Monument voor de orgelmuziek
Grote restauratie
Thysiusbibliotheek
Van een groepsgevoel
was amper nog
'Wil de echte Pink Floyd opstaan?'
Dwangmatige precisie
in Becketts 'Eindspel'
Cultuur&Kunst
WOENSDAG 30 APRIL 1997
Nieuw seizoen Orgelkring Bollenstreek
lisse Het 32ste concertseizoen van de Orgelkring Bollenstreek
gaat op donderdag 15 mei van start met een optreden van de
Sassenheimse organist Hans van Nieuwkoop in de St. Agatha-
kerk in Lisse. Het Adema-orgel in de Lissese kerk zal in de perio
de van 15 mei tot en met 9 oktober bespeeld worden door een
zestal organisten uit verschillende kerken in ons land. De con
certen beginnen om 20.15 uur. De toegang is gratis.
Lulu Wang signeert bij De Kier
leiden De Chinese schrijfster Lulu Wang signeert morgen vanaf
19.30 uur haar debuutroman 'Het Lelietheater' bij boekhandel
De Kier aan de Nieuwe Rijn. Wang, die op 25-jarige leeftijd naar
Nederland kwam, doceert Chinees aan de hogeschool van
Maastricht. 'Het Lelietheater' is het verhaal van de twaalfjarige
Lian die in het China van de jaren zeventig opgroeit. Haar
vriendschap met een meisje uit een lagere kaste is onmogelijk.
Als ze in een strafkamp terechtkomt 'spreekt' Lian met de kik
kers en de krekels bij een achter het kamp gelegen meer: het 'le
lietheater'.
recensie wijnand zeilstra
Voorstelling 'Eindspel' van Samuel Bec
kett door toneelgroep De Appel. Regie:
Yoshi Oida. Spel: Eric Schneider, Carol
Linssen, Luc Boyer en Christine Ewert Ce-
zien: 29/4, schouwburg, Leiden
Hamm en Clov, Nagg en Nell:
het zijn de vier personages uit
het befaamde stuk van Beckett
dat veertig jaar na de première
nog altijd even bekend als
vreemd aandoet. Het verhaalge
geven is gauw verteld. De blinde
Hamm die aan een fauteuil met
kleine wieltjes gekluisterd zit, is
afhankelijk van zijn dienaar
Clov die niet kan zitten maar
wel kan zien. Van hun vraag- en
antwoordspel krijg je de indruk
dat het een zich eindeloos her
halend ritueel is.
Dat alles ademt vanaf de ope
ningsscène extreme uitzicht
loosheid, hetgeen meestal sym
bolisch voor het bestaan van de
mens wordt opgevat. Versterkt
wordt die sfeer door de (inmid
dels klassiek geworden) aanwe
zigheid van twee vuilnisbakken
waarin Nagg en Nell huizen.
Het zijn Hamms ouders die al
lebei hun benen verloren heb
ben. De titel suggereert dat het
einde voor dit troosteloze sa
menzijn van deze vier nadert.
Voor het tegenovergestelde dat
namelijk alles onveranderd zo
doorgaat, valt evenwel ook veel
te zeggen.
In wat hun nog resteert,
klampen de personages zich
vast aan een dwangmatige pre
cisie. Hamm blijft vragen stellen
en eist steeds weer de genoeg
zaam bekende-antwoorden van
Clov die onophoudelijk blijft lo
pen redderen. Zelfs Nagg en
Nell schikken zich in hun be
perkingen. Een vergelijkbare
soort dwangmatige precisie
vind je bij spelers en regisseur
van dit stuk. Ze houden zich zo
nauwkeurig mogelijk aan de
tekst en de regie-aanwijzingen
van de schrijver. Je kunt er nau
welijks je 'eigen' voorstelling
van maken. Ook bij deze Appel-
-productie staat opperste
dienstbaarheid aan de tekst
centraal.
