Klein Koerdistan
groeit in
Haagse
Schilderswijk
Turkse jeugd speelbal van links en rechts
T
193
ZATERDAG 12 APRIL 1997
on iderland krijgt een koekje van
iti tpn deeg. Dat is samengevat
Turkse reactie op de brand
de Haagse Schilderswijk. 'Wij
>bben jullie nog zo
waarschuwd voorde
leé)ricliting van het Koerdisch
dement in ballingschap in
zi if voorjaar van 1995. Nu zie je
e» ut er van komt als je Koerden
kans geeft zich te verenigen.
jna drie weken geleden
vamen vijf kinderen en een
iwassen vrouw om in hun
ii oiling, die in brand was
m 'stoken. Koerden en Turken
019 jn geschokt, maar zien de
iden vooral als de jongste
ichtoffers in de Koerdische
■ijheidsoorlog.
Europa wordt slagveld in conflict
eg nooit tegen een Koerd dat hij
een Turk is. Koerden zijn anders.
Zij beschikken over Turkse staats
papieren, spreken (verplicht) Turks, wonen
veelal binnen de Turkse landsgrenzen, maar
voelen zich allesbehalve Turks. Voor Ankara
vormen de separatistische Koerden het voor
naamste binnenlandse probleem. Koerdistan
zal pas ontstaan wanneer Turkije daarmee
instemt. En dat lijkt onwaarschijnlijk.
De afgelopen weken heeft Nederland van
dichtbij kennisgemaakt met het Turks-Koer
dische conflict. In Arnhem en Den Haag bra
ken gewelddadigheden uit tussen Koerden
en Turken na de voetbalwedstrijd Turkije-
Nederland, en groepen jongeren raakten
slaags tijdens een concert in Schiedam. Bij
een aanslag op de woning van de (Koerdi
sche) familie Kösedag in de Haagse Frans
Halsstraat kwamen zes mensen om.
Turken en Koerden wijzen naar elkaar,
naar de Turkse geheime dienst (MIT) en naar
de Koerdische PKK als mogelijke aanstichters
van de brand in de Haagse Schilderswijk.
Terwijl de Nederlandse autoriteiten naarstig
zoeken naar de daders van de aanslag, weet
een Turkse minister te vertellen dat het om
een racistische aanslag gaat. Vanaf de drem
pel van het uitgebrande huis laat hij onder
tussen zijn thuisfront weten dat Koerdische
separatisten de schuldigen zijn.
Het zijn nieuwe ervaringen voor Neder
land, dat plotseling merkt dat achter de rond
250.000 Turken en ongeveer 60.000 Koerden
een web van verenigingen, stichtingen en an
dere organisaties schuilgaat. Ze staan elkaar
misschien niet direct naar het leven, maar
echt vriendschappelijk gaat het er ook niet
aan toe.
Hoewel de Turkse regering volhoudt dat er
geen etnische verschillen zijn tussen Turken
en Koerden, leert de geschiedenis anders.
Koerden zijn Indo-Europeanen, stammen af
van de Meden en Perzen, spreken een Iraan-
se taal en bewonen al sinds de vroege Mid
deleeuwen een hoogvlakte die zich tegen
woordig uitstrekt over Iran, Irak, Syrië en
Turkije.
De Turken noemen de Koerden nogal de
nigrerend 'Bergturken'. Turkije ontkent het
bestaan van de Koerden al sinds het regime
van Atatürk, de stichter van de moderne
Turkse eenheidsstaat aan het begin van deze
eeuw. De Turken zelf stammen af van groe
pen krijgers die in het tweede millennium
voor onze jaartelling in Midden-Azië woon
den en geleidelijk naar het westen trokken. In
de vijfde eeuw verschenen zij onder de verza
melnaam 'Hunnen' in het westen. Vanaf de
twaalfde eeuw begonnen zij hun staat te
stichten, vanuit de hoofdstad Bursa (waar
onlangs de voetbalwedstrijd Turkije-Neder-
land werd gespeeld).
