Opvolgers Herman staan al te trappelen heipenTanzaS
Nieuwe beroepsziekten sterk in opmars
Geluid niet allee
voor oren besten J
met ambulance-
Binnenland -
MAANDAG 14 APRIL 1997
Max, Julius en Pedro leggen alsnog basis infectiewerend medicijn WT L
Asbestkanker, stoflongen en
bouwvakrug zijn bekende en er
kende beroepsziekten. Naast
deze 'klassieke' kwalen rukken
nieuwe varianten - latex-aller
gie, 'muisarm' en chronische
overspanning - op. De stress
claims komen eraan. Reden te
meer, vindt het Nederlands
Centrum voor Beroepsziekten
(NCvB), om de registratie en
preventie te verbeteren. Het Ne
derlands Centrum voor Be
roepsziekten registreert alle be
roepskwalen.
Elk ziekenhuis moet, in navol
ging van wat in Scandinavië het
geval is, een aparte afdeling be
roepsziekten opzetten. De toe
name van een aantal 'nieuwe'
beroepsziekten geeft daar alle
aanleiding voor, vindt het Ne
derlands Centrum voor Be
roepsziekten (NCvB) in Amster
dam, het kenniscentrum voor
Arbodiensten, bedrijfs- en huis
artsen en overheid.
De instellingen nemen aan,
dat er jaarlijks in Nederland tus
sen de 10.000 en 20.000 nieuwe
gevallen van beroepsziekte bij
komen. Die schatting kan wor
den gedaan op grond van de cij
fers in ons omringende Europe
se landen. Het totaal aantal
aandoeningen dat grotendeels
is toe te schrijven aan het werk,
kan in Nederland wel eens op
lopen tot 100.000. Exacte gege
vens ontbreken tot nu toe.
Daarom hoopt het Centrum op
betere rapportage van bedrijfs
artsen, die de beroepszieken
immers snel zien.
Daarnaast kan zo'n 40 pro
cent van de gevallen van ar
beidsongeschiktheid voor een
belangrijk deel onder de noe
mer beroepsziekte worden ge
bracht. Vooral rugkwetsuren en
psychische kwalen (burn out,
overspanning, chronische
stress) scoren hier hoog. „Voor
een doorsnee-arts of -specialist
speelt de vraag of een ziekte
met het werk te maken heeft,
niet zo'n rol. Reden om te plei
ten voor aparte beroepsziekte
afdelingen", zegt Gert van der
Laan, directeur van het NCvB.
Een van de snelle groeiers is
de allergie voor latex-hand
schoenen in 'de gezondheids
zorg. Van der Laan, tevens be
drijfsarts, kent al gevallen van
chirurgen die hierdoor arbeids
ongeschikt zijn geraakt. Ook RSI
(Repetitive Strain Injury, pijn
aan pois, arm en schouder door
een herhaling van kleine bewe-
De stier Herman is inmiddels een os geworden.
met geroutineerde welwillend
heid: Zijn dieet blijkt dezer da
gen aangepast: een teveel aan
'boerenbrokjes' (maïs en soja)
zou hem 'loodzwaar' maken en
onherroepelijk leiden tot ge
wrichtsproblemen. Daarom
staat 's werelds befaamdste ex-
fokstier op een laag energetisch
menu van kuilgras en stro. Aan
het stalhek, buiten Hermans be
reik, hangt een transistorradio
die de hele dag door is afge
stemd op Radio 1de populaire
nieuws- en sportzender.
Bijisma: „Er is nog steeds
aanloop voor Herman; Japanse
zakenlieden, gasten van ons be
drijf. En we houden open da
gen. Maar als hij alleen op stal
staat willen we toch wat leven
in de brouwerij. Dan zet z'n ver
zorgster de radio aan." Herman
lekker in de wei laten lopen
blijkt nagenoeg ondoenlijk. Ten
eerste mag zulks niet van het
ministerie, en twee: wat voor
hek moet je zetten om een wei-
land-mèt-Herman. Het 'parade
paardje' is in de kracht van zijn
leven en dendert overal door
heen.
„Bovendien," vult Bijisma
aan, „wat moet je als hij 's
avonds naarbinnen moet en hij
wil niet? Zoiets kan nog puur
gevaarlijk worden." Waar hij ter
illustratie aan toevoegt dat arge
loze bezoekers zich dikwijls rot
schrikken bij de eerste aanblik
van de superzwaargewicht.
„Dat komt omdat je zelden
markante, oudere stieren in de
weilanden ziet. Die dieren be
staan niet meer, die zijn in de
huidige veehouderij een be
perkt leven beschoren.
