Van dorpsgekken en 'chicken runs'
Buitenland
Onze Betty Boothroyd, Madam Speaker
BBC zendt
acht uur aan
één stuk uit
Maggie Thatcher en haar supermarktpas
DINSDAG 29 APRIL 1997
Groot-Brittannië staat aan de vooravond van verkiezingen, misschien wel de
belangrijkste in jaren. Het lijkt erop dat de Conservatieven, inmiddels bijna
vergroeid met het pluche, op donderdag voor het eerst sinds 1979 het onderspit
zullen delven tegen het Onherkenbaar veranderde Labour. Van de nieuwe Britse
regering zal veel afhangen. Doet het land mee aan de Europese Monetaire Unie en
de eenheidsmunt euro? Blijft het een paradijs voor het 'harde' kapitalisme?
Of gaat Groot-Brittannië onder een Labour-regering ook sociaal meer in de pas
lopen? En hoe zal het gaan met de Schotse drang naar zelfstandigheid en het
schijnbaar onoplosbare Noord-Ierse probleem? Correspondent HANS GELEIINSE
in Londen schetst in een reeks verhalen de belangrijkste ontwikkelingen. Vandaag
deel vijf: over de wonderen en eigenaardigheden van de Britse politiek, 'Auntie
Beeb', ijzeren Margaret en Betty 'Madam Speaker' Boothroyd.
Na
a zes weken bakkeleien door politici
wordt overmorgen het gevecht om 659 La
gerhuiszetels door de kiezers beslecht. Wie
de winnaar ook wordt, records zullen sneu
velen. Zegeviert Labour, dan krijgt het Vere
nigd Koninkrijk met Tony Blair de jongste
premier van deze eeuw. Mochten de Con
servatieven net als in 1992 de opiniepeilin
gen logenstraffen, dan vestigen zij het re
cord van partij die het langst ononderbro
ken aan de macht blijft.
De kleinste van de drie grote partijen, de Li
beraal-Democraten, maken slechts kans op
het regeringspluche als de uitslag een hung
parliament oplevert de grote partijen
scoren dan beide te weinig zetels om een
meerderheidsregering te vormen en La
bour om een stabiele regering te vormen is
aangewezen op samenwerking met de Lib-
peins, zoals ze worden genoemd. Want
hoewel in de politiek niets mag worden uit
gesloten, zijn de programmatische verschil
len tussen LibDem en Conservatief zo
groot, dat coalitievorming onmogelijk lijkt.
De meeste van de 23 deelnemende kleinere
partijen kunnen presentie in het Lagerhuis
vergeten. Slechts de kleinere (nationalisti
sche) partijen uit Schotland, Wales en
Noord-Ierland in het vorige parlement
gezamenlijk goed voor 25 zetels hebben
een redelijke kans van slagen. Maar zij lo
pen weer veel minder risico op een giganti
sche kater na de verkiezingen. Verwacht
wordt dat de verschillende Tory-vleugels bij
verlies dusdanig met de al geslepen messen
op elkaar gaan inhakken, dat de partij splijt.
Het kiessysteem
Het zal Labour weinig anders vergaan als de
partij voor de vijfde achtereenvolgende
maal achter het net vist. New Labour is het
handelsmerk van leider Tony Blair. Falen
van Blair zal in bittere gevechten tussen tra-
ditionelen en vernieuwers resulteren. Winst
van Labour opent daarentegen althans
in theorie kansen op een politieke revo
lutie in het Verenigd Koninkrijk.
Blair en LibDem-leider Paddy Ashdown wil
len in eendrachtige samenwerking het dis
trictenstelsel inruilen voor een systeem van
evenredige vertegenwoordiging. Bij het hui
dige systeem is het alles of niets: de kandi
daat die in een district de meeste stemmen
vergaart wint de zetel, de overige stemmen
spelen geen rol meer.
