Geen massagraf onder reuzenstenen
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 1 MEI 1997
160
REDACTIE SASKIA STOELINGA 023-5150;
Japan heeft
weersimulator
Het kan er regenen, flink rege
nen, maar men wil het er vooral
laten sneeuwen, hagelen en
vriezen. Bij speciale temperatu
ren, bij windstil weer en in vlie
gende storm. Voor onderzoe
kers van het weer. vooral van
koude weersomstandigheden, is
het nieuwe, drie verdiepingen
tellende laboratorium een waar
dorado. Het laboratorium, vori
ge maand gereed gekomen,
vormt een onderdeel van het Ja
panse Nationale Onderzoeksin
stituut voor Aardwetenschap
pen en Rampenpreventie. Kos
ten: ruim 20 miljoen gulden.
Volgens een van de in het nieu
we laboratorium werkende on
derzoekers, Atsushi Sato, gespe
cialiseerd in sneeuwrampen,
kan de 'weersimulator' duidelijk
maken hoe een lawine is opge
bouwd en leren bij het ontwer
pen van gebouwen en andere
constructies rekening te houden
met diverse sneeuw- en ijscon-
dities. De Amerikaanse onder
zoeker Larry Hinzman, verbon
den aan de Universiteit van
Alaska, zegt dat het laboratori
um de mogelijkheid biedt om
nu eens onder gecontroleerde
omstandigheden de gevolgen
van het smelten van sneeuw te
onderzoeken.
Via onderzoek in het nieuwe Ja
panse laboratorium zullen de
gevolgen van (extreme) weers
omstandigheden hopelijk beter
kunnen worden ingeschat.
Bron: Science van 25 april, blz. 537.
Vaccin tegen
infectie blaas
Amerikaanse onderzoekers wer
ken aan een vaccin tegen blaas
ontsteking. Het middel is uit
voerig op apen getest en verhin
dert dat de E.coü-bacterie, die
verantwoordelijk is voor een
blaasontsteking, zich kan nes
telen tegen de blaaswand. Dit
meldde het gezaghebbende
Amerikaanse wetenschappelijke
tijdschrift Science.
Het vaccin blokkeert het eiwit
FimH, waarmee de bacterie
zich vasthecht in de blaas. Zo
wordt een ontsteking voorkó
men. Naar schatting heeft één
op de twee vrouwen tot aan het
dertigste levensjaar minstens
één keer een infectie van de
blaas. Oudere mensen lijden
frequenter aan de kwaal.
De bacteriologische aandoening
is met antibiotica moeilijk te
bestrijden en vaak zijn meer ku
ren noodzakelijk. Zonder medi
sche behandeling kan de infec
tie ernstige schade veroorzaken
aan de nieren.
Een Amerikaans farmaceutisch
bedrijf denkt dat het vaccin over
een jaar of vier voor de handel
beschikbaar zal zijn.
Hunebedden eerder opslagplaats voor serviezen
MARK GLOTZBACH GPD
Winterse vochtigheid heeft het hunebed
in Borger groen bealgd. De Ierse archeo
loge Anna Brindley betast de onderkant
van een deksteen. „Deze hebben ze ook
gespleten. De rand is nog helemaal
scherp en het breukvlak lijkt vers. Toch
is het al minstens vijfduizend jaar gele
den gebeurd, vóórdat in Egypte pirami
den verrezen. Je kunt het je haast niet
voorstellen."
Brindley ontwikkelde onlangs nieuwe
theorieën over doel en gebruik van hu
nebedden en de andere bouwwerken
van reuzenstenen in Europa. Zij bestrijdt
de opvatting dat de verspreiding van de
ze monumenten te danken is geweest
aan reizende priesters, die onderling een
religieus verband zouden hebben. „De
bevolking wilde zélf iets blijvends maken
en was daartoe aangewezen op steen",
zegt zij. „Het was een tijd waarin de
mensen al waren overgegaan van jagen
en verzamelen op landbouw als voor
naamste middel van bestaan. Zij vestig
den zich in kleine gebieden en namen de
grond in bezit. Hunebedden en andere
steengraven gaven duidelijk aan: hier lig
gen onze voorouders begraven, dit is on
ze grond."
