Toezicht in Kroatië 'verloren tijd
Niemand weet hoe het moet met de zorg
Feiten &Meningen
De Stem
Circle-tram
De eigen bijdrage-regeling
DINSDAG 15 APRIL 1997
Zou ze blond zijn, zwart, of roodharig? Kort- of langgerokt?
De Stem aan de andere kant van de telefoon laat alle moge
lijkheden open. Uit de toonloze mededeling 'Goedemid
dag, dit systeem geeft uitsluitend informatie over vertrek en
aankomst van treinen in Nederland' kan ik niets opmaken.
Plotseling word ik uit mijn seksistische gepeins gehaald.
'Ik heb niets gehoord', laat De Stem me weten. Verrast doe
ik er nog enkele seconden het zwijgen toe.
Geconfronteerd met zoveel onbeleefdheid zou ieder an
der al lang 'vuile hijger' hebben geroepen en dan met een
klap de hoorn erop hebben gegooid. De Stem blijft echter
zichzelf. 'Wilt u herhalen wat u heeft gezegd'. De Stem blijft
positief ingesteld en gaat van mijn goede bedoelingen uit,
terwijl daar even totaal geen sprake van is. Bewust houd ik
mijn mond dicht om te zien wat er gebeurt. 'Wilt u iets har
der praten, ik heb u niet verstaan'. Tegen zoveel vriende
lijkheid kan ik niet op. Ff et is een stem uit duizenden, niet
boos te krijgen.
Openbaar Vervoer-Reisinformatie gaat met ingang van
deze zomer werken met een sprekende computer. Voorlo
pig is De Stem dus nog op proef. Iedere medewerker is op
geroepen om De Stem zoveel mogelijk te bellen. 'Bel naar
de computer (070-3040418) en test 'zijn luistervaardigheid'.
En ik maar denken een vrouwelijke computer aan de lijn te
hebben.
In de oproep in De Koppeling, het personeelsblad van de
Nederlandse Spoorwegen, staat ook nog dat de computer
veel moet oefenen voordat-ie foutloos werkt. Daar blijkt
echter niets van. Bij NS-Reisinformatie (0900-9292) moetje
meestal zo'n vier minuten wachten. Met De Stem heb je
daarentegen meteen verbinding. Geen verloren tijd en geld.
Niet tien keer luisteren naar de futloos uitgesproken zin
'onze medewerksters zijn in gesprek, houd u rekening met
een wachttijd'. Zo'n open deur zou je toch het liefst dicht
willen trappen. Zo snel mogelijk.
Met De Stem heb je die problemen niet. Service, service
en nog eens service. Vraag je bijvoorbeeld welke trein je
moet hebben om op een bepaalde tijd van Leiden naar
Haarlem te reizen, krijg je desgewenst twee mogelijkheden
voorgeschoteld. Is alle informatie verstrekt, dan wordt ge
vraagd of je 'nog een advies wilt'.
Het is duidelijk dat de pratende computer geen inwerk-
tijd nodig heeft, maar binnen de kortste keren de informa-
trices van vlees en bloed eruit heeft gewerkt. Ook al bena
drukt de projectleider nog zo vaak dat het zijn bedoeling
niet is om mens door machine te vervangen. Waarom zegt
die projectleider niet gewoon de waarheid en krijg je die
kennelijk alleen maar te horen van computers. Ooit is ook
tegen de lokettisten gezegd dat ze onmisbaar waren.
JAN PREENEN
.Laten we maar een stukje afsteken", stelt
de conductrice voor aan de trambestuur
der. Al met tien minuten vertraging is de
nieuwe circle- tram vanaf het Amsterdamse
Centraal Station vertrokken. Bij het Leidse-
plein aangekomen wordt duidelijk: dat ha
len we nóóit.
Sinds Pasen rijdt deze speciale tram voor toeristen in een
cirkel door de stad langs de belangrijkste toeristische at
tracties. In deze tramlijn blijf je net zo lang zitten tot die ar
riveert bij de beoogde attractie. Ook voor een sightseeing
door de stad is de tramlijn bij uitstek geschikt. Instappen
kan met elk in Amsterdam geldig vervoersbewijs of met
speciale tickets. De tram rijdt in twee tegengestelde routes,
elk met 31 haltes, langs ruim 130 bezienswaardigheden.
Erg bekend is deze tram nog niet. „Alleen tijdens de Paas
dagen reden er veel toeristen mee", vertelt de conductrice.
