Taxichauffeurs
krijgen volwassen CAO
Versterven: Zachte dood op eigen initiatief
Feiten &Meningen
Italië twijfelt
na euforie over
operatie Alba
Screaming Lord Sutch
laat verkiezingen lopen l
-Hij WW
Rf ZAk&J,.
VRIJDAG 18 APRIL 1997
NIEUWSANALYSE
Niet meer verplicht trouwen voor salarisverhoging
De Italiaanse militairen zijn nog maar net weg,
of in Italië zelf begint de twijfel toe te nemen
over het nut van de multinationale vredesmissie
in Albanië. Niet ten onrechte, want de taken en
doelstellingen van de onder VN-vlag uit te voe
ren en door Italië te leiden expeditie zijn vaag
en vol tegenstellingen.
De 6.000 soldaten, onder wie 2.500 Italianen,
moeten volgens het VN-recept humanitaire
hulp beschermen. De missie moet echter ook,
zoals de Italiaanse minister van defensie Andre-
atta woensdag zei, 'vrede brengen' en de voor
waarden creëren waaronder in juni of juli vrije
verkiezingen kunnen worden gehouden.
De humanitaire hulp staat niet ter discussie.
Vrede en verkiezingen lijken echter twee doelen
die moeilijk door de militairen van Alba (Dage
raad) vallen te realiseren. De belangrijkste rede
nen: aan de ene kant de aloude noord-zuid-te-
genstelling en de persoon van president Sali Be-
risha; aan de andere kant de vele wapens in het
land en het verbod dat de militairen is opgelegd
om die in beslag te nemen.
Iedereen wil verkiezingen, maar op eigen
voorwaarden. Berisha stelt dat eerst alle wapens
moeten zijn ingeleverd. De zuidelijke rebellen
leiders denken daar niet aan en willen hun wa
pens pas neerleggen als Berisha is opgestapt of
weggestemd. Een vicieuze cirkel dus, die niet
wordt doorbroken door het feit dat er binnen de
internationale gemeenschap evenals binnen
de missie-Alba zelfverschillend gedacht
wordt over Berisha.
Frankrijk, met Italië de grootste leverancier
van soldaten, twijfelt en zal niet om 'het hoofd'
van de president vragen. Italië is verdeeld. Vori
ge week viel het kabinet bijna omdat de com
munisten en Berisha-haters tegen de mis
sie stemden. Premier Prodi, die Berisha ook lie
ver ziet gaan dan komen, bleef overeind dankzij
de hulp van de rechtse oppositie. Maar die is
Berisha weer goed gezind.
Het wachtwoord is dus: geen diplomatieke
initiatieven en geen inmenging in binnenlandse
aangelegenheden van Albanië, anders wordt het
thuisfront onrustig. De militairen hebben een
ander wachtwoord: het geweld tot een mini
mum beperken. Zij mogen schieten om zichzelf
te verdedigen, maar hebben absoluut geen poli
tietaken.
Volgens militaire specialisten zou Albanië
juist het meest gebaat zijn bij een 'echte' mili
taire macht. Een van haar belangrijkste taken
zou het in beslag nemen van wapens moeten
zijn. Daar is nu geen sprake van. De Italiaanse
leider van de missie, generaal Forlani, zei: ,,We
nemen alleen wapens in beslag als ze ons wor
den aangeboden". Volgens dezelfde specialisten
is verder het aantal van 6.000 soldaten erg laag.
Men verwacht ook dat niet aan de tijdslimiet
van drie maanden kan worden voldaan.
Al deze argumenten maken het niet makkelijk
voor de deelnemers, en helemaal niet voor Ita
lië, dat het meest zijn nek heeft uitgestoken. De
Italianen hebben lang aangedrongen op de mis
sie en zich openlijk opgewonden over de gerin
ge internationale belangstelling, maar zijn ook
nog maar net hersteld van de bijna-blamage
van vorige week.