Nederland telt nog ruim vijftig hunebed
den. Verder zijn er zulke steengraven te
vinden in Zuid-Scandinavië, Polen en
Noord-Duitsland. Ze werden in de Nieu
we Steentijd (3500 tot 3000 voor Chris
tus) gebouwd door het Trechterbeker-
volk, zo genoemd vanwege de vorm van
zijn aardewerk. Dit aardewerk heeft
Brindley's grote liefde. Zij onderzocht
talloze uit hunebedden opgedolven
scherven en concludeerde daaruit dat
misschien maar één keer per generatie
iemand ter ruste werd gelegd in een graf
onder de stenen. Dit wijkt af van de
heersende mening dat iedereen in hune
bedden werd begraven.
Brindley: „Het basisprobleem is dat er
nooit menselijke overblijfselen of kle-
dingresten in hunebedden bewaard zijn
gebleven. De grond is te zuur. Ik dacht
eerst aan een hunebed als een 'stank-
huis': grafkamers afgeladen met lijken en
potten op de grond. Maar als een hune
bed de begraafplaats was voor de hele
bevolking, moest zo'n kamertje al heel
snel vol zijn en dat vond ik moeilijk
voorstelbaar. Tenzij er toen cremeren
bestond. En zo zijn er meer oplossingen
mogelijk, het van tijd tot tijd uitruimen
van de graven bijvoorbeeld. Aardewerk-
onderzoek moest duidelijkheid bren
gen."
Toen ze net was afgestudeerd in Dublin
stelde een wetenschappelijk uitwisse
lingsprogramma Brindley zestien jaar
geleden in staat op het Groninger Insti
tuut voor Archeologie (Rijksuniversiteit
Groningen) met haar Trechterbeker-on
derzoek te beginnen. Ze stond daarbij de
oudheidkundige Jan Lanting terzijde.
Het ging om aardewerk uit twee voor
malige hunebedden in Glimmen, in 1966
door een amateur-archeoloog ontdekt.
Brindley: „Het aardewerk was ongewoon
gaaf bewaard gebleven. Ook was er niet
erg diep geploegd. Hele potten, schalen
of bekers lagen er niet meer, maar wel
steeds genoeg scherven voor een recon
structie."
Vergeleken met steengraven in het bui
tenland bevatten onze hunebedden veel
aardewerk en daarnaast allerlei voorwer
pen van vuursteen, zoals beitels, schra
pers, bijlen en pijlpunten. Brindley: „Ik
ben blij dat ik alleen maar met het aard
ewerk te maken heb. 'Trechterbeker' is
voor mij zo aantrekkelijk, omdat het zo
duidelijk mensenwerk is. Je ziet de kleine
foutjes of afdrukken van vingernagels
aan de binnenkant van een pot. Dat
brengt je met die mensen in contact.
Neem Egyptisch aardewerk, dat houdt je
door zijn perfectie vaak op afstand."
De verschillen en samenhang in vormge
ving, versiering en datering van het aard
ewerk leverde Brindley sterke aanwijzin
gen op voor veranderingen in het ge
bruik van de hunebedden. Ze gaven te
vens een antwoord op de vraag waarom
Nederlandse hunebedden vergeleken
met steengraven elders, in Ierland bij
voorbeeld, zo rijk zijn aan aardewerk.
Brindley: „De dode kreeg lang niet altijd
maar één pot mee. Dertig stuks kon net
zo goed. Of een heel servies. De aard van
het aardewerk duidt een veranderend
karakter van de begrafenisplechtigheden
in de loop van de tijd aan. Eerst waren
de potten groot en alleen bestemd voor
offergaven. Het kleine, meer individuele
aardewerk ontbrak nog. Later kwamen
de begrafenisfeesten met gezamenlijke
eet- en drinkpartijen. Daarna was het én
offers én feesten, met later een verschui
ving naar vooral drinken, wat je ziet aan
de vele kruiken, bekers en kommen in
die periode. Een heel servies kan duiden
op zo'n begrafenisfeest. Het is één v^n
mogelijke interpretaties.
