Grijze knokker in de schaduw van een legende
Een nette rebel met aeteursbloed
Buitenland
Groot-Brittannië staat aan de vooravond van verkiezingen, misschien
wel de belangrijkste in jaren. Het lijkt erop dat de Conservatieven,
inmiddels bijna vergroeid met het pluche, op 1 mei voor het eerst sinds
1979 het onderspit zullen delven tegen het onherkenbaar veranderde
Labour. Van de nieuwe Britse regering zal veel afhangen. Doet het land
mee aan de Europese Monetaire Unie en de eenheidsmunt euro? Blijft
het een paradijs voor het 'harde' kapitalisme.
Of gaat Groot-Brittannië onder een Labour-regering ook sociaal meer
in de pas lopen? En hoe zal het lopen met de Schotse drang naar
zelfstandigheid en het schijnbaar onoplosbare Noord-Ierse probleem?
Correspondent HANS GELEIJNSE in Londen schetst in een reeks
verhalen de belangrijkste ontwikkelingen. Vandaag deel één:
portretten van de zittende Conservatieve premier John Major en
troonpretendent Tony Blair van New Labour.
it:
itiVT
[legen jaar oud pas was John
de! Major toen hij een lesje kreeg
'k dat hem voor de rest van zijn Ie
pen zou bijblijven. „Als je wat
larder had gewerkt zou je eer-
te zijn geworden", was de dro-
ie repliek van zijn vader toen de
jeine John trots kwam melden
pat hij het op één na beste re-
ll sultaat had behaald bij een re
Engels.
'ader Tom heeft niet mee mo-
3ienmaken dat zijn zoon in
1990 premier van het Verenigd
loninkrijk werd. Maar biogra-
envan Major zijn van de pre-
nier zelf of diens omgeving te
veten gekomen dat de kleine
ohn sinds die ontnuchterende
huiskomst maar één ambitie
oesterde: eerste worden.
is hem tot op het mo-
nent van vandaag nooit echt
'elukt. John Major werkte zich
ip van eenvoudig kantoorklerk
otbankbestuurder, van ge-
neenteraadslid tot minister.
Toen hij uiteindelijk eerste
iverd, bleek de absolute politie
ke top gehuld in de schaduw
?an zijn beroemde voorgang-
jter, Margaret Thatcher.
,Die duivel aan de zijlijn", ket
terde Major eens over haar, ver-
dat niet alle microfoons
om hem heen waren afgezet.
Maar zijn uitval was wel begrij-
lelijk. Thatcher heeft het de
lartij nooit vergeven dat zij op
het toppunt van haar roem en
ntemationale prestige aan de
:antwerd geschoven. Met de
keuze van Major als haar opvol-
jerzou zij het roerend eens zijn
reweest, maar ze heeft hem het
jolitieke leven uiterst moeilijk
;emaakt. Fameus werd haar
dilating tegen BBC's David
!rost in 1995: „Mijn 'drie keer
nee' tegen Europa is 'twee keer
'geworden".
Dieptepunt
Het was koren op de molen van
de in volume en omvang groei
ende rechtse en anti-Europese
vleugel van de partij. Majors
persoonlijke populariteit be-
reikte een na-oorlogs diepte-
punt, The Times had al vastge
steld dat 'John Major het res
pect van het parlement en zijn
partij verloren had' en Reuters
la® seinde de wereld rond: „Major
l:: toont gebrek aan visie. Het kil
ler instinct en het aura van au
Premier Major, de naar eigen zeggen zo gewone man uit Brixton, op verkiezingsbezoek bij belaagde vissers in Cornwall.
toriteit dat onder Thatcher uit
Downing Street 10 straalde, is
verdwenen."
De Tory-frustraties over enorme
nederlagen bij de Europese en
plaatselijke verkiezingen en de
onwil van Major om ronduit
'nee' te zeggen tegen aanslui
ting bij de Europese munt
brachten 'de volksjongen' uit de
Londense achterbuurt Brixton
op' de rand van de afgrond. Vol
komen onverwacht kondigde
hij in juni 1995 zijn aftreden als
partijleider aan, een riskante
maar naar achteraf bleek ook
goed voorbereide zet. The Cap
tain bleef, zijn tegenstanders
moesten een maand later bui
gen op de partijconferentie.