Volgens La Repubblica zal het al of niet slagen
van de missie enorme gevolgen hebben voor de
binnenlandse politiek, maar ook voor Italië's
deelname aan de EMU. „Als de expeditie lukt,
zijn we de enigen geweest die zich om Albanië
hebben bekommerd, en kan het egoïstische Eu
ropa ons geen 'nee' verkopen. Als ze mislukt,
zullen de anderen opgelucht zeggen dat Italië
niet in Europa thuishoort", aldus de krant.
De Italiaanse premier Prodi toont zich tot nu
toe optimistisch. Hij geniet na van de toejui
chingen die hem en collega Fino zondag in de
rebellenstad Valona ten deel vielen. „Italië is
weer geliefd", zo zei Prodi. De vieze smaak, ver
oorzaakt door het zinken van een vluchtelin-
genschip en het voor de regering zo vernede
rende debat over de missie, was weggespoeld.
Maar dit alles betekent nog geen succes voor
'Alba'. In het zuiden zijn de rebellen opper
machtig, zoals ook moge blijken uit het feit dat
enkele beruchte leiders deel uitmaakten van
Prodi's 'veiligheidsdienst' tijdens zijn bezoek
aan Valona. Dezelfde personen lieten de Itali
aanse pers weten dat de soldaten zeker niet om
hun wapens moeten vragen. Eergisteren werd
het hotel beschoten waar vrijwel alle Italiaanse
journalisten zitten. Italië huivert en het lijkt
geen toeval dat Forlani voorlopig wacht met het
sturen van troepen naar Valona.
ROME EELCO VAN DER UNPEN
CORRESPONDENT
'Ze wilde niet meer eten en drinken. Na twaalf dagen is zij rustig gestorven5
ir
Versterven - bewust of onbewust het
sterfproces in gang zetten door niet meer
te eten en te drinken - komt volgens in
gewijden in de praktijk duizenden keren
per jaar voor. Toch wordt er weinig over
gesproken en is het bij de Nederlandse
bevolking relatief onbekend. Gisteren
werd in ziekenhuis Rivierenland in Tiel
een symposium gehouden over verster
ven.
Versterving leidt in de meeste gevallen
tot een rustig sterfbed. Mits de verzorging
goed is en voortdurend wordt overlegd
met de patiënt - indien nog aanspreek
baar - en de familie.
Dat is de ervaring van arts B. Ekdom van
verpleeghuis Vrijthof Tiel. Hij zegt dat
niet zomaar. De afgelopen zes maanden
heeft hij te maken gehad met 41 sterfge
vallen in zijn verpleeghuis, dat 240 bewo
ners telt. In bijna één op de drie gevallen
ging het om versterving: Na weken tot
maanden steeds minder eten en drinken
zakten deze oude, zieke en al of niet de
mente mensen langzaam de dood in. Zij
wilden niet meer, het was goed zo.
Ekdom was één van de sprekers op het
symposium. Hij noemde praktijkvoor
beelden waaruit blijkt hoe versterving tot
een zachte dood kan leiden en hoe de
laatste wens van de patiënt - dat er een
einde komt aan pijn of ziekte, dat er 'rust'
komt - gestalte kan krijgen. „De autono
mie van de patiënt is zo belangrijk. Hij
doet het zelf of kan door zijn vergevor
derde ziekte geen eten en drinken meer
verdragen. Soms kunnen ze niet meer
drinken, soms willen ze niet."
Een 91-jarige demente vrouw kreeg op
zeker moment een beroerte en raakte
ernstig gehandicapt. „De eerste dagen
dronk ze genoeg, maar na een week
kreeg ze slikstoornissen en weigerde. Ze
was goed aanspreekbaar en wilde geen
sondevoeding. 'Ik hoef niet meer te eten
omdat ik doodga', zei ze. Haar familie
wilde ook niet dat er dwang werd uitge
oefend. Na twaalf dagen is zij rustig ge
storven."
Bij een 75-jarige man met uitgezaaide
botkanker hield het lichaam er door de
ziekte grotendeels mee op. Een jaar na
opname in het verpleeghuis kreeg hij
spontane botbreuken. Hij ging slecht
eten en drinken en zijn toestand ver
slechterde. Hij werd slaperig door zijn
ziekte en kreeg bijna geen vocht en voe
ding meer naar binnen. „In overleg met
hem en zijn familie is besloten dat we
hem niet zouden dwingen om te eten.
