De vrede in Vukovar is breekbaar
-Aiid-Afrika's arme blanken kennen weinig solidariteit Een goedkope lening
Buitenland
Oost-Slavonië
wordt nooit afgelost
77f|ulpvaardis
TERDAG 5 APRIL 1997
den. „Mij krijg je niet meer naar een
blanke wijk. De onderlinge hulpvaar
digheid is hier veel groter. Toen we
hier aankwamen, met alleen wat kle
ren, hebben mensen ons van alle kan
ten spullen en meubels toegestopt. Als
er een feest is, is dat een feest voor de
hele wijk. Kerstmis vier je hier met zijn
allen. Niemand geeft ons ooit het idee
dat we er niet bij horen omdat we
blank zijn. Terwijl onze vroegere blan
ke vrienden ons stuk voor stuk in de
steek hebben gelaten toen we onze
banen kwijtraakten.
Volgens maatschappelijk werkster An-
nelie Meyer van de welzijnsorganisatie
Communicare is dat een van de meest
opmerkelijke verschillen tussen arme
blanke en kleurlingen- of zwarte ge
meenschappen: „In arme blanke wij
ken kennen mensen vaak hun eigen
buren nauwelijks. Er is geen enkele
onderlinge solidariteit.
Lynnette vertelt dat haar buren aan
vankelijk niet wilden geloven dat zo
wel de familie van haar man als de ha
re geen hand hebben uitgestoken om
hen te helpen toen ze hun werk kwijt
raakten. „Integendeel, ze schamen
zich er diep voor dat ze familieleden
hebben die arm zijn en die in een
krottenwijk leven. Mijn ene broer is
een keer langs geweest, op verzoek
van mijn moeder, om te kijken hoe we
het maakten. Hij is voor de deur blij
ven staan, heeft me honderd rand (40
gulden) gegeven en is weer vertrok
ken. Nooit meer wat van gehoord."
In de arme blanke wijk Brooklyn heb
ben Colleen Curnow en haar onder
huurster Leanne Woolley een heel an
der verhaal te vertellen. Beide wou
wen wonen al sinds jaren in de wijk,
die tot zon tien jaar geleden uitslui
tend blank gebied was, maar waar
zich sindsdien steeds meer kleurlin
genfamilies vestigen.
Colleen is verbitterd. Niet onbegrijpe
lijk als je de drama's in haar leven
hoort: haar dochter werd op vijftienja
rige leeftijd vermoord, haar man stierf
aan tbc en haar zoon is verslaafd aan
drugs. Haar armen zitten vol met lan
ge littekens. Colleen reageert op de te
genslagen van het leven met depres
sies en vlagen van zelfverminking. Ze
heeft nog twee dochtertjes, mooie,
giechelende meiden die zo op het eer
ste gezicht in niets op hun moeder lij
ken.
Colleen spuwt haar gal over de nieuwe
regering. De zwarten, die hebben het
allemaal gedaan. Veel weet ze niet van
politiek, maar de corruptieschandalen
waar de pers over bericht, zijn tot haar
doorgedrongen. Ze noemt Winnie
Mandela en Allan Boesak, twee voor
aanstaande ANC'ers die van fraude
worden beticht. Voor haar is oud-pre
sident Frederik de Klerk nog steeds de
man van wie ze het moet hebben.
Burgerwacht
Wat ook tot haar doorgedrongen is, is
het regeringsplan om de uitkeringen
voor blanke, alleenstaande, werkloze
vrouwen en hun kinderen te korten. In
ruil daarvoor krijgen alle alleenstaan
de, werkloze moeders, ongeacht hun
huidskleur, in de toekomst recht op
,een uitkering. Maar deze gelijktrek
king van een overduidelijke onrecht
vaardigheid is aan Colleen niet be
steed. Per slot van rekening ziet ze
haar toch al magere inkomen van 250
gulden per maand halveren.
