Werknemers uitgekeken
op loonmatiging
Nederlanders weten niet
meer wat looneis is
Politiek is geen gewoon werk, meneer Wij er
-JS
Feiten &Meningen
-t
1 feCöMQ/VlI&V
Anil Ramdas moet nog 30 jaar wachten
ZATERDAG 12 APRIL 1997
FNV-voorzitter Johan Stekelenburg heeft deze week nog
eens gewaarschuwd voor een loongolf. Daarvan worden
mensen met een minimumuitkering de dupe, hield de
werknemersvoorzitter de Bouw- en Houtbond FNV voor tij
dens een congres, omdat de koppeling van de uitkeringen
aan de lonen dan veel te duur wordt. Ze raken dan nog ver
der achterop bij de werkenden.
De werknemersvoorzitter geeft de werkgevers de schuld
van de volgens hem dreigende loongolf. Zij blijken vaak be
reid fors meer loon te betalen, als de werknemers in ruil
daarvoor afzien van bijvoorbeeld arbeidstijdverkorting. „Ze
rammelen met de geldbuidel", aldus Stekelenburg, „en we
ten zichzelf daarnaast met optie-regelingen aardig te bede
len."
Op die manier maken de bedrijven zelf een eind aan de eco
nomische groei, vindt hij. „Hoe lang houdt een samenleving
het vol om terughoudendheid te verlangen van mensen aan
de onderkant, terwijl enkelen aan de top zich ongegeneerd
verrijken?"
Maar dreigt er echt een loongolf in Nederland? Twee me
ningen.
De dreiging van een loonexplo
sie is nog lang niet uit de lucht.
De druk op de vakbonden om
in CAO's te kiezen voor een
loonsverhoging neemt aan alle
kanten toe. Aan de ene kant
roepen de leden dat ze nu wel
eens geld willen zien en aan de
andere kant hebben de bonden
de grootste moeite werkgevers
ervan te overtuigen dat ze de
lonen laag moeten houden.
Het tekort aan hoogopgeleide
werknemers en vaklieden
drijft de lonen op.
De bonden roepen dat het AK-
ZO-Nobel akkoord dat deze
week is afgesloten, de Neder
landse economie heeft gered
van een loonexplosie. Dat is nog
maar de vraag. Het bedrijf geeft
het merendeel van de werkne
mers acht extra vrije dagen per
jaar. Wie die dagen opneemt,
krijgt er nog eens vier cadeau en
komt daarmee uit op een werk
week van 36 uur. Echter, wie
niet om vrije tijd staat te sprin
gen, verkoopt de dagen gewoon
weer en strijkt daarmee 3,2 pro
cent extra loon op.
De vakbonden gaan er vanuit
dat de worst die de werknemers
wordt voorgehouden (vrije da
gen) zo onweerstaanbaar is, dat
ze de loonsverhoging aan hun
neus voorbij laten gaan. Omdat
AKZO-Nobel wordt gezien als
de trendsetter van arbeidsvoor
waarden in de industrie, zeggen
de bonden dat hiermee is voor
komen dat Nederland wordt
overspoeld door een loongolf.
Dat zou wel eens een vergissing
kunnen zijn, want de Neder
landse werknemers raken zo
onderhand uitgekeken op de
eeuwigdurende loonmatiging
en willen poen zien. Het gonst
immers van de berichten over
enorme winststijgingen in het
bedrijfsleven en bij de banken
worden zelfs recordwinsten ge
boekt.
STAKEN
Dat de roep om hogere salaris
sen luider wordt, blijkt ook uit
het jaarlijkse onderzoek van de
FNV. De zogenoemde FNV-ba-
rometer toont aan dat werkne
mers weer sneller bereid zijn
om te staken voor een loonsver
hoging. Die trend is twee jaar
geleden ingezet. Inmiddels wil
veertig procent actie voeren als
de werkgever niet akkoord gaat
met een verhoging. Tegelijker
tijd willen steeds minder men
sen het werk erbij neerleggen
als de baas weigert om de werk
week te verkorten.