Islam
Voor Turken en Koerden in Nederland speelt,
bijna meer nog dan in Turkije zelf, de islam
een belangrijke rol. Turken en Koerden zijn
soennitische moslims, een stroming die over
het algemeen minder extreem is dan de
sji'ieten. Een uitzondering zijn de alevieten,
een liberale afscheiding van de fundamenta
listische sji'ietische hoofdstroming.
De inmiddels enkele honderden moskeeën
in ons land tonen hoe belangrijk het geloof is
voor veel moslims. Dat geeft de geestelijken,
de imams, een immense invloed. Turkije be
seft dat maar al te goed, en houdt daarom
een vinger aan de pols. De meeste imams
zijn in dienst van de Islamitische Stichting
Nederland (ISN), die weer nauwe banden on
derhoudt met Diyanet, het Turkse 'ministe
rie' van godsdienstzaken. Dat betekent dat zij
in dienst zijn van de Turkse overheid. Van
wege hun kortstondige verblijf in ons land, ze
keren na vier jaar terug, spreken de meesten
weinig of geen Nederlands.
Net als talloze oudere Turken, die soms zelfs
na dertig jaar nog geen Nederlands spreken,
blijven zij verstoken van Nederlands nieuws.
Hun informatie krijgen ze uit Turkse kranten,
en van Turkse satellietzenders, die nogal wat
propaganda in hun programma's doen. Mi
nister Dijkstal (binnenlandse zaken) waar
schuwde de afgelopen dagen voor deze een
zijdige beïnvloeding vanuit Turkije.
De ISN kent een concurrent in de vorm
van Milli Görüs, een fundamentalistische
stroming, die nauwe banden onderhoudt
met de Welvaartspartij van premier Erbakan.
De groep wijst de westerse cultuur af. Turkije
moet een islamitische staat worden, vindt
Milli Görüs.
Los van deze godsdienstige organen be
schikt de Turkse gemeenschap nog over tal
loze culturele verenigingen. De belangrijkste
organisatie is de Turks Islamitische Culturele
Federatie, die claimt rond tachtig procent
van alle Turken te verenigen. De federatie is
formeel onafhankelijk, maar in de praktijk
zijn er sterke banden met de Turkse over
heid.
Binnen de Turkse gemeenschap opereren
verder de paramilitaire Grijze Wolven, aan
hangers van het gedachtengoed van de on
langs overleden Alpaslan Türkes. Zij geloven
dat de islam een onmisbaar onderdeel is van
de Turkse samenleving en zetten zich af te
In Nederland kan de gemiddelde Turk het nog altijd prima vinden met de gemiddelde Koerd, zo zeggen de meeste betrokkenen. Maar
van beide kanten nemen de nationalistische tendenzen wel toe. foto gpd jaaprozema
gen linkse bewegingen en het seculair gerich
te leger. De Grijze Wolven worden verdacht
van talloze aanlagen, moorden en vervolgin
gen.
Tegenover de Grijze Wolven staat Dev Sol,
een ultralinkse groepering die eveneens ver
dacht wordt van moordpartijen en aansla
gen. Slechts een enkele keer konden Dev Sol
aanhangers worden aangehouden. Over de
precieze omvang van deze groep tast de Ne
derlandse justitie in het duister.
De Grijze Wolven zien in de (vaak kleine)
arbeidersverenigingen hun voornaamste te
genstanders. Dat zijn groepen als de Turkse
Arbeidersvereniging in Nederland (HTIB), de
Federatie van Democratische Arbeidersvere
nigingen (DIDF), de HTIK-Der en de veelal
regionaal gegroepeerde steunpunten.
Ook de rond 50- tot 60.000 Koerden in Ne
derland kennen een hoge organisatiegraad.
De marxistisch-leninistische PKK (Koerdi
sche Arbeiderspartij) opereert in Turkije als
guerillabeweging, maar heeft door heel Euro
pa steunpunten. PKK wordt in Nederland
verdacht van afpersing, handel in drugs en
van aanslagen op Koerden die weigeren con
tributie of beschermgeld te betalen.
