piamanten van cruciaal belang voor Zaïre
goud en de dood: mysteries in de jungle
Buitenland
Alleen op de wereld
'Boris de Jonge' bindt
strijd aan met corruptie
'ERDAO 12 APRIL 1997
„Jj iakarta ronald FRisARTzich daarna in een karaoke-bar. Walsh wilde zich echter niet in de hoek laten verkopen. De koers kelderde tot een gulden o
CORRESPONDENT
In Borneo's dichte jungle beweerden twee
goudzoekers een miljardenschat te hebben ge
vonden. Hosannah klonk het allerwege. Tot de
twijfel toesloeg en het vermoeden van zwendel
de overhand kreeg. Een van de hoofdrolspelers
is inmiddels dood en begraven. Een drama dat
perfect past in de met mysterie omgeven speur
tocht naar de Busang-schat. Of aan het einde
van de regenboog een rijkgevulde pot met goud
staat? Eind deze maand valt het begin van een
antwoord te verwachten.
ijlToen ze zijn ontzielde lichaam opensneden,
troffen ze veel wormen aan. De inwendige orga
nen waren verdwenen, alle botten gebroken. De
autopsie op Michael de Guzman heeft de vele
vragen onbeantwoord gelaten. Geen wonder,
want toen bergers zijn lichaam vonden, had het
al vier dagen'in een moerassig tropenbos gele
gen. Via Jakarta werd het lijk naar Manilla ge
bracht, hoofdstad van De Guzmans geboorte
land de Filipijnen. In een goudkleurige kist is hij
daar begraven. Broer Simplicio zong Michaels
ievelingslied, Mj' Way.
Be Guzman stierf op 19 maart in de Indonesi-
;che provincie Oost-Kalimantan, nadat hij uit
>en helikopter was gevallen - of gesprongen.
Volgens sommigen pleegde hij zelfmoord, om
dat was uitgekomen dat hij de boel had be
zwendeld met beweringen ovef een reusachtige
'oudvoorraad in het Busang-gebied in Kali-
mantan. Anderen zeggen dat hij zichzelf het le
ven benam omdat hij aan acute hepatitis B
leed.
De Guzmans familie gelooft er niets van. Mi
chael (42) had een leuk gezin, zes schatten van
kinderen en een prachtbaan, zegt broer Simpli
cio. Ziek was hij niet, zo bleek nog in februari
uit een keuring. En Michael was zeer nauwkeu
rig, zegt Simplicio, dus van vergissingen, laat
staan zwendel omtrent de goudvondst kan geen
sprake zijn. Een collega voegt daar aan toe dat
Michael de avond voor zijn dood goedgemutst
was. De twee gingen uit eten en vermaakten
zich daarna in een karaoke-bar.
Het sprookje van het Busang-goud begon zo'n
zeventien jaar geleden. Voor een Australische
firma ging de in Nederland geboren Canadees
John Felderhof naar Kalimantan
om goud te zoeken. Na jaren werd
zijn moeite beloond. Zijn op
drachtgever vond de hoeveelheid
echter te klein en wilde van de
concessie in het Busang-gebied af.
Daarop belde Felderhof zijn Cana
dese kennis David Walsh. Die wil
de met zijn bedrijfje Bre-X de con
cessie wel overnemen. Tevens be
noemde hij Felderhof tot zijn
tweede man. Die trok op zijn beurt
geoloog Michael de Guzman aan, die net als hij,
geteisterd door malaria, rondstruinde in Kali-
mantan.
Rijksdaalder
Samen zochten Felderhof en De Guzman ver
der. Begin 1994 stuitte De Guzman op een dui
delijke aanwijzing dat de jungle nog meer goud
verborg. Terwijl Walsh in Canada geld voor het
project vergaarde, speurde het geologenduo
verder. Naarmate ze zekerder waren van hun
zaak, schroefden ze de cijfers op. Aanvankelijk
heette het dat Busang 20 miljoen troyounce
(31,1 gram) goud bevatte. Begin dit jaar repten
de goudzoekers over 70 miljoen ounce, goed
voor zeker 45 miljard gulden. Zelfs 200 miljoen
ounce hield Felderhof voor mogelijk.