Op deze doordeweekse ochtend telt de tram slechts een
handjevol passagiers, allemaal Amsterdammers. De tweeta
lige opsomming van attracties bij elke halte blijft dus maar
achterwege.
gen cirkel maken met de tram vergt krap een uur. Maar de
circle-tram kampt nog duidelijk met aanloopproblemen.
Bestuurders kiezen soms de verkeerde route en als het ver
keer een beetje tegenzit, komt het dienstrooster in de knel.
Zo ook tijdens deze rit. Bij het Leidseplein besluit de be
stuurder daarom een kwart van de route links te laten lig
gen. Het Museumplein, Amsterdam-Zuid en de Pijp wor
den gelaten voor wat ze zijn.
Niet ver van Artis klinkt een keiharde klap. Met een schok
komt de tram tot stilstand tegen een touringcar. De aanrij
ding kost nog eens twintig minuten vertraging. Het perso
neel verschiet niet snel van kleur van dit soort tegenslagen.
Dit is immers Amsterdam. Tegen de twee nog overgebleven
passagiers luidt de optimistische vraag 'Waar kunnen we
jullie afzetten?'
Ook over de bekendheid is men optimistisch. Het Gemeen
telijk Vervoersbedrijf en de VW hebben becijferd dat de
tram over drie jaar jaarlijks minstens negen miljoen passa-
WIM STEVENHAGEN
Nederlandse waarnemers speuren vergeefs naar fraude bij verkiezingen
VN-patrouille in Vukovar, afgelopen zondag.
Vinko Prizmic uit Haarlem is een 'geboren
Kroaat en getogen Nederlander'. In Kroatië stu
deerde hij scheepsbouw, in Nederland publicis
tiek en cultuur. Hij is directeur van een arbeids
bureau in Utrecht, lid van D66 en schrijver van
vele artikelen over Oost-Europa en de minder
heden in Nederland. Hij schreef ook een ro
man, 'Zonen van Bosnië'. Van 8 april tot en met
vandaag, 15 april was hij als één van de zes Ne
derlandse waarnemers bij de verkiezingen in
Kroatië. Dit is zijn persoonlijke verslag.
foto reuters
Verkiezingen
Oost-Slavonifeel
i BAAI
opnieuw verlen
1 ;eir
De Verenigde Naties hebbf [ich
teravond de verkiezingen ir n34
Slavonië nog eens met tVi( on
verlengd wegens chaotisch >ste
standen bij de stembu elul
Kroatië verwierp de best rijd
ging van de VN dat de vent
bij de verkiezingen onder d
viërs in de enclave, het ge CK
van de slechte planning d
regering in Zagreb.
De VN moesten de veil
gen op zondag wegens dep
men al tot maandag veil
„De UNTAES (het overgai
stuur van de VN) is zeer tel
steld over de ontoereiken
gebrekkige steun van Kro?
zijde aan deze verkiezingei
dus woordvoerder Philip
gisteren in Vukovar.
Pakken met stembiljette
ken niet bij de stembure
zijn terechtgekomen en di
lijsten zaten vol fouten.
viërs in de enclave, die dek iei<
de zomer weer bij Kroatië rnet
gevoegd na een overgangs» ken
onder VN-bestuur, kregen
om een extra dag om hui
uit te brengen. Kroatië w uist
VN-verwijten van de haj
wijst op onvoorziene omsn |n
heden en het feit dat het pn
Hol
VUKOVAR» AFP-Rtr
Het telefoontje van het ministe
rie van buitenlandse zaken
kwam als een verrassing. Hoe
wel ik al eerder naar Bosnië was
uitgezonden als verkiezings
waarnemer. had ik niet ver
wacht ook Nederlandse waar
nemer te mogen zijn in mijn ei
gen geboorteland. De Neder
landse gewoonte om een zeer
heterogene groep te sturen is
gehandhaafd: Het zestal dat het
eerlijke verloop van de verkie
zingen in het oog moet .houden
varieert in beroep van Hoge
school-voorzitter tot vluchtelin
genwerker.
We landen in Zagreb onder de
zonkracht 6. Wij, 'vijf veteranen
van Bosnië', gewend aan Her
cules-vliegtuigen, stapelbedden
en vrachtwagens, kijken onze
ogen uit als we opgehaald wor
den met limousines van de Ne
derlandse ambassade in Zagreb.
We zijn uitgenodigd voor een
lunch met de ambassadeur en
de status van die officiële uitno
diging komt ook in de voertuig-
keuze tot uitdrukking.