De PKK is in Duitsland en Frankrijk verbo
den, maar in Nederland niet. Volgens Turkije
was de PKK in 1995 de drijvende kracht ach
ter de oprichting van het Koerdisch parle
ment, iets dat door de Koerden zelf steeds fel
is ontkend. Het Koerdistan Informatie Cen
trum in Amsterdam wordt gezien als een
spreekbuis van de PKK.
Daarnaast kent Nederland een Federatie
Koerden in Nederland (FED-KOM), de (over
koepelende) Koerdische Arbeiders Vereni-
.ging en verspreid in het land diverse culture
le centra en talloze Koerdische verenigingen.
Nog niet zo lang geleden konden Turken
en Koerden dezelfde koffiehuizen bezoeken.
Maar met de groeiende spanningen lijkt de
kloof steeds groter te worden. De oorlog in
Zuidoost-Turkije, die door de nieuwe Turkse
regering met volle kracht is hervat, lijkt nu
ook Nederland in zijn greep te krijgen.
plopende spanningen tussen
urken en Koerden?
benemende
iverdraagzaamheid
tplosieve situatie? Minister
ijkstal van Binnenlandse
tken is bang voor een
trschuiving van het conflict
tssen de tivee groepen en
aarschuwt de strijd niet naar
Merland te verplaatsen. De
iurken en Koerden maken zich
minder druk om. „Wij
innen het prima met elkaar
inden,verklaren zij. Maar
'n groepje jongeren in
iederland blijkt zich meer met
'urkse en Koerdische
toblemen bezig te houden dan
invacht. En vormt daarmee
in makkelijk te beïnvloeden
'oep die nog voor veel
toblemen kan zorgen.
I wee jaar geleden was Ali Tyriaki
I een van de weinige toonaangeven-
de Turken die zijn mening durfde
te geven over het Koerdische parlement in
ballingschap in Den Haag. Hij durfde zich
openlijk uit te spreken over de verhoudingen
tussen Turken en Koerden, die volgens hem
helemaal niet zo slecht was. Nu wil hij in eer
ste instantie geen interview geven in zijn
kantoortje in het hart van de Schilderswijk.
De sfeer tussen beide groepen is te. gespan
nen, hij wil liever geen olie op het vuur gooi
en. Tyriaki is woordvoerder van de Neder
landse Islamitische Federatie, waarbij 180 or
ganisaties zijn aangesloten.
Hoe komt het toch dat de laatste jaren de
verhoudingen tussen Koerden en Turken zo
zijn verslechterd? Al meer dan dertig jaar de
len beide groepen vreedzaam lief en leed met
elkaar in de lage landen. „Zowel de Turkse
overheid als de Koerdische leiders zijn met
een nationalistische campagne bezig. Som
migen onder ons zijn daar gevoelig voor",
zegt Tyriaki. „En nationalisme is een kanker
gezwel, dat je direct moet wegsnijden anders
verspreidt het zich. Om dat te doen, moet de
Nederlandse overheid zich concentreren op
criminaliteitsbestrijding, zowel onder Turkse
als Koerdische criminelen. Zij zitten achter
deze haatcampagne, zij hebben er belang
bij."
Stilte
Tyriaki beseft dat hij eigenlijk al te veel heeft
gezegd en wil er niet verder op ingaan. Hij is
niet de enige. In veel koffiehuizen in Rotter
dam en Den Haag valt een stilte wanneer het
onderwerp wordt aangesneden.
De beschuldiging van Tyriaki dat crimine
len de problemen aanwakkeren, klinkt niet
onlogisch. Het is algemeen bekend dat de
PKK de gewapende strijd in Oost-Turkije fi
nanciert met drugshandel en afpersingen van
vooral Koerdische zakenlieden. En ook bij de
Turkse overheid schijnt niet iedereen afkerig
te zijn van een extraatje uit de heroïnehan
del.
Niet alleen Tyriaki signaleert de nationalis
tische aanpak van vooral de Turkse overheid.
Vrijwel alle betrokkenen in Nederland klagen
over het hitsige toontje van de Turkse (staats-
media.