Dat is een slecht teken want de
bonden gebruiken de 36-urige
werkweek juist als lokkertje om
de lonen te matigen. Een bedrijf
dat de werkweek verkort, wordt
bij CAO-onderhandelingen ge
confronteerd met een 'zachte'
looneis, meestal maar net bo
ven het inflatiecijfer. Als dat
lukt, slaan (Je bonden twee vlie
gen in één klap: door de kortere
werkweek komen er meer ba
nen vrij, terwijl de lage lonen
werkgevers prikkelen meer per
soneel aan te nemen.
Vakbonden worden door de le
den al flink onder druk gezet
om te knokken voor een loons
verhoging. De christelijke amb
tenarenbond CFO heeft daar
aan toegegeven en heeft de af
gelopen maanden in verschil
lende CAO's (rijksambtenaren,
gemeenteambtenaren en KPN)
een looneis van 3,5 procent ge
steld. Daarmee lapt de bond het
advies van de eigen vakcentrale,
die 3,25 procent mooi genoeg
vindt, aan de laars.
Andere bonden hebben nog
niet toegegeven aan de druk,
maar dat laat niet lang meer op
zich wachten. De Dienstenbond
FNV heeft al gezegd bij de ban-
ken-CAO een hogere looneis te
stellen. Ook onder de leden van
de bouwbonden rommelt het.
„Ik heb ze al horen praten over
een verhoging van vijf tot tien
procent", zei Roel de Vries,
voorzitter van de Bouw- en
Houtbond FNV vorig jaar.
OBSTAKEL
De kans is groot dat de fusie-
bond FNV kwadraat - waarin
volgend jaar de Industriebond,
Dienstenbond, Voedingsbond
en Vervoersbond samensmelten
- bezwijkt onder de druk van de
leden. De nieuwe bond is naar
stig op zoek naar manieren om
zich te profileren. Als de leden
de uitruil van korter werken en
loonmatiging niet langer accep
teren zal de bond de achterban
moeten verleiden met hogere
lonen. Immers, ook scholing
slaat rïog niet aan als nieuw the
ma voor loonmatiging.
Zelfs de werkgevers raken uitge
keken op de combinatie loon
matiging-korter werken. Bij de
banken, die daar begin vorig
jaar mee akkoord gingen, krab
belen de ABN-AMRO, ING en
de Generale Bank al terug. Het
nu lopende CAO-overleg bij
Shell stokt op de verkorting van
de werkweek en in de grootme
taal hebben de werkgevers laten
weten nooit akkoord te gaan
met de 36 uur. Ze vinden het te
duur, te lastig (administratieve
rompslomp), of het lukt niet de
vrijgekomen plaatsen op te vul
len.
Dat laatste is voor de bonden
een enorm obstakel, omdat ze
daar geen invloed op kunnen
uitoefenen. Het probleem wordt
namelijk veroorzaakt door de
toenemende krapte op de ar
beidsmarkt. Dat betekent dat
werkgevers wel banen te verge
ven hebben, maar nergens ge
schikt personeel kunnen vin
den. Hoogopgeleide jongeren
en sommige vaklieden worden
namelijk schaarser.
Het tekort aan personeel drijft
de lonen de komende jaren
flink op, benadrukte ook Lode-
wijk de Waal, CAO-coördinator
van de vakcentrale FNV een
paar weken geleden. Die trend
duikt nu al op in de metaal. Vo
rig jaar betaalden bedrijven in
de grootmetaal ruim vijftien
procent meer uit dan de CAO
voorschrijft. In de kleinmetaal
ligt het salaris zelfs twintig pro
cent hoger. De bonden kunnen
bij de CAO-onderhandelingen
dus afspreken wat ze willen, zo
dra ze de deur achter zich heb
ben dichtgetrokken betalen de
werkgevers lachend hogere lo-
SYLVIA MARMELSTElN
Het is natuurlijk ook wel flauw
van AKZO-Nobel. Eerst in
stemmen met experimenten
met een kortere werkweek en
vervolgens tegen de afspraken
in weigeren om die in te voe
ren als dat inderdaad banen
(behoud) blijkt op te leveren.
