Dochter Soekarno wil democratie
Peter Mandelson: de man achter Blairs succes
Feiten &Meningen
Van den Heuvel nog op
niveau doctor Clavan
Uit het
leven van een
anticommunist
irntt sawa
IN PB VOtKtLKeteN:
'XTC-team'
pakt handel
keihard aan
WOENSDAG 30 AERiL 1997
Megawati omarmt rechtsstaat du vader niet wilde
Veel van haar populariteit dankt Megawati Soe-
karnoputri aan het feit dat ze een dochter is van
Soekarno, de Indonesische vader des vader
lands. Haar politieke programma was tot nu toe
nogal vaag. Vorige week kwam ze echter met
een duidelijk manifest. Ze keert zich daarin niet
alleen tegen het Soeharto-bewind, maar ook te
gen opvattingen van haar vader.
1945 debatteerden de grondleg
gers van de republiek over een
grondwet voor hun staat. Soe
karno en de rechtsgeleerde Soe-
pomo stonden daarbij tegen
over de latere vice-president
Mohammad Hatta. Volgens
Soepomo hoorden burgerrech
ten niet bij de Indonesische so
ciale traditie. Hij wilde ze daar
om niet opnemen in de grond
wet van 1945. Hij bepleitte de
'integralistische staatsidee'. Het
familieprincipe uit de feodale
Javaanse traditie stelde hij cen
traal. In die traditie hebben de
gusti (heer) en de kawula (on
derdaan) ieder hun eigen
plaats, maar zijn ze wel harmo-
Er zijn Indonesiërs die geloven
dat Megawati langs bovenna
tuurlijke weg contact onder
houdt met haar in 1970 overle
den vader. Zelf spreekt ze dat
niet tegen. Familieband, al dan
niet over de grenzen van de
dood heen, zegt echter weinig
over politieke stellingname.
Soekarno's gedachtengoed ver
toont meer gelijkenis met de
praktijk van het huidige Soehar
to-bewind dan met de politieke
opvattingen van Megawati.
Voor een goed begrip moeten
we even terug naar de dagen
kort voordat Soekarno en Mo
hammad Hatta Indonesië onaf
hankelijk verklaarden. In juni
Toen in 1989 het IJzeren Gordijn verdween en de ene
na de andere Oostblokstaat als een dominosteentje
omkieperde, voorzag Oost-Europadeskundige Martin
van den Heuvel die historische gebeurtenissen bij het
NOS-Journaal van commentaar. Over het nauwelijks
voorspelbare verloop van de gebeurtenissen kon hij
vaak niet meer te berde brengen dan algemene achter
grondinformatie ('De Bulgaren zijn een stroef volk')
met terughoudende conclusies ("Wat daar allemaal nog
kan gaan gebeuren is moeilijk te zeggen'). Dat leverde
hem een parodie door Kees van Kooten op, de Oost-Eu
ropadeskundige Clavan. Geen geringe prestatie.
De voormalige docent van het Amsterdamse Oost-Eu
ropa Instituut en tegenwoordig medewerker van het
Wassenaarse Clingendael-instituut publiceert deze
week zijn persoonlijke herinneringen aan Oost-Europa
in 'Uit het leven van een anticommunist'.
Die titel is misleidend, want Van den Heuvels boek be
vat nauwelijks memoires. Een enkele keer stipt hij zijn
eigen lotgevallen en zieleroerselen aan. Zo legt hij uit
waarom Rusland hem in de jaren vijftig zo aantrok: het
totalitarisme daar en het rooms-katholicisme van zijn
eigen milieu vertoonden overeenkomsten. Ook de
roomse kerk kende een centrale léiding, die persoonlijk
initiatief tegen werkte.
In het boek vertelt hij nog wat anèkdötes. Als na zijn af
wezigheid zijn poes uit zijn Mosköuse appartement
blijkt te zijn ontsnapt, weet hij dat de KGB stiekem zijn
huis is binnengedrongen. Maar daar blijft het bij. Van
den Heuvel laat zijn lezers in het ongewisse over de in
vloed van de woelige omwentelingen in OostEuropa
op het leven en denken van de auteur.