De tegenstanders van dit first past the post-
principe zeggen dat het de democratie ge
weld aandoet, omdat het in het voordeel
van de twee grote partijen werkt. De Lib-
Dems kregen bij de verkiezingen van 1992
in totaal bijna achttien procent van de
stemmen. In het Lagerhuis kwamen ze ech
ter niet verder dan drie procent van de ze
tels omdat onvoldoende districten werden
gewonnen.
De voorstanders wijzen op de veel directere
band tussen een Lagerhuislid en zijn kies
district. De MP {Member of Parliament)
heeft er, net als artsen, een praktijk. Kiezers
kunnen met hun problemen op het spreek
uur komen. Een ander argument tegen
evenredige vertegenwoordiging is dat het
leidt tot zwakke coalitieregeringen, waarbij
in achterkamertjes politiek handjeklap
moet worden gespeeld om een regering in
het zadel te houden of aan de macht te
brengen.
De tegenstanders van het districtenstelsel
wijzen op de praktijk: heilloze confrontatie
in plaats van samenwerking, grote groepen
kiezers die zich bij geen van de twee grote
partijen thuis voelen, corrumpering als een
partij te lang aan de macht blijft. Ook is er
het vrij lachwekkende fenomeen van de
chicken run, de jacht van kandidaten op
een safe district, dat wil zeggen, een district
waar hun partij een dusdanige meerderheid
heeft dat ze vrijwel zeker van verkiezing
kunnen zijn. Kandidaten hoeven niet uit
het district te komen waar ze zich verkies
baar stellen.
De chicken run wordt ook in de hand ge
werkt door het regelmatig wijzigen van de
districtsgrenzen. Dit wordt gedaan om te
bereiken dat in elk district ongeveer hetzelf
de aantal kiezers woont (het gemiddelde
schommelt tussen de 55.000 en 60.000. Zul
ke grenswijzigingen kunnen een zittende
MP van zijn meerderheid beroven.
De kans op herziening van het districten
stelsel is overigens klein. Als Labour een
grote winst boekt, zal er van die partij wei
nig meer over worden vernomen. In het
verkiezingsprogramma staat, zoals bij zo
veel onderdelen, dat de kwestie 'in studie'
is. Uiteindelijk zullen de kiezers moeten be
slissen, want Labour wil over deze kwestie
een referendum uitschrijven.
De programma's
De Britse constitutie is de enige ter wereld
die niet op schrift staat, met dien verstande
dat sommige constitutionele onderwerpen
in aparte wetten zijn vastgelegd. Hervor
ming van deze grondwet is een groot twist
punt en zo'n beetje de enige verkiezings
kwestie waarin de drie partijen de kiezers
echte alternatieven bieden.
Naast hervorming van het kiessysteem is
zelfbestuur voor Schotland en Wales een
van de grote grondwettelijke twistpunten.
Labour en de Liberaal-Democraten willen
Schotland en Wales eigen parlementen ge
ven en ook regionale besturen voor provin
cies die dat wensen. De Conservatieven wil
len alles bij het oude houden. Zij betogen
dat zelfbestuur voor Schotland en Wales
onherroepelijk zal leiden tot de ondergang
van het Verenigd Koninkrijk.
Labour en de LibDems willen ook van het
Hogerhuis een échte Senaat maken, waar
van de samenstelling door de kiezers wordt
bepaald. Als eerste stap moet het stemrecht
worden ingetrokken van hereditary peers,
de Lords die hun Hogerhuiszetel erven. Ook
op dit punt willen de Tories geen enkele
verandering.