Zijne excellentie Jozef W. Schef-
fer is een zeer vriendelijk man.
Hij weet ook indruk te maken:
zijn kennis van Kroatië van
economie en algemeen politie
ke kwesties tot specifieke situa
ties van mensenrechten is
uitstekend. Tegelijk koel analy
tisch en bevlogen vertelt hij
over dè doodzieke en deson
danks vrijwel onmisbare presi
dent Tudjman; over de mogelij
ke en vanwege het machtsva
cuüm ongewenste grote over
winning van de oppositie. Over
de onberispelijke mensenrech
ten voor alle minderheden
(Italiaanse, Tjechische, Hon
gaarse etc.) behalve de Serven.
Als ander minpunt van Kroatië
noemt Scheffer de ontbrekende
persvrijheid: de media worden
grotendeels gecontroleerd door
de partij van de president
(Hoz). In de Kroatische drang
om als een westers land te wor
den erkend ziet hij een plus
punt.
Zagreb bruist vgn het leven, het
mooie weer vult de terrassen in
het stadscentrum met vrolijke,
meest goedgeklede, mensen.
Diegenen die ik spreek zijn
overtuigd van een glansrijke
overwinning van de oppositie,
maar als je goed naar ze luistert
hoor je toch wat verborgen twij
fel. Hoz zou vitaler kunnen zijn
dan menigeen lief is.
De organisator van de waarne
mingsmissie OVSE ver
toont alle kinderziektes van een
relatief jonge organisatie ge
combineerd met de logheid van
de VN. De kennis van de lokale
situatie wordt gehuurd van de
Kroatenwaarschijnlijk trouw
aan de Kroatische regering, dus
aan Hoz. De gehuurde auto's en
de tolken moeten wijzelf ter
plekke betalen. Voor ons Neder
landers is dit geen verrassing
maar waarnemers uit sommige
andere landen zijn zonder geld
gearriveerd.
In de algehele chaos ga ik op
zoek naar mijn waarnemings
partner Ane-Celilie uit Frank
rijk. Ik verheug me op een char
mante jongedame maar zij
schijnt in Frankrijk te zijn ge
bleven. Ambtenaren van OVSE
zoeken voor'mij een andere
partner. Het wordt een oudere,
rustige Deense belastinginspec
teur. Ons doel is het stadje
Daruvar in West-Slavonië, 150
kilometer ten oosten van Za
greb. De huisvesting, in de
groene oase van een kuuroord
tussen de stoffige heuvels van
Slavonië, bevalt ons prima. In
Bosnië moesten we met veel
minder genoegen nemen.
Ons waarnemingsgebied
stad Bjelovar en omgeving
Vinko Prizmic, verkiezingswaarne
mer in Kroatië. archieffoto
vertoont dezelfde stoffigheid als
de rest van Slavonië en tevens
de bedrijvigheid van Zagreb. De
voorzitters van de verkiezings
commissies ontvangen ons met
gemengde gevoelens: aan de
ene kant is het de Kroatische re
gering die ons uitgenodigd
heeft, en aan de andere kant
zijn wij pottenkijkers en vreem
delingen. Hun eeuwige ervaring
zegt dat vreemdelingen van
Hongaren en Oostenrijkers tot
Duitsers en Serven nooit iets
goeds meegebracht hebben.
Maar ze moeten ons dulden en
ze twijfelen tussen hun traditio
nele gastvrijheid en de afkeer
voor de ongewenste 'contro
leurs'. Alsof zijzelf niet in staat
zijn om de simpele verkiezingen
te organiseren!
Ten zuiden van ons ligt de voor
malige UNPA-zone west. Het is
een gebied van enkele duizen
den vierkante kilometers, die de
Servische minderheid vanaf
1991 tot 1995 als een deel van
de Servische republiek Krajina
beschouwde. De Kroaten heb
ben dit gebied in mei 1995 te-
rugveroverd in de politionele
actie 'Bliksem'. Politionele ac
tie? Hebben ze toch iets van de
Nederlanders geleerd? Ondanks
snelle herbouw zijn de sporen
van de straatgevechten nog
overal zichtbaar. In onze 'woon
plaats' Daruvar zie je ook spo
ren van gevechten, zij het in
mindere mate. Van de inwoneps
van het stadje horen we dat de
meeste gevechten plaatsvonden
tussen de politieagenten van
hetzelfde politiestation - agen
ten van de Servische bevol
kingsgroep tegen hun Kroati
sche collega's.