Na de vaststelling dat er bij
Pharming geen moment over is
gepiekerd om de Herman als
'circusdier' af te staan aan die
rentuin of pretpark en de
blaarkop z'n populariteit mede
te danken lijkt te hebben aan
z'n fraaie tekening ('Hij lijkt een
beetje op een Panda-beer')
breekt Bijisma nogmaals een
lans voor zijn met zoveel wan
trouwen bejegende viervoeter:
„Wat er ook beweerd wordt -
Herman is een normaal rund.
Dat geldt straks ook voor de
tweehonderd nakomelingen
van Max, Julius en Pedro. Dat
zullen normale koeien zijn die
zich alleen onderscheiden door-
AMSTERDAM PATRICIA VAN DER ZALM
Veelzijdige toepassingen van akoestiek
dat ze een speciaal eiwit in hun
melk hebben."
En dan, met klem: „Eeuwen
lang zijn runderen door de
mens geselecteerd op hun
melkproductie. Met onze in
greep geven we ze als het ware
opdracht nóg iets nuttigs te ma
ken: een medicijn tegen maag-
en darminfecties bij de mens,
dat zó ingewikkeld is dat je het
niet in een vat kan maken."
Resteert de vraag wanneer het
anti-bioticum naar verwachting
in de winkels ligt. Het antwoord
is kort en helder: omstreeks de
eeuwwisseling. „Als Pharming
hobbelen we rustig verder. We
zijn per definitie vooruit op de
mensen die wetten maken."
HAARLEM LOUIS BURGERS
„Het werk van deze twee we
genwachten ging veel verder
dan het repareren van kapotte
auto's. Ze hebben de chauffeurs
ook moeten vertellen hoé ze
moeten rijden. Kijk vooruit. Als
er gaten in de weg liggen, rij
langzaam en geef niet vol gas
'omdat er toch veren onder de
auto zitten'. Dat soort adviezen
was hard nodig".
In Nederland heeft de We
genwacht soms de handen
meer dan vol, bijvoorbeeld aan
het begin van de winter wan
neer achterstallig onderhoud
zijn tol eist. Veel auto's vertik
ken het na de eerste nachtvorst.
Wat dan te denken van ontwik
kelingslanden als Tanzania die
wel de beschikking krijgen over
moderne, nieuwe auto's terwijl
de rij-omstandigheden afgrijse
lijk zijn en monteurs nauwelijks
te vinden.
Volgens Simavi-directeur
Sierk Keuning is het niet vol
doende om auto's en ambulan
ces naar ontwikkelingslanden te
sturen. ,Je kunt dan niet met
de handen over elkaar gaan zit
ten. Moderne auto's zijn tech
nisch geavanceerd. Ze moeten
goed worden onderhouden.
Maar in die landen ontbreekt
het daarvoor aan de nodige
kennis".
De twee wegenwachten zijn
een jaar in Tanzania geweest
om niet alleen bijna vijftig ge
schonken auto/ambulances te
repareren. Ook gaven zij onder
richt aan plaatselijke monteurs
en chauffeurs hoe zij met auto's
moeten om gaan. Honderden
technici kregen zo een eerste
opleiding in auto-onderhoud.
Het project van Simavi - een
organisatie die directe steun
verleent aan medische projec
ten en daarbij gebruik maakt
van plaatselijke medewerkers -
leidde tot de publicatie van een
handleiding over onderhoud en
veilig rijden. Het boekje is uitge
ven in samenwerking met de
ANWB, dat de twee wegen
wachten in totaal gedurende
bijna twee jaar uiüeende.
.Good driving, safe
geeft niet alleen tips c
derhoud en eenvoudige
ties. Het leert de chaufi
hoe hij benzine kan be
hoe hij het beste 'vooi
kijken en hoe het best i
rein genomen kan word
door met vol gas doorl
rijden!). Het boek vi
chauffeur daarnaast d_
cohol moet laten staan bdi
nog moet rijden. [oo:
Keuning: „De chaufi iurc
deze landen zijn nauwet ïen
oefend. Ze moeten lerei
fen dat in hun land fikt iani
gereinigd moeten wori
ze dat niet doen, staati
zo stil". Zo heeft Sim;
meegemaakt dat vandi
serie auto's de then
werd verwijderd. Die
weggegooid, omdat zet
nodig waren. In Tanzarj L
immers warm, daar
motor zich happy bij, a
een thermostaat niet not
„Dat betekende date
tal cilinderkoppen wen
blazen. Wisten zij veeli
thermostaat toe dient,
sturen we auto's metgm
kers dat de thermosta
blijven zitten," aldus Ke;
De wegenwachten
gebruik van een mobiel
om de vijftig kapotte
repareren. De wagens
gebruik bij ziekenhui#: eki
nieken, die vervoer har ((j(
hebben. Bij voortzetting
project wil het Tana.
ministerie van volksgea raJ
gebruik maken van drie ;n
ze garages.