Op andere punten is het inhoudelijk voor
de kiezers behoorlijk moeilijk om Conserva
tieven en Labour uit elkaar te houden. Vaak
is het slechts de toon die verschilt. Labour
wil niet voor de Conservatieven onderdoen
in inflatiebestrijding en beperking van over
heidsuitgaven. Beide partijen beloven de
kiezers dat de belastingtarieven de komen
de vijfjaar niet worden gewijzigd. Ook spie
gelen zij de lagere inkomens belastingverla
Tijdens de laatste campagnedagen worden ook de 'kanonnen' zo veel mogelijk ingezet. Hier ver
maakt een stemmen wervende Tony Blair zich om de 11-jarige Sean in Gravesend, die zijn rol
stoel heeft voorzien van een les-L. foto epa
ging voor, maar net gaat om vage toezeg
gingen in een verre toekomst.
De Liberaal-Democraten vinden dit onzin.
Zij wijzen op de ruim twintig miljard pond
die de staat nu al moet lenen om de over
heidssector, onderwijs en gezondheidszorg
uit de belastinginkomsten te financieren.
De LibDems willen een procent meer in
komstenbelasting om het onderwijs beter te
maken en het toptarief van veertig naar vijf
tig procent brengen voor inkomens boven
de 100.000 pond.
Detailverschillen zijn dat Labour de BTW
op huisbrandolie van zeventien naar vijf
procent wil verlagen, terwijl de Tories ziel
tjes hopen te winnen met belastingverlich
ting voor werkende echtparen met kinde
ren. LibDem stelt uit bezorgdheid voor het
milieu een 'groene' belasting voor en ver
hoging van de benzineprijzen.
Labour wil de jeugdwerkloosheid bestrijden
via een eenmalige belastingheffing op de
overwinsten van de geprivatiseerde nutsbe
drijven. Het geld gaat in een speciaal pro
ject dat 250.000 werkloze jongeren met een
uitkering aan een baan moet helpen. Deze
omstreden winstbelastingde Conserva
tieven en de Liberaal-Democraten zeggen
dat die onder meer gas, licht en water voor
iedereen duurder gaat maken is één van
de tien punten uit het 'contract' dat Blair
het kiezersvolk heeft aangeboden.
Andere verschilpunten zijn: ondertekening
van het Europees Handvest (Conservatie
ven tegen) en invoering van een wettelijk
minimumloon Conservatieven tegen,
maar Labour noemt geen bedrag. Labour
en de Tories zeggen dat een referendum
moet beslissen of het pond door de euro
kan worden vervangen. Alleen LibDem
kondigt nu al aan voor de euro te zijn, mits
er niet met de criteria voor aansluiting bij
de EMU wordt gesjoemeld.
Alle drie zijn ze voor een keiharde aanpak
van de misdaad. Zero Tolerance voor zelfs
de kleinste vergrijpen straalt uit de manifes
ten van Labour en Conservatieven. De Con
servatieven willen de politie meer bevoegd
heden geven, De Liberalen denken dat er
drieduizend politiemensen bij moeten. La
bour wil ook de 'oorzaken' van de misdaad
aanpakken, maar dat blijkt in de praktijk
vooral neer te komen op het aansprakelijk
stellen van ouders voor wangedrag van hun
kinderen.
Een fel ideologisch gevecht vindt plaats
over de thema's onderwijs en gezondheids
zorg. De Tories willen meer schooltypen
aanbieden, Labour kiest voor verbetering
van het bestaande middenschool-systeem.
Labour wil ook de klassegrootte in de eerste
■drie jaar van het lagere onderwijs op dertig
stellen, Conservatieven en LibDem zeggen
dat daar geen geld voor is. De Liberaal-De
mocraten willen als enigen de inkomsten
belasting met 1 procent verhogen om on
derwijsverbetering te financieren.
De Tories kondigen aan grote delen van de
National Health Service te zullen privatise
ren om deze gigantische geldopslokker in
staat te stellen basisvoorzieningen gratis
aan te bieden. Labour beweert dat bezuini
gingen in de 'NHS-bureaucratie' geld ople
veren voor betere patiëntenzorg en extra
dokters en verpleegsters. De Liberaal-De
mocraten stellen hetzelfde voor, maar bie
den ook gratis gebits- en oogcontrole aan.