De boosheid van de bonden zal
echter vooral zijn ingegeven
door het feit dat AKZO-Nobel
zijn werknemers, de vak
bondsleden dus, de bonden
voor schut laat zetten. De
werknemers mogen straks in
dividueel kiezen tussen extra
vrije tijd of extra geld. de cen
ten. Een aantal van hen zal on
getwijfeld voor het geld kiezen,
een strijd van bijna anderhalf
jaar van hun bonden voor 36
uur negerend.
Maar is er daarmee gevaar voor
een loongolf, zoals nu her en
der wordt geroepen? Welnee.
Werknemers hebben daar na
melijk geen enkele reden voor.
Ten eerste is het heilzame effect
van loonmatiging op de werk
gelegenheid genoegzaam aan
getoond en inmiddels tot in de
verste uithoeken van het hoofd
van de Nederlandse werknemer
doorgedrongen. We hoeven
tekening Wim Stevenhagen
maar even naar de oosterburen
te kijken om te zien welk effect
hoge looneisen kunnen hebben
op de werkgelegenheid.
Een tweede, meer psychologi
sche reden is dat Nederlandse
werknemers na vijftien jaar
loonmatiging niet eens meer
weten wat een looneis is. Wie
kent bijvoorbeeld nog Alfred
Kleinknecht, de econoom die
een paar jaar geleden opzien
baarde met een pleidooi voor
een loongolf? Hij schrijft nog
steeds stukjes in de vakbladen,
maar veel verder komt zijn
boodschap al lang niet meer.
Het past gewoon niet in de Ne
derlandsesociaal-economische
cultuur.
Maar de belangrijkste reden dat
er geen loongolf komt, is dat
ondanks die matiging werkne
mers wel degelijk elk jaar meer
geld in hun portemonnee krij
gen. Voor een deel is dat nep-
geld: wie bij een inflatie van drie
procent ook drie procent meer
loon krijgt, kan geen pak hagel
slag extra kopen. Maar de mees
te mensen zullen denken: 'nou,
ik heb er toch mooi honderd
piek bij'.
Voor een deel is het ook écht
geld. Volgens de koopkracht
overzichten heeft al jaren nie
mand méér geld te besteden,
maar de schijn bedriegt. De
meeste werknemers gaan er wel
degelijk elk jaar op vooruit. Ook
als ze niet veranderen van baan,
of promotie maken bij hun
baas. Gewoon ademhalen is al
voldoende: de dienstjaren tik
ken wel door. Werknemers tus
sen de 25 en 35 jaar gingen in
1994 gemiddeld met 3.800 gul
den bruto per maand naar huis,
de twintig jaar oudere groep
van 45 tot 55 jaar verdiende
bruto ruim 1.300 gulden méér.
Een jaar ouder worden betekent
dus gemiddeld 65 gulden per
maand erbij, ofwel een kleine
twee procent échte opslag per
jaar.
En let wel: dat komt niet omdat
die ouderen produktiever zijn.
Integendeel. Tegenover hun er
varing staat dat jongeren vaak
een veel hogere opleiding heb
ben, dat hun kennis nog fris is
en dat ze nog blaken van ge
zondheid en energie. De voor
keur van werkgevers voor jon
gere werknemers spreekt wat
dat betreft boekdelen.
Stevig ingebed in comfortabele
CAO's met dienstjaren en loon
schalen zitten de werknemers
gebeiteld. Dat verklaart, naast
de overlegcultuur, waarom in
Nederland niet wordt gestaakt.
Een werknemer die elk jaar
méér te besteden heeft, gaat
niet zo snel de straat op voor
looneisen. Zeker niet als je hem
voorhoudt dat het tochi
egoïstisch is als hij ande
sen werkloos thuis Ir-**
Maar, ook dat is waar, d „j
genheid maakt de dief. I j0
wat er bij AKZO-Nobel e
beetje gebeurt: de werku
mogen kiezen tussen ext
dagen of extra loon. F
deel kiezen voor het laatfcE
Omdat ze dat geld nodi;sc
ben, of gewoon omdat jIC
maal niet zitten te wach n.
meer vrije tijd.