Colleen is typerend voor de blanken in
de wijk, zoals Annelie Meyer die be
schrijft: mensen met een zeer lage op
leiding, vaak een drankprobleem,
maar wel met een zeer sterk gevoel dat
ze rechten hebben. „Arme blanken
zijn vaak heel weinig bereid zelf iets
aan hun situatie te doen. Als je in een
kleurlingenwijk een naaigroep opzet,
zodat vrouwen meer kansen krijgen,
loopt het storm. In blanke wijken
meldt zich niemand aan." Onder
huurster Jeanne Woolley bevestigt dat.
„Mensen klagen erg over de onveilig
heid, dus heb ik geprobeerd.een bur
gerwacht op te zetten. Maar ze willen
gewoon hun huizen niet uit."
Het gebrek aan initiatief straalt er ook
af als je door de wijk loopt. In zwarte
woonwijken zie je overal kleine win
keltjes, zitten mensen met hun handel
op straat en groeien in de kleine tui
nen vaak een paar maïsplanten, wat
tomaten of een paar kroppen sla. Hier
zijn de tuinen veelal onbeplant en zijn
de straten leeg en uitgestorven. In
haar volgepropte woning droomt Col-
leen van een ander leven: „Als ik rijk
was, ging ik hier weg. Naar Australië.
Of naar mijn moeder, die in Duitsland
woont. Er is voor ons als blanken geen
toekomst meer in dit land. Het is alle
maal zwart, zwart, zwart."
i Oost-Slavonië zijn 13 april
°|meenteraadsverkiezingen.
stembusstrijd valt samen
eetjet die in Kroatië en luidt de
iergang in van dit door Ser-
veroverde gebied naar
g, »n autonoom deel van de
-Sfoatische republiek van pre-
^pnt Franjo Tudjman. Hier-
^der een historische schets,
5 belangrijkste politieke
en kwesties die in
ost-Slavonië spelen.
Historie Oost-Slavonië is
$t laatste nog door Serviërs
ezette gebied in Kroatië.
'hordat de oorlog in Joegosla-
jë uitbrak, kende Oost-Slavo-
een Kroatische meerder-
eid. De meesten vertrokken
jhter na felle gevechten en
inische zuiveringen door het
jegoslavische Nationale Le-
gr en Servische paramilitaire
1 5endes.
Vooral de manier waarop
ureprviërs en Kroaten eind 1991
ak ijn omgegaan met het drie
maanden durende beleg en de
iteindelijke verovering door
Serviërs van de belangrijk-
je stad Vukovar, maakt nog
itijd veel emoties los. De Ser-
■»4ërs spreken van de 'bevrij-
öiiing van Vukovar' die noodza-
""'elijk was wegens de dreigen-
etnische zuivering door de
fascisten. De
'Jroaten beschouwen Vukovar
hun Stalingrad, de plaats
de victorie tegen de Ser-
3 jsche onderdrukkers begon,
wordt aangenomen
e sijat president Tudjman Vuko-
ar in december 1991 bewust
cas^eeft laten vallen om sympa-
nie en daarmee internationa-
erkenning van Kroatië te
=tijgen.
Sinds begin 1996
l^ordt het gebied bestuurd
[oor de United Nations Tran
sitional Administration for
jastem-Slavonia, UNTAES. De
D.Haipak van de UNTAES, geleid
Mjoor de 58-jarige Amerikaanse
'Si SP%serve-generaal Jacques-Paul
gjffilOein, is vreedzame integratie
k^an Oost-Slavonië in Kroatië.
dein heeft daarvoor vijfdui-
^'■■■(end troepen uit ondermeer
vafelgië, Jordanië en Rusland.
6rSPe VN zorgen voor de ont-
uur.nijning, ontwapening en we-
leropbouw in het gebied,
proberen de VN de
ht erugkeer van de ruim 60.000
in Oost-Slavonië verblijvende
Servische vluchtelingen naar
Kroatië mogelijk te maken.