Dat is nu eenmaal onlosma
kelijk met de opvoeringstraditie
van dit stuk verbonden. Grote
virtuositeit in het hanteren van
taal behoort tot de beroepseer
van acteurs als Eric Schneider
en Carol Linssen. Bij dit werk
van Beckett, waarin de woorden
en de zinnen bijna als muziek
noten behandeld dienen te wor
den, komt dat heel goed van
pas.
Na jaren van armoede gloort er
licht voor de Bibliotheca Thy-
siana. Via twee fondsenwer
vingsacties komen veel giften
binnen die nodig zijn voor de
restauratie van zowel de grote
collectie zeventiende-eeuwse
boeken als het monumentale
pand aan het Rapenburg. Enke
le tonnen zijn inmiddels binnen
voor beide restauraties, die in
totaal anderhalf miljoen gulden
kosten. Door de oprichting van
de Stichting tot Behoud van de
Bibliotheca Thysiana, enkele
maanden geleden, is de jaren
lange dreiging van een faillisse
ment van de baan. „We zijn
zonnig over het behalen van het
benodigde geld," zegt prof. dr.
G.H.M. Posthumus Meyjes,
voorzitter van de stichting.
Voor de restauratie van de
boekencollectie is bijna drie ton
toegezegd door diverse instan
ties. Het Leids Universiteits
Fonds en de Leidse universiteit
legden elk 50.000 neer. Het
Prins Bernard Fonds schenkt
eveneens 50.000 gulden. Daar
naast hebben diverse instellin
gen een aantal kleine giften toe-
gezegd.
Uit een vorig jaar augustus
gehouden onderzoek is geble
ken dat 63 procent van de boe
ken in goede conditie bewaard
is gebleven. Posthumus Meyjes:
„De overige boeken zijn in
slechte staat en moeten geres
taureerd worden."
De renovatie van de in 1655
gebouwde bibliotheek is door
de eigenaar, de Stichting Lega-
tum Thysianum, overgedragen
aan de stichting Hendrick de
Keyzer in Amsterdam.
De Bibliotheca Thysiana is
speciaal gebouwd om de collec
tie boeken van de Leidse rech-
•ten- en letterenstudent Johan
Thijs (Thysius) onder te bren
gen. Thijs stierf op 32-jarige
leeftijd en had als laatste wens
dat zijn bibliotheek een publie
ke functie zou krijgen.
Dirigent/organist Charles de Wolff 65: 'Doorgaan, gewoon doorgaan'
Dave Gahan met Depeche Mode weer in het reine
amsterdam louis du moulin
In al zijn ellende hield zanger
David Gahan toch nog een eer
lijk dagboek bij. Publicatie zou
de miljoenen fans van Depeche
Mode het meest verhelderende
inzicht verschaffen in zijn per
soonlijke 'drugsoorlog' en hem
bovendien een flinke bom dui
ten opleveren. Niettemin prak
kiseert de 34-jarige frontman
niet over het 'veropenbaren'
van zijn heftigste crisisgehei
men. „Als ik dat doe, kom ik
misschien alsnog achter slot en
grendel", aldus de 'man die Ma
gere Hein op het verkeerde
been zette' en nu weer met z'n
band aan de weg timmert.
„Ik doel dan nog niet eens op
al die louche praktijken waarbij
de meest afschrikwekkende
dealers betrokken waren. Maar
denk dan bijvoorbeeld aan het
woest uit de kamer trappen van
een stervende collega-junk, uit
angst om zelf betrapt te wor
den. Jongen, je moest eens we
ten hoe schuldig ik me nu daar
over voel."
David Gahan heeft zowel z'n
privé-leven als z'n publieke be
staan als boegbeeld van 's we
relds populairste synthi-popfor-
matie sinds een maand of tien
weer behoorlijk onder controle.
De keerzijde is er evenwel ook:
nog steeds die geregeld opdui
kende onrust, dat knagende ge
voel van 'Red ik het of red ik het
niet?', waar bijna alle ex-ver
slaafden last van hebben.
„Het blijft heel moeilijk om
geheel clean mijn draai te vin
den. Stort ik me opnieuw in het
circuit waar ik deel van uit
maakte, dan kom ik weer de
zelfde lui tegen, in dezelfde situ
aties terecht als in mijn donkere
dagen. Me onder de mensen
begeven lukt dus nog niet echt.