Is dót dan het einde van 111
loonmatiging? Alweer ee B1
vatting. Korter werken b 8'
melijk óók geld: de orgai 's
wordt ingewikkelder ent
kosten nemen toe (meer M
reaus, meer administratl
werkkleding enzovoorts;
kortere werkweek drijftt (p
beidskosten per uur op.l «i(
klinkt paradoxaal, maan >r
loonsverhoging beteken' p i
AKZO-Nobel juist loon® t
een lagere stijging vand
beidskosten dan bij een cl
ge werkweek. Zeker ome
overeengekomen dat we
mers als lokkertje een aa i
atv-dagen 'gratis' krijger
voor minder werken tóe!
vendien, als de loonsveii ir
écht pijn zou doen, zou
Nobel wel een andere to
slaan: 'Dit gaat banen k n
jongens. Weet wat je doi aj
geen misverstand: bij Sh
banken of welk bedrijf di
gaat het echt niet anders
daar wordt gerekend om
beids)kosten zo laag moj
houden. Als het aan deb
ven ligt, gaat die loonma
wel door.
Hoe gefrustreerd moeten ,e
bonden nu zijn? Een ned u
als bij AKZO-Nobel is na: a
niet leuk, maar het is wel e
voorbarig om te prateno r
dreigend banenverlies al
vier jaar juist een half mi n
banen bij komt. BovendiL
Nederlanders over het ai
meen heel tevreden metl
inkomen en zien de weil
mers, de groep die een li
kan veroorzaken, elk jaai
koopkracht toenemen, b
zelfs als het onverhoopt!
fout gaat. Begin jaren nej
gebeurde dat, toen er na
jaar loonmatiging eenlo
je door Nederland spoelt
werkloosheid liep vervolj
op, en wég waren de looi
weer. Werknemers hebbi
eenmaal liever zekerheid
hun baan dan een hogerl
Dat was zo, dat is zo, ent
blijft zo.
SJAAK SMAKMAN
Anil Ramdas heeft gesproken en
heel literair Nederland staat op
zijn achterste benen. In de Balie
en het programma Buitenhof is
vinnig over zijn uitspraken ge
discussieerd. Met veel aplomb
heeft Ramdas het volgende be
weerd: in Nederland leeft nu
een miljoen allochtonen, maar
in Nederlandse romans en ver
halen is daarvan niets terug te
vinden. Onze auteurs schrijven
alsof dat miljoen niet bestaat.
En als een enkele schrijver,
Joost Zwagerman of Leon de
Winter, al een allochtoon in z'n
boeken laat optreden, dan
deugt er niets van de beschrijving van zo'n
allochtoon.
Bij Ramdas zit je, kortom, altijd fout. Heb
je geen allochtonen in je boeken dan veron-
tachtzaam je een miljoen mensen. En heb
je ze wel, dan sla je flater op flater. Ik ben
maar blij dat Ramdas er kennelijk geen
weet van heeft dat ik in mijn roman 'De na
komer' een Turkse werkster laat optreden.
Die is vast en zeker, al heb ik ze recht uit
het leven gegrepen, verkeerd neergezet.
Eén ding is intussen zeker. Ramdas leest
de foute boeken. In het hedendaagse Ne
derlandse kinderboek struikel je over de al
lochtonen. En probeer maar eens een he
dendaagse Nederlandse thriller te vinden
waarin geen Surinamers, Turken of Marok
kanen optreden. Dankzij de voortreffelijke
thrillers van Jacques Toes krijg je niet alleen
een scherp en onopgesmukt beeld van de
werkmethoden van de Nederlandse politie,
maar word je en passant ook nog ingevoerd
in de schemerwereld van allochtone mis
daad. Zijn laatste roman 'Verraad' gaat over
een Boliviaans meisje dat in Arnhem eerst
achter de ramen en vervolgens in de riolen
terechtkomt. Kortom, overal allochtonen,
alleen nog niet in overvloed in de heden
daagse Nederlandse letteren.