Het was niet de eerste keer dat
Major aantoonde dat er iets
niets klopte aan zijn kleurloze
image. ,^Major grijs?", zei een
partijgenoot eens. „Jazeker,
maar dan wel de grijze kleur
van metaal." Major is een vech
ter, een man die door geen te
genslag te breken lijkt, maar die
eigenschappen verbergt achter
een masker van onaandoenlijk
heid en stijf, vormelijk optre
den.
Zijn oudste zus Pat weet waar
dat schijnbare gebrek aan pas
sie en spontaniteit Vandaan
komt. „Die houding leerde hij
zich aan uit zelfbescherming.
Toen hij als zestienjarige lid
werd van de Jonge Conservatie
ven kwam hij er al snel achter
dat je je op een bepaalde ma
nier moest gedragen, spreken
en kleden om geaccepteerd te
worden. De act van toen is diep
geworteld geraakt", vertelde ze
vorig jaar aan de Daily Tele
graph.
Een aardig aspect van de Britse
verkiezingen is dat de Conser
vatieven en Labour van leider
foto reuters russel boyce
kunnen ruilen. Tony Blair komt
uit een Tory-gezin waar het
hem aan niets ontbrak. Hij deed
een rechtenstudie op Oxford en
heeft een echtgenote die moe
der én succesvolle advocate is.
Hun image is dat van de ge
slaagde grootstedelijke Tory-fa
milie, en juist John Major vol
doet meer aan het beèld van
traditioneel Labour.
Hij komt uit een gezin dat na de
oorlog moest sappelen om het
hoofd boven water te houden.
John ging meteen werken toen
hij op zestienjarige leeftijd de
middelbare school verliet. Hij is
een van de twee premiers deze
eeuw zonder universitaire op
leiding. Echtgenote Norma,
moeder van twee kinderen, Eli
zabeth en James, is de geboren
huisvrouw die tot plezier van
de pers ooit zei dat ze de
theezakjes uit zuinigheid twee
keer gebruikt.
Het tekent de kwaliteit van het
politieke debat in Engeland dat
Major dat verschil in afkomst
ook als een wapen tegen Blair
gebruikte. Tijdens de Tory-par-
tijconferentie vorig jaar in Bour
nemouth riep hij New Labour,
old school tie, een verwijzing
naar de traditionele das van het
soort dure privé-school dat To
ny Blair bezocht. Hij daarente
gen moest al heel vroeg gaan
werken 'omdat vijf pond extra
voor de familie belangrijk was'.
Maar uit de slijmerige biografie
John Major, from Brixton to
Downing Streetsan Penny
Junor rijst ook een ander beeld
op: dat van een stille, terugge
trokkenjongen, die moeilijk
kon verwerken dat hij met een
vijfkoppig gezin noodgedwon
gen van een eengezinswoning
in een nette groene Londense
wijk naar twee kamers in het ar
metierige Brixton moest verhui
zen. Een scholier die goede cij
fers haalde op de lagere school,
daarmee een beurs verwierf
voor een goede middelbare
school, maar diep in de put
raakte toen hij daar een buiten
beentje bleek omdat moeder
geen geld had voor het juiste
model knopen op het jasje van
zijn schooluniform.
Major-Ball
Ook een frustratie was dat zijn
ouders hem op die school in
schreven als John Major-Ball.
Ball was de echte naam van zijn
vader, Major de artiestennaam
die hij later als officiële naam
zou gaan gebruiken. „Ik werd in
de oorlog geboren. Mijn vader
was 66, mijn moeder verrast",
grapte Major als premier eens.
Maar de verbetenheid waarmee
het nakomertje uit het gezin
zijn broer Terry, die wel als Ma-
jor-Ball door het leven gaat is elf
jaar ouder, zus Pat dertien
jaar zich destijds verzette te
gen die tweede naam, doet ver
moeden dat Major onzeker
werd van dingen die hem deden
naamgeving van zijn kinderen.