Als gevolg van die beweringen liep in een jaar
tijd de koers van het aandeel Bre-X aan de
beurs van Toronto op van krap een rijksdaalder
tot boven de 350 gulden. Vorig jaar verkochten
Walsh, diens echtgenote Jeanette en Felderhof
flink wat Bre-X-aandelen. Tientallen miljoenen
winst was hun deel. Bre-X is een zogeheten ju
nior-bedrijf. Zulke onderneminkjes speuren
naar delfstoffen en halen er een grote broer met
meer kapitaal bij als ze iets interessants hebben
gevonden. Ook in het geval Busang doken de
grote jongens als vliegen op de strooppot.
Voord het Canadese Barrick en het Amerikaan
se Placer Dome wilden hun slag slaan. David
Geheimzinnige
brand
vernietigde
aantekeningen
Walsh wilde zich echter niet in de hoek laten
drukken, zodat zich rond Busang een bitter ge
vecht ontspon. Zelfs kinderen van de Indonesi
sche president Soeharto raakten erbij betrok
ken. Bafrick kreeg steun van
dochter Siti Hardyanto Rukmana
(Tutut), terwijl zoon Sigit Hardjo-
judanto zich met Bre-X verbond.
Eind vorig jaar was de Indonesi
sche minister van mijnbouw,
Soedjana, het zat. Hij riep de top-
lieden van Bre-X en Barrick bij
zich en eiste dat ze tot een verge
lijk zouden komen. Walsh weiger
de echter te buigen. „Alleen om-
datje klein bent, denken sommi
gen datje ook dom bent", gromde hij.
In steeds bredere kring in Jakarta vyerd geklaagd
dat Indonesië door de hele vertoning lelijk te
kijk stond. Tijd voor president Soeharto om in
te grijpen. Hij vaardigde zijn goede vriend Mo
hamad 'Bob' Hasan af, die binnen de kortste
keren een regeling in elkaar draaide. Barrick
werd terzijde geschoven en de Amerikaanse
mijngigant Freeport (actief in de Indonesische
provincie Irian Jaya) verscheen ten tonele.
Bre-X kreeg een belang van 45 procent in
Busang toegewezen, Freeport 15 procent, Bob
Hasan namens onder meer enkele door Soehar
to bestierde stichtingen 30 procent en de Indo
nesische staat 10 procent. Freeport beloofde
voor dik 750 miljoen gulden in het project te in
vesteren.
Onheilspellend
Alles leek in.kannen en kruiken. Totdat Michael
de Guzman op 19 maart omkwam en een me
dedeling van Freeport kort daarop de mijn-
bouwwereld schokte. Als uitverkoren partner
mocht Freeport de Busang-concessie zelf on
derzoeken. De Amerikanen lieten weten dat
hun onderzoek nog niet klaar was, maar dat de
eerste resultaten wezen op 'onbetekenende
hoeveelheden goud'. Een door Bre-X ingehuur
de onderzoeker liet een soortgelijk geluid horen.
Aandeelhouders Bre-X wisten niet hoe snel ze
hun stukken in Toronto en New York moesten
verkopen. De koers kelderde tot een gulden of
vier en in Toronto draaiden de beurscomputers
stuk op de enorme hoeveelheid Bre-X-aandelen
die in nog geen half uur van eigenaar wisselde.
De Indonesische media raken niet uitgepraat
over Busang, hoezeer Bre-X ook volhoudt dat
hooguit van misverstanden sprake is. De be
richten zijn echter hoogst onheilspellend. Vol
gens internationale experts lijkt het erop dat
met de door Bre-X genomen grondmonsters is
gerommeld. De verdenking bestaat dat elders
gevonden goudstof door de Busang-monsters is
gemengd. Ook weinig vertrouwenwekkend is
een mysterieuze brand die in het Busang-on-
derzoekskamp alle aantekeningen van geoloog
De Guzman zou hebben vernietigd.
Walsh zegt dat er mogelijk een partij in de
markt is die zijn bedrijf naar de afgrond pro
beert te duwen, om het straks voor een appel en
een ei te kunnen kopen - en daarmee een be
lang van 45 procent in het goudproject.