Het merendeel komt uit de
Krajina en West-Slavonië,
twee gebieden die begin au
gustus 1995 werden schoonge
veegd door het Kroatische le
ger.
partijen De belangrijkste
partijen zijn Tudjmans Kroati
sche Democratische Bewe
ging, HDZ, en de Onafhanke
lijke Democratische Partij van
Serviërs, SDSS. De laatste
wordt geleid door psychiater
Vojislav Stanimirovic, presi
dent van de Republika Srpska
Krajina, zoals de Serviërs Oost-
Slavonië noemen. Respect
voor de mensenrechten, reli
gieuze en culturele vrijheid en
enige mate van zelfbestuur
vormen de kern van het SDSS-
verkiezingsprogramma. De
huidige Servische meerder
heid krijgt stemrecht door de
Kroatische nationaliteit aan te
nemen. Ruim zeventig procent
van het potentiële electoraat
van 190.000 heeft dit inmid
dels gedaan. De verwachting is
dat zowel Kroaten als Serviërs
langs etnische lijnen zullen
stemmen, waardoor de verkie
zingen in de dertig gemeenten
in feite een volkstelling zijn.
Door veranderingen van de
districtsgrenzen blijft de Servi
sche politieke invloed vooral
beperkt tot gemeenteniveau.
toekomst Het succes van
de verkiezingen bepalen mede
het succes van UNTAES, dat
het afgelopen halfjaar een re
delijke dialoog tussen Kroaten
en Serviërs heeft gebracht.
Cruciaal is echter de houding
van de Kroatische regering na
het vertrek van de VN-troepen
op 15 juli 1997. De VN vrezen
voor een etnisch en een vluch
telingenprobleem als Kroatië
de beloften niet nakomt om
bijvoorbeeld Servische jonge
ren vrij te stellen van dienst
plicht, amnestie te verlenen
aan Servische oorlogsmisdadi
gers, met uitzondering van 150
met name genoemde verdach
ten. Ook gelijke behandeling
van Serviërs en Kroaten en de
volledige medewerking bij de
terugkeer van Servische vluch
telingen naar hun voormalige
woonplaatsen in Kroatië zijn
door Zagreb toegezegd.
VN verlaat Oost-Slavonië Kroaten krijgen zeggenschap na vijfjaar Servische overheersing
Kerkhoven zijn niet heilig in oorlogen waar etnische
waan rechtvaardiging geeft voor vernietiging. Op de be
graafplaats van Vukovar vertoont een grafsteen de ken
merkende stervormige inslag van een mortier, even ver
derop is een stenen kruis gebruikt voor schietoefeningen.
De inwendige staaldraden houden het nog bijeen.
In het oude centrum van de
Oost-Slavoonse stad ligt het ka
tholieke kerkhof er troosteloos
bij, in een kapotgeschoten om
geving waarin levenden ver weg
lijken. Een enkel huis is be
woonbaar gemaakt, maar veel
moeite is er niet gedaan om de
sporen van geweld weg te wer
ken.
Vukovar is niet een stad waar
tot voor kort een oorlog woed
de. Maar sinds het vernietigen
de beleg van eind 1991 is er
niemand geweest die het nodig
vond om haar te herbouwen.
Degene die zich door nachtelijk
Vukovar begeeft, waant zich in
een door God verlaten verza
meling ruïnes. Alleen de lokale
kroegen staan overeind.
Na de verkiezingen komt
Oost-Slavonië in juli weer in
handen van de Kroaten, na
ruim vijf jaar Servische bezet
ting. De 220.000 overwegend
Servische inwoners van het ge
bied zijn voorzichtig hoopvol
en vooral argwanend. Want wat
hebben ze te verwachten van
het land waar ze indertijd tegen
gevochten hebben.
Om stemrecht te krijgen
heeft Milorad Visie, één van de
topfiguren van de Onafhanke
lijke Democratische Partij van
Serviërs, de Kroatische nationa
liteit aangenomen. Eigenlijk zit
dat hem hoog. „Ik heb een pas
poort dat bol staat van de fas
cistische Kroatische symbolen.