En dan Brindley over haar meest opzien
barende conclusie, die naar zij zegt in
vakkringen niet door iedereen positief is
ontvangen: „Als je weet dat er in drie
honderdjaar tijd driehonderd potten
mee zijn begraven, dan kan dat één be
grafenis met één pot per jaar hebben be
tekend, maar net zo goed één begrafenis
met tien potten per tien jaar. Op grond
van mijn onderzoek stel ik, dat in hune
bedden slechts één mens per generatie
werd begraven. En dat moet dan wel een
belangrijk iemand zijn geweest, zoals
een stamhoofd, priester of medicijn-
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Narigheid door kerkelijke
roem (6); 4. Antennes van aarde
werk (8); 6. Maatschappij die
voor nop vliegt (1,1,1); 7. Eet dit
afval! (3); 9. Vruchten kauwen
(7); 11. Die vis wordt week (5).
Verticaal:
1Heeft niet veel uitzicht (4); 2.
Ijskoude vis (5); 3. Golfbreker
(4); 5. Zonder haar hebben ze
toch een makkelijk baantje (6);
6. Dier om je lekker bij te voelen
(3); 8. In de fles of onder je arm
(4); 10. Dauwfrisse poëzie (3).
KRUISWOORDRAADSEL
-zeeeend-
w-rk-do-e
opa-o-nul
11-oma-ui
fuif-mara
-meal-
peru-epos
ea-kan-op
cup-r-ene
h-eg-j1-1
-grotesk-
HEINZ
HBB OFROTTZ//)
avsr.
TOMPOES
Heer Bommel en de Pikkin Ring
„Je hebt het nu al ver gebracht",
sprak de dwerg. „Mijn goud en mijn
juwelen liggen in jouw gemetselde
kamer. Je hebt ze eerlijk verdiend,
hoor, want zo'n knappe benijder aJs
jij bent treft men zelden. Toch zou ik
mijn spullen wel terug willen hebben
en daarom wil ik ze inruilen tegen
het gouden net!"
„Poeh", zei heer Ollie. „Ik ruil niet.
Als ik dat ding wil hebben hoef ik al
leen maar even jaloers op jouw net te
zijn - en dan krijg ik het vanzelf."
„Dat dacht je maar", kraste het
ventje. „Het net is niet van mij al kan
ik dan ook zorgen, dat je het krijgt."
Op dat moment trad de commissaris
van politie binnen, doch op het zien
van de kostbaarheden die het vertrek
vulden bleef hij sprakeloos staan.
„Wat is dat eigenlijk voor een net?"
hoorde hij heer Bommel vragen.
„Het geeft je de plaats die een heer
van jouw stand toekomt", verklaarde
de dwerg en hij lachte zo akelig, dat
de politiechef opschrok. „In naam
der wet!" riep hij met barse stem.
„Het net is gesloten! Olivier B. Bom
mel, je bent mijn gevangene."
Met deze woorden klikte hij een paar
handboeien om de polsen van de ge
zonken heer en het kleine mannetje
dook weg achter een kist. „Denk er
maar eens over na", riep het nog. „Ik
kom binnenkort wel weer langs."
„Wat vervelend is dat nu", zei heer
Ollie. „U stoort, commissaris. U be
lemmert mij in mijn ontplooiing."
„Doe ik dat", gromde de heer Bas.
„Nou maar ik zal jou wel eens ont
plooien, Bommel. Jij krijgt de plaats
die je toekomt, reken maar. Vooruit,
kom mee!" Zo werd heer Ollie ge
boeid.
H
W
R
DOOR JAN VERSTEEGKa.i.)
Zoals verwacht kreeg het zuidwesten van het land de
meeste zonneschijn op Koninginnedag. In ons gebied
kwamen vooral in de middag wat meer wolkenvelden voor,
maar het bleef overal droog. Vlak bij zee dreven mistvel-
den binnen en de temperatuur bleef in Leiden steken bij
9.8 graden. In de afgelopen nacht koelde het in Bloemen-
daal af tot ruim 1 graad en ontstond er op veel plaatsen
(dichte) mist.