Zolang het Freeport-onderzoek loopt, blijft de
waarheid nog in nevelen gehuld. Naar verwach
ting zijn de Amerikanen komende week klaar
met het nemen van grondmonsters. In een
Australisch laboratorium zullen die worden on
derzocht en op z'n vroegst eind deze maand
zijn de eerste resultaten te verwachten.
In Jakarta vallen echter al slachtoffers. Deze
week zette minister Soedjana (Mijnbouw) drie
,van zijn topambtenaren aan de kant. Commen
tatoren zien een verband met het Busang-dra
ma. Een van de drie zou het erg goed met Bre-X
hebben kunnen vinden.
In Canada en de VS wordt intussen onderzocht
of Felderhof en het echtpaar Walsh wisten dat
er iets niet pluis was, toen ze vorig jaar met vet
te winst Bre-X-aandelen verkochten. Beurshan
del op grond van zulke voorwetenschap is straf
baar.
Temidden van al dat tumult kwam het Indone
sische persbureau Antara deze week met een
klein maar opmerkelijk bericht: Freeport heeft
goud gevonden in Irian Jaya. Mogelijk is het de
grootste vondst na de enorme Grasbergmijn in
datzelfde gebied. Over hoeveelheden zwijgt
Freeport voorlopig wijselijk.
inganifrans van den houdt
^respondent
|nee, sorry, Congo.". De jon-
ïan, die zich per ongeluk
jist in het bijzijn van de re-
lenleider en het bevrijde ge-
dnog altijd Zaïre noemt,
:t niet hóe snel hij zich moet
^ontschuldigen. Het nieuwe
m d heet de Democratische Re-
rf)liek Congo en heeft zijn ei-
vlag en volkslied,
naam Zaïre is voor de rebel-
te veel verbonden met Mo
ri u, de gehate dictator. De
y uwe symbolen zijn afkomstig
de tijd van vlak na de onaf-
ïkelijkheid begin jaren '60,
tijd van de later door Mo-
.u vermoorde Patrice Lu-
I umba, die nog altijd grote po-
g lariteit geniet en door velen
rdt vergeleken met hun nieu-
leider Laurent-Désiré Kabila.
:e oppervlakken van Zaïre
bedekt met ondoordring-
ir oerwoud. Wegen zijn er
iwelijks, laat staan verharde,
vliegen is eigenlijk de enige
J gelijkheid om snel flinke af-
ijj inden af te leggen. Zo niet
L de rebellen van de Alliantie
Democratische Krachten
or de Bevrijding van Congo,
in zes maanden tijd meer
een derde van Zaïre heb-
doorkruist en veroverd.
1 izenden vierkante kilome-
i, vaak moeilijk begaanbaar
iïein, variërend van steile
iuvels, dichte jungle tot zom-
ge moerassen. Niet verwon-
rlijk dat de opmars niet altijd
:n snel en zonder problemen
rliep. Maar uiteindelijk be-
iiten ze toch steeds hun doel,
Is de noordoostelijke stad
angani, die wordt doorsne-
idoor de Zaïre-rivier.
bruinige watermassa ver-
ilt de stad in tweeën en
rit vanwege het grote aantal
S^msen dat dagelijks op en neer
druk bevaren door houten
btjes en een stokoude veer-
ot. De meeste mensen geven
voorkeur aan de korjalen:
ige, uitgeholde boomstam-
in die in het gunstigste geval
httien mensen tegelijk kun-
j nvervoeren. Zoals Maime
lisi, die laaiend enthousiast is
I 'er Kabila.
i reizen en doen wat we wil-
Voorheen liepén er hier
ortdurend militairen rond die
ize spullen doorzochten, din-
n meepikten en geld vroe-
i", zegt Maime Kaisi. „Kabila
ervoor de gewone man. Hij
u de macht aan het volk ge-
n. Mobutu houdt alleen van
rijken."
|n van de voormalige douane-
|ambten ter plaatse, Mwam-
heeft zich ook jarenlang be-
ïgehouden met het afpersen
in reizigers. Nu houdt hij zich
0 an de waterkant op met
nnabis, die hij graag 'voor een
rnjk prijsje' aan Europeanen
rkoopt. „Je moest voorheen
duistere zaakjes doen, an-
fskon je niet bestaan. Salaris
•gen we nooit. Je moest jezelf
tèrzien te redden."
evvel Kisangani niet echt veel
'ade heeft opgelopen door de
De Zaïrese rebellen willen de macht teruggeven aan het volk.
machtsovername, maakt ze nog
altijd een vrij verlaten indruk.