De Rotterdamse restauranthouder Celal
Kaygun, eveneens Koerd, geeft een voor
beeld. „Na afloop van de wedstrijd Turkije-
Nederland stond er bij het TRT-verslag in de
ondertiteling 'En büük Türkiye, Turkije is
groot'. Dat wekt de woede op van Koerden."
„De krant Hriyet heeft in de onderkop
staan 'Turkije is voor de Turken'. Andere
kranten zoals Türkiye Gaztesi en Zaman roe
pen hun lezers steeds weer op de eer van
Turkije hoog te houden. De Koerden zijn in
hun ogen de boosdoeners en moeten worden
aangepakt. Sommige Turken voelen zich
aangesproken en handelen daarnaar."
Jongeren
„Vooral de jongeren zijn vatbaar voor allerlei
ideologische propaganda", zegt Seher Akyol,
een welbespraakte jonge vrouw, Turks of
Koerdisch dat maakt haar niet uit. Zij bege
leidt dagelijks zo'n zestig tot tachtig Turkse
en Koerdische jongeren, voornamelijk uit de
Schilderswijk. Bij de multiculturele instelling
Het Kruispunt in Den Haag volgen ze onder
leiding van Akyol huiswerk-, computer- en
andere cursussen. Ze kent de jongens die vo
rige week woensdag na de voetbalwedstrijd
tussen Turkije en Nederland met elkaar op
de vuist gingen goed. Op haar cursussen zit
ten ze bij elkaar in de groep.
Het waren de eerste openlijke gevechten in
Nederland tussen Koerden en Turken. Daar
na volgde nog een reeks van incidenten.
Akyol wist dat het gevaar dreigde en stond
midden tussen de jongens in, om ze tot be
zinning te brengen. Echt verwonderd dat
juist de jongeren, vaak in Nederland geboren,
zich zo fanatiek Turk of Koerd zijn gaan voe
len, is de maatschappelijk werkster niet. „Zij
zoeken een identiteit. In hun tienerjaren voe
len ze zich plotseling allochtoon. Zijn ze an
ders geworden. De Nederlandse maatschap
pij werkt dat stempel ook in de hand, vrijwel
iedereen behandeld deze jongens als alloch
toon. Ze moeten een leegte opvullen. Vaak
gaat het niet goed op school, raken ze werk
loos, thuis worden ze niet altijd goed bege
leid. Daarom komen er zo veel hier bij mij. Ze
krijgen thuis niet dat duwtje in de rug. Uit
eindelijk zoeken ze een nieuwe identiteit
waarbij ze zich sterker kunnen voelen. Na
tuurlijk maakt dat hen extra gevoelig voor
propaganda."
De Koerd Müstüm Alten ziet de gevolgen
van de Turkse nationalistische propaganda
dagelijks in zijn omgeving. In Schiedam,
waar hij woont, en in Rotterdam waar hij
werkt, ziet hij steeds vaker jongeren rondlo
pen met Turkse vlaggen en emblemen van de
extreem-rechtse Grijze Wolven. Hij ziet ze
ook steeds vaker met de vingers een wolven-
teken maken. „Die tekens zijn bedoeld om
ons te provoceren. Ik word er heel boos om,
maar kan me gelukkig wel beheersen", vertelt
Alten. „Maar ik kan me voorstellen dat ande
ren het niet pikken."
Groepen
De provocaties van de extreem-nationalisti
sche Turken zijn het laatste jaar toegenomen,
vindt de Schiedammer. Werden voorheen de
symbolen min of meer stiekem gedragen, te
genwoordig voelen de Grijze Wolven zich ge
steund en dragen ze de tekens openlijk. „Het
probleem wordt steeds groter", zegt Alten.
„Er was eerst sprake van persoonlijke me
ningsverschillen tussen Koerden en Turken.
Nu zie je al dat ze in kleine groepjes de straat
opgaan om elkaar op te zoeken. Zoals dat ge
beurde na de wedstrijd Turkije-Nederland."