Maar ik accepteer het want ik
wil hier blijven en dus stem
men." Uit stil protest heeft hij
zijn documenten in het Ser
visch, dus cyrillisch, onderte
kend.
Visie is één van de 120.000
inwoners van dit laatste stukje
Republika Srpska Krajina die
inmiddels de stap naar
Kroatisch staatsburgerschap
heeft gemaakt. In het centrum
van Vukovar staat een lange rij
Serviërs die hun Joegoslavische
paspoort inleveren. Het is een
verbitterende ervaring want
ruim 60.000 Servische vluchte
lingen komen uit delen van
Kroatië die in augustus van
1995 zijn schoongeveegd door
het Kroatische leger.
Voor de Verenigde Naties, die
het gebied sinds begin 1996 be
sturen, zijn dit nog de minste
problemen. Neem bijvoorbeeld
het ruimen van de 600.000 mij
nen in het gebied. Een paar da
gen geleden nog reed een boer
tijdens het ploegen op een
landmijn en overleed. Een Slo-
waaks bataljon is verantwoor
delijk voor het ontmijnen. De
commandant rekent voor: „Als
we 24 uur per dag, zeven dagen
per week mijnen en boobytraps
onschadelijk maken, hebben
we de klus in vijfjaar geklaard."
Er verschijnt geen spoor van
ironie op zijn gezicht.
Prangender nog is het vluch
telingenprobleem. Volgens de
UNHCR, de VN-vluchtelingen-
organisatie, willen de meeste
Servische vluchtelingen in
Oost-Slavonië terug naar hun
vroegere woonplaats. Maar de
Kroatische regering heeft haar
eigen opvatting. Volgens haar
zijn Kroaten gevlucht voor
agressie en zijn Serviërs uit vrije
wil vertrokken.
Dat het vluchtelingenpro
bleem een acuut karakter kan
krijgen, wijt de UNHCR voor
namelijk aan het maandenlan
ge getreuzel van zowel Kroati
sche als Joegoslavische regerin
gen. Te lang hebben ze ont
kend, verantwoordelijkheden
afgeschoven en gegoocheld
met aantallen. Maar als straks
de VN-troepenmacht zich te
rugtrekt, staan ze er alleen voor.
„Dat begint nu te dagen, maar
waarschijnlijk te laat", aldus
een VN-woordvoerder.
Ook aan Servische kant lijkt
weinig realiteitszin. Boro-Bog-
dan Rkman, verantwoordelijk
voor de Servische vluchtelingen,
zegt dat men bang is terug te
keren. Die vrees nam eind
maart toe nadat een Servische
familie die na uitgebreide voor
bereidingen thuis kwam, bin
nen enkele uren door Kroaten
hardhandig weer werd verwij
derd.
Als het aan Rkman ligt, gaat
elke familie terug naar het huis
waar ze vandaan komt. Maar
wat doe je dan met bijvoorbeeld
Kroaten die er nu wonen en op
hun beurt gevlucht zijn uit Bos
nië? Een antwoord komt er niet,
maar 'terug naar eigen haard'
heeft niettemin prioriteit.
Voorwaarde voor een vreed
zame reïntegratie van Oost-Sla
vonië vereist een politieke wil
en wederzijds vertrouwen. Maar
mondelinge toezeggingen en
beloften hebben hun beperkte
waarde bewezen. De VN heb
ben dankzij allerlei program
ma's gezorgd voor dialoog tus
sen Serviërs uit Oost-Slavonië
en Kroaten, zegt een VN-mede-
werker in Vukovar.
„Tienduizenden hebben weer
contact en er is een grootschali
ge exodus van Serviërs voorko
men."