Zichtbaar is wel de weinig flo,-
rissante erfenis van het Mo-
butu-tijdperk. Totaal verwaar
loosde gebouwen, waar zowel
binnen als buiten de verf hele
maal is afgebladderd. Op de
centrale markt zijn veel stalle
tjes bezet, maar het aanbod is
gering.
Weegschaal
Voor een winkel in het centrum
van de stad drommen tientallen
jongeren samen met in hun zak
stenen, waarvoor gewone wes
terlingen later duizenden dol
lars betalen. Jean Ndangu doet
een graai in zijn broekzak en
laat zien wat hij heeft opgegra
ven. Een handvol, naar hij
hoopt, waardevolle diamanten.
Veel van die stenen vallen ech
ter onder de categorie indus
triële diamanten en brengen
niet meer op dan enkele tiental
len dollars. Binnen zit een uit
Europa overgevlogen handelaar
de stenen te taxeren met een
loep en weegschaal.
Hij is ingehuurd door de firma
America Diamond Buyers. Het
bedrijf zegt door Kabila te zijn
binnengehaald om de econo
mie weer op gang te krijgen. Di
recteur Max Boulle is zojuist in
een klein straalvliegtuig in Ki
sangani aangekomen. „Het Mo-
butu-regime heeft altijd de
mijnbouw beheerd en is er nu
met alle geld vandoor gegaan.
Ook de al even corrupte en
daarom gehate Libanese hande
laren zijn vertrokken. Dat heeft
een slecht effect gehad op de
economie. Door nu diamanten
op te kopen, hopen we dit land
omhoog te kunnen helpen.
Want wij willen de Alliantie
graag helpen/ graag zoveel mo
gelijk steunen."
Maar komen westerlingen met
grote hoeveelheden dollars in
hun koffertjes niet vooral uit ei
gen belang? „Natuurlijk komen
we hier ook om zaken te doen.
Maar we nemen wel het risico
nu al hier te komen en onze nek
uit te steken. Want we hebben
vertrouwen in deze Alliantie,
omdat ze tegen corruptie is en
zeer populair bij het volk. We
geloven dat dit regime de dia
manthandel op een eerlijke wij
ze aanpakt."
De handelsfirma zegt van de Al
liantie een concessie te kopen
en vervolgens 2,5 procent ex
portbelasting te betalen. „Geen
smeergelden", benadrukt Boul
le. „Wij volgen de juiste kana
len. Alles moet vanaf nu volgens
het boekje. Wij behandelen ie
dereen heel redelijk en betalen
de juiste prijs voor de diaman
ten."
De jongemannen buiten den
ken er anders over. Want al snel
gaat het gerucht dat de nieuwe
kopers veel minder betalen dan
de verdwenen Libanezen. De
Amerikanen maken kennelijk
misbruik van het feit dat de lo
kalen nu nergens anders met
hun stenen naartoe kunnen.
Want concurrentie is er niet.
Roger Iyanbondo zegt dat de
meeste kleine gravers uit het
bos komen en daar vaak weken
metersdiep moeten zoeken
naar stenen, die maar in een
enkel geval meer dan één of
twee karaats zijn en dan veel
geld opbrengen. Maar sommi
gen hebben geluk en verdienen
wel 5000 dollar per maand.
„Om dergelijk geluk af te dwin
gen, bezoeken ze eerst een loka
le heks, die hen na geld te heb
ben ontvangen en een deel van
de opbrengst te hebben geëist,
opdrachten geeft", vertelt Iyan
bondo. „Soms moet er eerst ie
mand uit de eigen familie wor
den gedood voor ze kunnen
gaan graven. Als ze dan uitein
delijk niets vinden, komen ze
luid schreeuwend terug haar de
stad."