„Dat is ons uitgangsp
hopen dat de plaatselijk
king onze initiatieven
pakt. Laat ze dan een 1
drag rekenen voor hel
houd van de auto - dal
overigens heel ongebm
dan kan het project zie jj"
standhouden"
Het boek van Simavi:
verspreid worden in It
Uganda. Het is tweetalig j?'
en Kiswahili, waardoor®^
in andere Britse ex-
gebruiken valt. [(j
ie
de
zer werkt met geluid
Voorts is mogelijk gewo:
met behulp van geluid li r8
hoe snel bloed door d
stroomt. Dankzij die tot r'Ê
kunnen betrekkelijk ee; 31
allerlei ziekten worde: ei
spoord, aldus Hirschben n8
Zeer lage, evenmin 1n
geluidsgolven, hebben ïïi
de Eindhovense wetens 11
„vreemde eigenschap^
zijn er aanwijzingen d:
sen misselijk worden Dt
trillingen die dergelijke 3
veroorzaken in luch -
singssystemen. Ze zoui
van de oorzaken zijn
inmiddels bekend staal
sick building syndrome.
Bij de aanleg van g« J
houdt men tegenwoordi j
ge rekening met ong1
akoestische verschijnsel
buizen moeten niet alsi
pen gaan klinken en
voorkomt een speciaal in
pen soort spoilers muzil 'P
werkingen in het gastri g'
Ook de pijpen van rn
kunnen ongevraagd geli !a
duceren. Thermo-ako; "J
trillingen kunnen ze zeil
brullen brengen, dus o:01
tegen heeft de wetensd v
verzonnen.
„Aardig" noemt Hit J<
de ontdekking dat de l'
klank van koperinsta
vooral het gevolg is van V|
nier waarop de geluid
zich in dergelijke insta 11
voortbewegen. Dat aj
schoksgewijs. „Veel 11
singsmogelijkheden 1?' 11
natuurlijk niet op, maai j
die kennis is het wel ge
de door synthesizers rë
ste klank van het kopt 11
verbeteren." 1
Ondanks de toe»
kennis is het echter nc i
niet mogelijk een zaal 1
wen met een écht uitnï 11
akoestiek. Volgens Hii c
zal dat ook nooit lukkei I
geen enkele theoretisd 1
kening vooraf op kan t
kwaliteit van het men." j
hoor. „Daar komt bij ri
sen voor een concertnii
ders zijn dan die voor
neelzaal. Wie een colf
nastreeft, is op zoek n
schaap met vijf poten."
Na asbestkanker, stoflong en bouwvakrug: latex-allergie en muisarm
Wie dag-in, dag-uit dezelfde minuscule handelingen verricht met de computer-muis riskeert een muisarm, een nieuwe beroepsziekte.
gingen) neemt in aantal toe, al
ontbreken ook hier precieze
aantallen.
Aan hersenletsel en beschadi
ging van het centrale zenuw
stelsel door het langdurig inade
men van oplosmiddelen (Orga
nisch PsychoSyndroom, OPS)
lijden in Nederland enkele dui
zenden mensen. Jaarlijks ko
men daar naar schatting twee
honderd bij. Het centrum heeft
net voor drie jaar subsidie van
de Ziekenfondsraad gekregen
om aard en omvang van OPS in
Nederland te registreren.
De lijst van beroepsziekten is
de laatste jaren niet zozeer lan
ger geworden, als wel veran
derd. Veel 'klassieke' ziekten als
loodvergiftiging, 'boerenlong'
(door het met de hand hooien)
of 'witte trillingsvingers' (dooie
vingers door langdurig werken
met een asfalt-drilboor) hebben
plaats gemaakt voor 'moderne
re' kwalen. Bijvoorbeeld de
composteerderslong, volgens
Van der Laan het gevolg van het
steeds meer gescheiden inza
melen van groente-, fruit- en
tuinafval. Door een allergische
reactie op de schimmels in dit
afval kunnen mensen last krij
gen van benauwdheid, ge
wichtsverlies, moeheid, koorts.
Sommigen worden er blijvend
invalide van.