De VN vrezen echter dat het
breekbare vertrouwen be
schaamd wordt door nationalis
ten in beide kampen. Oost-Sla
vonië en vooral Vukovar zijn
van groot emotioneel belang
voor beide partijen. Het is de
vraag of de Kroaten de noodza
kelijk tact kunnen opbrengen
en de Serviërs hun geduld kun
nen bewaren, waarschuwen de
VN.
Dat de verhoudingen toch
nog steeds even beschadigd zijn
als de stad, bleek op Tweede
Paasdag toen in Vukovar een
bus met Kroatische politici met
stenen bekogeld werd door Ser
viërs. De nu nog reddende VN-
pantserwagens zijn vanaf 15 juli
vertrokken.
I w ÏRRESPONDENTE iiét, Jf 7
e t s Wat ik van het nieuwe Zuid-Affika
Itfjfid? Ik zal je eens wat zeggen, zonder
®m|t nieuwe Zuid-Afrika zaten we hier
iet." In de scheve, zelfgebouwde hut
aar Lynnette Matthee samen met
t gefkar man Kallie en hun twee dochter-
woont' kun je met zo'n uitspraak
.Se kanten op. Maar Lynnette klaagt
over haar hut, ze is er juist dank-
aarvoor. „Vroeger, in het oude Zuid-
zou ons gezin niet meer hebben
Dan waren wij dakloos ge-
n hadden ze onze kinderen in
én kindertehuis gestopt. Vroeger had-
f fa^ën we hier als blanken geen hut mo
ppen bouwen, want dit was een kleur-
eentigenwijk. Dan hadden we nergens
gekund. Nee, ik ben het nieuwe
)qaapid-Afrika heel dankbaar, want daar-
oor zijn we als familie nog bij elkaar."
rme blanken. Dat is niet een beeld
t de meeste buitenstaanders van
.483ptde
70 .pid-Afrika hebben, maar ze zijn er ze-
■/94fer wel. En in groeiend aantal, want
de afschaffing van de apartheid
Ijn alle banen open voor iedereen.
>at heeft het aantal sollicitanten op
^flnen waar je geen tot weinig scholing
por nodig hebt, vergroot. Niet zo ver-
Q /onderlijk dus dat je onder de arme
«cswlanken de grootste aantallen mensen
I 95, egenkomt, die verbitterd zijn over de
slaai)eranderingen in het land.
Lynnette Matthee is zeker niet
erbitterd. De gewezen boekbindster
g77 lijkt nuchter tegen het leven aan. Het
lar A)ad slechter kunnen zijn, meent ze.
lichtïaar man raakte zijn baan kwijt in het
voeder van een reorganisatie en vervol-
[ens ging haar bedrijf dicht. Dat had
rse ctfiets met de afschaffing van de apart-
ten. leid te maken. Dat ze onderdak kon-
krijgen in kleurlingenwijk van
-iet visserdorpje Houtbaai wel.
is bepaald geen riant onderkomen:
II lUïen hut van golfplaat en bordkarton
j,st.cPet drie kleine kamertjes. Binnen heb-
koetten de Matthees het zo gezellig moge-
eïirfax S611133^- Er staan een tv, een cas-
i Jettedek en een koelkast. Een paar jon-
■5896/j[fi poezen kijken af en toe over de
Irempel naar binnen. Voor de deur
O0siicharrelt een hond met drie poten. „Er
Bdkop/^I wel wat te verbeteren", zegt Lyn-
jedijkejiette.Als het regent, lekt het erg. We
voor nieuw bouwmateriaal, zo-
we binnenkort het dak kunnen
uitst..vervangen en een extra kamer bou-
-33912#en' we staan °P de wachtlijst voor
sen van die flats." Ze wijst naar een
de Nogroep troosteloos uitziende flatgebou-
"Maar dat zal wel lang duren. Er
ar HcPin mensen die daar al tien jaar op
Dl. tol wachten."