Onze bazen de Amerikaanse
ex-diplomaat Tom en de Oos
tenrijkse Dr. Bauer geven ons
de laatste instructies. We moe
ten niet in verleiding komen om
zoals in Bosnië handelend
te gaan optreden. Wij zijn hier
uitsluitend om te observeren.
Tijdens de verkenning van
Bjelovar treffen we twee verkie
zingsbijeenkomsten aan, de bij
eenkomst van Hoz is lawaaiig
en populistisch. Luidruchtige
muziek, gratis gebak, gratis lote
rij met reclame voor de spon
sors. Ietsje verderop een be
scheiden en beschaafde bijeen
komst van de HNS-Kroatische
Volkspartij. De landelijke partij
voorzitter spreekt een groep van
ongeveer honderd rustig zitten-
dé mensen toe. Zijn spreekstijl
is een combinatie van de Ne
derlandse zakelijkheid en de
lee:
Engelse humor. Maar hi )r d;
de politici op de Balkan, 1AR
dige charisma heeft hij r: 'ak
schat hem op niet meer
procent van de stemmei
De dag van de verkiezin .a,
gint om vijf uur. Aangea
de avond en een deel va
nacht daarvoor in eenre
rant op de naburige berj
doorgebracht hebben,v
niet mee om op te staan
'vliegen' van de stad nar jjJJ
dorp, controleren op de
geven punten. Als weer
zouden zijn de Kroateni
de en onregelmatighede
trappen, is het resultaat
ze zoektocht 'teleurstelle
verkiezingen verlopen
en we worden overal n
armen ontvangen. „Wei
dat jullie gekomen zijn.
dóen het al zeven jaar ge
maar jullie geloven hi '00
jullie moeten je nu zelfo
gen"- I'
Over de voorafgaande ze
jaar weten wij niets, mare 13
april 1997 gaat het uitste
We bezoeken de stadsste
len, dorpen met een Sen
meerderheid, plaatsen»
vluchtelingen uit Oost
stemmen, de situatie ise [et_
hetzelfde, niets te melde ise
Deense collega, die 'thii
als lid van een stembure gse
pleegt te fungeren, is ore fin i
indruk van de telling van
biljetten.
Voor ons Europeanenw
'verloren' tijd. De volgen ing
ga ik naar Afrika. Misset» daa
daar nog iets te beleven
De verzekeraars vinden het net
ingevoerde systeem van eigen
bijdragen bij de ziekenfondsen
maar niks, zegt verzekeraars
voorman Wiegel. Maar vinden
ze eigen bijdragen überhaupt
niks, zoals dan al snel word ver
ondersteld? Nee hoor, het gaat
alleen om dit systeem. Want alle
particuliere verzekeraars wer
ken al jaaaren met eigen bijdra
gen en/of eigen risico's. Alleen
is hun systeem veel simpeler: de
verzekerde betaalt, ongeacht bij
wie of wat hij zich vervoegt voor
welk ongerief dan ook, de eerste
250,500 of meer guldens aan
kosten zelf en de rest krijgt hij
vergoed.
Vergelijk dat eens met het sys
teem van de ziekenfondsen. Dat
is, om een erg lang en tamelijk
saai verhaal kort te maken, in
gewikkeld in het kwadraat. Alle
maal met de beste bedoelingen
overigens, namelijk om de
zwakste schouders te ontzien.
Maar daardoor is het vreselijk
duur in de uitvoering en boven
dien weinig effectief.
Dat vinden ook wetenschappers
zoals Erik Schut van de Eras-
musuniversiteit. Hij is ervan
overtuigd dat eigen bijdragen
de vraag naar onnodige zorg
remmen. Daar is ook bewijs ge
noeg voor. Maar dan moet je
wel zorgen dat die eigen bijdra
gen qua bedrag wat voorstellen,
en dat ze gelden voor voorzie
ningen waarbij mensen iets te
kiezen hebben. Acht gulden bij
betalen voor een dag ziekenhuis
is dus volstrekt zinloos. En om
gekeerd zijn de medici met wie
de doorsnee-Nederlander het
meest heeft te maken, de huis
arts en de tandarts, juist uitge
zonderd van de eigen bijdragen.
Tja, zo'n systeem zet weinig zo
den aan de dijk.