Philomon Liombo enzijn me
deverkopers zijn in ieder geval
hoopvol dat onder Kabila al het
geld dat met de diamanthandel
wordt verdiend, voor de ontwik
keling van het land wordt ge
bruikt. „Ons geld werd altijd
maar afgepakt door het leger en
de politie. We hebben dertig
jaar lang geleden. Laat het nu
Vraagtekens
De jonge ambtenaren die elders
in de stad in een lege kantoor
ruimte een nieuwe administra
tie proberen op te zetten, zijn
allemaal vastberaden. „Het is
hier voorgoed gedaan met de
corruptie", beweert Kavelo As-
sani. „Als iemand mij hier geld
zou aanbieden voor het een of
ander, laat ik hem meteen ar
resteren. Bevlogen vertelt de
jonge secretaris van de gouver
neur van de provincie dat hij
hard en eerlijk werkt voor zijn
land. „Onze eerste prioriteit is
de macht terug te geven aan het
volk. Dat kan alleen door een
leider die populair is, zoals Ka
bila. Voor Mobutu hielden ze
zich altijd schuil."
Toch zijn ook bij de nieuwe
werkwijze van de machthebbers
wel de nodige vraagtekens te
plaatsen. Zoals tijdens massa
bijeenkomstenbijvoorbeeld,
waarbij 'verkiezingen' worden
gehouden voor provinciegou
verneurs en andere bestuur
ders. De grootste schreeuwers
bepalen daarbij de uitkomst.
Op grote schaal wordt ook Ka
bila's 'groene boekje' verspreid,
waarin zijn in 1993 al opgestel
de ideeën staan over de demo
cratisering van Zaïre. Een boek
je dat mensen verplicht zijn aan
Rio de Janeiro Een grafdelver bereidt de begrafenis voor van 24
overleden baby's. De kinderen zijn allemaal afkomstig uit het Rocha
Faria-ziekenhuis in Rio de Janeiro waar ze door hun ouders werden
achtergelaten. Sommige overleden baby's hebben vier maanden in
de koeling gelegen omdat de autoriteiten hun ouders of andere fami
lieleden in de gelegenheid wilden stellen het kind zelf te begraven.
Naar deze kinderen heeft echter niemand omgekeken. Nu worden ze
met een papieren grafkistje ter aarde besteld op de Cacuia-begraaf-
plaats van het Braziliaanse Rio. foto reuters
te schaffen.
Het lijkt op indoctrinatie, met
hoe communistische leiders als
Mao te werk gingen. „Nee",
zegt José Kajangwa fel. „Het
gaat er ons om het volk te on
derrichten. In het verleden wer
den ze dom gehouden, kregen
ze de verkeerde informatie en
werden ze helemaal in beslag
genomen en vaak geterroriseerd
door lyiobutu's leger. Om die si
tuatie te veranderen, is een ge
leidelijk proces nodig, waarin
het volk goed wordt voorge
licht."
Is een Kabila-regime dan het
enige juiste voor de nieuwe re
publiek Congo? „Dat weet ik
niet. Dat is aan de mensen om
te bepalen. Als die tijdens ver
kiezingen, die twaalf maanden
na de machtsovername gehou
den moeten worden, voor hem
kiezen, dan wordt Kabila presi
dent. Persoonlijk denk ik, dat hij
als leider van deze zo succesvol
le revolutie de enige juiste per
soon is."
Aan het eind van het interview
vraagt Kayangma of ik een offi
ciële persaccreditatie heb. Nee,
die heb ik niet. Dan zal ik hem,
volgens hem, nu onmiddellijk
moeten kopen. Voor 20 dollar.
Met de hand schrijft hij vervol
gens een briefje dat ik krijg. Het
20-dollarbiljet verdwijnt in zijn
attaché-koffertje.
moskou hans hoogenduk
correspondent
De Russische president Boris
Jeltsin heeft in zijn wekelijkse
radiopraatje opnieuw de oor
log verklaard aan de corruptie,
vooral op ambtelijk niveau. „Ik
weet dat u twijfels hebt over
onze overwinning op de cor
ruptie. Maar ik ben vastbeslo
ten", hield een gedecideerd
sprekende Jeltsin de Russen
voor.