Daarom heb ik af en toe het
idee in de gevangenis te zitten.
Er staat echter weer tegenover
dat ik heel veel dingen als
nieuw ervaar. Ik geniet van het
kleine geluk, zoals die paar uur
tjes samen op zondag met m'n
negenjarige zoontje Jack. Ik
denk dat hij me er ook door
heen heeft gesleept, zonder dat
zelf te weten natuurlijk. Ik wilde
per se blijven leven om hem te
kunnen zien opgroeien."
Nachtmerrie
De doorslaggevende prikkel die
hem tot z'n derde (en succes
volle) ontwenningskuur in het
Californische Exodus deed be
sluiten was een dosis zorgzaam
heid uit onverwachte hoek. „Als
je dealers je gaan aanraden om
je in een kliniek te laten opne
men, omdat ze je niet langer
kunnen aanzien, dan ben je na
tuurlijkver heen", aldus Gahan.
Hoe het zover kon komen, dat
is voor hem onverminderd de
hamvraag. „Er zijn een paar
omstandigheden geweest die el
kaar versterkten. Allereerst ge
bruikte ik al heel lang allerlei
drugs, misschien wel al sinds
mijn twaalfde. Amfetamine, co
ke, alcohol, ik kon er mee om
gaan. Met heroïne ook, dacht ik
aanvankelijk. Ik was er ook ver
liefd op, want telkens weer was
er die zalige roes, dat gevoel van
onoverwinnelijkheid. Op een
gegeven moment werd het ef
fect minder en minder, maar
had ik het spul toch nodig om
nog te kunnen functioneren.
Tja, toen was ik dus wel bijna
alles kwijt. Mijn tweede vrouw
en mijn vrienden wilden niets
meer met me te maken hebben.
De enige houvast die ik nog had
was m'n matras, waar ik alleen
nog vanaf durfde te komen met
een revolver in m'n zak. Zo pa
ranoia was ik", blikt Gahan bij
na zonder haperen terug.
„Naast die persoonlijke hang
was er ook nog eens die belab
berde sfeer binnen de band.
Onze laatste tournee was in fei
te een grote nachtmerrie, om
dat niemand lekker in zijn vel
stak. Van een groepsgevoel was
amper nog sprake."
Therapie
Na de 'Songs Of Faith And De
votion Tour' bleek de overle
vingsdrang van de Britse band
evenwel groter dan algemeen
was aangenomen. De groep
sleepte Gahan eerst de studio in
en nadat duidelijk was gewor
den dat diens conditie te be
roerd was voor het inzingen van
vers repertoire toonden ze alle
begrip door te blijven wachten
op zijn 'verlossing'. „Het groot
ste probleem voor Depeche
Mode werd op een gegeven mo
ment: 'Hoe lang duurt 't nou
nog voordat Dave weer kan in
haken?' Dat ze zonder mij niet
verder wilden, daarvoor zal ik ze
voor eeuwig dankbaar blijven.
Maar echt verbaasd heeft me
dat nou ook weer niet, omdat
we al zeventien jaar lang met el
kaar optrekken", aldus Gahan.
„Die hechte verbondenheid
hoor ik ook in de teksten van
'Ultra', ons nieuwe album. Het
lijkt wel alsof Martin bij het
schrijven mijn gedachten heeft
gelezen. De opnamen zijn dan
ook een soort therapie geweest.
Toch spookte door mijn achter
hoofd: 'Is iedereen nou zo be
hulpzaam omdat ik eigenlijk ge
woon een aardige jongen ben of
is men alleen maar bang de
stem van een miljoenenbedrijf
te verliezen, daar kwam ik maar
niet uit'."
Dave Gahan beseft donders
goed dat hij tot de allergelukkig
ste elite der roekeloze zondaren
behoort. „Om te beginnen ben
ik natuurlijk een veel grotere
egoïstische klootzak geweest
dan de doorsnee verslaafde.