De legende wil dat Leo hen
nooit heeft ingelicht over de
herkomst van hun namen. Tony
zou uit de krant leren wie zijn
echte grootouders waren.
Communist
Tony werd op 6 mei 1953 in
Edinburgh geboren, heeft een
drie jaar oudere broer en een
jongere zuster. Moeder Hazel,
afkomstig uit een streng protes
tantse familie, was de verlegen
maar stille kracht in het gezin.
Zij overleed in juni 1975 aan
keelkanker, kort nadat Tony
was afgestudeerd aan Oxford.
Vader Leo, in zijn jeugdjaren
een communist, werkte zich
van kantoorklerk op tot advo
caat. De Blairs emigreerden na
Tony's geboorte naar Australië,
maar keerden na drie jaar terug
naar het Noord-Engelse Dur
ham.
Vader Leo werd een gerespec
teerd lid van het establishment.
Hij was advocaat en docent aan
de plaatselijke universiteit, en
actief lid van de Conservatieve
Partij, met de ambitie parle
mentslid te worden. Dat zou hij
ook zeker zijn geworden als een
beroerte op 40-jarige leeftijd
hem niet had geveld. „Hij was
een bewonderaar van Thatcher
en dat kan ik begrijpen, gezien
zijn achtergrond", zou Tony la
ter zeggen.
Tony zegt zijn sociale bewogen
heid van zijn moeder te hebben
en zijn politieke interesse van
zijn vader. Maar wat zijn opvoe
ding hem vooral heeft meege
geven is een absoluut geloof in
de waarde van huwelijk en ge
zin. Dat geloof overleefde de
woelige studentenwereld van
Oxford, beginjaren zeventig. In
het begin van zijn studietijd
dacht Blair nog serieus na over
een carrière in popmanagement
of het toneel. Later kwam hij in
Tony Blair (links) en John Prescott op campagne. De nette rebel tegen de traditionele volksjongen, 'New' ver
sus 'Old Labour'. foto »'epa
aanraking met marxistische
stromingen en groeperingen
van christen-socialisten.
Tot die laatste voelde hij zich
het meest aangetrokken. Blair
wilde wel rebelleren tegen het
establishment, maar was een
serieuze, nette rebel, zoals ook
zijn lange haren als leadzanger
van Ugly Rumours nooit vet wa
ren. Studiegenoten vertellen in
de beste biografie van Blair, ge
schreven door John Rentoul, dat
Blair geen drugs gebruikte en
geen groot drinker was. Hij had
met zijn sportieve uiterlijk aan
trekkingskracht op de dames,
maar was nooit een womaniser.
Het geloof
De grote inspirator in zijn leven
zou een oudere Australische
student theologie worden, Peter
Thomson. Thomson was cen
trale figuur in discussieclubs
over alternatieve linkse strate
gieën die revolutie afwezen,
maar de kapitalistische samen
leving wel in een zorgzame ge
meenschap wilden veranderen.
De relatie met Thomson, die de
Labour-leider tot op de dag van
vandaag van adviezen dient,
bracht Blair tot het geloof. Hij
werd lid van de Anglicaanse
kerk en praktisèrend christen.
Hij leerde zijn echtgenote Che-
rie Booth, dochter van de acteur
Tony Booth en een linkse La-
bour-activiste, in 1975 kennen
op het advocatenkantoor van
Alexander Irvine. Tony be
kwaamde zich daar in het vak-
bondsrecht, een studie die hem
later in de rechtszaal een be
langrijke rol zou geven in de
strijd tegen Thatchers ontman
teling van het vakbondsimperi
um. Het was Irvine die Blairs
politieke mentor werd en hem
Labour inpraatte. Toen dat een
maal was gebeurd ging het snel.
Na een mislukte poging in het
Tory-kiesdistrict Beaconsfield
wordt Blair in 1983 Lagerhuislid
voor het Noord-Engelse district
Sedgefield. Het is na die door
Labour verloren parlementsver
kiezing dat Blair, christen-socia
list en lid van de vredesbewe
ging CND, tot de overtuiging
komt dat de partij te dogma
tisch links is en de band met de
kiezers heeft verloren.