De kleintjes
De Britse verkiezingen bieden dorpsgekken,
dagdromers, excentriekelingen en extremis
ten van links en rechts kans op enige publi
citeit. Tien handtekeningen en vijfhonderd
pond (ruim vijftienhonderd gulden) zijn
voldoende om je in een district te laten re
gisteren als kandidaat. Dat geld verdwijnt in
de schatkist als de kandidaat minder dan
vijf procent van de stemmen haalt. Partijen
komen pas in aanmerking voor televisie
zendtijd als ze tenminste vijftig kandidaten
in het veld brengen.
Van de in totaal 3.171 kandidaten bij deze
verkiezingen komen er zo'n tweeduizend
van de 23 splinterpartijen. Er zijn ook kan
didaten die voor de lol in slechts één kies
district meedoen, zoals de Mongolian Bar
becue Great Place to Party Party en de
'Onafhankelijke Schoonheidspartij'. De
aantrekkingskracht van een district wordt
vooral bepaald door de publiciteit die het
krijgt. In Tatton, waar BBC-oorlogsverslag-
gever Martin Bell het opneemt tegen de van
corruptie beschuldigde Tory Neil Hamilton
zijn het er liefst negen. Bij John Major in
Huntingdon zeven en in Sedgefield, waar
Tony Blair kandidaat is, vijf.
Een excentriekeling die voor het eerst in 33
jaar ontbreekt is Lord Sutch, de leider van
de Monster Raving Loony Party. De Lord
heet gewoon David en zijn partij wil van
Groot-Brittannië weer een echt eiland ma
ken door de Kanaaltunnel naar Jersey te
verleggen. Sutch heeft zich teruggetrokken
als kandidaat voor Huntingdon om zijn zie
ke moeder te kunnen verplegen. John Ma
jor was verdrietig: „Lord Sutch is een natio
naal instituut. Bij de verkiezingen in 1992
was hij mijn intelligentste concurrent."
Een groot aantal kleintjes ijvert voor Britse
uittreding uit de Europese Unie of kant zich
tegen afschaffing van het pond. De Referen
dum Party van miljardair James Goldsmith
is de bekendste, maar ook die komt in de
peilingen niet verder dan drie procent van
de stemmen. Niettemin was zijn invloed op
de Conservatieve kandidaten groot. Velen
bekeerden zich tot een anti-Europese stel-
lingname nadat Goldsmith had gedreigd
een Referendum-kandidaat in het veld te
brengen tegen pro-Europese Conservatie
ven.
De Pro Life Alliance doet hetzelfde, maar
dan met abortus. Vijftig kandidaten worden
volgens deze groepering ingezet tegen pro
abortus parlementsleden. Dan is er nog de
British National Party, de extreem-rechtse
opvolger van het National Front. Tot de on
frisse doelstellingen van de BNP hoort ver
dediging van het 'blanke culturele erfgoed'
tegen 'anti-blank racisme'.
De stroming 'Derde Weg' hamert op
milieu- en immigratiethema's. Er moet een
stop komen op non-Europese emigratie.
Van de ultra-linkse partijen is Socialist La-
bourvan de roemruchte mijnwerkersleider
Arthur Scargill de bekendste. Scargill, vorig
jaar uit Labour gestapt, krijgt volgens de
opiniepeilingen geen voet aan de grond.
Dat geldt ook voor de Natuurwet Partij, vol
gelingen van de Maharesji Yogi, die een le
gertje van transcedentale yogi-vliegers wil
opzetten.
Het Lagerhuis
Het Lagerhuis zal na de Britse verkiezingen
danig in bezetting en waarschijnlijk ook van
sfeer veranderen. Meer dan honderd MP's
geven er de brui aan wegens pensioen of
een baan in het bedrijfsleven. Onder hen
zijn bekenden als de voormalige ministers
Douglas Hurd en Patrick Mayhew. Hurd wil
zich werpen op het schrijven van politieke
thrillers.