De mijnwerkerslong is in Ne-
"derland aan het uitsterven.
„Maar je kunt je afvragen of de
kwartshoudende stoffen die in
de bouw vrijkomen bij de sloop
van gebouwen niet ook voor
stoflongen kunnen zorgen",
zegt Van der Laan. Daarom be
gint in de bouwnijverheid waar
schijnlijk binnenkort een onder
zoek naar de schadelijkheid van
deze stoffen. De Stichting Ar-
bouw moet het voorstel nog be
oordelen.
Het twee jaar oude NCvB, on
derdeel van het Coronel Insti
tuut voor Arbeid, Milieu en Ge
zondheid van het Academisch
Medisch Centrum en de Uni
versiteit van Amsterdam, brengt
beroepsziekten in kaart en regi
streert deze in opdracht van de
overheid. Het centrum, atten
deert overheid en werknemers-
en werkgeversorganisaties op
vermoede beroepsziekten. En
vooral: welke maatregelen no
dig zijn om die ziekten te voor
komen.
Arbodiensten, werkgevers- en
werknemersorganisaties en pa
tiëntenverenigingen kunnen er
terecht voor documentatie over
beroepsziekten. Bij een speciale
telefonische helpdesk (020- 566
5387) kunnen ook particulieren
korte vragen stellen. In 1995
belden 233 artsen, Arbodien
sten en particulieren; vorig jaar
kwamen er 581 verzoeken om
informatie. Hoeveel decibel zijn
nog veilig? Hoe gevaarlijk is een
stoffige werkomgeving? Hoe
lang kun je achter een beeld
scherm zonder last te krijgen
van ogen, schouders, polsen?
Kunnen die en die symptomen
wijzen op een stoflong?
Wordt het werk gevaarlijker?
Of wordt bij een ziekte eerder
de schuld aan de werkomstan
digheden gegeven? Van der
Laan: „Mensen zijn zich meer
bewust van hun gezondheid,
bedrijven zijn er meer op ge
spitst een veilige werkomgeving
te bieden. Werknemers zijn
mondiger geworden, en maat-
FOTO ARCHIEF
schappelijk bestaat er de laatste
jaren ook meer aandacht voor
de invloed van werk en (gevaar
lijke) stoffen op de gezondheid.
Daarbij is het NCvB onder be
drijfsartsen natuurlijk bekend.
Die zaken versterken elkaar. Dat
verklaart de groeiende stroom
wagen".
Op basis van zijn ervaringen
en geluiden in de media ver
wacht Van der Laan in de toe
komst 'wel wat meer' stress
claims van mensen die hun
werkgever financieel aansprake
lijk stellen voor hun arbeidson
geschiktheid door aanhouden
de stress. Het eerste proces
daarover wordt nu gevoerd; de
FNV hoopt binnen een jaar op
een uitspraak van de Hoge Raad
voor haar cliënt, een 53-jarige
overspannen leidinggevende.
Geluid en akoestiek zijn onlos
makelijk met elkaar verbonden.
Wie echter akoestiek alleen
maar koppelt aan de concert
zaal loopt mijlenver achter de
feiten aan. De fysica heeft de af
gelopen decennia een groot
aantal, vaak onverwachte en
verrassende toepassingen van
akoestische principes ontwik
keld.
Geluid speelt inmiddels een
niet meer weg te denken rol in
onder meer de gezondheids
zorg, bij de aanleg van gasbui
zen en bij seismologisch onder
zoek. Maar ook bij de ontwikke
ling van raketten, het milieu
vriendelijk maken van vliegtui
gen en het verbeteren van cv-
ketels - om maar wat te noemen
- is de kennis op dit specifieke
vakgebied onontbeerlijk gewor
den.
„Geluid krijgt steeds meer,
heel grappige technische toe
passingen", zegt dr.ir. A. Hir-
schberg. Hij is als universitair
hoofddocent verbonden aan de
Technische Universiteit Eind
hoven.
Akoestiek was oorspronkelijk
de studie die zich richtte op de
geluidsgolven die het menselijk
oor kan waarnemen. „Dankzij
de liefde voor muziek worden al
heel lang allerlei verschijnselen
bestudeerd die met geluid te
maken hebben. Dat heeft in het
verleden geleid tot allerlei ont
dekkingen die vaak ook in an
dere vakgebieden toepasbaar
zijn", aldus Hirschberg.
Inmiddels is het begrip akoes
tiek danig verbreed. Het slaat
nu op de studie van alle druk
veranderingen die zich als een
golfbeweging voortplanten, niet
alleen in lucht, maar ook in
vloeistoffen en vaste stoffen.