We beslissen zoiets nooit op eigen hout
je. Hij is op natuurlijke wijze overleden,
zijn lichaam had het opgegeven."
Hoe voelt iemand zich die zich aan het
versterven is? Doet het pijn, word je high?
„De ervaring leert dat ze er zelf weinig tot
geen last van hebben. De 91-jarige vrouw
heeft bijvoorbeeld nooit over pijn ge
klaagd en we merkten dat ze ook geen
pijn had. In die twaalf dagen had ze één
keer honger en dorst. Na een beetje soep
was dat over. Pijn hoort er niet bij. Ze ra
ken suffer en lijken zich van allerlei onge
makken minder bewust.
Ekdom praat met nadruk niet over hon
gerstakers, maar over ouderen en ernstig
zieke mensen die tijdens het versterven
goed worden verzorgd. „Bij een groot
vochttekort moeten de slijmvliezen in de
mond en de ogen bijvoorbeeld vochtig
worden gehouden, anders wordt het
pijnlijk. En we letten heel goed op dat ie
mand evenveel vocht als zout verliest.
Want krijgt iemand diarree, dan verliest
hij te veel vocht en kan het pijnlijk zijn.
Een arts houdt dat steeds in de gaten. Dat
is goede, verzachtende zorg."
Toch klinkt het raar: Een team van hulp
verleners dat moet toezien hoe iemand
niet meer wil leven, terwijl hij door het
simpelweg toedienen van eten en drin
ken in leven zou kunnen blijven. Wan
neer houdt de zorg op, bij wie wordt niet
meer ingegrepen? Harde criteria ontbre
ken, zegt Ekdom. Het verschilt per per
soon, per situatie: Wat wil de patiënt zelf,
hoe ziek of dement is iemand, hoe slecht
zijn de vooruitzichten, wat wil de familie?
Ekdom maakt de vergelijking met een
kankerpatiënt. „Als die een bepaalde be
handeling niet meer wil, kun je als arts op
je kop gaan staan maar de patiënt is uit
eindelijk degene die kiest. Bij versterving
is dat ook zo, tenzij iemand een acute
complicatie - een maagzweer, verstop
ping, slikklachten - krijgt. Als arts heb je
gezworen datje iemand tot het laatst
zorg, eten en drinken blijft aanreiken.
Maar je mag niet dwingen. Als de compli
catie is verholpen, is het aan de patiënt
om te kiezen om al of niet te blijven eten
en drinken."
Bij iemand die geestelijk en lichamelijk
steeds verder achteruitgaat, wordt aan
vankelijk van alles geprobeerd: Extra voe
ding, extra vitamines. „We kijken hoe het
komt dat iemand minder goed eet en
drinkt. Zijn er slikproblemen, moeten we
de voeding aanpassen? We laten het als
chauffeur wordt verplicht een cursus sociale
vaardigheden te volgen.
„De taxi-CAO is de goedkoopste
en simpelste CAO die er be
staat", vertelt Jack Couwenberg,
CAO-onderhandelaar van de
Vervoersbond FNV. Maar als
het aan de bonden ligt komt
daar op 21 april een einde aan.
In deze laatste onderhande
lingsronde voor een nieuwe
CAO moet er eindelijk eens een
volwassen overeenkomst uit de
bus rollen. „Gebeurt dat niet,
dan komen er stakingen, want
de huidige taxi-CAO slaat ner
gens op."
De salarissen zijn bijvoorbeeld
vooroorlogs geregeld. Een
chauffeur in loondienst verdient
maximaal 2448 gulden bruto
per maand, waar na aftrek van
belastingen en sociale premies
nog maar een schijntje van
overblijft. Toch moet hij om dat
bedrag in de wacht te slepen
behoorlijk wat doen; trouwen
of ouder zijn dan 23 jaar en mi
nimaal drie jaar in de sector
werken. Voldoet hij niet aan die
voorwaarden, dan betaalt de
baas maar 2218 gulden bruto.