*e werkt tegenwoordig op de toe-
nan-d'ristenboten, terwijl Lynnette werk doet
6513 waarvoor de meeste blanke vrouwen
——--hun neus ophalen: ze strijkt en maakt
nscha>-en schoon. Ze hebben er een inko-
350 - men aan dat voldoende is om zichzelf
0259. en hun kinderen goed te onderhou-
DEN HAAG GERARD CHEL
CORRESPONDENT
Het verstrekken van goedkope
leningen aan startende onder
nemers in ontwikkelingslanden
is' verkeerd. Leningen tegen een
rente die veel lager ligt dan het
markttarief of subsidies zijn
'opvoedkundig niet juist'. Een
bedrijf hoort commercieel ren
dabel te zijn.
Dit zei drs F.J. Smit, directeur
bij de Nederlandse Financie
ringsmaatschappij voor Ont
wikkelingslanden (FMO), deze
week bij de presentatie van het
jaarverslag. Volgens Smit, ver
antwoordelijk voor de krediet
verstrekking, moet voorkomen
worden dat ontwikkelingslan
den westerse fondsen zien als
een 'onuitputtelijke bron van
goedkoop geld'. „De ervaring
leert dat een goedkope lening
nooit wordt afgelost; het is dus
geen krediet, maar een perma
nente schenking. Maar het gaat
niet alleen om het geld, het is
ook slecht voor je reputatie", al
dus Smit.
Redenen voor de FMO om
een hard punt te maken van
een correcte terugbetaling van
de leningen. Daarbij worden
rechtszaken of faillissements
aanvragen niet geschuwd. Smit
reageerde met name op de situ
atie in Afrika waar zoveel wes
terse overheden en organisaties
geld in willen pompen dat 'de
ene donor de andere uit de
markt perst', omdat 'ze allemaal
aan willen tonen dat zij hun in
vesteringen in Afrika op peil
houden'.
Smit: „Wij bieden leningen
tegen het normale tarief, zeven,
acht procent rente. Donorlan
den komen met percentages
van vier of minder. Als begin
nend ondernemer pakje dan de
goedkope lening. Maar wij vin
den dat fundamenteel onjuist
omdat Afrika daardoor afhanke
lijk blijft."
De directe hulp die de FMO
beginnende ondernemers biedt
ligt dan ook vooral op het on
dersteunende vlak: trainingen,
opleidingen en managements-
begeleiding. In 1996 financierde
de FMO in Afrika in 25 landen
140 (financiële) projecten en
participaties ter waarde van ne
gentig miljoen gulden. Daarbij
richtte de FMO zich onder meer
op commerciële banken, lease
bedrijven en het kleinbedrijf.
Uit een onderzoek van het
Nederlands Economisch Insti
tuut (NEI) blijkt dat de 2,3 mil
jard die de FMO in de periode
'85-'95 aan financiële instellin
gen leende, werd doorgesluisd
naar 3.800 lokale bedrijven,
waarvan negentig procent mid
den- en kleinbedrijf. 83 Procent
van deze bedrijven maakt winst;
er werken circa 100.000 men
sen. Over 1996 maakte de FMO
een netto-winst van 28 miljoen
gulden, 33 procent meer dan in
1995.
Puur woonplezier!
Dagelijks van 10-17 uur. Van 7 t/m 11 april ook van 19-22 uur.
Toegangsprijs 20.-. 's avonds 15.-. (incl. Huishoudbeurs) Amsterdam rai
RAI-rnfolijn: 020-5043000. Rail idee 20% korting op reis en entree.
Spreek af op SEIKO'S MessageWatch MeetingPoint! Entree Hollandhal (066-166).
6 april: Design Dag i.s.m. IM IQ
Voor de liefhebber! Nederlandse top<Iesigners geven allerhande praktische
interieurtips en geven een toelichting op hun werk. Extral Met uw toegangs
kaartje gratis naar de presentatie van het Nederlands Interieur Collectief (NIC)
in het Westlndisch Pakhuis in Amsterdam. Met gratis buspendcl vanaf de RAI