Was in het recente verleden
oud-generaal Lebed de uitver
koren man voor de droogleg
ging van het stinkende smeer
geldmoeras, nu lijkt Boris
Nemtsov de primus inter pares
'Boris de Grote' had zijn eer
ste waarnemend premier 'Bo
ris de Jonge' een dag eerder de
boodschap meegegeven: „U
en ik hebben hetzelfde motto:
neem geen steekpenningen
aan."
Woensdag ondertekende de
president een decreet waarin
de strijd tegen de omkoping is
vastgelegd. Vandaag mag de
37-jarige Nemtsov een topver-
gadering leiden waarin details
worden uitgewerkt. Het gaat
daarbij onder meer over de
vraag hoe staatsopdrachten
worden verdeeld. Tot nu toe is
het meestal handjeklap tussen
verschillende groepen binnen
en buiten de regering, waarbij
voor iedereen heel wat aan de
strijkstok blijft hangen.
Nemtsov moet ook de mo
nopolies aanpakken, vooral
die op het gebied van de delf
stoffen. Dat wordt de test voor
de oud-regionale gouverneur,
die zijn nieuwe baan als
'kamikazepost' omschrijft. De
monopolisten voelen er abso
luut niets voor ook maar iets
van hun immense macht af te
geven. Dat maakte de direc
teur van de aardgasproducent
Gazprom in het parlement
heel duidelijk. En in minister
president Tsjernomyrdin, zelf
ex-Gazprombaas, hebben de
gasbaronnen een nog altijd in
vloedrijke beschermer.
Nemtsov en de andere radi
cale hervormer Tsjoebais zien
de mammoeten op het gebied
van energie, transport en na
tionale delfstoffen, als hoofd
schuldigen voor de loon- en
pensioencrisis die het land
teistert. Ook het IMF bepleit
een hervorming van deze ko
lossen, om door middel van
vrije concurrentie de econo
mische groei te stimuleren.
Gazprom en de andere con
cerns zien daarin pogingen
van het buitenland om ten
koste van Rusland de eigen
winsten op te voeren. Die
doen een herstructurering lie
ver in eigen beheer. Wat de
Gazprom-bazen betreft lijkt
Nemtsov ze die kans te willen
geven. Mogelijk is deze nog al
tijd winstgevende kolos nog
een maat te groot voor hem.
Maar de anderen kunnen hun
borst wel nat maken. Zeker nu
Jeltsin zijn jonge naamgenoot
in het openbaar zoveel krediet
geeft.
In zijn boek, dat volgende
week verschijnt, haalt hij een
waarzeggende zigeunerin aan,
die zijn moeder had verteld
dat de kleine Boris eens een
zeer beroemd man zou wor
den. „Mijn moeder lachte heel
hard. Maar goed, als je mijn
nieuwe positie als zodanig wilt
omschrijven, dan is de roem
bereikt", schrijft hij.
In het boek uit hij niet malse
kritiek op de Kremlinleider. Hij
noemt Jeltsin een 'werkelijke
tsaar, een echte Russische
moezjik (een soort macho,
red.). Soms is hij een zeer roe
keloze, zorgeloze man, vaak is
hij dapper en vaak lijkt hij te
slapen als een beer'.
Jeltsin benoemde Nemtsov
op 31-jarige leeftijd tot gou
verneur van Nizni Novgorod,
de op twee na grootste stad
van Rusland en het centrum
van de wapenindustrie. Net als
veel anderen kreeg hij vanwe
ge zijn democratische, anti-
Sovjetopstelling van Jeltsin de
kans om het nieuwe Rusland
te helpen opbouwen. Waar de
meeste nieuwelingen door
htm amateurisme faalden en
plaatsmaakten voor omge
doopte communisten, slaagde
Nemtsov. Nini Novgorod is
een voorbeeld van hoe het kan
worden in Rusland.
Nu mag hij zijn regionale
succes landelijk proberen te
herhalen. Laat president Boris
Jeltsin zijn oude, in tsaristische
stijl gevoerde beleid van ver
deel en heers vallen, dan gaat
vice-premier Boris Nemtsov,
en met hem mogelijk Rusland,
een kansrijke toekomst tege
moet. En anders komt hij op
het lijstje 'eens veelbelovende
nieuwelingen'.