Als de huidige Europese Com
missaris Neil Kinnock, een
groot vriend van Blair, de zeer
linkse Tony Benn als partijleider
is opgevolgd, ligt de politieke
toekomst voor Blair open. Vanaf
dat moment opent hij de aanval
op de heilige socialistische huis
jes van de partij. Met een groep
gelijkgezinden, onder wie de
huidige schaduwminister van
financiën Gordon Brown en
spin doctor Peter Mandelson
begint een hevig gevecht tegen
de traditionalisten.
Kroonprins
Blair is dan al lid van het scha
duwkabinet, krijgt als Kinnock
in 1992 de verkiezingen verliest
het vertrouwen van de nieuwe
leider John Smith en stelt al snel
Gordon Brown, de beoogde
kroonprins voor het leider
schap, in de schaduw. Zijn grote
kracht is dat de tegenstanders
niet echt vat op hem krijgen.
„Blair js welbespraakt, handig
en van zichzelf overtuigd",
schrijft Retoul.
Blair stapt dan ook meteen in
als John Smith in mei 1994 plot
seling aan een hartaanval over
lijdt. Hij verslaat op de Labour-
conferentie 'volksjongen' John
Prescott, die veel meer in het
traditionele Labour-profiel past
met 57,5 procent van de stem
men.
Dan volgt de transformatie van
de partij. Het wordt New La
bour, in mei 95 wordt het roem
ruchte artikel 4 uit het partijsta
tuut (dat nationalisering van al
le productiemiddelen voor
schrijft) zo grondig gemoderni
seerd dat Labour het etiket soci
alistisch verliest, en de invloed
van de vakbonden via hun
'blokstemmen' op het partij-
beleid wordt drastisch vermin
derd.
De traditionalisten lopen de
partij uit, maar de opiniepeilin
gen tonen dat Blairs koers
steeds meer aan populariteit
afwijken van zijn omgeving.
En zijn ouders waren anders.
Toen John geboren werd deden
zij in tuinornamenten. Maar
beiden hadden elkaar leren
kennen toen Tom Ball, alias
Major nog met zijn eigen groep
varieté-artiestenrondreisde.
Gwenndoline Coatés sloot zich
daar op zestienjarige leeftijd als
danseres bij aan. Ze trouwde
met de 27 jaar oudere Tom,
toen diens echtgenote Kitty na
een ongeluk op het toneel over
leed.
Dat artiestenbestaan hadden de
Majors allang verruild voor een
bloeiende handel in tuinorna
menten toen John werd gebo
ren. Hij zou, toen de klad in het
bedrijf raakte en de familie naai
de armere wijk Brixton in Lon
den moest verhuizen, er ook
zijn eerste baan krijgen, onder
toezicht van zijn strenge en zeer
precieze vader. Hij verruilde de
tuinkabouters voor een eenvou
dige baan bij een bank toen hij
negentien was en zijn vader
overleed.
Het beeld van bittere armoede
dat in de Tory-propaganda over
Major zo'n grote rol speelt, gaat
echter maar op voor de vier jaar
dat het gezin moest doorbren
gen in een tweekamer-woning.
Daarna werd binnen Brixton
verhuisd naar een grotere, ge
rieflijke woning. En de vorig jaar
door Major aangevoerde reden
om direct na school te gaan
werken, komt in een wat ander
licht te staan door een citaat
van hem in Junor's biografie:
„De school moest ik doorstaan
voordat ik van het leven kon ge
nieten".
Ontvluchtte hij ook zijn zeer be
schermende moeder? Op 22-ja-
rige leeftijd stortte hij zich in
een verhouding met de dertien
jaar oudere Jean Kierans. Een
relatie die volgens Kierans van-
wege dat leeftijdsverschil zo
door Gwen werd tegengewerkt
dat het misliep. De onthulling
ervan in 1995 door de Daily
Mail deed veel Engelsen ver
steld staan, niet in het minst
omdat Kiernans de krant vertel
de dat John absoluut niet saai
was, maar wel een ervaren min
naar en een man die toen al
wist wat hij wilde: premier wor
den.