Toch is dit systeem voor som
migen al te veel. Dit weekeinde
boden patiënten ziekenfondsdi
recteur Van den Heuvel een
gipsen been aan ten teken dat
ze hun poot stijf houden en
geen eigen bijdragen wensen te
betalen. Dat kunnen ze zonder
al te veel gevolgen doen, want
het is ziekenfondsen wettelijk
verboden om wanbetalers uit
het fonds te zetten. Maar de ac
tie kan heel contraproduktief
uitwerken. De door de Socialis
tische Partij gemobiliseerde pa
tiënten stelden oijvoorbeeld dat
dit systeem zo weinig effectief
is. Zouden ze zich ook gereali
seerd hebben dat een wèl-effec-
tief systeem hen aanzienlijk
méér geld kost als ze ziek wor
den?
Dat is ook het dilemma voor
minister Borst Ze kan dit sys
teem wel overboord zetten,
maar ze heeft nauwelijks alter
natieven. Een systeem zoals de
particuliere verzekeraars dat
hebben, pakt vervelend uit voor
iedereen die zwak, ziek en mis
selijk is. En dat idee van Wiegel
om de ziekenfondsgrens te be
vriezen zodat meer mensen
zich particulier moeten verze
keren, lost niets op. De zieken
fondsen raken dan een fiks aan
tal goede risico's kwijt (want
mensen met hogere inkomens
hebben gemiddeld ook een be
tere gezondheid) en ze blijven
dus met veel meer slechte risi
co's (ouderen, uitkeringsont
vangers) zitten. Dan moeten óf
de premies omhoog, óf er moet
nog meer geld uit de schatkist
naar de ziekenfondsen, óf de
particulier verzekerden moeten
meer 'solidariteitspremie'
(MOOZ en WTZ) betalen. Stuk
voor stuk weinig aantrekkelijke
oplossingen.
t)e politiek weet zich dan ook al
jaren geen raad met de stijgen
de zorgkosten. PvdA-Kamerlid
Oudkerk is daar een illustratie
Het idee achter de eigen bijdrage van tweehon
derd gulden (65-plussers maximaal honderd gul
den) per jaar voor ziekenfondsverzekerden is dat
mensen minder snel naar de dokter gaan als ze
zelf een deel van de rekening moeten betalen. De
maatregel is 1 januari ingegaan en moet 650 mil
joen gulden opbrengen. Tegenover de eigen bij
drage staat een premieverlaging van 110 gulden
per jaar.
De eigen bijdrage geldt niet voor huisarts, tand
arts en verloskundige. De verzekerden moeten
voor medicijnen, verbandmiddelen, ambulance
vervoer, medisch-specialistische hulp, fysiothera
pie, logopedie en hulpmiddelen twintig procent
zelf betalen tot een maximum van honderd of
tweehonderd gulden. Voor ziekenhuis- en dag-
verpleging en opname in een revalidatiecentrum
geldt een eigen bijdrage van acht gulden per dag
tot een maximum van honderd of tweehonderd
gulden.
Voor chronisch zieken is een overgangsregeling
getroffen. Iedere ziekenfondsverzekerde die in
1997 het maximale bedrag moet betalen, krijgt
negentig gulden terug. Die teruggave geldt in
1998 alleen voor degenen die voor het tweede
achtereenvolgende jaar het maximum hebben
betaald. Het kabinet heeft voor deze maatregel
gekozen omdat het niet mogelijk bleek een bruik
bare definitie van chronisch zieken te geven.
ac
van. Hij heeft zich helen id,
fixeerd op doelmatiger»
in de zorg. Dat moet - nitrr,
lijk. Maar in tegenstelliri
wat Oudkerk suggereert
daar het probleem niets
Want wat is een paar hoi
miljoen besparing op 66
aan uitgaven plus hetvo
zicht van steeds meere
oudere ouderen die stei
zorg vergen? Om de zoi
langere termijn veilig te
is het van het grootste bi
om de kosten nu in del»
houden.
Niemandweet echt hoe
bij de kool en de geit mt
ren. En wellicht kan dati
en is het gewoon kiezen!
veel meer geld voor dezi
pijnlijke maatregelen als
fectieve eigen-bij drageri
Borst kiest vooral voorb
ste: zij wil alleen ministf
volksgezondheid blijven
dan ten minste zestien
gulden meer mag uitgev
lang de economie flink1
groeien, is dat niet zo'nf
bleem. Maar wat als dev.
zing echt toeslaat en heti
misch minder gaat? Hoe
de kosten uit de hand lof
hoe ingrijpender de bene
maatregelen en des te he !t
klap voor de zieken en v
van dat moment. Maard n
we dan wel weer. Want"
jaar zijn er weer verkiezii
Dat heeft nu even priori!»
SJAAK SMAKMAN