Hoofdmoot van het boek is de behandeling van nage
noeg alle Oost-Europese landen, met als rode draad de
vaak twijfelachtige Nederlandse reactie op Oost-Eu-
ropese gebeurtenissen. Van den Heuvels 'persoonlijke'
benadering leidt echter niet tot een afgerond overzicht
en een afgewogen oordeel, maar tot een willekeur die
vragen oproept. Zo staat hij uitvoerig stil bij D66-partij-
genoot Dick Tommei, omdat hij indertijd zonder enige
kritiek achter de DDR-autoriteiten aanliep. Waarom
juist Tommei? Er zijn massa's andere prominenten over
wie boekdelen zijn te vullen met Oost-Europese esca
pades.
Veel nieuws bevatten Van den Heuvels beschouwingen
niet. De oude koek wordt gelardeerd met omvangrijke
citaten uit allerlei documenten, zoals de complete tekst
van het vriendschapsverdrag dat Nederland en Roeme
nië ondertekenden in 1973. Van den Heuvel geeft hoog
op van de lessen der geschiedenis. Maar uit de lesjes
die hij opdist, trekt hij geen conclusies. Terwijl die toch
direct van pas kunnen komen bij de recente kritiek van
de Nederlandse regering op het mensenrechtenbeleid
van communistisch China.
Van den Heuvel gaat eraan voorbij dat het Nederlandse
publiek steeds blijk heeft gegeven van een ruime be
langstelling voor Oost-Europa. Hij wijst terloops op de
concrete particuliere hulp die een aantal Deventenaren
aan Roemenië biedt. Maar ook de Hongaarse opstand,
de Praagse Lente en de Poolse vakbond Solidarnoscin
spireerden velen tot handelen. Als dit Van den Heuvels
persoonlijke herinneringen aan Oost-Europa zijn, moet
hij zich niet verbazen dat zijn lezers hem blijven herin
neren als doctor Clavan.
Martin van den heuvel: 'Uit het leven van een anti
communist, Herinneringen aan Oost-Europa', Uitge
verij Becht, ISBN-nr. 90 230 09347, ƒ32,50.
HUGO VAN HAMERSVELD»
Martin van i
nieus verenigd in dezelfde fami
lie. Of die familie nu een sulta
naat is of een republiek doet er
niet toe.
„In ons systeem is de houding
van burgers niet 'Wat is mijn
recht?', maar 'Wat is mijn plicht
als burger van deze familie?"',
meende Soepomo. Soekarno
was het met hem eens. Moham
mad Hatta gaf echter krachtig
tegengas. Uitgaande van de ide
alen van de rechtsstaat wist hij
te bereiken dat in de grondwet
van 1945 wel degelijk burger
rechten werden vastgelegd. Ge
lijkheid voor de wet en het recht
van vrije meningsuiting bijvoor
beeld.
De eerste grondwet - die Soe
karno na een liberaal intermez
zo (1950-1959) weer van stal
haalde en die ook nu nog van
kracht is - bleef echter de trek
ken van een compromis hou
den. Jurist Todung Mulya Lubis
concludeerde in 1990: „Het fun
damentele probleem van de
grondwet van 1945 is dat hij
principes van mensenrechten
vastlegt, maar tevens de rege
ring de macht geeft regels uit te
vaardigen dianensenrechten
kortwieken".
Van die speeluimte heelt de
Nieuwe Orde an president
Soeharto drulgebruik gemaakt.
De president iin de praktijk
machtiger danle Raadgevende
Volksassemble waaraan hij
naar de letter vn de wet ver
antwoording sculdig is. De
rechterlijke maot is niet onaf
hankelijk van deegering en het
recht om vrijelijlpolitieke par
tijen en vakorgaisaties te vor
men is ingeperktpvenals de
vrijheid van menigsuiting.
Dat alles is gebeud onder het
motto dat de brodnodige eco
nomische ontwikkling afhan
kelijk is van politiee stabiliteit -
stabiliteit die volgas de autori
teiten slechts kan \orden gega
randeerd als alle Inionesiërs
harmonieus samerverken. Li
berale opvattingen iver men
senrechten en parlenentaire
democratie passen üet in die
gedachtengang.
In het Soeharto-tijdjerk heeft
de door Soepomo bpleite en
door Soekarno gestemde 'inte
gralistische staatside' dus ge
zegevierd. En precies daartegen
verzet Megawati Soekarnoputri
zich in haar vorige week gepu
bliceerde manifest met kracht.