Want ik had alles waar een jong
mens van kan dromen. Succes,
rijkdom, vrouw en kind, volop
vrienden. Met andere woorden,
God die me zo goed gezind was
geweest heb ik zonder aanlei
ding flink in zijn gezicht ge
spuugd. Als je dan nog een
tweede kans krijgt, past je nog
slechts dankbaarheid en nede
righeid."
Bij hulpverlenende instanties
deelt hij graag z'n ervaringen
met lotgenoten, zeker ook om
daar zelf sterker en wijzer van te
worden. Verder wil Dave Gahan
echter niet gaan, dus verwacht
hem niet in anti-drugscampag
nes en dergelijke. „Ik vind na
melijk dat mijn daden voor zich
moeten spreken. Ik heb laten
zien dat als je werkelijk wilt af
rekenen met je verslaving, je dat
ook kunt. De wil is je enige wa
pen, is die er niet, dan helpt
geen enkel middel, geen enkele
kuur."
Het negende studio-album
'Ultra', waarop het direct her
kenbare Depeche Mode-geluid
grotendeels is gehandhaafd,
krijgt geen promotionele onder
steuning in de vorm van een
concerttour. Misschien dat
Gahan, Gore en Fletcher vol
gend najaar, na het verschijnen
van een grootste hits-verzame
ling, die stoute schoenen weer
eens zullen aantrekken, maar
zelfs daarover waagt eerstge
noemde zich niet concreet uit
te spreken. „Voorlopig vinden
we het te riskant om weer zo'n
monsteronderneming, want dat
is het beslist, op touw te zetten.
Stel je voor dat we opnieuw
uitgeput raken, halfgek worden,
dan liggen alle wonden die nu
net bijna geheeld zijn meteen
weer helemaal open."
Op 30 april 1980 werd
Beatrix gekroond" tot ko
ningin in de Nieuwe Kerk
in Amsterdam, vandaag
precies zeventien jaar gele
den. Het orkest speelde de
Krönungsmesse van Mo
zart, gedirigeerd door:
Charles de Wolff. Achteraf
zou hij dat het hoogtepunt
van zijn carrière noemen.
Een topdag waarvoor begin
jaren veertig de kiem werd
gelegd. Een erfenis bracht
een harmonium in de ou
derlijke woning. Met zijn
ontluikende talent als orga
nist en een predikant als
vader kon het lot maar één
kant op. Na het oefenen
thuis gaf hij in september
1947 zijn eerste uitvoering
voor de NCRV-radio. Dat is
inmiddels bijna vijftig jaar
geleden. Het 'monument'
voor de orgelmuziek in Ne
derland wordt in juni 65
jaar oud. En dan? „Door
gaan, gewoon doorgaan."
zwolle hans brok
Charles de Wolff begon na de
oorlog met zijn studie aan het
conservatorium in Utrecht en
later in Amsterdam. In Parijs
kreeg hij twee jaar les van een
van de beroemdste organistes
ter wereld, Jeanne Demessieux.
De prijzen kwamen al snel. In
1963, '64 en '65 werd hij respec
tievelijk tweede, vierde en eer
ste op het Gaudiamus Concours
voor hedendaagse muziek in
Utrecht. Ondertussen was hij in
1957 al aan een tweede loop
baan begonnen, die van diri
gent. Eerst bij het Tolkens koor
in Enschede.
Charles de Wolff: „Een orgel blijft natuurlijk een mechanisch instrument, je moet het tot leven wekken.
Daarna dirigeerde hij vanaf
1964 de Nederlandse Bachvere-
niging en sinds 1983 ook het
Bachkoor Holland. Bovendien is
hij al een kwart eeuw dirigent
van het Concertgebouw Kamer
orkest. Tot 1989 - hij trad tij
dens de fusie vervroegd uit - di
rigeerde hij het Noordelijk Fil
harmonisch Orkest in Gronin
gen. Daar komt bij de twintig
jaar die hij al les geeft aan het
conservatorium in Utrecht. Dat
is de enige bezigheid waar hij
binnenkort mee stopt. De rest
gaat door. Daaronder het ver
zorgen van veertig concerten
per jaar. De meeste in de zo
mermaanden.
