeft ge
zien. „Ik durfde niet op te kijken." Hij ver
klaarde dat een man met donker haar en
een baard de opdrachten gaf. „Ik geloof
van niet", was zijn antwoord op de vraag
of die man Tadic was. Om nog steeds
onbekende redenen is de opgeroepen
getuige 'G', die de testikel moest afbij
ten, niet voor het tribunaal versche-
Miskleun
De grootste miskleun van de aan
klagers was de 'affaire-L', die mo
gelijk ook de geloofwaardigheid
van andere getuigen heeft aange
tast. De Bosnische Serviër Dragan
Opacic, oftewel getuige 'L', be
weerde kampbewaker in Keraterm
te zijn geweest. Hij verklaarde dat
Tadic zich in dat kamp aan ver
krachtingen had schuldig ge
maakt. Maar Opacic werd door
Tadic' advocaten Ontmaskerd als
leugenaar, nadat zij zijn broer en
vader, die volgens Opacic dood
waren, hadden opgespoord.