Vandaag en morgen worden we thermisch gezien wat meer
verwend. Een hogedrukgebied boven Frankrijk komt onze
richting uit en daardoor verdwijnt de wind uit de noord
westhoek. Er wordt dan ook nog wat zachtere lucht aange
voerd, waarin minder bewolking meedrijft.
Vrijdag gooit de prille meimaand de remmen op het kwik
wat verder los en komt de 20 gradengrens in beeld, vlak
aan de kust blijft het echter een stuk frisser door wind van
zee. Dat alles ook begeleid door flink wat zon. De vraag is
natuurlijk of de thermische verwennerij een vervolg krijgt
in het komende weekeinde.
Het antwoord viel vanochtend moeilijk te geven, aange
zien de vooruitzichten erg wankel zijn. De rekenbreinen
kampen met de invloed van een nieuw hogedrukgebied
tussen Groenland en IJsland. Het is onzeker of het sys
teem er in slaagt om frissere lucht over ons te laten uit
stromen. We moeten er in ieder geval rekening mee hou
den dat het na zaterdag weer minder warm wordt met
kans op een bui.
April was te droog en ook iets te fris, lokaal zelfs kouder
dan maart. Pluspunt was dat er een flink overschot aan
zonneschijn was.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag
Noorwegen:
Meest bewolkt en perio
den met regen. Vooral
langs de westkust plaatse
lijk veel neerslag en veel
wind. Middagtemperatuur
uiteenlopend van een
graad of 5 in het noorden
tot 16 plaatselijk in het
zuiden.
Zweden:
Overgang naar overwegend
bewolkt weer en perioden
met regen. In het zuidoos
ten wat droger en kans op
wat zon. Morgen in de zui
delijke helft meer wind. In
het midden en zuiden
maxima tussen 10 en 17
graden; in het noorden
Denemarken:
Wolkenvelden, maar ook
van tijd tot tijd zon. Vrijwel
overal droog. Middagtem
peratuur stijgend tot ongeveer 17 gra
den op morgen.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
In het noorden en westen wolkenvelden.
Vooral in West-lerland en West-Schot
land af en toe regen. In Engeland droog
weer met flinke perioden met zon. Mid
dagtemperatuur van 13 graden in
Schotland bij bewolking tot iets boven
de 20 graden lokaal in Zuid-Engeland.
België en Luxemburg:
Rustig en droog weer met veel zon. Flin
ke stijging van temperatuur tot ruim bo
ven de 20 graden op morgen.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Flink zonnig en droog. Hogere tempera
turen; morgen maxima tussen 20 en 25
graden.
Portugal:
Overwegend zonnig en droog. Morgen in
het zuidwesten wat wolkenvelden. Mid
dagtemperatuur rond 30 graden.
Madeira:
Wolkenvelden maar ook af en toe zon.
Toenemende kans op een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur eerst
rond 24 graden, morgen flink lager.
Spanje:
Droog en flink zonnig. Middagtemper-
tuur uiteenlopend van rond 23 graden
aan de noordoostelijke costa's tot meer
dan 30 graden in het zuidwesten.
Canarische Eilanden:
Wolkenvelden maar ook geregeld wat
zon. Vooral op vandaag kans op een re
gen- of onweersbui. Maxima rond 27
graden. Morgen iets minder hoog.
Marokko:
Westkust: veel zon maar morgen moge
lijk ook wat stapelwolken en droog.
Maximumtemperatuur uiteenlopend van
rond 27 graden in het noorden tot ruim
30 in het zuiden.
Tunesië:
Flink wat zon maar soms ook stapelwol
ken en vooral in het noorden kans op
een lokale regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur aan zee rond 20 gra-
Zuid-Frankrijk:
Meest zonnig en droog. De Mistral
neemt vandaag af. Maxima oplopend tot
ongeveer 23 graden rond Lyon tot ruim
25 graden in het zuidwesten op morgen.
Mallorca en Ibiza:
Overwegend zonnig en droog. Middag
temperatuur rond 22 graden.