Het herstellen van de soeverei
niteit van het vofk is Megawati's
belangrijkste doel. De Raadge
vende Volksassemblee moet
weer echt het hoogste orgaan in
de staat worden. In die assem
blee en alle andere vertegen
woordigende organen mogen
geen benoemde leden meer zit
ten, alleen nog gekozen afge
vaardigden. De rechterlijke
macht moet onafhankelijk wor
den. De regering moet zich niet
meer in interne zaken van poli
tieke partijen mengen. Vrije
meningsuiting, vrijheid van
drukpers, vrijheid van vereni
ging en vergadering - al die
rechten acht ze essentieel voor
een democratisch en welvarend
Indonesië.
Dat verwezenlijking van haar
idealen geen geringe klus is, be
seft ze terdege. In de eerste
plaats moet ze opboksen tegen
de huidige autoriteiten. Boven
dien gaat het om niets minder
dan 'de omvorming van een
feodale tot een democratische
maatschappij'.
Wat Megawati in feite moet
overwinnen is wat dichter/jour
nalist Goenawan Mohamad in
1992 omschreef als 'ons wan
trouwen tegen het individu'. Hij
zette uiteen dat Javanen nog al
tijd liever spreken over 'kami'
en 'kita' (wij) dan over 'ik'. En
als ze zichzelf als 'ik' aanduiden,
dan gebruiken ze bij voorkeur
het woord 'saya'. Dat betekent
behalve 'ik' ook 'wij'. Saya is het
individu dat deel uitmaakt van
een groep. Saya maakt geen
moeilijkheden, saya streeft naar
harmonie.
'Aku' daarentegen is het indivi
duele ik. Aku is het individu dat
zijn hoofd boven het maaiveld
uit durft te steken, het 'ik' met
individuele (mensen)rechten.
„We zijn nog altijd bang voor
aku", aldus Goenawan Moha
mad. In de door Hatta in 1945
gewezen richting hebben Mega
wati en haar medestanders dus
nog een lange weg te gaan.
JAKARTA RONALD FRISART
CORRESPONDENT
TOM JANSSEN
De handel in drugspillen loopt naar schatting in de
jarden. Een speciaal synthetisch drugsteam moet d
groei stoppen. De financiers, chemici, transporteui
dealertjes die de 'duifjes', 'stiertjes' en 'lulletjes' aai
jeugd verkopen krijgen het zwaar te verduren, zeggt
leiders P. Reijnders en J. Pieters. „De zogenoemdei
schuldige liefdesdrug van vijfjaar geleden blijkt leve^
gevaarlijk."
,De Vaalse berg is te laag voor Coca-planten en Ned 77
land is te koud, maar synthetische drugs kun je ovei h
fabriceren. Ze zijn gemakkelijk te maken en eenvou
te verhandelen. Een simpel, onschuldig ogend pille:
met een suikerlaagje dat een snelle werking heeft ei
waarbij je geen vieze spuiten nodig hebt. De produt
kan in een flatje, het vervoer is eenvoudig en er is gi j j
geld mee te verdienen.
Volgens J. Pieters, landelijk coördinerend officier va
justitie synthetische drugs, ligt daar de basis van hei üdl
enorme succes van de pillenrage in binnen- en buil ntc
land. „Het kost een kwartje om een pil te producere 'rt
de tussenhandel betaalt drie gulden en de uiteindeli 'df
gebruiker in dit land tussen de vijftien en twintig gal ze
den, in het buitenland zelfs vijftig gulden. Een beetje ,vr
boratorium maakt tot een miljoen pillen per week.0
Ibiza zijn ze dol op die pillen, maar zelf een lab neen t'1
ten doen ze niet omdat daar in Spanje veertig jaar tt
opstaat."
Bijna ongezien kon de pillenmarkt de afgelopen jart
uitdijen omdat politie en justitie het gevaar niet inz NH
gen. Die kennisachterstand wordt nu ingelopen. Pit
realiseert zich dat het een hele klus wordt om de mi en
denhandel aan te pakken. De organisatie bestaat ui m
losse cellen die als een soort piramide zijn opgebou ee,
en die veelal geen weet van elkaar hebben. Aan het eu
hoofd staan tientallen financiers die vroeger veelal i |ie
EU-fraude of in de hasjhandel hun geld verdienden gjr
daaronder komen de adjudanten'mislukte chemici jng
nu alsnog geld en erkenning krijgen.n
Daar weer onder hangen de geweldsdivisie die de in njs
casso verzorgt en de grote-, Ideine- en tussenhandel
ren levert en controleert. De producenten zorgen in
laboratorium voor het ruwe product dat wordt sami !Q
gesteld uit allerlei chemicaliën die uit Rusland, Chin
en India afkomstig zijn en door de transporteurs na
Nederland worden geïmporteerd. De pillendraaiers!