Waarom? Omdat, zoals Karei van het Re-
ve al eens heeft geschreven, de
letterkunde altijd vijftig jaar
achterloopt bij de werkelijkheid.
Schrijvers halen hun inspiratie
nu eenmaal toch vooral uit de
gouden dagen van hun jeugd. Je
hebt van die figuren die hun he
le leven maar blijven schrijven
over het miezerige havenstadje
waarin ze zijn opgegroeid. Wil je
weten hoe het toeging in Har-
lingen rond de eeuwwisseling,
dan moet je 'Zo de ouden zon
gen...' lezen van Simon Vestdijk.
Die roman verscheen in 1965!
Is het erg dat de letterkunde
achterloopt? Ramdas vindt van
wel en geeft daarmee aan dat hij ziende
blind en horende doof is voor datgene waar
het in de literatuur om gaat. Heus, het is ge
woon een kwestie van afwachten. Al die Ge
ve kindertjes die nu samen met allochtone
jongetjes en meisjes in de klas zitten zullen
daar over twintig, dertig jaar uitvoerig over
schrijven.
Ik hunker er al jaren naar om een roman
te schrijven over een gereformeerde aanne
mer die, fors tegengewerkt door zijn wijk
dominee en de ouderlingen van zijn ge
meente, niettemin de opdracht in de wacht
weet te slepen om een prachtig moskeetje
te bouwen. Die aannemer, dominee en ou
derlingen kan ik zo neerzetten. Maar hoe
beschrijf ik geloofwaardig een Imaan? (Ik
weet niet eens precies hoe je het woord
spelt). En aan welke islamitische bouwvoor
schriften moet een moskeetje voldoen? Is er
een soortement moskee-raad waarmee ar
chitect en aannemer overleg plegen? Had ik
in mijn jeugd van nabij meegemaakt dat
een gereformeerde aannemer een mos
keetje bouwde, dan was het boek al klaar
geweest, maar helaas: pas toen ik allang uit
Maassluis weg was heeft een christelijke
aannemer een moskeetje opgetrokken. In
mijn jeugd zou dat nog volstrekt ondenk
baar zijn geweest!
Waarom is Hans Wijers mi
nister van economische za
ken geworden? Om zijn
carrière naar een hoger
plan te tillen? Omdat het
ministerschap zo'n mooi
baantje is? Of werd hij ge
dreven door zijn politieke
overtuiging en de wens om
als D66'er invloed te heb
ben op de inrichting van de
Nederlandse maatschappij?
In het laatste geval doet hij
er goed aan zich onmiddel
lijk aan te bieden als opvol
ger van partijleider Van
Mierlo.
De problemen die D66
heeft - en het CDA heeft ge
had - bij het vinden van
een nieuwe lijsttrekker zijn
opmerkelijk. Het CDA deed
alsof er genoeg te kiezen
viel, maar Jaap de Hoop
Scheffer werd het bij gebrek
aan andere bereidwilligen.
Van den Broek, Wijffels en
Lodders wilden niet. En dus
bleef alleen Jaap over. Dat
zegt weinig over de capaci
teiten van deze CDA'er,
maar des te meer over het
gebrek aan durf, verant
woordelijkheidsbesef en de
opofferingsgezindheid van
die drie politieke dienstwei
geraars.
D66 doet ook zeer zijn best
om de indruk te wekken
dat er a la minute een blik
geschikte kandidaten kan
worden opengetrokken om
politiek leider Van Mierlo af
te lossen bij de komende
verkiezingen. Maar niets is
minder waar. De huidige
fractievoorzitter Wolffens-
Hans Wyers
perger komt niet in aan- I te pril. Minister Sorgdrager
merking, het aanstormend kan en wil het niet. Minis-
talent in de fractie lijkt nog ter Borst wil het niet, maar
is voor sommige partijge
noten de laatste hoop in
bange dagen. Heel D66, in
clusief Van Mierlo, smacht
naar Hans Wijers. Maar die
zegt al jaren heel standvas
tig dat hij niet wil, want
dan heeft hij nog minder
tijd voor zijn gezin.