De werkgevers gaan er vanuit
dat de chauffeurs hun salaris
opschroeven via fooien. „Maar
dat lukt niet meer doordat de
traditionele straattaxichauffeur
langzamerhand verdwijnt. Nog
slechts 6 procent van de chauf
feurs rijdt alleen de straattaxi
waarbij de klant contant afre
kent en tip geeft. Het merendeel
van de chauffeurs wordt nu in
gezet om kinderen naar school
te brengen of om zieken en ge
handicapten te vervoeren voor
het ziekenfonds. Dan wordt de
rekening naar de klant gestuurd
en komen er geen fooien aan te
pas."
„De uitbetaling van de lonen
moet dus anders", concludeert
Couwenberg. Daarom hebben
de bonden voorgesteld om vier
salarisschalen in te voeren. Wie
een trede hogerop wil, met de
daarbij behorende loonsverho
ging, is verplicht een taxi-oplei
ding te volgen. Een werknemer
die alle opleidingen afrondt,
moet volgens de bonden na ne
gen jaar 3200 gulden bruto ver
dienen, ongeveer 1000 gulden
meer dan nu. De werkgevers
zijn al akkoord met de salaris
schalen, maar vinden het loon
te hoog; een werknemer die alle
diploma's heeft gehaald mag na
veertien jaar slechts 2900 gul
den krijgen.
Couwenberg vreest voor onrust
als werkgeversorganisatie Ko
ninklijk Nederlands Vervoer bij
de CAO-onderhandelingen de
portemonnee niet opentrekt.
Eind vorig jaar bleek uit onder
zoek van de Vervoersbond FNV
dat de meeste chauffeurs een
stevige salarisverbetering in
procenten willen zien. Op de
TOM JANSSEN
team niet zomaar gebeuren dat iema
achteruit gaat. Maar soms is het niet:
gen te houden. Je ziet iemand die ste
dementeert veranderen van een lope
patiënt in iemand die alleen nogmaï
of ligt, in bed opgevouwen als eenfo
Als dat weken of maanden duurt en»
mand wil niet meer eten en drinken,i
ben je als arts op zeker moment uitge
praat. Zou je toch dwingen, dan treÜ
ze de sonde er vaak zelf uit. Dat is e
lastend voor ze, je verlengt het lijden
mee." j
Is versterven een alternatief voor euö
nasie? Ekdom, voorzichtig: „Feitelijk
Het kan ook zo. Je kunt ook overlijd®
zonder infuus en zonder sonde. Maai
arts moet niet zeggen: Versterven is*
makkelijk, laat de patiënt het maar a
doen, dan kom ik niet in gewetensnofl
of juridische problemen. Hij moet hei
niet afschuiven, maar zou een ernstjs
ke patiënt versterven wel als mogelijl
heid moeten noemen. Dat hoort bij b
vak."
De 15.000 taxichauffeurs in loondienst hoeven
binnenkort niet meer te trouwen om het maxi
mum salaris in de wacht te slepen. In de oude
CAO staat dat nog wel, maar de vervoersbon-
den (FNV en CNV) en werkgevers onderhande
len over een CAO die meer in deze tijd past.
Taxichauffeurs krijgen er steeds meer taken bij.
Ze worden ingezet in het openbaar vervoer en
moeten zieken, gehandicapten en scholieren
vervoeren. De bond wil daarom dat iedere
De langst zittende partijleider in
Groot-Brittannië, Screaming
Lord Sutch van de Monster Ra-
ving Loony Party, doet voor het
eerst sinds 1963 niet mee aan
de Britse verkiezingen. Hij ver
telde gisteren dat hij elke dag
zijn moeder moet bezoeken, die
in het ziekenhuis herstelt van
een heup-operatie.
Maar Sutch wil snel namens
zijn Monster Raving Loony Par
ty terugkeren in de politiek. „Ik
heb gewed dat niemand wint en
er in oktober weer verkiezingen
zijn. Ik heb er honderd pond in
zitten."