De verandering van politieke cultuur en
macho-sfeer moet komen van het recor
daantal wouwen dat de oppositie- en rege
ringsbankjes gaat bevolken. Volgens de
Fawcett Society, een actiegroep voor vrou
wenrechten, waren er nog nooit zoveel
vrouwen kandidaat in te winnen districten.
De Conservatieven brengen er 68 in het
veld, Labour 159 en de Liberaal-Democra
ten 142. De Fawcett Society verwacht dat
zeker honderd vrouwen de Commons gaan
halen, ongeacht het uiteindelijke verkie
zingsresultaat.
Be
9etty Boothroyd staat haar mannetje. Order,
order, schreeuwt ze als de keffers in het Lagerhuis
allemaal tegelijk willen blaffen en meestal wordt
het dan stil. Orde, orde is ook de verkiezingsleuze
van de 67-jarige speaker (voorzitter), de eerste
vrouwelijke in het zeshonderdjarige bestaan van
het Lagerhuis. Iedereen in het land kent die, soms
met overslaande stem geuite, kreet. Betty is er
immens populair mee geworden.
Betty hoort officieel bij Labour, maar dat maakt
in haar kiesdistrict, West Bromwich West bij Bir
mingham, niets uit. Conservatieven en Liberaal-
Democraten hebben geen kandidaat tegen voor
zitster Betty in het veld gebracht, en daarmee is
voor het eerst in dertig jaar een politieke traditie
in ere hersteld.
Uiteraard beperkt deze democratische frivoli
teit de keuzemogelijkheden geducht. „Ja, er
wordt soms door kiezers over geklaagd", geeft
Betty's verkiezingsagent Doug Parish toe. „Dan
leggen wij uit dat het een eer is om de voorzitster
van het parlement in ons district te hebben. En
bovendien, Betty is pas een paar jaar voorzitster.
Maar vanaf 1973 heeft ze deze zetel voor Labour
met succes verdedigd, dus echt nadeel hebben de
andere partijen niet", vindt hij.
Parish is ook de drijvende kracht achter de ver
eniging 'Vrienden van de Speaker', die West
Bromwich West bombardeert met pamfletten in
neutraal groen. Betty, die haar carrière begon als
secretaresse in het Lagerhuis, wordt aangeprezen
als de 'onpartijdige keus van alle partijen'. Haar
grootste vijand is volgens de 'Vrienden' apathie:
de kiezers laten het stemmen maar zitten omdat
Boothroyd als enige kandidaat toch wel wordt ge
kozen.
Maar volgens de groene pamfletten is dat een
geheel verkeerde gedachte. Betty heeft namelijk
een concurrent die haar leuze 'Orde orde' heel
letterlijk neemt: Stephen Edwards van de Natio-
naal-Democraten, een voortzetting van het fas
cistische National Front. En er heeft zich ook nog
een mysterieuze Richard Silvester aangediend.
Hij liet zich inschrijven als kandidaat voor Official
Labour. Volgens de 'Vrienden van de Speaker' is
Silvester helemaal geen Labour-kandidaat, maar
een linkse extremist. Helemaal zeker weten ze het
niet, omdat Silvester niet blijkt te wonen op het
Betty Boothroyd is de eerste vrouwelijke voorzitter
van het Lagerhuis. archieffoto ap
adres dat hij bij zijn registratie heeft vermeld.
De kandidatuur van Edwards en Silvester levert
de 'Vrienden van de Speaker' echter een extra ar
gument om de kiezers op hun verantwoordelijk
heid aan te spreken. 'Onze Betty' verdedigt met
haar grijze permanentje nu de democratie tegen
het extremistisch gevaar. Betty zal er blij mee zijn.
Ze bekende onlangs tegenover een TYmes-redac-
teur niet te weten wat ze als 'neutraal persoon' in
haar verkiezingstoespraken moest zeggen.