„Het al langer bekende seismo
logisch onderzoek in de bodem,
rekenen we nu dus ook tot de
akoestische wetenschap.
Heel hoge geluidsgolven die
niet hoorbaar zijn, worden al
geruime tijd toegepast in de
medische wereld. Het bekend
ste voorbeeld is waarschijnlijk
de echografie, waarmee de arts
zonder te snijden een mens van
binnen kan bekijken, bijvoor
beeld tijdens een zwanger
schap. Ook de niersteenvergrui-
Senior farmmanager Johan Bijisma, werkzaam bij het
biotechnisch bedrijf Pharming, zegt het met voldoening.
Alles gaat crescendo met stier Herman, of beter gezegd
os Herman na diens castratie. Het humeur en de eetlust
van het wereldberoemde rund hebben allerminst gele
den onder de recente medische ingreep - bijna één kilo
testikels verdween in het vuilnisvat. Inmiddels heeft hij
een aantal transgene opvolgers. In de stallen van Phar-
mings proefboerderij in het gehucht Polsbroek (bij
Schoonhoven), staan ze al te trappelen van ongeduld. De
namen en leeftijden van het nieuwe stel fokstieren: Max
en Julius, beide veertien maanden oud en Pedro die op
Sinterklaasdag ter wereld kwam.
POLSBROEK JOOP SPANJERSBERG
Boer Bijisma, een compact ge
bouwde dertiger, wrijft zich in
de handen en spreekt niet zon
der trots over een nieuwe gene
ratie Hermannen die als de
voortekenen niet bedriegen aan
de wieg zullen staan van een
aanzienlijke kudde rundvee met
één speciale, inmiddels welbe
kende eigenschap: ze produce
ren in hun melk het heilzame,
menselijke antibioticum lacto-
ferrine. De intussen op ministe
rieel gezag opgeruimde nako
melingen van Herman deden
inderdaad hetzelfde, met milli
grammen per liter melk. De toe
komstige dochters van Max, Ju
lius en Pedro kunnen op dat
vlak nog heel wat meer: gram
men lactoferrine per liter, het
duizendvoudige dus.
Bijisma, die net als de bezoe
kers aan de proefboerderij ste
riel is geschoeid en gekleed, is
zich meteen bewust van de lich
te aarzeling. De plannen van
Pharming hebben helemaal
niks illegaals, verzekert hij. Con
form de afspraak met Land
bouw is het tijdperk-Herman
geheel afgesloten, daarover
geen misverstand. Maar de
technische ontwikkelingen
schrijden voort. Ook wat betreft
het gecompliceerde eiwit lacto
ferrine - en daarbij wordt de
high-tech ontwikkelaar Phar
ming, met de hoofdvestiging in
Leiden, geen strobreed in de/
weg gelegd.
Bijisma, dierenarts van origi
ne: „Hier en daar wordt er wel
licht anders over gedacht, maar
voor ons is het hoofdstuk lacto
ferrine nooit afgesloten ge
weest. Wij hebben de patenten
in bezit en werken met mede
weten van het ministerie van
Landbouw gewoon verder."
Sta-in-de-weg zou kunnen zijn
dat vanaf 1 april een wettelijk
verbod geldt voor het 'maken'
van transgene koeien maar daar
staat weer tegenover dat een
speciale commissie ontheffing
kan verlenen.
Niet in het minst vanwege die
regeling, geeft Bijisma toe, had
den 'hoog en laag' bij Pharming
grote moeite met het verplichte
opruimen - en na emotionele
protesten - castreren van stier
Herman. Het vernietigen van de
blaarkop was dan wel tevoren
afgesproken, maar feit is even
zeer dat een nieuwe transgene
dynastie in Polsbroek al in de
steigers staat. Meetelt ook dat
'super-Herman' door alle publi
citeit is uitgegroeid tot het
'boegbeeld' van Pharming.
Maar het belangrijkste is toch,
zegt de farmmanager, dat Her
man een lief, aaibaar beest is
waaraan we 'allemaal gehecht
zijn'.
Boerenbrokjes
Bij een kort bezoek aan de lage,
omgebouwde varkensstal waar
de alweer zesenhalf jaar oude
Herman tot z'n laatste adem
stoot mag verblijven, valt on
middellijk het innemende ka
rakter van de voormalige stier
op. Als de fotograaf zijn kolossa
le, bijna 1100 kilo zware gestalte
wil vastleggen, reageert Herman