De Lord Wanhoop van de Britse
politiek is met zijn megafoon,
hoge zije en pandjesjas in lui
paard-kleuren een van de ge
liefdste marginale kandidaten.
Hij deed meer dan veertig keer
mee aan de verkiezingen. Hij
won nooit een zetel.
Voor hij de politiek in ging, zat
Sutch in de rockband de Sava
ges, waarin beroemdheden als
Noel Redding, bassist van Jim
my Hendrix, Keith Moon,
drummer van de Who, en gita
rist Jeff Beck hun carrière be
gonnen. De Monster-partij
De FNV vreest voor onrust onder taxichauffeurs als de lonen niet omhoog gaan.
tweede plaats willen ze een sa
larisverbetering via loonscha
len, daarna een verhoging van
de onregelmatigheidstoeslag en
een betere betaling voor over
uren. Couwenberg: „Ze willen
poen, poen en nog eens poen."
De schreeuw om meer geld
wordt aangewakkerd doordat
steeds meer werknemers afhan
kelijk worden van de taxiritten.
„Een paar jaar geleden deden
chauffeurs het werk op de taxi
naast een andere baan. In de
weekenden of avonden schnab
belden ze bij. Momenteel zit
twee derde van de chauffeurs
fulltime op de taxi met een vast
contract. Andere inkomsten
hebben ze niet."
Bovendien hebben de chauf
feurs er nog een extra taak bij
gekregen. Ruim een op vijf
wordt regelmatig ingeschakeld
om te rijden op de buslijnen.
Vooral op het platteland is het
al heel normaal dat de taxi's -
op tijdstippen dat het onrenda
bel is om een grote bus in te
zetten - het openbaar vervoer
overnemen. De klant laat weten
hoe laat hij bij een bepaalde
bushalte is en de taxi staat dan
voor hem klaar. „Maar een bus
chauffeur verdient wel vijftig
procent meer dan een taxi
chauffeur", zegt Couwenberg.
Verplichte scholing is pure
noodzaak door de verandering
van het klantenbestand en is
dus niet alleen een truc om de
salarissen te verhogen. „Iemand
die wordt ingezet in het open
baar vervoer of het ziekenfonds-
vervoer uitvoert, moet iets af
weten van reanimatie. Ook een
cursus sociale vaardigheden of
omgaan met agressie is belang
rijk."
Volgens Couwenberg moet door
scholing ook het imago van de
'i
brengt tientallen kandidaten in
het veld. Het partijprogramma l
belooft dit jaar verwarmde toi-
letbrillen voor gepensioneerden n
en het doortrekken van de ka-
naaltunnel naar Zwitserland, nE
zodat Groot-Brittannië een be-
lastinghaven wordt. De laatste nt
beleidsvoorstellen zijn om van C(
ongebruikte kolenmijnen centra fl
voor bungee-jumpen te maken,
en die door politici te laten tes
ten, alsmede fosforiscerende
voeding voor honden zodat 1
men in het donker niet in de
drollen trapt.
De partij wil in elk geval de de- tr
cimale tijd invoeren, met dagen !n
van 10 uür en uren van 10 mi-
nuten. „De huidige tijdindeling 10
is te verwarrend, zeker als je een le'
kater hebt en laat bent voor het 31
werk."
Sutch zegt zich als winnaar te
zullen uitroepen als meer men- H
sen thuis blijven dan gaan
stemmen. Hij heeft vijf pond in
gezet dat hij de volgende pre- V
mier wordt - volgens bookma- I
kers een kans van 1 tegen 15
miljoen.
LONDEN RtrI
FOTO GPD
taxichauffeur verbeteren. Uit
een onderzoek dat vorig jaar
door de Amsterdamse Taxicen
trale is gehouden, blijkt dat bur
gers bij het woord taxichauffeur
denken aan botte bestuurders
die ongevraagd een shagje op
steken en knoerthard rond
scheuren met de autoradio op
tien. „Zo'n imago past dus niet
bij iemand die zieken, gehandi
capten en scholieren rondrijdt."
UTRECHT SYLVIA MARMELSTEIN
F