De BBC zal donderdagavond
het langste programma in haar
75-jarig bestaan uitzenden.
Het wordt een acht uur, en
misschien nog wel langer du
rend, verslag van de verkie
zingsnacht. Het programma
begint om vijf voor tien met de
presentatie van een eerste pei
ling bij de stembureaus, een
exit poll waaraan doorgaans
niet teveel waarde hoeft te
worden gehecht.
Ster van Auntie Beeb's 'show'
wordt ongetwijfeld weer vete
raan Peter Snow, normaliter
een van de Newsnight-presen
tatoren, maar bij verkiezingen
altijd enthousiast springend
voor de swingometer, een gra
fisch 'wiel' dat moet aangeven
hoeveel kiezers van de ene par
tij naar de andere 'overlopen'
en wat die 'swing' betekent
voor de zetelverdeling in het
Lagerhuis.
De grote vraag is of die ver
kiezingsmarathon veel kijkers
gaat trekken. Tijdens de ruim
zes weken durende campagne
is al vastgesteld dat de kijkcij
fers van actualiteitenrubrieken
en nieuwsjournaals drama
tisch daalden. De BBC zal zich
na morgen uitputtend met het
probleem van 'kijkmoeheid'
bezighouden. De omroep durft
niet te voorspellen dat het 2,5
miljoen kostende marathon-
programma de 8,3 miljoen kij
kers zal trekken die vijf jaar
geleden op de verkiezings
avond nog werden genoteerd.
Als een vorstin schrijdt Margaret Thatcher
over het verkiezingspad. Ze tooit zich in fel
blauwe mantelpakjes, de kleur van de Con
servatieven, en doet slechts aan de campag
ne mee om haar opvolger John Major een
handje te helpen. Zegt ze.
Waarschijnlijk wordt 'Eerlijke John' gek
van die hulp. Hij durft vast niet in felblauw
de straat op en ziet dan ook nog, tot groot
genoegen van de Eurosceptici in zijn partij,
de Iron Lady keer op keer zijn Europa-poli
tiek onderuithalen. „Goeie hemel, nee", zei
ze met gespeelde verbazing toen een kiezer
haar vroeg of zij het pond wilde inwisselen
voor een Euro. „Weet u niet dat Ik degene
was die drie keer nee tegen de monetaire
unie zei?"
Dergelijke ondennijningen van Majors
wait and see-politiek komen dankzij de gro
te schare journalisten in haar gevolg promi
nent in beeld. Haar status van onaantastba
re leider en vrouw van het gewone volk
raakte echter danig in het gedrang bij een
bezoek aan een supermarkt. Met het air van
de geroutineerde huisvrouw ging ze langs
de vakken. Ze kocht een stuk Schots rund
omdat het in de aanbieding was ('kijk eens,
anderhalf pond goedkoper') en koos voort
durend voor de goedkopere supermarkt-
produkten in plaats van kwaliteitsmerken.
Bij de kassa viel ze door de mand. Ze trok
haar chequeboek om de rekening van ruim
21 pond te betalen, maar bleek het bijbeho
rende pasje niet te kunnen tonen. De cais
sière was onverbiddelijk: de cheque garan
deren of met creditcard of cash betalen, zei
ze. Thatcher trok toen nerveus wel
lichthet supermarktpasje dat haar net
was uitgereikt. Iedere supermarktbezoeker
weet dat dit alleen dient om kortingspunten
te vergaren, maar Thatcher dacht ermee te
kunnen betalen.
Het probleem werd uiteindelijk tot grote
opluchting van haar gevolg en de caissière
opgelost. Ze bleek nog 25 pond cash in haar
portemonnee te hebben. Weg was That
cher. Gelukkig had ze een lijfwacht bij de
hand om haar boodschappen te dragen.
Thatcher brengt Major regelmatig in verlegenheid.
archieffoto reuters