Majors 'geheime wapen', steun
en toeverlaat Norma, heeft eens
gezegd dat niemand de rege
ringsleider goed kent. Niemand,
ook zij niet, begrijpt wat hem
drijft. Patriottisme, volgens John
zelf, en de ambitie om voor ie
dere Brit, ongeacht kleur of reli
gie, het leven beter te maken.
Het tragische voor Honest John
is dat hij in 1990 met de erfenis
van Thatcher werd opge
scheept: een oplopende inflatie,
ruzie met Europa en een ver
scheurde partij.
Zijn komaf maakt hem net als
kruideniersdochter Thatcher tot
een ongewone Tory. Dat hij in
de schaduw van die buiten pro
porties opgeblazen legende
toch zeven jaar aan de macht
kon blijven, is ook te danken
aan een eigenschap die That
cher niet had. Minister van fi
nanciën Kenneth Clarke: „Eén
van Johns bekwaamheden is
dat hij je de indruk kan geven:
ik ben het met je eens. Iedereen
denkt bij een conflict: John is
mijn bondgenoot".
In de The Marquis of Granby in Westminster, een pub op een steen
worp afstand van het Britse regeringscentrum, kunnen dorstige Britten
middels de keuze van een biertje aangeven wie ze politiek gezien het
meest zien zitten. De drie tappen bevatten allemaal hetzelfde bier, zo
dat de keuze voor een 'pint' John's (Major, Conservatief), Tony's (Blair,
Labour) of Paddy's (Ashdown, Liberaal Democraten) een zuiver politie
ke is. foto reuters kevin lamarque
wint onder de bemiddelde kie
zers. Nieuwe leden melden zich
bij duizenden aan. Blair, inmid
dels vader van twee zpons en
een dochter, schuwt de provo
catie niet. Hij stuurt zijn oudste
zoon Euan naar een Londense
eliteschool. Zijn uitleg dat hij
het beste onderwijs voor zijn
kinderen wil, wordt zowel door
de Conservatieven als opposan
ten binnen Labour wegge
hoond.
Het gezin Blair transformeert
mee. Het image van yuppie-stel
met een werkende moeder die
als advocate ruim zeven ton per
jaar inbrengt, wordt ten gerieve
van de traditioneler denkende
kiezer bijgesteld. Cherie wordt
steeds minder Booth en steeds
meer mevrouw Blair. Haar vroe
gere extravagante kledingkeuze
is vervangen door de elegante
garderobe van Tory-dames.
Tony Blur
Als straks voor het eerst sinds de
Tweede Wereldoorlog een gezin
met kinderen Downingstreet 10
intrekt, is de missie van de nette
rebel voltooid. Tory Blair wordt
hij al genoemd, of Tony Blur,
om aan te geven dat zijn
spraakgebruik steeds wolliger
wordt. Maar aan zijn leider
schap valt niet te tornen. Hij
heeft de partij in ijzeren greep,
zoals ook de bijnaam Stalin
aangeeft. Blair heeft, tot afgrij
zen van trouwe Labour-kiezers,
al openlijk gezegd dat ook hij
Margaret Thatcher bewondert,
juist vanwege haar vastbeslo
tenheid en leiderschap.
Het verschil met Thatcher is dat
Blair politieke principes .even
makkelijk inruilt als een oude
jas wanneer daar politiek gewin
mee valt te behalen. Hij was
pro-Europa en voor een Eu
ropese munt, hij is nu Euros
cepticus. Hij zegt van een 'ik'-
maatschappij naar een 'wij'-sa-
menleving te willen, naar het
Thatcherisme met een mense
lijk gezicht.
Maar met mooie woorden, zon
der de bereidheid om die met
overheidsgeld kracht bij te zet
ten, wordt de kloof tussen de
have's en de vele have nots in de
Britse.samenleving niet gedicht.
Het beleid dat Labour-premier
Blair wil gaan voeren blijft voor
lopig een raadsel.