gen weer op een andere locatie voor het pilletje, eenini
leuke opdruk en een aansprekende naam. „Om zuil:
organisaties onder de knie te krijgen moeten we ere IZ1
tief met de bewijzen omgaan, maar Al Capone is ooiIU!
niet veroordeeld voor moord, maar voor valse belas- °1
tingaangifte." erf
Dat de productie van synthetische drugs lange tijd en
vooral in Brabant en Limburg was, komt volgens Pie
vooral omdat deze provincies 'een naam hebben hoi
te houden met het stoken van illegale alcohol' maar
ook omdat het grensregio's zijn met veel transportoi nn
dernemingen en de ruimte om ongezien je gang te id
gaan. z,
Reijnders en Pieters, zelfheide ongeschonden uit de st!
IRT-affaire tevoorschijn gekomen, zijn niet bang dal n
specialistische drugsteam in de fuik loopt waarin IR1 jgt
vastliepen: Opererend los van god en gebod. Ook htf rs<
moment van de oprichting van dit team is volgens Pil rs
ters hartstikke goed. „Door de reorganisaties is de po! m
tie niet meer zo verbrokkeld en kan er beter worden ia
mengewerkt. Door Van Traa weten we nu veel meei
over de opsporingsmethodes en is het gezag van hel
OM en de politie hersteld. Als we eerder waren bego li
nen, waren we stuurlozer geweest en hadden we gee
politieke steun gehad. Nu is de politiek erop gespron
gen, worden we door hen gesponsord en vindt ook D10
Haag dat we van onze slechte naam af moeten." Is
EINDHOVEN PETER DE KNEGT
Groot-Brittannië staat aan de vooravond van verkiezigen, misschien
wel de belangrijkste in jaren. Het lijkt erop dat de'onservatieven,
inmiddels bijna vergroeid met het pluche, morgen voc het eerst sinds
1979 het onderspit zullen delven tegen het onherkenlaar veranderde
Labour. Van de nieuwe Britse regering zal veel afhingen. Doet het
land mee aan de Europese Monetaire Unie en de eenhidsmunt euro?
Blijft het een paradijs voor het 'hard' kapitalisme?
Of gaat Groot-Brittannië onder een Labour-regering ook sociaal meer
in de pas lopen? En hoe zal het gaan met de Schotse drang naar
zelfstandigheid en het schijnbaar onoplosbare Noord-Ierse probleem?
Correspondent HANS GELEIJNSE in Londen schetst in een reeks
verhalen de belangrijkste ontwikkelingen/Vandaag deel zes: een
portret van Labours succesvolle partijstrateeg Peter Mandelson, de
belangrijkste man achter de schermen.
Verkiezingsnacht 1 op 2 mei. Het nieuws is offi
cieel: Labour verovert na negentien jaar oppositie
de regeringsmacht. Premier Tony Blair verschijnt
op de beeldschermen. Met een traan in het oog
en een brok in de keel dankt hij de kiezers voor
het in hem gestelde vertrouwen. Vervolgens drukt
hij, als het even kan buiten het bereik van de ca
mera's, een magere man met donker haar en
spits gezicht aan de borst. „Dank je Peter", fluis
tert hij. „Zonder jou was 'Operatie Victorie' niet
gelukt."
De man in Blairs armen is Peter Mandelson, sinds
1992 Lagerhuislid voor Noordzeestadje Hartle
pool. Hij is 43 jaar en gezegend met minstens zo
veel bijnamen. 'New Labours Machiavelli', 'Dui
vels genie', 'Prins van het Kwaad', om er een paar
te noemen. Geen van die bijnamen duidt op lief
devolle gevoelens jegens vrijgezel Mandelson.
Wat er wel uit spreekt is ontzag, respect.
Schaduwminister Gordon Brown treedt in La
bours verkiezingscircus als spreekstalmeester op,
maar achter de schermen heerst campagne
manager Mandelson. Hij stippelt het beleid uit,
bepaalt wat kandidaten wel en vooral wat ze niet
mogen zeggen en hij buit met dodelijke precisie
de zwakke plekken in de Tory-verkiezingsstrate
gie uit.
„Ik ben een organisator", zei Mandelson eens. „Ik
organiseer mezelf, m'n tijd, mensen en ideeën."