Veel werd er al van De Wolff
op geluidsdragers vastgelegd.
Liefst 22 grammofoonplaten en
drie cd's telt de collectie. Vier
nieuwe cd's staan gepland. Zes
tien van die grammofoonplaten
werden opgenomen in de Zwol
se Michaëlkerk, thuisplaats van
het grote Schnitger-orgel. Ge
confronteerd met de onwaar
schijnlijke staat van dienst
klinkt zijn commentaar als een
enorm understatement: „Nee,
nee, over hoogtepunten hoef ik
niet zo te klagen."
De Wolff heeft een sterke bin
ding met Zwolle. Dat komt
vooral door het orgel in de Mi
chaëlkerk, waarvan hij al lang
durig bespeler is. De Wolff: „Ik
zeg wel eens: dat Zwolse orgel is
zo ongeveer mijn lijforgel ge
worden. Daar heb ik een groot
foto gpd
deel van mijn grammofoonpla
ten opgenomen."
De Wolffs verleden hangt
nauw samen met de belangstel
ling voor dat bijzondere instru
ment. De Schnitger Stichting
werd opgericht waarmee de he
dendaagse orgelmuziek werd
gestimuleerd. Dat gebeurde via
compositieprijsvragen en op
drachten aan componisten.
Uit de opdrachten kwamen
grote orgelwerken voort. Zoals
Mandala van de beroemde
Fransman Jolivet en de Swee-
linck-variaties van Ton de
Leeuw. Stukken die internatio
naal nog steeds in hoog aanzien
staan. „Ik heb nog stapels ande
re composities in de studio lig
gen", zegt De Wolff. Grote orga
nisten van 'all over the world'
kwamen naar Zwolle. Helmuth
Walcha, Anton Heiier, Piet Kee,
Jeanne Demessieux. Het waren
de gouden jaren in zijn bestaan
als orgelspeler.
Charles de Wolff is een stimu
lerende kracht binnen de orgel
muziek. Wie met hem praat,
praat over hoogtepunten, en
plannen voor de toekomst. De
emotie van de muziek, het ge
voel in je lijf als zo'n enorm or
gel voluit gaat, daar heeft De
Wolff het minder over. Toch is
het er nog. Ook na vijftig jaar
spelen op dat instrument. „De
eerste keer dat ik op het Schnit
ger-orgel speelde, werd ik er
door overweldigd. Het is im
mens groot en overstemt in ge
luid makkelijk elk symfonie-or
kest. Dat heeft iets uitdagends.
Maar goed, als je er vijftig keer
op hebt gespeeld, dan ben je
daar aan gewend."
De Wolff blijft bescheiden
over zijn prestaties. Toch is hij
degene die geroemd wordt om
zijn energieke speelstijl, iemand
die de kracht heeft een orgel be
zieling te geven. De Wolff: „Een
orgel blijft natuurlijk een me
chanisch instrument, je moet
het tot leven wekken. Je hebt or
ganisten die spelen er op en het
klinkt zo dood als een pier. Om
dat het instrument van zichzelf
niets mee heeft. En hoe je dat
doet? Dat hangt van het tempe
rament van de speler af. De een
kan er fantastisch op spelen, bij
de ander blijft het een beetje bij
prutsen." Gevraagd naar zijn ei
gen temperament, schiet er een
uitdagende grijns over zijn ge
zicht. „Oh, als het moet kan ik
flink hameren, hoor."
Dave Gahan: „God die me zo goed gezind was geweest heb ik zonder aanleiding flink in zijn gezicht ge
spuugd. Als je dan nog een tweede kans krijgt, past je nog slechts dankbaarheid en nederigheid." foto gpü
Joop Brons presenteert cd in Hooglandse Kerk
leiden hetty van der veen
De Leidse organist Joop Brons
brengt op vrijdag 2 mei in de
Hooglandse Kerk een tiental
orgelcomposities uit de vroege
en late barok ten gehore. Brons
introduceert deze avond te
vens zijn onlangs opgenomen
cd. Tijdens het concert speelt
hij een groot aantal werken
van de cd.