Restauranthouder Kaygun is optimisti
scher. Hij gelooft niet dat de situatie in Ne
derland zal escaleren. De Koerdische bewe
gingen hebben, denkt hij, te veel respect voor
de Nederlandse democratie en zullen hier
geen activiteiten ondernemen. „De Grijze
Wolven zullen de Koerden blijven provoce
ren, maar ik verwacht niet dat de Koerden
toehappen. En als het wel gebeurt, zal het tot
een incident beperkt blijveri. Maar er zijn
soms ook incidenten tussen Nederlanders
onderling."
Turken en ook Koerden zijn in wezen net
Nederlanders. Iédere persoon vormt een par
tij op zichzelf. Geen enkele groep migranten
kent zo veel stromingen, partijtjes en stich
tingen. De koffiehuizen en de moskeeën heb
ben allemaal een eigen imago, dat een be
paalde groepering trekt.
Er zijn Koerdische, Turkse, gemengde, isla
mitische, fundamentalistische, alevitische,
rechtse, linkse, soennitische, sji'ietische en
wat allemaal niet meer aan trefpunten.
De scheidslijnen lopen dwars door elkaar
heen. Zo kan het dus gebeuren dat een linkse
Turk en een linkse Koerd meer verwantschap
voelen met elkaar dan een linkse Koerd en -
een fundamentalistische Koerd.
De spanningen van de laatste weken zijn,
volgens de Koerd Kaygun, ontstaan tussen
Koerden en de Grijze Wolven, ,J-lun leus is
'Turkije voor de Turken'. Het is een stelletje
racisten. Vergelijkbaar met de CP'86 hier. De
Grijze Wolven wekken niet alleen de woede
op van Koerden, maar ook die van Turken.
Net als de meeste Nederlanders de CP'86 niet
kunnen waarderen, vinden veel Turken de
Grijze Wolven afstotelijk. Maar de gemiddel
de Turk heeft niets tegen de gemiddelde
Koerd. Op vrijdag en zaterdag wordt hier in
een restaurant in Rotterdam live Koerdische
muziek gespeeld. De Turken hebben daar he
lemaal geen problemen mee."
Incidenten
Memet Yildirim en Aziz Nadi Bal bevestigen
dat. Er is de laatste weken een aantal inci
denten geweest, geven de twee toe in eetcafé
Dada in Rotterdam. Maar Turken en Koerden
kunnen het hier nog altijd prima met elkaar
vinden. En zij kunnen het weten, want Yildi
rim is een Turk en Bal een Koerd en van
spanning tussen hen is geen enkele sprake.
De kaarten worden even apart gelegd om
uit te leggen hoe het dan wel zit. „Turken en
Koerden kunnen goed met elkaar samenle
ven", zegt Yildirim. „Maar de Turkse regering
doet er alles aan om ze uit elkaar te drijven.
Turkije bedrijft nu eenmaal graag een ver
deel- en heers-politiek."
Volgens Bal doet de Turkse regering dat
bewust om de aandacht af te leiden van an
dere problemen. „Ze hebben problemen met
de Koerden in het Zuid-Oosten van het land
en moeite om toegelaten te worden tot de
Europese Unie. Daarnaast is er ook nog een
drugsschandaal waar hogere personen bij be
trokken zijn. Turkije heeft het niet gemakke
lijk op dit moment en ze doen wat ze dan al
tijd doen: elders problemen creëren om de
echte problemen te verbloemen."
Een mooi voorbeeld is de propaganda na
de brand in de Haagse Schilderswijk waar
ruim twee weken geleden een moeder en vijf
kinderen omkwamen. Er werd meteen een
link gelegd met de PKK. Bal: „Dat heeft veel
kwaad bloed gezet onder de Koerden. Op
nieuw werden de feiten verdraaid en kregen
de Koerden de schuld voor iets wat ze niet
hebben gedaan."
Brand
De manier waarop de Turkse regering heeft
gereageerd op de Haagse brand schoot ook
de Rotterdamse Koerd Kaygun in het ver
keerde keelgat. „In Turkije worden Koerden
onderdrukt en vermoord en nu gebeurt er
iets in Den Haag en komt een Turkse minis
ter zeuren over mensenrechten. Kok had die
delegatie nooit moeten ontvangen. Hoe dur
ven ze die kritiek te uiten. De Turkse regering
schendt de mensenrechten doorlopend!