Italië:
In het noorden geregeld zon en droog.
Elders wisselend bewolkt en enkele re
gen- of onweersbuien. Morgen alleen
nog in het zuiden enkele buien. Middag
temperatuur 17 tot 21 graden.
Corsica en Sardinië:
Geleidelijk meer zon en overal droog.
Middagtemperatuur rond 20 graden.
Malta:
Half tot zwaar bewolkt en regen- en on
weersbuien. Middagtemperatuur onge
veer 20 graden.
Griekenland en Kreta:
Overwegend veel bewolking met gere
geld buiige regen. Plaatselijk veel neer
slag en kans op onweer. Middagtempe
ratuur tussen 15 en 18 graden.
Turkije en Cyprus:
Op Cyprus en langs de Turkse zuidkust
eerst nog geregeld zon en droog. Langs
de Turkse westkust en morgen overal
veel bewolking en enkele regen- of on
weersbuien. Maxima van 16 graden
rond de Dardanellen tot 20 op Cyprus.
Duitsland:
Flinke perioden met zon. Vandaag in het
uiterste zuiden nog wolken en kans op
wat regen of motregen. Morgen juist in
het noorden wat wolkenvelden. Middag-
temperaturen oplopend tot iets boven
de 20 graden op morgen.
Zwitserland:
Vandaag in het noorden nog bewolkt en
kans op wat regen of motregen. In het
zuiden en morgen in het hele land over
gang naar droog en vrij zonnig weer.
Middagtemperatuur oplopend tot rond
22 graden op morgen
Oostenrijk:
Eerst nog meest bewolkt en van tijd
tijd regen. Morgen geleidelijk dro
weer met af en toe zon. Middagtempe
tuur stijgend richting 20 graden op rr.
gen.
Polen:
Vandaag eerst nog wolkenvelden i
vooral in het oosten kans op regen. M
gen vrijwel overal droog en meer zj
Maxima vandaag rond 15 graden, n|
gen enkele graden warmer.
Tsjechië en Slowakije:
Vandaag nog meest bewolkt met vod
in Slowakije af en toe regen. Geleide:
van het westen uit droger en zonnig
Middagtemperatuur stijgend naar rl
20 graden op morgen.
Hongarije:
Wisselvallig weer met geregeld enli
buien en kans op onweer. Morgen mei
lijk wat droger met af en toe zon. N
dagtemperatuur eerst rond 18 grao
later iets hoger.
VRIJDAG 2 MEI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 06.08 Zon onder 21
Maan op 04.11 Maan onder 15
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 00.00 12.46 23.33 12
Laag 07.40 21 06 07.21 20
Weerrapporten 01 mei 08 uur:
Amsterdam mistbanken zwl
De Bilt licht bew. w.s 0
Deelen zwaarbew.nl
Eelde mist zzw2
Eindhoven licht bew. w.s. 0
Den Helder mistbanken wzw2
Rotterdam mist w.s. 0
Twente zwaar bew. w.s.O
half bew.
half bew
Maastric
Aberdeen
Athene
Barcelona
Boedapest half bew
Innsbruck
Istanbul
Magenfurt
20 11
15 12
20 13
on bew.
on bew.
half bew.
24 20
33 18
23 7
ar bew. zzo4 26 18
18 14
16 7
16 7
13 7
Stockholm
Warschau
Wenen
Zürich
motregen
half bew
half bew.
Buenos Aires
Casablanca onbew.
Johannesburg onbew
Los Angeles half bew.
New Orleans half bew.
New York zwaar bew.
Tel Aviv onbew.
Tokyo licht bew.
Toronto onweer
Tunis half bew.
Vancouver regenbui
38 28
24 15
32 19
22
19 16
26 17
22 11
24 16
27 16
23 8
21 14
hunebedden slechts één mens per generatie werd begraven. En dat moet dan wel een be-
FOTO GPD THEO BOMERS
De Ierse archeologe Anna Brindley:„Op grond van mijn onderzoek stel ik, dat
langrijk iemand zijn geweest, zoals een stamhoofd, priester of medicijnman."