Het programma van het
concert, en dus ook van de cd,
bestaat uit werken van Neder
landse, Duitse, Franse en En
gelse barok-componisten. Zo is
tijdens het concert (en op de
cd) onder meer orgelmuziek
van Sweelinck, Böhm, Dan-
drieu, Bach en Gibbons te ho-
In een boekje dat bij de cd
geleverd wordt, staan foto's
van en informatie over het
eeuwenoude 'De Swart/Van
Hagerbeerorgel' van de Hoog
landse Kerk waarop Brons de
werken ten gehore brengt.
Joop Brons organiseert dit
jaar voor de zestiende keer in
samenwerking met de Kerk
voogdij een serie orgelconcer
ten op de zaterdagmiddag in
de Hooglandse Kerk. Gere
nommeerde organisten en Ver
gevorderde conservatorium
leerlingen geven elke zaterdag
in de periode van 3 mei tot en
met 27 september orgelconcer
ten van ongeveer drie kwartier.
De organisten komen uit Ja
pan, Italië,' België, Nederland
en Engeland. De Japanse orga
nist Yuzura Hiranaka bijt op
zaterdag 3 mei om 13.30 uur
het spits af. De toegang is vrij.
Het concert van Joop Brons
begint vrijdag om 20.15 uur.
Ook bij dit concert kunnen be
zoekers gratis naar binnen.
recensie hetty van der veen
Voorstelling: The Wall van Pink Floyd door de Gemeente
lijke Muziekschool Katwijk. Gezien: 29/4, Tripodia, Kat-
Honderden Pink Floyd-fans hadden zich
gisteravond verzameld in Tripodia. De Kat-
wijkse Muziekschool tracteerde daar op een
vertolking van 'The Wall'. Zeven jaar na
Berlijn, waar Pink Floyd voor het laatst zijn
beroemde muur opbouwde en afbrak, was
het gisteren in Katwijk weer even ouderwets
smullen geblazen.
Een enorme piepschuimen 'wall', de ori
ginele Pink Floyd-animaties op een dia-
scherm en een indrukwekkende licht-show;
de Katwijkse Muziekschool had kosten
noch moeite gespaard om de 'echte' Wall-
uitvoering zo dicht mogelijk te benaderen.-
Het was met name de muziek die maakte
dat het publiek zich af en toe afvroeg: 'Wil
de echte Pink Floyd opstaan?'.
Marco Bouwmans legde zijn hele ziel en
zaligheid in de zangpartij van 'The Wall',
waardoor de aandacht vooral werd geves
tigd op de prachtige teksten. Bouwmans gaf
hiermee te kennen Roger Waters' bedoelin
gen goed te hebben begrepen; 'The Wall'
was immers onder meer een aanklacht te
gen de hysterische fans die niet naar de tek
sten en de nuances in de muziek luisterden,
maar alleen plezier wilden maken. Behalve
de zang vielen ook de vele gitaarsolo's van
Bouwmans en Ferry Lever op die steevast
werden beantwoord met een daverend ap
plaus vanuit de zaal.
Eigenlijk werd alleen rondom de band
een klein aantal schoonheidsfoutjes ge
maakt. Maar veel meer dan een te vroeg ge
starte tape, een iets te snelle opbouw van de
muur en een schelle fluittoon uit een spea
ker omvatten die foutjes niet. 'The Wall'
bleef van de eerste tot de laatste steen boei
end. De Katwijkse amateurs klonken dan
ook bepaald niet amateuristisch; toen de
muur eenmaal lag, stond dat als een paal
boven water.
Onderscheiding
Hans Liberg
hilversum anp
Hans Liberg heeft een eervol
le vennelding in de wacht
gesleept op het Gouden Roos
Festival van Montreux. Zijn
televisieshow 'Liberg zapt
zichzelf kreeg de onder
scheiding in de categorie Va
riety. De jury onder leiding
van de Brit David Liddiment
prees de originaliteit van Li-
bergs teksten en zijn muzika
liteit.
foto pr