De vraag is of dat een
deugdelijk argument is.
Het is misschien een ou
derwetse opvatting. Maar
wie op basis van zijn poli
tieke overtuiging voor een
eervolle - en ook veeleisen
de - taak in het landsbe
stuur wordt gevraagd, gaat
daarmee een aantal ver
plichtingen aan. Want die
taak krijg je niet alleen op
basis van je capaciteiten,
maar ook vanwege je par
tijlidmaatschap en het feit
dat jouw politieke groepe
ring zich in het kabinet
heeft gemanoeuvreerd.
Een minister is geen inte
rim-manager, die er na
vier jaar weer mee kan op
houden oïndat hij het dan
wel gezien heeft.
Als de partij een beroep op
iemand doet om een
moeilijke taak te vervullen
en hij is geschikt voor die
taak, dan hoort hij loyaal
gehoor te geven aan zo'n
verzoek. Als Wijers dé per
soon is die D66 smoel kan
geven, het gevecht aankan
met Bolkestein, Wallage en
De Hoop Scheffer en stem
men kan winnen voor D66,
dan doet hij dat toch? Ook
al loopt hij het risico dat
het niet lukt en hij voor
vier jaar in de oppositie
bankjes terecht komt.
Als politiek meer is dan een
leuke werkkring, horen per
soonlijke belangen onder
geschikt te zijn aan het al
gemeen belang en die van
de politieke stroming waar
aan iemand zich heeft ver
bonden. Wat loyaliteit be
treft kan iedereen een voor
beeld nemen aan de Gerrit
Jan Wolffensperger die lie
ver minister van justitie was
geworden, maar op aan
dringen van zijn collega's
fractievoorzitter van D66
werd. Ook Enneüs Heerma
heeft de belangen van het
CDA laten prevaleren bo
ven zijn persoonlijke ambi
ties.
Aangezien er geen zwaar
wegende redenen zijn om
het D66-lijsttrekkerschap te
weigeren, komt het hals
starrig 'nee' van Hans Wij
ers nogal gênant over. Nog
erger, zijn weigerachtigheid
bevestigt het idee dat bij
veel mensen leeft dat de
Haagse politiek een tussen
station is voor ambitieuze
baantjesjagers. Het ver
sterkt het ongemakkelijke
gevoel dat in Den Haag
steeds meer carrièremakers
opduiken die slechts be
schikken over een dun
laagje politiek engagement.
Voor wie de Tweede Kamer
een prettige werkgever is,
het parlementaire werk een
leuk baantje, hun joh bij de
BV Nederland een pré op
hun CV.
En warempel, zo gek is die
gedachte ook niet. Jet
tegenwoordig niet me
eerst je sporen te verd
in de partij, om tot de
dermooie wereld vanl
parlement of kabinet!
worden geroepen. Jel
gewoon solliciteren n
functie van Kamerlid,
aanleiding van een ad5
tentie in de zaterdagb
of een partijblad. Het|
brek aan actieve leden
partijen als D66 en P"
groot, dat het partijlid
schap min of meer bij
lijkt te worden.
Naarmate de spoeling
ner wordt - er minder
sen zijn die uit overtui
of idealisme politieks
zijn - loop je het risico
steeds meer politici te
gen bij wie het evenwt
tussen algemeen belai
persoonlijk gewin vert
gaat. En datzelfde risii
gaat op bij vakministe
die uit het oog verliezf
je niet zomaar een poi
erebaan accepteert.
Minister Wijers heeft li
weten dat hij nog well
schikbaar is voor eenf
de periode als ministe
maar niet op de kand»
tenlijst voor de Tweed
mer wil staan. Maar is
1998 nog wel als D66-I
nister nodig, als iemaf
met minder visie, flair
charisma de D66-verk)
zingscaravaan gaatlen
Hans Wijers, kom totb
zinning.
ANS BOUWMANS