Dat organiseren doet hij efficiënt. Vandaar die
andere bijnaam, Stalin, opgeplakt door Labour-
tegenstanders nadat hij z'n snor verwijderde.
Mandelson ontdoet zich even rigoureüs van bal
last die Labours mars op Westminster kan vertra
gen, zoals eerj aantal van de kandidatenlijsten af
gevoerde oudere Lagerhuisleden mocht ervaren.
Hij bekogelt journalisten met richtlijnen, en pro
testbrieven als ze die in hun berichtgeving niet
opvolgen befaamd is een schrijven aan BBC-tv
waarin op hoge toon misnoegen wordt geuit over
gebrek aan aandacht voor een 'belangrijke rede
voering' van Blair. Tot een van Mandelson's
kunststukjes achter de schermen behoort Blairs
Partijstrateeg Peter Mandelson wa onder meer de bedenker van de bulldog Fitz als Labours verkiezingssym
bool. FOTO Reuters PAUL HACKETT
succesvolle vrijage met de rechtsimedia-mag-
naat Rupert Murdoch, eigenaar vn de populaire
tabloids Sun en News of the Worlc
Een zinnetje van Mandelson na eq interview
met BBC's David Frost is veelzeggnd voor zijn
'pragmatische' aanpak: „Als de Suiweer tegen
ons is, zal het winnen van de verkieingen niet
onmogelijk maar wel zeer moeilijk lijken." Beide
kranten lieten de Conservatieven kfrard vallen
en kozen voor Blair.
Mandelson is gepokt en gemazeld iide partij. Hij
groeide op in Londens Hampstead Crden Su
burb, waar zijn ouders hem al op jeugdige leeftijd
tot schrik van deze saaie Conservatieve buurt
maakten door hem rode partijpamfletjes in de
brievenbussen te laten stoppen. Zijn opa van
moederskant was Herbert Morrison, minister van
binnenlandse zaken in het Labour-kabinet dat in
1945 aan de macht kwam.
Met Blair, die hij begin jaren tachtig leerde ken
nen, zette de eveneens in Oxford afgestudeerde
Mandelson in 1987 pas echt de tanden in labour,
dat door interne strijd tussen links en rechts ver
scheurd werd. Mandelson werkte daarvoor bij de
bour nooit uit de schaduw van de Conservatii
zou komen, als de partij zich niet voor de ogen
van het grote publiek ontworstelde aan de ijzen Hl
greep van de vakbonden.
Een van zijn eerste coups na zijn benoeming tolk.
Labours pr-directeur, was de introductie van de, js
vriendelijke rode roos als partij-symbool. Man
delson raakte daarna wat op de achtergrond,
maar heroverde zijn plek in het hart van de part
door in 1994 bij de plotselinge dood van partijle Be
der John Smith de zijde van Blair te kiezen in di 'e
strijd om de opvolging.
Zijn geharnaste optreden tegen oud-Labour be- nj
zorgde hem zoveel vijanden in de partij, dat Bla n.
hem als 'geheime adviseur' raadpleegde. Zijn
schuilnaam is Bobby, omdat het Blair-kamp het|p0<
duo vanwege hun dynamiek en vernieuwingsdi j0
graag vergeleek met de broers John en Robert
Kennedy.
Blairs uitspraak 'Mijn missie is pas voltooid alsi Ie
partij heeft geleerd van Peter te houden', is een
erkenning van Mandelsons bijdrage aan Labour
omvorming van dogmatisch links tot volkspartij
in het politieke centrum. Mandelson komt door
zulke uitspraken steeds meer achter de schemie^
vandaan. Hij werd vorig jaar in een opiniepeilin g,
zelfs uitgeroepen tot meest sexy politicus. y
De snelle producent van de spitse soundbitesva jr
volledig stil als journalisten hem persoonlijkeyi e
gen stellen. „Ja, ik ben vroeger wel eens verliefd
geweest. Maar de waarheid is dat mijn liefde ge
deeld moet worden met mijn passie voor La
bour", zegt hij in maart 1996 tegen de Sunday J1
mes. Hij voegde daaraan toe: „Het is mijn werk
om mensen te beschermen tegen bananenschil-
len, niet om er zelf op uit te glijden." Dat doet
vermoeden dat Mandelson in de regering-Blair
meer achter de schermen dan in de schijnwer
pers zal werken.
LONDEN HANS GELEIJNSE
CORRESPONDENT
